De werken van Vondel. Deel 10. 1663-1674

(1937)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 143]

Het vierde bedryf. EVA. ADAM. Eva: Waer staenwe, in 't paradijs, of daer de starren blaecken? Wat treck verruck mijn' geest om hoogh? mijn voeten rakenGa naar voetnoot933 Geene aerde. d'aerde ontzinckt den voeten in 't verschiet.Ga naar voetnoot934 935[regelnummer] De goddelijcke galm van 't heiligh bruiloftsliet Ontknoopt den bant, die ziel en lichaem hiel gebonden.Ga naar voetnoot936 De ziel, op hemelscheit verslingert, en verslonden,Ga naar voetnoot937 Gevoelt geene aerdtscheit, en, verkeert in zuivre vlam,Ga naar voetnoot938 Zoeckt d'eerste bron, waeruit zy haeren oirsprong nam.Ga naar voetnoot939 Adam: 940[regelnummer] Mijn lief, waer heene? toef: gy mostme niet ontzweeven.Ga naar voetnoot940 Eva: Ick worde krachtigh na de bron des heils gedreven,Ga naar voetnoot941 Die mijnen brant alleen kan koelen. laetme gaen.Ga naar voetnoot942 Adam: Uw element is hier. uw liefste spreeckt u aen. Eva: Nu kome ick weder tot my zelve, en by mijn zinnen. Adam: 945[regelnummer] Het voeght de Cherubijns en gloênde SerafinnenGa naar voetnoot945 Zoo hoogh te zweven, daer zy, met gebogen knien Op 't aenschijn vallende, de majesteit ontzienGa naar voetnoot947 Te naderen, en haer met wieroockschaelen eeren. Eva: Geluckigh zijn ze, die met engelen verkeeren. 950[regelnummer] De milde bruiloftsdisch vereerde ons hemelspijs, En manne en druif, gegroeit in 't aerdtsche paradijs,Ga naar voetnoot951 Die al het ander ooft door leckerny verdoven:Ga naar voetnoot952 Maer 's engels rede ging al 't bruitsbancket te boven.Ga naar voetnoot953 Hy schoof de nevels van het menschelijck gezicht,
[pagina 144]
955[regelnummer] En toonde ons welck een stadt de Godtheit in het lichtGa naar voetnoot955 Hier boven boude, daer, de balling uitgesloten,Ga naar voetnoot956 De redelijcke ziel, den lichame ingegoten,Ga naar voetnoot957 Haer burgerrecht verwacht, indienze zonder smetGa naar voetnoot958 Den allerhooghsten eert, naer d'ingestelde wet. Adam: 960[regelnummer] Die stadt is van den gront tot in den top voltogen.Ga naar voetnoot960 Eva: Zoo alle leden eens veranderden in oogenGa naar voetnoot961 Van hemelsche adelaers, uit liefde tot dees stadt,Ga naar voetnoot962 Noch zagen d'oogen zich aen dit gezicht niet zadt. Adam: Van welcke zijde zou het oogh 't gezicht ontginnen?Ga naar voetnoot964 Eva: 965[regelnummer] d'Aertsengel most zich op die rede eerst zelf bezinnen.Ga naar voetnoot965 Adam: Men kan niet bouwen eer de grontslagh is geleit.Ga naar voetnoot966 Eva: 't Gesteente geeft den gront een grooter heerlijckheit.Ga naar voetnoot967 De jaspis, de safier, smaragden, en berillen,Ga naar voetnoot968 Sardonix, sardius, en ametisten willen 970[regelnummer] Chalcedon, chrizolyt, noch geenen chrizofraes,Ga naar voetnoot970 Noch hiacinten, noch den moedigen topaesGa naar voetnoot971 In 't praelen wijcken. elck is moediger in 't proncken.Ga naar voetnoot972 Adam: De muuren steigren hoogh, en dicht aen een gekloncken Uit louter jaspis, net op een vierkante maet.Ga naar voetnoot974 Eva: 975[regelnummer] De poorten, elck een perle, en elcke schoone straet Met klinckklaer gout gevloert, gewilligh doorgang geven Aen alle geesten, die hier heene en weder zweven.Ga naar voetnoot975-77
[pagina 145]
Adam: Hier rijst geen tempel, noch gewelleft tempelwerck:Ga naar voetnoot978 Want d'onbepaeltheit van Godts wezen is de kerck,Ga naar voetnoot979 980[regelnummer] Waerin hy wort gedient van nimmertelbre geesten, Die hem aleluia op endelooze feestenGa naar voetnoot981 Toezwaeien, en den lof voortwentelen, zoo lang De juichende englegalm beantwoort het gezang. Eva: Hier rolt geen zonnekloot ten ende van haer baene, 985[regelnummer] Noch 't ongestadigh licht der wisselbaere maene Verlicht dees groote stadt, daer 't eeuwigh schijnend lichtGa naar voetnoot984-86 Van 't alvernoegende en verzadende aengezichtGa naar voetnoot987 Den schoonsten dagh verleent, een' dag, waernaer wy menschen,Ga naar voetnoot988 (Och of die dagh verscheen) uit al ons harte wenschen. Adam: 990[regelnummer] Hoe lieflijck ruischtme in 't oor de versche waterval, Die uit den hooghsten troon, noch klaerder dan kristal, In 't midden door de straet, zoo helder henevloeide, En 't hout des levens, dat in 't midden wast, besproeide!Ga naar voetnoot993 Wat gaf dees boom al 't jaer, in een gezonder lucht, 995[regelnummer] Van d'eene in d'andre maent, een kostelijcke vrucht!Ga naar voetnoot990-95 Eva: d'Aertsengel onderhiel ons met die bruiloftswijzen,Ga naar voetnoot996 En hoopte 't menschdom eens in 's hemels paradijzen Te wellekomen, op een blijder bruiloftsfeest. Adam: Terwijlwe hier beneên, van eenen zelven geestGa naar voetnoot999 1000[regelnummer] Gedreven, onderling elckandere beminnen, Laet ons, van dagh tot dagh, een' trap ten hemel winnen, En steigeren van 't laeghste in 't opperste geluck. Eva: Gebieme wat u lust. ick reken het geen juckGa naar voetnoot1003 Mijn lusten onder uw geboôn van zelf te buigen.Ga naar voetnoot1004 Adam: 1005[regelnummer] Laet onze afzetsels jaer op jaer ons trou getuigen.Ga naar voetnoot1005
[pagina 146]
De liefde wort door liefde ontvonckt en opgeweckt. Gy ziet hoe minzaem duif en doffer treckebeckt.Ga naar voetnoot1007 De zwaen bekoort de zwaen, die bruizende aen komt zwemmen. De stercke leeu laet zich van zijn leeuwinne temmen. 1010[regelnummer] Het veil omhelst den olm. men ent de plant op plant.Ga naar voetnoot1010 Een treck van liefde zet het al naer zijne hant.Ga naar voetnoot1011 Wat leven voelt wil zich met eene weêrga mengen. Natuur schept lust in haers gelijcken voort te brengen, d'Aenstaende weerelt wort uit uwen schoot verwacht. 1015[regelnummer] Gy zult, als moeder van het menschelijck geslacht,Ga naar voetnoot1015 Aertsvaders, koningen, wetgevers, helden baeren, Heldinnen, dochters en schoondochters eerlijck paeren Met uwe neven. 'k zie uw' naem alree ge-eert,Ga naar voetnoot1018 Waer gy de ledigheit der aerde alom stoffeertGa naar voetnoot1019 1020[regelnummer] Met zoo veel zielen, als de velden bloemen draegen.Ga naar voetnoot1020 Ay laet, op zulck een hoop, mijn' wensch uw ziel behaegen. Eva: Zoo lang het aerdtrijck in den arm des hemels hangt, En d'aerde; zijne bruit, haer vruchtbaerheit ontfangt Van zulck een' bruidegom, die haer met duizent oogen 1025[regelnummer] Van starren aenlonckt, en bestraelt uit 's hemels boogen,Ga naar voetnoot1022-25 Zoo lang zal mijne min met d'uwe gaen gepaert, En elcke dienst en kus blijft my een' weêrkus waert. Adam: Het zy met uw verlof, dat ick in deze streecke, Aen d'eene zijde, een poos met Godt den schepper spreecke,Ga naar voetnoot1029 1030[regelnummer] En in mijne eenzaemheit bedanck' voor uw genot. Verschoonme een' oogenblick. Eva: mijn liefste, ga met Godt. BELIAL. EVA. Belial: Geluck, ô bruit, aenstaende moederGa naar voetnoot1032-33 Der eeuwen: heil in d'echte staet. 1035[regelnummer] De hemel zy en blijve uw hoeder, De bruidegom uw toeverlaet.
[pagina 147]
De roos en leli luicken onder Uw voeten schooner op. ô bloem Der schoonste bloemen, weereltswonder Van alle schoonheên, die haer' roem 1040[regelnummer] En vlag voor uwe schoonheit strijcken, Noch schooner moetge namaels prijcken.Ga naar voetnoot1041 Eva: Wat stem genaecktme uit dichte bladeren En schaduwen? wie komtme hier Met zulck een' gloet van liefde naderen? 1045[regelnummer] Zoo gy een geest zijt, of een dier, Ontmom, vertoon u. laetme kennenGa naar voetnoot1046 Wie my dus minnelijck begroet.Ga naar voetnoot1047 Het zy gy zweeft op lucht en pennen, Of d'aerde treet met uwen voet;Ga naar voetnoot1048-49 1050[regelnummer] Ontwolck u, dat de zon hier doorschijn.Ga naar voetnoot1050 Of zijtge mensch, koom vry te voorschijn. Belial: Ick ben een schepsel, schoone jongeGa naar voetnoot1052 Genootschapt van uw' bruidegom,Ga naar voetnoot1053 Begaeft met eene menschetonge 1055[regelnummer] En spraecke. alle anderen staen stom,Ga naar voetnoot1055 Misdeelt van uwe heldre reden.Ga naar voetnoot1056 'k Beken mijn kleenheit onder u.Ga naar voetnoot1057 Al zitge hooger, ick beneden Aen uwe voeten, blijf niet schu:Ga naar voetnoot1058-59 1060[regelnummer] Misgun geen' slange u heil te wenschen. 'k Bemin den ommegang der menschen. Zoo nestlen minzaeme oyevaerenGa naar voetnoot1062 Rondom u, in geboomte en lucht. De dolfijn steeckt uit zoute baerenGa naar voetnoot1064 1065[regelnummer] Het hooft, door een verborge zucht En heimelijcken treck gedreven
[pagina 148]
Naer menschen, en het vrouwebeelt.Ga naar voetnoot1067 Gy ziet dees vogels om u zweven,Ga naar voetnoot1068 En hoe de dolfijn d'oevers streelt 1070[regelnummer] En strijckt met zijnen staert, en vinnen, Uit liefde om 's menschen hart te winnen. Het zou den wilde' eenhoren lustenGa naar voetnoot1072 In uwen zuivren maeghdeschoot Noch van geen hant gerept, te rusten, 1075[regelnummer] Gaeft gy uw aenschijn voor hem bloot.Ga naar voetnoot1075 Die snelvoet geeft zich niet gevangenGa naar voetnoot1076 Dan aen een maeght, en smilt en schreit,Ga naar voetnoot1077 Als hy u ziet, van groot verlangen, Om zulck een schoone, hem ontzeit,Ga naar voetnoot1079 1080[regelnummer] Zoo prickelt min zijn maeghdedriften.Ga naar voetnoot1080 Zijn hooren kan venynen schiften.Ga naar voetnoot1081 Eva: Waer toe de dieren dus geprezen? Belial: Op datge niet, dus byster schuw,Ga naar voetnoot1083 Van menschbeminners, hoeft te vreezen.Ga naar voetnoot1084 1085[regelnummer] Ick zoecke geen genot by u, Maer loutre gunst. gy zijt het waerdigh, Gezegende overschoone bruit. Mijn maght is kleen, mijn hart dienstvaerdigh Voor u ten beste. ick noode u uit 1090[regelnummer] Op dezen boom, waerin de prijs leit Van alle wetenschap en wijsheit.Ga naar voetnoot1091 Eva: Zwijgh stil, en wacht u my te nooden Op ooft, dat wetenschap belooft. Dees appel wert mijn mont verboden, 1095[regelnummer] Dies noodtme op geen' verboden ooft. De Godtheit sprack: gy mooght wel eeten Van alle boomen in den hof:
[pagina 149]
Maer schuw de kennisvrucht vermeetenGa naar voetnoot1098 Te plucken. schuw dees misdaet, of 1100[regelnummer] Ghy zult de doot onfaelbaer sterven,Ga naar voetnoot1100 En u en al uw zaet bederven.Ga naar voetnoot1101 Belial: Is 't waer? zou Godt, zoo hoogh gezeten, Almaghtigh, goet, oneindigh wijs, Wel spreecken: gy zult geensins eeten 1105[regelnummer] Al wat'er groeit in 't paradijs?Ga naar voetnoot1105 Eva: Wy plucken allerhande vruchten, En eetenze oock; maer Godt geboodt Dien boom in 't middenperck te vlughten,Ga naar voetnoot1108 Gelijck de pest, en baere doot.Ga naar voetnoot1109 1110[regelnummer] Wat zoume lusten uit te spatten, De doot met hant en tant te vatten!Ga naar voetnoot1111 Belial: O simple duif, dees wet is strijdighGa naar voetnoot1112 Met recht en reden. geef gehoor. Hoe, toont de Godtheit zich zoo nijdigh?Ga naar voetnoot1114 1115[regelnummer] Ick bidde, ô simple, keer uw oor Zoo schuw niet af van nutte raeden,Ga naar voetnoot1116 En dezen eedlen fenixboom.Ga naar voetnoot1117 De wijsheit schuilt in deze bladen. Men moet een jonge vrou den toom 1120[regelnummer] Niet korten. laetze weeligh weiden.Ga naar voetnoot1120 Haer lust en Godt zijn niet gescheiden.Ga naar voetnoot1121 Deze appels kennen geen venijnen.Ga naar voetnoot1122 Zy smilten lieflijck op de tong,Ga naar voetnoot1123 Verheugen 't hart, als hemelwijnen.Ga naar voetnoot1124 1125[regelnummer] Zy houden 't menschdom eeuwigh jong: En 't is nu bruiloft, daer Godts reien, Uit lust om u te prijck te zien, In uwe schoonheit zich vermeien.
[pagina 150]
Wat wellust zou men u verbiên! 1130[regelnummer] Wat zou men u zoo naeu bestippen!Ga naar voetnoot1130 Dit ooft verlieft op uwe lippen.Ga naar voetnoot1131 Eva: Men magh zich aen geen quaet vergaepen.Ga naar voetnoot1132 't Verboôn te smaecken is een smet. Belial: De schepper heeft niet quaets geschapen.Ga naar voetnoot1134 1135[regelnummer] Hoe zijtge alree zoo naeu gezet?Ga naar voetnoot1135 Dit's bygeloof. waer wil dit heenen! Geen spijs noch dranck besmetten 't lijf,Ga naar voetnoot1137 En minst de ziel. hou op van steenen.Ga naar voetnoot1138 Pluck stout, en nuttigh uw gerijf.Ga naar voetnoot1139 Eva: 1140[regelnummer] Ay zeghme eerst, die my dus durft nooden, Waerom is my dien boom verboden? Waerom is aen dees vrucht te smaecken De doot gehecht? waerom verbietGa naar voetnoot1141-43 De hovenier haer aen te raecken,Ga naar voetnoot1144 1145[regelnummer] Op lijf- en zielstraf, schuilt'er nietGa naar voetnoot1145 Venijnighs, onder schoone verven?Ga naar voetnoot1146 Belial: Ay simple duif, betrou mijn woort Ick zweer het u, gy zult niet sterven.Ga naar voetnoot1148 Gebruick wat oogh en mont bekoort: 1150[regelnummer] En wiltge u op mijn' eedt betrouwen, 'k Zal d'oirzaeck van 't verbodt ontvouwen. Eva: Het zoume lusten dit te hooren. Ontvoume Godts geheimenis. Belial: Verkeerden al dees blaên in ooren 1155[regelnummer] Zy moghten 't melden: want het is Verboden Godts geheim te melden.
[pagina 151]
'k Zal 't evenwel, op mijn gevaer,Ga naar voetnoot1157 Al zoudtme zelf het leven gelden,Ga naar voetnoot1158 U openbaeren, magh het maer 1160[regelnummer] By u berusten. schut mijn schade,Ga naar voetnoot1159-60 Ga naar voetnoot1160 En houme buiten ongenade.Ga naar voetnoot1161 De nijdigheit wil niet gedoogenGa naar voetnoot1162 Dees leckre vrucht uw' mont te biên, Op datge niet, uit andere oogen, 1165[regelnummer] Met oogen des verstants zoudt zien,Ga naar voetnoot1164-65 Haer zelve in wetenschap gelijcken, Veranderen in een Godin, En Gode in geene wijsheit wijcken. Die rijcke schatten schuilen in 1170[regelnummer] Deze appels, die ter kennis leiden, Om goet en quaet van een te scheiden.Ga naar voetnoot1171 Dits d'oirzaeck van het streng verbieden. Deze appelschel beschaduwt Godt:Ga naar voetnoot1173 Tast toe, eer 't iemant koom' bespieden. 1175[regelnummer] Ick schud den boom, om zulck een lot, Een Godtheit, in uw' mont te storten. Ay zucht niet. staeck dit droef gezucht. Wat wiltge uw lust alree verkorten?Ga naar voetnoot1178 Bespiegel deze hemelvrucht,Ga naar voetnoot1179 1180[regelnummer] Dien gouden appel, milt van sappen, Hy schenckt u hemelsche eigenschappen. Eva: Och eedle boom, hoe durf ick waegen Uw ooft te plucken! eedle boom, Gezalight door het appeldraegen, 1185[regelnummer] Hoe klopt mijn hart, uit schrick, en schroom! O blozende appel, 'k zie u schieten Een' strael van gout, en levend root. Die zonder smet u moght genieten! 'k Genaecke u bevend. zou de doot, 1190[regelnummer] Een worm zich in dien boezem bergen?Ga naar voetnoot1190 Hou op, hou op mijn lust te tergen.Ga naar voetnoot1191
[pagina 152]
Waerom mijn lust van ooft onthouden? Wat schaet een beet? onnoosle schult,Ga naar voetnoot1193 Een snoeplust wort licht quijtgeschouden.Ga naar voetnoot1194 Ick pluck. gedoogh het met gedult, 1195[regelnummer] O schepper, zoo 'k mijn hant bederve.Ga naar voetnoot1195 De halve misdaet is begaen. O blozentheit! ô schoone verve!Ga naar voetnoot1198 Belial: Nu schoone, zet den mont hier aen, 1200[regelnummer] Ay proef eens. staetge noch verlegen?Ga naar voetnoot1200 Nu eet, dat u de hemel zegen. Uw bruigom komt hier aengetreden, En schijnt in zijnen geest verruckt. Wort hy op dit bancket gebeden,Ga naar voetnoot1204 1205[regelnummer] Dien rooden appel, versch gepluckt; Hoe kan zijn mont de bruit ontzeggenGa naar voetnoot1206 Dees vrucht te proeven op haer woort? Ick helpe uw rede zoo beleggen,Ga naar voetnoot1208 Dat, schoon het ooft hem niet bekoort, 1210[regelnummer] Hy zal, om niet uw gunst te grieven, U innevolgen, en believen.Ga naar voetnoot1211 ADAM. EVA. Adam: Hoe wel bekomt het my, gerust in eenzaemheit En opgetogen, met de hooghste majesteit Te spreecken mont aen mont, en een genadetekenGa naar voetnoot1214 1215[regelnummer] Van haeren uitstrael op het voorhooft, onder 't spreecken,Ga naar voetnoot1214-15 t'Ontfangen, dat mijn ziel, in eenen andren staetGa naar voetnoot1216 Herschapen, uitroept: heer, hou op: ick ben verzaet Van uwe goetheit, al te maghtigh, en miltdaedigh, En uitgestort! hou op, en zijt uw' knecht genaedigh.Ga naar voetnoot1219 1220[regelnummer] Nu keere ick weder naer mijn bruit, mijn halve ziel. Waer maghze steecken? wat bespieglinge onderhielGa naar voetnoot1221 Haer midlerwijl? ick zieze in schaduwe gezeten
[pagina 153]
By dien verboden boom. wat 's dit? wie broght haer eeten? Dit voorspoock spelt niet goets. ick zie my doof, en stom.Ga naar voetnoot1224 Eva: 1225[regelnummer] Genaeck, mijn liefste. hoe? is nu de bruidegom Afkeerigh van zijn bruit? ick wacht u met verlangen. Adam: Hoe staet het hier? hoe dus? wat lust heeft u bevangen? Mijn lief, wie noodighde u ter feest op deze wijs? Eva: Godts appelboom verleent my schaduwen en spijs. Adam: 1230[regelnummer] Wat spijs? een spijs zoo hoogh van Godt geboôn te schuwen? Eva: En hierom luste 't my te min daer van te gruwen. 't Verbodt ontstack de lust. mijn bruidegom, mijn troost, Bezie dien appel eens. ay zie hoe schoon hy bloost. Indien de schel het oogh uitwendigh kan vermaecken,Ga naar voetnoot1234 1235[regelnummer] Gedenck hoe liefelijck het binnenste moet smaecken. Adam: Och smaeck! een koude koorts rijdt over al mijn leên. Mijn haer rijst overendt. och lief, waer wil dit heen!Ga naar voetnoot1237 Wat wort mijn hart beklemt! dat Godt dien appel schende,Ga naar voetnoot1238 Den boom uit d'aerde rucke. ô jammer, ô elende! 1240[regelnummer] Is dit alree de vrucht, de vreught van 't bruiloftsbedt?Ga naar voetnoot1240 Ontheilightge zoo snoot des allerhooghsten wet? Eva: Nu bruigom, zijt gerust. 'k versta wel wat de wet zeit, En beter dan gy meent. wat steurt uw naeugezetheit Zich om een appelbeet? dit's louter bygeloof.Ga naar voetnoot1244 Adam: 1245[regelnummer] Helaes, wat hoor ick nu! och waer ick stom, en doof, En blint: ontbrack het my aen oogen, en aen ooren, Zoo zoude ick in dien staet, 't is droef, u zien noch hooren. Eva: Niet hooger, bruidegom. hier is geen quaet begaen.Ga naar voetnoot1248
[pagina 154]
Ontfang mijne eerste gave, en tast dien appel aen. 1250[regelnummer] Geloof en volgh uw bruit, en proef, en na het smaecken Zoo oordeel met verstant en kennisse van zaecken. Adam: Zoude ick, u volgende, den oppersten versmaên? De hemel hoede my voor zulck een stout bestaen. Men kan niet straffeloos dees hofwet overtreden.Ga naar voetnoot1254 Eva: 1255[regelnummer] Wat hofwet? deze wet is strijdigh tegens reden.Ga naar voetnoot1255 Adam: Godts reden overtreft al 't menschelijck vernuft. Eva: Een die rechtschapen is wort niet zoo licht verbluft Van ydle vreeze. ick smaeck wat kennis in dees spijs leit. Adam: Godt vreezen is 't begin van kennisse en van wijsheit. 1260[regelnummer] Wie hem gehoorzaemt, en zich onder zijne wet Gewilligh buight, is vry van zulck een lastersmet.Ga naar voetnoot1261 Ick mercke alreede hoe zich d'engelen dit belgen.Ga naar voetnoot1262 Eva: 'k Geloof een engel schudde een appel van dees telgen. Ick ving dit boombancket in 't vallen met mijn hant,Ga naar voetnoot1264 1265[regelnummer] Niet als een' gruwel, maer een heilgenadepant.Ga naar voetnoot1265 Wat laetge traenen langs uw kaecken nedervloeien? Wilt gy de lust van uw beluste bruit besnoeien,Ga naar voetnoot1267 Haer nors bejegenen met eenen wederzin?Ga naar voetnoot1268 Dat's zeker noch te vroegh, dat brengt geen vrientschap in, 1270[regelnummer] Dat hebtge oock niet belooft, toen gy my eerst aenschoude, De huwlijxgodt mijn hant in d'uwe vlocht en troude,Ga naar voetnoot1271 En 't huwlijck zegende. ben ick uw vleesch en been, Zoo draegh u, als een man, en laet ons lotgemeenGa naar voetnoot1273 Te gader leven. 'k noode u op Godts eige gaven. 1275[regelnummer] Zoo zal u kennis trots tot aen de starren draven. Zoo wortge in wetenschap en wijsheit Godt gelijck. Gebruick uw' vryen wil, en toon my d'eerste blijck
[pagina 155]
Van liefde, in 't volgen van mijn allereerste bede. Zy lijdt geen weigeren. gevolghzaemheit baert vrede.Ga naar voetnoot1279 Adam: 1280[regelnummer] O welck een strijt? wat 's dit een wightigh hooftgeschil?Ga naar voetnoot1280 In wetenschap Godt zelf gelijcken, eigen wil Te volgen, zonder op het ooftverbodt te letten:Ga naar voetnoot1282 Of onder Godt staen, en het juck van zijne wetten Te draegen, als een slaef, uit vreeze voor de straf? Eva: 1285[regelnummer] Wat sammeltge? gebruick wat ons de hemel gaf,Ga naar voetnoot1285 Uw' vryen wil, en 't goet, u heden aengeboden. De Godtheit heerscht om hoogh: hier heerschen aertsche Goden.Ga naar voetnoot1287 Adam: O welck een strijt! hier staet het vrouwebeelt; daer Godt.Ga naar voetnoot1288 Hier vleitme haere bê: daer dreightme een streng verbodt. 1290[regelnummer] Zal ick de liefde en gunst van mijne vrouwe ontbeeren, Of d'opperste genade in ongena verkeeren? Een onweêr barnt'er in mijn' geest. wat baert de keurGa naar voetnoot1292 In zulck een onderscheit al angst! wat stelle ick veur,Ga naar voetnoot1293 De vrientschap van mijn vrouwe, of 's hemels gunst te derven? 1295[regelnummer] Durf ick in my het beelt, dat Godt gelijckt, misverven,Ga naar voetnoot1295 Mijn ziel ontluisteren, om zulck een snoot genot?Ga naar voetnoot1296 Neen, neen, van mijne vrou gescheiden, rustigh Godt, Den oirsprong van mijn heil omhelst en aengehangen. 'k Heb van zijn milde hant alree te veel ontfangen, 1300[regelnummer] En wachte oneindigh meer uit zijnen vollen schoot. Ick kies het leven voor de baerelijcke doot.Ga naar voetnoot1301 Mevrou, wat verghtge my! ick laetme niet misleiden.Ga naar voetnoot1302 'k Getroostme niet van Godt, maer eer van u te scheiden: Indien ick een van bey moet kiezen. dit sta vast. Eva: 1305[regelnummer] Zoo breecktge alree den bant des huwlijx, zonder last,Ga naar voetnoot1305 Ja tegens 's hemels wil, en durft het huwlijck schennen,Ga naar voetnoot1306 Om eenen appelbeet, en geeft uw' aert te kennen,Ga naar voetnoot1307
[pagina 156]
Dien trouweloozen aert, gelijck een jonge wulp.Ga naar voetnoot1308 Nu Adam, dat gaet wel. ga heen: gy hoeft geen hulpGa naar voetnoot1309 1310[regelnummer] Noch vrouwetroost: gy kunt genoegh met dieren leven, En kentze, hooft voor hooft, en kuntze naemen geven.Ga naar voetnoot1311 Gy keert u aen geen vrou, en achtze uw vleesch en beenGa naar voetnoot1312 Niet langer: want uw hart verkeert in ys en steen. Welaen, ick ben 't getroost, maer komtge uw vrouw te zoecken,Ga naar voetnoot1314 1315[regelnummer] En vintze niet: dan mooght gy huilen, schreien, vloecken, Maer 'k zweere 't zal u niet gebeuren haer te zien, Noch Eva acht u waert voortaen den mont te biên, Ick neem den hof, en al de dieren tot getuigen Van uwen wrevlen aert. de wreetste leeuwen buigenGa naar voetnoot1319 1320[regelnummer] Zich onder hun leeuwin. de tiger brant van min, En ziet niet lievers dan zijn lieve tigerin Naer d'oogen en den mont. zy drincken uit eene ader,Ga naar voetnoot1322 En eeten eene spijs, en wandelen te gader: Maer Adam acht zijn bruit, zijn jonge weêrga, niet.Ga naar voetnoot1324 1325[regelnummer] Leef lang. gedenck dat gy uw vrou nu 't leste ziet. Adam: Och och, waer gaetze heene? och, woutge een luttel beiden!Ga naar voetnoot1326 Mijn liefste, hou noch stant.Ga naar voetnoot1327 Eva: wy zijn alree gescheiden. Wat houdtge my? laet los. zoo leeftge vranck en vry.Ga naar voetnoot1328 Bemin eene andre, die gy meer bemint dan my.Ga naar voetnoot1329 1330[regelnummer] Gy quaemt al slaepende aen een bedtgenoote, en vrouwe, En naemtze zonder liefde, en scheit nu zonder rouwe. Wie zonder min vergaert, kan scheiden zonder smart. Een andre ribbe leght u nader aen het hart. Dat d'opperste u een vrou, naer uwen zin, bootseere.Ga naar voetnoot1334 1335[regelnummer] Gebeurt dit, als ick 't wensch, beminze, en houze in eere: Beliefze meer dan my: of zoo u dat bezwaert, Blijf liever eenzaem, als voor heene, en ongepaert:Ga naar voetnoot1337 Zoo zultge een vrouwehart niet quetsen, en bedroeven. Adam: Och zwijg, mijn liefste, zwijg. gy nijpt mijn hart met schroeven.Ga naar voetnoot1339 1340[regelnummer] Hoe kan ick Gode en u behaegen in dees zaeck!
[pagina 157]
De hooghste wijsheit vint in troubreuck geenen smaeck.Ga naar voetnoot1341 Zy voeghde ons t'zaemen. laet ons dan te zaemen leven. O vader, kuntge uw' zoon een struickeling vergeven, Dat ick een' oogenblick mijn wederga behaegh', 1345[regelnummer] Zoo zie dit over. dit 's een overgaende vlaegh.Ga naar voetnoot1345 Men moet een zwacke zacht en minnelijck bejegenen,Ga naar voetnoot1346 Met alle eerbiedigheit. gy kunt den appel zegenen,Ga naar voetnoot1347 En scheiden het vergift, gesproten van 't verbodt.Ga naar voetnoot1348 Nu geef den appel hier, zoo deelen wy een lot.Ga naar voetnoot1349 Eva: 1350[regelnummer] Zoo leert men goet en quaet met kennisse onderscheien. Wel waerom schudtge 't hooft? Adam: ick hoor de bruilofts reien Een klaght aenheffen, die den bruiloftsgalm verdooft.Ga naar voetnoot1352 Eva: Mijn lief, hoe zietge dus bestorven om uw hooft?Ga naar voetnoot1353 Schep moet, mijn lief: gy hoeft te schricken noch te schroomen: 1355[regelnummer] Ick hebbe alleen dien last op mijne ziel genomen.Ga naar voetnoot1355 REY VAN WACHTENGELEN. I. Zang: Helaes, wat baet een englewacht, Zoo 't alziende oogh van bovenGa naar voetnoot1357 Den mensch niet gaslaet naer zijn maght!Ga naar voetnoot1358 Hoe leght de stamheer van 't geslachtGa naar voetnoot1359 1360[regelnummer] Met al zijn zaet verschoven,Ga naar voetnoot1360 En in der eeuwigheit berooft Van zulck een heilkroon, hem belooft!Ga naar voetnoot1362 O feest van weinige uuren! De hemel zelf gevoelt dien krack. 1365[regelnummer] De staet van dees natuurenGa naar voetnoot1365 Hadde eeuwigh kunnen duuren. Maer och zy droegen zich te zwack
[pagina 158]
In Gode te behaegen. O tijt van bitter klaegen! I. Tegenzang: 1370[regelnummer] Had Adam zich aen 't EngelsdomGa naar voetnoot1370 Gespiegelt, dat hoovaerdigh, Terwijl 't in volle weelde zwom, Noch hooger dan zijn staetpeil klom,Ga naar voetnoot1373 En, wrytende en quaetaerdigh,Ga naar voetnoot1374 1375[regelnummer] Den milden leenheer trotsen wou,Ga naar voetnoot1375 Hy leefde vry van naberou. Ten zy nu Godts genade De hant reicke aen 't gevallen paer,Ga naar voetnoot1377-78 Dat, by de slang te raede,Ga naar voetnoot1379 1380[regelnummer] Aen 't omzien quam te spade;Ga naar voetnoot1380 Wie ruckt het uit zijn jammer, daerGa naar voetnoot1381 Het leght in schande en schennis!Ga naar voetnoot1382 Hoe dier staet lust naer kennis!Ga naar voetnoot1383 II. Zang: Men magh nochtans naer kennis staen. 1385[regelnummer] Wy hemelgeesten dringen Uit kenniszucht al hooger aen, En volgen Godts verborge baen,Ga naar voetnoot1387 In ons bespiegelingen: Want in den ronden spiegelkloot 1390[regelnummer] Der Godtheit leght de weerelt bloot.Ga naar voetnoot1389-90 Wil d'opperste openbaeren Aenstaende zaecken, in dien schijnGa naar voetnoot1392 Als ofze alreede waren In wezen, voor het baeren;Ga naar voetnoot1394 1395[regelnummer] Kon Adam dan een helsch venijnGa naar voetnoot1395 Uit zucht ter kennis trecken? Dit staet u naeckt t'ontdecken.Ga naar voetnoot1397 II. Tegenzang: De Godtheit kent zich zelve, en eerstGa naar voetnoot1398
[pagina 159]
De kennis is dan heerlijck,Ga naar voetnoot1399 1400[regelnummer] En van de schultvleck allerveerst.Ga naar voetnoot1400 De Godtheit, die het al beheerst, Zal niemant hierom deerlijckGa naar voetnoot1402 Van zijn gena verstooten: want Hy heeft den kennisboom geplant:Ga naar voetnoot1404 1405[regelnummer] Maer dieze uit trotsheit zoeckenGa naar voetnoot1405 Door middelen, van hem verboôn, Dat zijn verkeerde kloecken.Ga naar voetnoot1407 Hoort Adam nu vast vloecken.Ga naar voetnoot1408 Nu spant vorst Lucifer de kroon.Ga naar voetnoot1409 1410[regelnummer] Och Adam, hooge ceder,Ga naar voetnoot1410 Hoe ploftge dus ter neder!	voetnoot933 wat treck: welke vervoering. voetnoot934 in 't verschiet: in de diepte. voetnoot936 Ontknoopt: ontbindt. voetnoot937 hemelscheit: hemelschen omgang. voetnoot938 aerdtscheit: verwantschap met de aarde. voetnoot939 d'eerste bron: de eerste oorzaak, God. voetnoot940 most: moet, moogt. voetnoot941 de bron des heils: de bron der zaligheid, God. voetnoot942 Uw element: uw natuurlijke plaats. voetnoot945 voeght: past; gloênde Serafinnen: gloeiende Serafijnen; zij heeten de brandenden. voetnoot947 ontzien: vreezen. voetnoot951 manne: manna. voetnoot952 verdoven: overtreffen. voetnoot953 's engels rede: Gabriëls gesprek over den Hemel. voetnoot955 Vgl. Openb. XXI, 10. voetnoot956 de balling uitgesloten: de uitgesloten balling. voetnoot957 ingegoten: ingestort. voetnoot958 Haer burgerrecht: vgl. Eph. II, 19. voetnoot960 Versta: die stad Gods, de Hemel, is geheel volmaakt. voetnoot961 alle leden: al onze ledematen. voetnoot962 hemelsche adelaers: ten hemel vliegende en in de zon schouwende arenden; uit liefde tot dees stadt: uit begeerte om die stad te zien. voetnoot964 't gezicht ontginnen: met de beschouwing een begin maken. voetnoot965 Versta: Zelfs Gabriël wist niet, hoe hij over den Hemel moest beginnen. voetnoot966 Versta: men kan niet spreken vóor men gezien heeft. voetnoot967 Eva geeft 's engels rede (vs. 953, 965) weer, de toespraak van Gabriël over den Hemel. een grooter: de grootste. voetnoot968 Vgl. Openb. XXI, 18-24. voetnoot970 chrysofraes: lees chrysopraas. voetnoot971 moedigen: trotschen. voetnoot972 moediger: trotscher. voetnoot974 net op een vierkante maet: in een nauwkeurig vierkant, Openb.. XXI, 16. voetnoot975-77 Openb. XXI, 21. voetnoot978 gewelleft tempelwerck: gewelfde bogen. voetnoot979 d'onbepaeltheit: de onbegrensdheid, de oneindigheid; vgl. Openb. XXI, 22. voetnoot981 aleluja: alléluja, hallel, looft God, vgl. Openb. XIX, 1-6. voetnoot984-86 Openb. XXI, 23; zonnekloot: zonnebol. voetnoot987 Vgl. Ps. XVI, 15. voetnoot988 dagh: luister. voetnoot993 't hout des levens: de levensboom, lignum vitae. voetnoot990-95 Openb. XXII, 1-2; naast Gen. II, 10; van het afbeeldend aardsch Paradijs dwalen Adams gedachten naar het afgebeelde Hemelsch Paradijs. voetnoot996 die bruiloftswijzen: dat bruiloftslied, het lied van de bruiloft des Lams, waarop ook de mensch is uitgenoodigd, Openb. XIX, 9 en vlg. Vondels later gedicht Terzelver Bruiloft, in dit deel. voetnoot999 eenen zelven: éénzelfden. voetnoot1003 juck: last. voetnoot1004 van zelf: gewillig, spontaan. voetnoot1005 afzetzels: kinderen; ons trou: onze huwelijkstrouw. voetnoot1007 minzaem: verliefd. voetnoot1010 veil: klimop; olm: iep. voetnoot1011 treck: neiging; het al: alles. voetnoot1015 Eva beteekent: moeder van alle levenden, vgl. vs. 446-47, 1032-33. voetnoot1018 neven: kleinzoons, nageslacht. voetnoot1019 stoffeert: bekleedt. voetnoot1020 zielen: menschen. voetnoot1022-25 De vergelijking van hemel en aarde met bruidegom en bruid heeft Vondel ook elders, bv. in Bespiegelingen, III, 788, 847-vlg. voetnoot1029 Aen d'eene zijde: op zij, afgezonderd. voetnoot1032-33 aenstaende moeder Der eeuwen: moeder van het menschelijk geslacht, vgl. vs. 1015; d'echte staet: echtstaat. voetnoot1041 namaels: hierna, later. voetnoot1046 ontmom: ontmasker. voetnoot1047 dus minnelijck: zoo verliefd. voetnoot1048-49 Versta: het zij ge een geest zijt of een dier, vs. 1045. voetnoot1050 Ontwolck u: kom uit die wolk van geheimzinnigheid te voorschijn; vertoon u in het volle licht. voetnoot1052 Versta: ik ben in elk geval een schepsel, schoone jonge vrouw. voetnoot1053 Door uw bruidegom als genoot of vriend erkend, uitgenoodigd door Adam, wat een misleidende voorstelling is van het in vs. 397-98 verhaalde. voetnoot1055 Alle anderen: Belial zegt niet: alle andere dieren; staen: zijn. voetnoot1056 Verstoken van uw verstand en spraakgebruik. voetnoot1057 kleenheit: minderwaardigheid. voetnoot1058-59 Letterlijk is 't juist andersom, want Belial zit in en Eva ònder den boom. voetnoot1062 minzaeme: vreedzame. voetnoot1064 dolfijn: lees dòlfijn, een soort walvisch, vgl. vs. 279, zeer vriendelijk voor den mensch (Gulden Winckel, LXVIIII) en vooral voor de vrouw, Sabbe: Dierkennis enz. bl. 133. voetnoot1067 het vrouwebeelt: de vrouw, vgl. vs. 749. voetnoot1068 dees vogels: de ooievaars van vs. 1062. voetnoot1072 eenhoren: het fabeldier, door Vondel reeds vroeger (vs. 319) in het Paradijs geplaatst. Volgens middeleeuwsche opvatting liet dit schuwe dier zich alleen door jonge vrouwen vangen, vgl. Sabbe, bl. 49. voetnoot1075 Zoodra gij hem uw aanschijn toont. voetnoot1076 Die snelvoet: dat vlugge dier. voetnoot1077 smilt en schreit: smelt in tranen. voetnoot1079 om zoò groote, hem ontzegde schoonheid. voetnoot1080 maeghdedriften: verlangen naar een jonge vrouw. voetnoot1081 venynen schiften: vergif afscheiden. Een hoorn (hooren) van dit dier, als drinkschaal gebruikt, maakte giftige draken onschadelijk. voetnoot1083 byster: zoo erg. voetnoot1084 Van menschbeminners: voor dieren, die den mensch beminnen. voetnoot1091 Vgl. Gen. III, 5 en vs. 1164-65. voetnoot1098 schuw: vermijd; de kennisvrucht: de vrucht van den kennisboom, vgl. vs. 548; vermeeten: vermetel. voetnoot1100 onfaelbaer: onfeilbaar, zeker. voetnoot1101 u zelf en uw nakomelingschap in het verderf storten, Gen. III, 3. voetnoot1105 Dit had Eva niet gezegd, integendeel, zie vs. 1097-98 en wat nu volgt. voetnoot1108 middenperck: middelste perk, middenin. voetnoot1109 baere doot: de dood in eigen persoon, vgl. vs. 1301: baer en baerlick heet bij Kiliaen: nudus, apertus, praesens; vgl. de barelijke droes. voetnoot1111 met hant en tant: de staande uitdrukking wordt hier in haar letterlijke beteekenis gebezigd. voetnoot1112 simple duif: onnoozele ziel; vgl. vs. 1147. voetnoot1114 nijdigh: afgunstig; vgl. vs. 1162. voetnoot1116 nutte raeden: nuttige raadgevingen. voetnoot1117 fenixboom: zeldzaam edele boom, zooals de fenix onder de vogels. voetnoot1120 weeligh weiden: naar hartelust genieten. voetnoot1121 Versta: wat zij graag doet keurt God niet af. voetnoot1122 venijnen: giften; er steekt niets kwaads in. voetnoot1123 smilten: smelten. voetnoot1124 Vgl. Ps. CIV, 15. voetnoot1130 naeu bestippen: kort houden. voetnoot1131 Belial keert alles om: niet Eva's mond verlangt naar den appel, maar de appel naar Eva's mond, meteen een vleiende hulde aan haar schoonheid. voetnoot1132 vergaepen: verkijken. voetnoot1134 heeft: met klemtoon. voetnoot1135 alree: nu. voetnoot1137 Vgl. Matth. XV, 11. voetnoot1138 minst: allerminst; hou op van steenen: jammer niet zoo. voetnoot1139 stout: stoutmoedig; nuttigh uw gerijf: gerief; eet wat u smaakt. voetnoot1141-43 klemtoon op die waerom's. voetnoot1144 De hovenier: God. voetnoot1145 schuilt' er niet: als er niet iets. voetnoot1146 simple duif, vgl. vs. 1112. voetnoot1148 zult: met klemtoon. voetnoot1157 op mijn gevaer: met gevaar voor mij zelf. voetnoot1158 gelden: kosten. voetnoot1159-60 magh het maer By u berusten: als het maar bij u alleen blijft. voetnoot1160 schut mijn schade: pas op dat ik er geen nadeel van ondervind. voetnoot1161 ongenade: moeilijkheden, bijzondere ongenade bij God. voetnoot1162 De nijdigheit: God, de afgunstige God, vgl. vs. 1114. voetnoot1164-65 Vgl. vs. 1090-91. voetnoot1171 Vandaar de kennisboom, of de boom der kennis van goed en kwaad. voetnoot1173 appelschel: appelschil; beschaduwt: houdt verborgen. voetnoot1178 alree: nu; verkorten: te kort doen. voetnoot1179 Beschouw deze vrucht, die u den Hemel geeft, eens goed. voetnoot1190 dien boezem: dien weelderigen appel. voetnoot1191 tergen: aanprikkelen. voetnoot1193 onnoosle: onbeduidende. voetnoot1194 licht quijtgeschouden: makkelijk kwijt gescholden, vergeten. voetnoot1195 bederve: misbruik. voetnoot1198 blozentheit: blos. voetnoot1200 verlegen: aarzelend. voetnoot1204 dit bancket: deze heerlijke spijs, vgl. vs. 1264. voetnoot1206 ontzeggen: weigeren. voetnoot1208 rede: redeneering, aanspraak; beleggen: inkleeden. voetnoot1211 innevolgen: bewilligen. voetnoot1214 mont aen mont: van mond tot mond. voetnoot1214-15 een genadeteken Van haeren uitstrael op het voorhooft: een kenmerk van haar uitstralende genade op mijn gezicht. voetnoot1216 staet: toestand. voetnoot1219 uitgestort: overvloedig. voetnoot1221 steecken: verborgen zijn. voetnoot1224 voorspoock: voorteeken; ick zie mij: wat ik zie maakt mij. voetnoot1234 schel: schil. voetnoot1237 wil: moet. voetnoot1238 schende: verderve. voetnoot1240 alree: nu. voetnoot1244 bygeloof: Eva praat letterlijk Belial na, vgl. vs. 1135-36. voetnoot1248 Niet hooger, bruidegom: toom je in, bruidegom; met ergernis en sarcasme zegt Eva dit. voetnoot1254 hofwet: de Paradijswet. voetnoot1255 Vgl. vs. 1112-13. voetnoot1261 lastersmet: zondesmet. voetnoot1262 zich dit belgen: hierover verstoord zijn. voetnoot1264 boombancket: fijne boomvrucht, vgl. vs. 1204. voetnoot1265 heilgenadepant: onderpand van genade tot heil. voetnoot1267 beluste: begeerige. voetnoot1268 wederzin: afkeer. voetnoot1271 huwlijxgodt: God zelf; na haar val spreekt Eva in heidensche woordkeus. voetnoot1273 draegh: gedraag; lotgemeen: hetzelfde lot deelend. voetnoot1279 gevolghzaemheit: volgzaamheid, vgl. vs. 207. voetnoot1280 wightigh hooftgeschil: gewichtig, principieel meeningsverschil. voetnoot1282 ooftverbodt: verbod van de kennisvrucht. voetnoot1285 sammelt: aarzelt. voetnoot1287 aerdtsche goden: Belial had dat beloofd, vs. 1167, en zelfs de Engelen hadden iets van dien aard gezegd, vs. 528. voetnoot1288 het vrouwebeelt: de vrouw, vgl. vs, 749, 1067. voetnoot1292 barnt: brandt, woedt; keur: voorkeur, keuze. voetnoot1293 onderscheit: tegenstelling; wat stelle ick veur: wat geef ik de voorkeur. voetnoot1295 het beelt, dat Godt gelijckt: zooals Adam zelf bezongen had, vs. 154-57; misverven: ontkleuren, misvormen. voetnoot1296 ontluisteren: van haar luister berooven. voetnoot1301 baerelijcken: tastbaren; vgl. vs. 1109. voetnoot1302 Mevrou: met dezen officieelen term stelt Adam zich tegenover Eva. voetnoot1305 last: opdracht, bevel van God. voetnoot1306 schennen: schenden. voetnoot1307 geeft uw aert te kennen: verraadt uw karakter. voetnoot1308 jonge wulp: wispelturig jongmensch. voetnoot1309 dat gaet wel: dat is fraai!; hoeft: behoeft. voetnoot1311 hooft voor hooft: éen voor éen, vgl. vs. 397. voetnoot1312 keert: stoort. voetnoot1314 ick ben 't getroost: ik berust erin. voetnoot1319 wrev'len: boosaardigen. voetnoot1322 ader: bronader. voetnoot1324 weêrga: evenbeeld, soortgenoot. voetnoot1326 beiden: wachten. voetnoot1327 hou noch stant: blijf nog even staan. voetnoot1328 houdt: weerhoudt. voetnoot1329 een andre: een andere vrouw, maar Eva was de eenige ter wereld, zooals zij zich ook schijnt te herinneren in vs. 1334. voetnoot1334 bootseere: vorme. voetnoot1337 eenzaem: zonder vrouw. voetnoot1339 nijpt: knijpt, knelt; schroeven: als de duimschroeven der oude folterwerktuigen. voetnoot1341 Versta: God kan het breken van verplichte trouw niet goedkeuren. Dit woord is in Adams mond dubbelzinnig: eet hij, dan breekt hij zijn trouw aan God; eet hij niet, dan die aan Eva. voetnoot1345 zie dit over: zie dit voorbij, door de vingers; overgaende vlaegh: een voorbijgaande bui; met die enkele daad wil hij zich niet van God afkeeren. voetnoot1346 een zwacke: een zwak mensch, als Eva. voetnoot1347 Met alle eerbiedigheit: met allen eerbied tegelijk tegenover God? voetnoot1348 Versta: door het verbod op te heffen. voetnoot1349 een lot: éen lot. voetnoot1352 verdooft: verdoft, verdonkert. voetnoot1353 bestorven: bleek. voetnoot1355 last: schuld. voetnoot1357 't alziende oogh: de alwetende God, volgens de iconografische voorstelling van de Barok. voetnoot1358 zijn: dit hoort bij 't alziende oogh. voetnoot1359 de stamheer van 't geslacht: de stamvader van 't menschengeslacht, Adam. voetnoot1360 zaet: nakomelingschap; verschoven: verworpen. voetnoot1362 Van de eeuwige zaligheid; door het verlies der heiligmakende genade ging 't verlies van het recht op den Hemel terstond in. voetnoot1365 staet: heiltoestand; dees natuuren: deze menschen. voetnoot1370 't Engelsdom: de booze Engelen. voetnoot1373 staetpeil: peil van hun staat. voetnoot1374 wrytende: opstandig. voetnoot1375 leenheer: God; vgl. vs, 101, 435. voetnoot1377-78 Dit zinspeelt op de verlossing door Christus; vgl. vs. 1661-62. voetnoot1379 te raede: gaande. voetnoot1380 aen 't omzien: tot inkeer. voetnoot1381 het: het paar. voetnoot1382 leght: ligt; schande: zonde; schennis: door het verlies van de voorrechten. voetnoot1383 dier: duur, kostbaar. voetnoot1387 verborgen: geheime. voetnoot1389-90 Versta: Al het wereldsch gebeuren ligt weerspiegeld, is te zien in Gods wezen, zooals de dingen in een tuin te zien zijn in een bolvormigen tuinspiegel; vgl. Bespiegelingen, II, 1080, 1294. voetnoot1392 schijn: gedaante. voetnoot1394 voor het baeren: voordat ze geboren worden. voetnoot1395 helsch venijn: de zonde met haar gevolgen. voetnoot1397 Versta: dit moet gij ons duidelijk uitleggen. voetnoot1398 eerst: het eerst, vóór alle andere daden. voetnoot1399 dan: dus; heerlijck: als behoorend bij een heer, een meester. voetnoot1400 en van alle schuld vrij. voetnoot1402 deerlijck: jammerlijk. voetnoot1404 den kennisboom: de boom, die de kennis van goed en kwaad bijbrengt; ook het verstand, waarin de kennis zetelt. voetnoot1405 dieze: zij die de kennis. voetnoot1407 verkeerde kloecken: schuldige onderzoekers. voetnoot1408 nu vast: nu al terstond; vloecken: razen en verwijten uitstooten, vgl. vs. 1439-40. voetnoot1409 Versta: Nu heeft Lucifer het weer gewonnen. voetnoot1410 hooge ceder: de ceder is in den Bijbel het beeld van de trotsche verhevenheid, vgl. Ezech. XXXI, 3.

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 10. 1663-1674

Het vierde bedryf.

Over het gehele werk

titels

auteurs

Over dit hoofdstuk/artikel

lied