De werken van Vondel. Deel 4. 1640-1645

(1930)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 268]

Het derde bedryf.Ga naar voetnoot* Petronel: Nu springt van vreugt mijn hart, ontboeit van duizent zorgen. Ick heb, ter goeder uur, d'Apostels juist geborgen, Toen hun die donckre wolck des doots hing over 't hooft. O Engel, die hen leide, o leitsman, zij gelooft.Ga naar voetnootvs. 994 995[regelnummer] Ick zagh al bevende van achter, hoe zy traden Ter poorte uit, door de wacht. hoe was mijn geest beladen! Hoe hing aen yeder hair, van angst, een druppel zweet! Al wat my voorquam green afgrijslijck, wreêr dan wreet.Ga naar voetnoot998 'k Geloof dat Engelen des wakers oogh misleidden;Ga naar voetnoot999-1000 1000[regelnummer] Of sluiers, dun van mist, om 't hooft der Helden spreidden. Zy raeckten veiligh uit. hun uytgangk viel my zuur, Die, al beklemt om 't hart, liep kijcken op stats muur,Ga naar voetnoot1002 Zoo veer het oogh, op 't spoor van Appius, kon reicken.Ga naar voetnoot1003 'k Vernam geen onraet meer, noch eenigh droevigh teicken, 1005[regelnummer] Tot datze uit mijn gezicht, met druppelen bedouwt,Ga naar voetnoot1005 Verdwenen, daer de steen des mijlpaels schiltwacht houdt.Ga naar voetnoot1006 Hoe zwaerlick kon men hen tot deze vlught bewegen! Wat dronck de dorstige aerde een' al te bittren regen Van tranen, eer de drang der vromen hun gemoedt 1010[regelnummer] Kon scheuren, van die schaer; by wie zy ziel en bloet,Ga naar voetnoot1010 En lijf en leven zich getroostten op te zetten;Ga naar voetnoot1011 Te vliegen, zonder schrick, in d'uitgespanne netten. Hoe queet zich Aquila, Marcel, Lucijn, Priscil;Ga naar voetnoot1013 Hier Titus, Lukas; daer d'aenhoudende Plautil.Ga naar voetnoot1014 1015[regelnummer] Wat zocht hun Cletus niet, wat Clemens in te scherpen.Ga naar voetnoot1015 Hoe pooghde Linus daer hen over stagh te werpen.Ga naar voetnoot1007-16 Ga naar voetnoot1016
[pagina 269]
Nu springt mijn hart van vreugt. wat moeite en zweet het kost, Zy zijn, ter rechte tijdt, uit dootsgevaer verlost, Kan ick mijn blyschap wel verzwelgen, ofte heelen?Ga naar voetnoot1019 1020[regelnummer] Wiens trouwe zal mijn mont zijn blyschap mededeelen? PETER. PAUWELS. PETRONEL. Peter: Hier zijn wy wederom. Pauwels: Dat geldt zo recht naer 't hof.Ga naar voetnoot1021 Petronel: O Jesus, wat komt hier? wie geeft my weder stof Tot schricken? zijt ghy 't zelf? of is 't uw geest, mijn Vader? O Vaders, zijt ghy 't zelfs? Pauwels: Verschrick niet: tre vry nader. Petronel: 1025[regelnummer] Wat reuckeloosheit voert u in den jongsten noodt?Ga naar voetnoot1025 Och gaet niet voort: ghy gaet in een gewisse doot. Pauwels: Die zoecken wy. Petronel: Ick sterf. ghy hoeft haer niet te zoeken, Zy komt u t'huis van zelf, en loert uit alle hoecken Der stede. och Vaders, och, wat jaeght u stewaert aen?Ga naar voetnoot1029 1030[regelnummer] De krijghsliên zoecken u: want Caesar had verstaen, Hoe ghy, ter sluick, by nacht, met list waert uitgebroken.Ga naar voetnoot1031 De wakers lyden last, indien het wort geroken,Ga naar voetnoot1032 Wie uwe boeien heb door zyne trouw geslaeckt. De Hel heeft heiligh en onheiligh opgemaeckt,Ga naar voetnoot1034 1035[regelnummer] Om Neroos gramschap, die gedooft scheen, weer t'ontsteken; En houdt het voor gewis uw vonnis leit gestreken. Proces, Martiniaen zijn (zoo men zeit) alree,Ga naar voetnoot1037 Ontboden voor Agrip, op 't missen van u twee. 't En zy die beide van uw uitkomst reden geven,Ga naar voetnoot1039 1040[regelnummer] En klaer bescheit; 't is omgekomen met hun leven.Ga naar voetnoot1040 Peter: Zoo stellen wy ons best voor hunliên in, als borgh.
[pagina 270]
Petronel: Och Vaders, duickt terstont. verlost mijn hart van zorgh.Ga naar voetnoot1042 Het uiterste gevaer leerde u mijn trouw beproeven; En komt ghy my daer voor zoo hartelijck bedroeven?Ga naar voetnoot1044 1045[regelnummer] Wee my! wat ga ick aen? och mannen, vlught van hier. Pauwels: Rechtschape hopliên past te volgen de banier En standert, dien zy trouw, in 't heiligh water zwoeren;Ga naar voetnoot1046-47 Te vechten, daer het hooft des heirs hen aen wil voeren.Ga naar voetnoot1048 Wy keeren in den strijt, door Christus eigen last. Petronel: 1050[regelnummer] Wat tael is dat? hier zijn verborgentheên aen vast. Pauwels: De Hertogh van Godts heir gemoete ons beide weder.Ga naar voetnoot1051 Petronel: Mijn hart wort koudt. ick zwijm: och zet my hier wat neder. Peter: Nu dochter, zijt gerust. 't is nu geen treurens tijdt. Petronel: Wie jaeght u wederom in 't bangste van den strijt? Pauwels: 1055[regelnummer] Wy zeggen Christus stuurt zijn boden herwaert henen.Ga naar voetnoot1055 Wy hoorden Jesus stem. hy is ons zelf verschenen. Petronel: Verhaelt dan waer, en hoe de Heilant u ontmoet. Beschryft my zijn gedaente, en geef mijn hoop wat voet. Peter: Zoo ras wy beide ontrent den eersten mijlpael quamen,Ga naar voetnoot1059 1060[regelnummer] En voor noch achter ons yet zorghelijx vernamen;Ga naar voetnoot1060 Begon een zwarte wolck, een dicke donkre lucht, Te daelen op den wegh; van waer een zwaere zucht, Gelijck van een ter doot bedroefde, zich liet hooren. Toen quam ons een gesteen tot driemael toe ter ooren.
[pagina 271]
1065[regelnummer] Wy hielden, op 't gesteen en zuchten, t'zamen stant, En vatten, wat beducht, malkandren hant aen hant. Terwijl de zinnen dus vast opgespannen waren,Ga naar voetnoot1067 Begon die bruine wolck allengskens op te klaren,Ga naar voetnoot1068 (Gelijck de hemel in het kriecken van den dagh) 1070[regelnummer] Tot datm'er in en door, en yet in roeren zagh,Ga naar voetnoot1070 't Geen naer yet menschlijx zweemde; en wy, die vierigh baden, Vernamen, na een poos, den Kruisvorst, overladenGa naar voetnoot1072 Met zijn altaer, het kruis, dat van de schouder hing; Een last, waer onder hy gekromt en buckend ging, 1075[regelnummer] En hijghde al ademloos; terwijl de dorens pramenGa naar voetnoot1075 't Gekroont en hangend hooft; de pijnelijcke stramenGa naar voetnoot1076 Der doorgeslage borst vast leken, en het zweetGa naar voetnoot1077 Vermengen met zijn bloet; dat in den zoom van 't kleet Komt vloeien, langs den hals, door 't hair, door al de leden; 1080[regelnummer] En sleept al zijpende de geesten naer beneden.Ga naar voetnoot1080 De mont stont op van pijn. de lippen zwollen dick,Ga naar voetnoot1081 En paers, en blaeuw. 't gezicht gaf glinsterende een' blick Van water, hier en daer noch drupplende op de wangen. De winckbraeuw zackte op 't oogh, en scheen verslenst van 't hangen. 1085[regelnummer] Men zagh gedult, gemengt met pijn en moedt, in hem. In 't kort hy kroop, gelijck weleer Jerusalem, En drie Marien, en wat noch zijn' kruisgangk deerdeGa naar voetnoot1087 Hem zagen, in dien schijn, toen hy zich ommekeerde,Ga naar voetnoot1088 En aen dien vrouwesleep, een dun een teer getal,Ga naar voetnoot1089 1090[regelnummer] d' Aenstaende straf voorzey, en stats gedreighden val.Ga naar voetnoot1090 Petronel: O Jesus, gaet uw geest in die gestalte waeren? d' Olijfbergh zagh u zoo niet op de wolcken varen.Ga naar voetnoot1092 Peter: Noch zoo verkeerde hy, op Thabor, in een zon,Ga naar voetnoot1093 Waer tegens mijn gezicht en oogh niet opzien kon. Pauwels: 1095[regelnummer] Noch zoo verscheen hy my, die kerckers klingen koordenGa naar voetnoot1095 Gereet had, om zijn volck te martelen, te moorden.
[pagina 272]
Peter: Zoo scheen zijn staet verkeert, op een bedruckte wijs. Mijn hairen staen te bergh, ick stockstijf, koudt als ijs. 'k Vermanme in 't einde, en vraegh: mijn heer, mijn Godt, waer henen?Ga naar voetnoot1099 1100[regelnummer] Waer leit uw reis, mijn troost? hy antwoorde eerst met stenen,Ga naar voetnoot1100 Geborsten uit een hart, dat van benaeutheit sluit.Ga naar voetnoot1101 Ten leste borst zijn stem, doch flaeuw en heesch, dus uit:Ga naar voetnoot1102 Dat gaet naer Rome, om my noch eens te laten kruissen.Ga naar voetnoot1103 Strax hoorde ick, in de lucht, gesnor van vleuglen ruisschen;Ga naar voetnoot1104 1105[regelnummer] En al 't gezicht verstoof verdween, voor mijn gezicht, Door Jesus aenzicht dus geheldert, en verlicht.Ga naar voetnoot1105-06 Dat moedight my ter doot. men keert daer op te stouterGa naar voetnoot1107 Naer stadt, daer Godt ons eischt ten offer, en ten outer.Ga naar voetnoot1059-1108 Petronel: Och anders schickt de mensch, en anders schickt het Godt.Ga naar voetnoot1109 Peter: 1110[regelnummer] d' Alziende spelde my dit kruis, dit martellot, Al overlang, niet lang na dat, aen 't hout ontslapen,Ga naar voetnoot1111 En 't nare graf ontruckt, zijn koy, zijn kudde schapen, Niet eens, maer driewerf, bleef bevolen mijnen staf; Toen hy my liefde verghde, en ick hem antwoort gaf. 1115[regelnummer] Mijn trouwste leerling, sprack de Meester, die noit ruste, Ghy gorde u, in uw jeught, en gingt, waer 't u geluste;Ga naar voetnoot1116 Maer in uw' ouderdom zult ghy, dees handen langk Uitstreckende, en gegort van andren, uwen gangk Eens zetten derwaert, daer 't hun lust u heen te leien.Ga naar voetnoot1110-19 1120[regelnummer] Nu wort dit rijp. die kelck was my van toen bescheien.Ga naar voetnoot1120 't Wil tijdt zijn, dat ick eens verhuize uit 's lichaems tent.Ga naar voetnoot1121 Godt roept my tot dit kruis. mijn baen is afgerent. Pauwels: En ick voorzagh al lang mijn offerhand genaken.Ga naar voetnoot1123 Mijn loopstrijt zal terstont het vrolijck einde raecken.Ga naar voetnoot1124 1125[regelnummer] My dunckt 'k verander al in goddelijck gestalt.Ga naar voetnoot1125
[pagina 273]
Petronel: En ick gevoel, helaes! hoe bitter 't scheiden valt. Peter: Nu dochter, staeck dien rouw, en vollegh ons niet verder. Gehoorzaem Linus nu, verwillight tot een' herder,Ga naar voetnoot1128 Nadien hem Clemens 't lot van mijnen zetel gunt.Ga naar voetnoot1129 1130[regelnummer] Verquickt u onderling, ten beste dat ghy kunt.Ga naar voetnoot1130 d' Alziende waeckt met troost voor zijne schare, in 't midden Van allerley verdriet. wy zullen voor haer bidden. 't Is noodigh dat wy gaen, daer Godt ons henen zent.Ga naar voetnoot1133 Petronel: Ick hoop u evenwel te spreken, voor het endt, 1135[regelnummer] En scheide, maer met smert. och Vaders, ghy gaet sterven. Och och, wat valt het zwaer uw aengezicht te derven! Doch nietemin, nadien 't mijn Koningk zelf gebiet; Volbrengt zijn noodtgebodt, gaet heene, ick houde u niet. Ick hindert niet. gaet heen, 't gedy tot Jesus eere.Ga naar voetnoot1139 1140[regelnummer] 't Zy verre dat men u in 't heiligh opzet keere. De wettige eigenaer van lijf en ziel alleen Is Godt; die eischtze beide, o Vaders, gaet dan heen, Als offerlammers; naer die slaghtbanck, u beschoren.Ga naar voetnoot1143 Wy zijn tot zulck een kroon niet altemael geboren. AGRIPPA. PROCES. MARTINIAEN.Ga naar voetnoot+ Agrippa: 1145[regelnummer] Men vont geen breuck, aen muur noch poort, noch eenigh slot Des kerckers. o wat hoon! dit schijnt in ernst gespot Met Caesar, dat men durf zijn halsgevangens slaken,Ga naar voetnoot1147 In spijt van 't wachthuis zelf, daer zoo veel oogen waken.Ga naar voetnoot1148 Ick heb Proces gedaeght, en oock Martiniaen,Ga naar voetnoot1149 1150[regelnummer] De hoofden van de wacht. hoe euvel wil 't vergaen,Ga naar voetnoot1150 Indienze beide niet van 't onheil reden geven? Ick zweer gansch Rome wil van zulck een straffe beven;
[pagina 274]
Wanneer ick 't al, wat hier om heind was of ontrent,Ga naar voetnoot1153 Ten nutten spiegel stel: gelijck men is gewent 1155[regelnummer] Te straffen, al de geen, die zoo meineedigh handelen,Ga naar voetnoot1155 En, eerloos in den aert, voor trouwe dienaers wandelen.Ga naar voetnoot1156 Daer komenze. 'k zal eerst, uitvarende al gestoort,Ga naar voetnoot1157 En gaslaende elx gebaer, hen vatten woort voor woort;Ga naar voetnoot1158 Of ickze listigh kon verbluffen, of verstricken. 1160[regelnummer] Meineedigen, durft ghy, en zonder eens te schricken, Verschijnen voor Agrip, dien ghy te leure stelt?Ga naar voetnoot1161 Wanneer ghy, omgezet, en omgekocht met gelt,Ga naar voetnoot1162 Of errefvyanden des Roomschen keizers gunstigh,Ga naar voetnoot1163 By nacht gevangens slaeckt, zoo meesterlijck en kunstigh:Ga naar voetnoot1164 1165[regelnummer] Terwijl de meester slaept, op uw gezwore trouw,Ga naar voetnoot1165 Veel vaster dan op muur, of slotwerck, of gebouw. Dat stuck zou menschen min dan logge honden passen;Ga naar voetnoot1167 Die wecken, in gevaer, den meester noch met bassen, En jancken; daer ghy zwijght, als in den wijn versmoort. 1170[regelnummer] Ick zweer. Proces: Noch heeft mijn heer onze onschult niet gehoort.Ga naar voetnoot1170 Agrippa: Wat onschult grijpt hier plaets?Ga naar voetnoot1171 Martiniaen: Ten minste hoor ons spreken. Agrippa: Wat spreken? zeght my flux, wie heeft dit stuck besteken?Ga naar voetnoot1172 PETER. PAUWELS. AGRIPPA. Peter: Myn heer, ick ben die man, om wien ghy u zoo steurt.Ga naar voetnoot1173 Pauwels: Men schuif de schult op my, indien hier is verbeurt. Agrippa: 1175[regelnummer] Zeght op, hoe hebt ghy 't lijf des kerkers klaeuw ontwrongen. Peter: Ick vondt den kercker op, en ben zoo uitgesprongen.Ga naar voetnoot1176
[pagina 275]
Agrippa: Wie bootst de sleutels na van 't naeuw ontsluitbre slot? Peter: Wat sluitbaar is, ontsluit d' almogentheit van Godt.Ga naar voetnoot1178 Agrippa: Zijt ghy ons Goden dan en 't heiligh Recht ontwossen?Ga naar voetnoot1179 Pauwels: 1180[regelnummer] 't Valt mijn' Verlosser licht zijn dienaers te verlossen.Ga naar voetnoot1180 Peter: 't Is om de streeck van zes en twintigh jaer geleên,Ga naar voetnoot1181 Dat Cesar Claudius den scepter van Judeen En heel Samarien Herodes gaf te dragen; Die, om den blinden haet der Joden te behagen,Ga naar voetnoot1184 1185[regelnummer] Het hooft van Godts gezant dorst rollen in het stof;Ga naar voetnoot1185 En my, een' slechten roof, den toren van zijn hof,Ga naar voetnoot1186 En acht paer wakers, gaeuw als afgerechte valcken, Vertroude, op dat men hem zou mompen noch verschalcken.Ga naar voetnoot1188 Jerusalem hiel feest. mijn kudde vaste, en badtGa naar voetnoot1189 1190[regelnummer] Den Heilant aen, om hulp, toen ick gevangen zat. De nacht gaet voor den dagh, die my ten toon wil stellen.Ga naar voetnoot1191 Veel vege teeckens niet dan dootse rampen spellen.Ga naar voetnoot1192 Twee ketens binden 't lijf wel vast; de geest blijft vry. De wacht bewaert de poort; een krijghsman elcke zy: 1195[regelnummer] Wanneer het duistre hol des kerckers wordt beschenen Van 't licht des Engels, die my weckt, en roept: ga henen. Schiet aen, omgort uw kleet: treckt ras de schoenen aen.Ga naar voetnoot1197 Ick strijck de kluisters af, en stel my om te gaen, Als in een' zoeten droom, door d' eerste en tweede wachter. 1200[regelnummer] Mijn leitstar stapt vooruit; ick volgh haer' glans van achter,Ga naar voetnoot1200 En koom aen d'ysre poort, die opspringht voor mijn oogh.Ga naar voetnoot1201 Ick kies de stat. de Geest verdwijnt, en vlieght zoo hoogh, Als d'offerhande stijght van myne danckbre lippen.Ga naar voetnoot1181-1203 Ga naar voetnoot1203
[pagina 276]
Pauwels: Ick raeckte in hechtenis, in 't Macedoonsche Phlippen, 1205[regelnummer] Om een waerzeggeres, by den gebedestroom,Ga naar voetnoot1205 Door Jesus grooten naem, verlost van 's afgodts toom;Ga naar voetnoot1206 Waer by haer heeren lang geen magre winst genoten. Ick zat'er in den stock met Silas 's nachts gesloten.Ga naar voetnoot1208 Het bloet droop langs het streng gegeesselt lichaem af. 1210[regelnummer] De lippen roerden vast, en zongen; 't zingen gafGa naar voetnoot1210 Een' goddelijcken galm, die boven uit den toren, Recht opsteegh door de lucht, door zoo veel hemelkooren,Ga naar voetnoot1212 In 't juichend Paradijs; daer ick met lijf en geest, Of, buiten 't lijf, met geest of zinnen ben geweest.Ga naar voetnoot1213-14 1215[regelnummer] Terstont begon de gront, op d'aendacht der twee bidderen,Ga naar voetnoot1215 Gelijck van schrick geraeckt, te daveren, te tsidderen: Toen volghde 't rammelen van koper yzer stael. De deuren knarsten eerst op tanden van metael, En sprongen echter op: cipier en wakers wacker.Ga naar voetnoot1219 1220[regelnummer] De stockbewaerder, bang voor my, voor mynen macker;Ga naar voetnoot1220 Stack op; en, wanende dat al de kercker vloodt,Ga naar voetnoot1221 Greep 't uitgeruckte zwaert, en dreighde zich de doot. Ick riep: verschoon uw ziel: wy zitten hier te zamen.Ga naar voetnoot1223 Hy vloogh met licht'er in, en wiesch ons roode stramen,Ga naar voetnoot1224 1225[regelnummer] En viel ons bey te voet, met zijn herboren huis;Ga naar voetnoot1225 Het welck, vol blyschap, roemde in Christus doot, en kruis.Ga naar voetnoot1204-1226 Agrippa: Ghy trouweloozen, zoeckt uw' moetwil te verbloemen, Maer zult vergeefs op kruis en doode Goden roemen.Ga naar voetnoot1228 Trauwanten, boeit Proces, en boeit Martiniaen,Ga naar voetnoot1229 1230[regelnummer] Op dat men boezem zulck een lasterlijck bestaen.Ga naar voetnoot1230 Verleert dit vlughtigh paer zijn vlught met scherpe roeden,Ga naar voetnoot1231 En leit het dan voor ons. men koelt die koorts met bloeden.Ga naar voetnoot1232
[pagina 277]
REY VAN GEKERSTENDE SOLDATEN. Zang: Hoe menigh Christen zagen wy Aen 't kruis al levend hangen, 1235[regelnummer] En d'oogen met verlangen Naer Christus slaen, getroost en bly? Hoe menigh in een hartevelGa naar voetnoot1237 Of borstelen gesteken,Ga naar voetnoot1238 En by een wildt geleken, 1240[regelnummer] Verstrecken voor een guichelspelGa naar voetnoot1240 Der wreetheit, zoet op Christenjaght,Ga naar voetnoot1241 Met losgelate honden; Te godtloos aengeschondenGa naar voetnoot1243 Op Godts geduldighste geslacht?Ga naar voetnoot1244 1245[regelnummer] Hoe menigh wert in 't diereperck Den luypert voorgeworpen,Ga naar voetnoot1246 Verhit om bloet te slorpen? Aldus voltrock de dagh zijn werck. Tegenzang: Maer 's avonts gaet het vieren aenGa naar voetnoot1249 1250[regelnummer] Met menschen, die, op staken Gespit, als fackels blaken, En in geteerde rocken braên, Of flackeren in wasseklêen. Hoe gloeien 's Vorsten hovenGa naar voetnoot1254 1255[regelnummer] Van vier, gelijck een oven!Ga naar voetnoot1233-55 Was 't Heidensch hart toen stael of steen, Dat het niet smolt in zulck een' gloet? Ons docht, wy zagen Engelen Zich in die vlamme mengelen. 1260[regelnummer] Wat schael vol geuren rieckt zoo zoet Voor Jesus, als die bittre smoock Van zijne liefste panden:Ga naar voetnoot1262
[pagina 278]
O zalige offerhanden! O Godtbehaeghelijcke roock!Ga naar voetnoot1264 Toezang: 1265[regelnummer] Nu geven willigh zich ten roof De standertdragers van 't beproeft geloof; Niet als ons Decien, om eigen roem,Ga naar voetnoot1267 Van korten duur, gelijck een bloem; Maer om Godts eer. wat klinckt'er beter? 1270[regelnummer] En niet te min de FaemGa naar voetnoot1270 Met haer bazuin zal zwellen op hun' naem, En eeuwigh zwanger gaen van Pauwels, en van Peter.Ga naar voetnoot1271-72	voetnoot* HET DERDE BEDRYF speelt tot vs. 1144 ergens op straat; Petronel spoedt zich naar huis. voetnootvs. 994 Deze Engel, die de apostelen bevrijdt, naar analogie van Handel. XII, 7-10. voetnoot998 Green: van grijnen, krijten; wreêr: wreeder. voetnoot999-1000 eveneens naar Handel. l.c. en naar de ‘nebulae amictu’ van Aeneïs, I, 412-v.v. voetnoot1002 stats muur: de oude muur van Servius Tullius, in de derde eeuw door dien van Aurelius vervangen. voetnoot1003 't spoor van Appius: de bekende Via Appia, die naar de Katakomben van S. Callisto leidt. voetnoot1005 druppelen: tranen. voetnoot1006 daer de steen des mijlpaels enz. Kort na de eerste columna milliaria zwenkt de weg naar links. voetnoot1010 by wie: voor wie. voetnoot1011 op te zetten: op het spel te zetten. voetnoot1013 Aquila en Priscil: bekend uit Hand. XVIII, 2, 18, 26; Rom. XVI, 3-5 en I Cor. XVI, 19; ze waren door de Apostelen gedoopt en stonden met Pudens in betrekking; Bar. 47, 4; 51, 65, enz,; Marcel: eerst volgeling van Simon den Toovenaar, daarna leerling van Petrus; hij schreef een Passio Apostolorum Petri et Pauli; Lucijn: Lucina, een christelijke matrone, misschien dezelfde als Pomponia Graecina, vgl. vs. 1656. voetnoot1014 Titus: de leerling van Paulus; Lukas: de evangelist Lucas, die ook de Handelingen der Apostelen schreef; Plautil: zie Personagiën. voetnoot1015 Cletus: leerling van Petrus; Clemens: Clemens Romanus, leerling van Petrus, vgl. Phil. IV, 3. voetnoot1007-16 Vondel bedoelt wschl., dat de bevrijde Apostelen eerst in 't huis van den Senator Pudens zijn geweest, om vandaar naar de Katakomben buiten de stad te vluchten, Bar. 44, 61. voetnoot1016 Linus: vgl. II Tim. IV, 21; leerling van de Apostelen, schreef hij hun Acta; Linus was Petrus' eerste opvolger, Cletus de tweede, Clemens de derde; over stagh te werpen: te overreden. voetnoot1019 heelen: helen, verbergen. voetnoot1021 Dat geldt zo recht naer 't hof: nu vooruit, terstond naar Nero's paleis (om zich opnieuw als gevangene over te geven). voetnoot1025 reuckeloosheit: roekeloosheid; jongsten: nieuwsten. voetnoot1029 stewaert: naar de stad. voetnoot1031 ter sluick: in 't geheim. voetnoot1032 lyden last: komen in gevaar. voetnoot1034 opgemaeckt: te werk gesteld. voetnoot1037 Proces, Martiniaen: de hoofden van de wacht, vergelijk vs. 238. voetnoot1039 uitkomst: ontvluchting. voetnoot1040 't is omgekomen: 't is gedaan. voetnoot1042 duickt: schuilt. voetnoot1044 hartelijck: in 't hart. voetnoot1046-47 Rechtschape hopliên: eerlijke aanvoerders past het; banier en standert: nl. van Christus, het kruis; in 't heiligh water: bij den doop. voetnoot1048 het hooft des heirs: Christus. voetnoot1051 De Hertogh van Godts heir: Christus, vgl. Hymnus vande Christ. Ridder, vs. 6; gemoete: ontmoette. voetnoot1055 boden: gezanten, apostelen. voetnoot1059 den eersten mijlpael: een kapelletje aan de Via Appia houdt de herinnering aan het oude verhaal levendig. voetnoot1060 zorghelijx: verdachts. voetnoot1067 vast opgespannen: hevig gespannen. voetnoot1068 bruine: donkere. voetnoot1070 datm'er: dat men er; roeren: bewegen. voetnoot1072 Vernamen: namen waar; den Kruisvorst: Christus. voetnoot1075 pramen: drukken, steken. voetnoot1076 stramen: striemen. voetnoot1077 doorgeslage: over en weer gegeeselde; vast leken: voortdurend bloeden. voetnoot1080 En sleept enz.: en doet al sijpelend de levensgeesten wijken. voetnoot1081 op: open. voetnoot1087 drie Marien: drie Maria's, vgl. vs. 246 en zie Luc. XXIII, 27-31; en wat noch: en allen, die zijn gang ter kruisiging bedroefde. voetnoot1088 schijn: gestalte. voetnoot1089 vrouwesleep: gevolg van vrouwen. voetnoot1090 stats: Jerusalems. voetnoot1092 d'Olijfbergh: de berg waar Christus ten Hemel voer, Hand. I, 9, 12. voetnoot1093 Thabor: volgens de overlevering de berg, waar Christus van gedaante veranderde, Matth. XVII, 1-9. voetnoot1095 Op weg naar Damascus, Hand. IX, 1-9. voetnoot1099 mijn heer.... waer henen?: ‘Domine, quo vadis?’ voetnoot1100 Waer leit: waarheen leidt. voetnoot1101 Geborsten: gebarsten. voetnoot1102 borst: barstte. voetnoot1103 Dat gaet enz.. ‘Venio Romam iterum crucifigi’. voetnoot1104 Strax: terstond; vleuglen: nl. van engelen. voetnoot1105-06 gezicht.... gezicht.... aenzicht: een van Vondel's gebruikelijkste woordspelingen; geheldert: opgehelderd. voetnoot1107 moedight: bemoedigt; men: wij. voetnoot1059-1108 Het Quo-vadis-verhaal, door Vondel hier vrij uitvoerig verwerkt, geeft Baronius (69.6) naar S. Ambrosius en naar de Acta van Linus (Acta SS. 29 Juni); er is echter nergens van Paulus sprake. voetnoot1109 schickt de mensch: Dr. J. van Vloten stelde hier de lezing wickt voor. voetnoot1111 na dat: vul aan: hij zijnde; 't hout: 't kruis. voetnoot1116 geluste: beliefde. voetnoot1110-19 Vgl. Joan XXI, 15-19; d' Alziende: de Godmensch. voetnoot1120 kelck: lijdenskelk. voetnoot1121 't Wil tijdt zijn: 't zal tijd zijn. voetnoot1123 offerhand: het offer van mijn leven. voetnoot1124 loopstrijt: vgl. stadion van I Cor. IX, 24 en II Tim. IV, 7. voetnoot1125 My dunckt enz.: echt Paulinische gedachten, vgl. I Cor. XV, 51, 52 en II Cor. V, 2. voetnoot1128 Linus: Sint Petrus' nazaat, zie Personagien; verwillight: door vrije keuze aangesteld. voetnoot1129 Nadien: nu; Clemens: Clemens Romanus, de 3de opvolger van Petrus, zie vs. 1015; Vondel's voorstelling in dezen regel is gegrond op Baronius' bericht, dat Clemens geschreven had: ‘Ik trek mij terug, ik ga heen, Gods Kerk worde opgebouwd’, Bar. 69, 43. voetnoot1130 Verquickt: vertroost; ten beste dat: zoo goed als. voetnoot1133 daer: daar waar. voetnoot1139 hindert: hinder het. voetnoot1143 vgl. Is. LIII, 7. voetnoot+ AGRIPPA: Dit tweede tooneel van het derde Bedryf moet plaats hebben op het Comitium, de rechtplaats op Forum Rom. of Kapitool, waar Agrippa op de sella curulis tusschen lictoren zijn tribunal heeft. voetnoot1147 Caesar: Nero; halsgevangens: ter dood veroordeelde gevangenen. voetnoot1148 In spijt van: ondanks; zoo veel oogen: zooveel wachten, ongeveer 50, vgl. vs. 237. voetnoot1149 Proces Martiniaen: zie vs. 1037-38. voetnoot1150 euvel: slecht. voetnoot1153 om heind: heinde, dichtbij; ontrent: in de buurt. voetnoot1155 meineedigh: nl. door 't breken van den eed, de gevangenen goed te bewaken, vgl. vs. 1165. voetnoot1156 wandelen: doorgaan. voetnoot1157 Hier worden Proces en Martiniaen voorgeleid. voetnoot1158 hen vatten woort voor woort: ze in mijn woorden vangen. voetnoot1161 te leure stelt: bedriegt. voetnoot1162 omgezet: omgepraat. voetnoot1163 errefvyanden: grootste vijanden; Roomschen: Romeinschen. voetnoot1164 zoo meesterlijck en kunstigh: nl: zonder eenige breuk enz. vgl. vs. 1145. voetnoot1165 de meester: Agrippa zelf. voetnoot1167 Dat stuck: zoo'n streek. voetnoot1170 onschult: verontschuldiging. voetnoot1171 grijpt hier plaets: kan hier bestaan. voetnoot1172 besteken: verzonnen. voetnoot1173 steurt: kwaad maakt. voetnoot1176 op: open. voetnoot1178 almogentheit: almacht, vgl. Openb. III, 7. voetnoot1179 ontwossen: ontwassen. voetnoot1180 Verlosser... verlossen: weer echt Vondelsch! vgl. vs. 255. voetnoot1181 om de streeck: omstreeks; zes en twintigh jaer geleên: Keizer Claudius stelde in 44 na Chr. zijn gunsteling Herodes Agrippa I tot Koning van Judea en Samaria aan; Vondel stelt dus den dood der Apostelen op 't jaar 67, in afwijking van Baronius die hem op 69 zet. voetnoot1184 Vgl. Hand. l.c. 3. voetnoot1185 Godts gezant: de Apostel Jacobus, l.c. 2. voetnoot1186 slechten: nietswaardigen; toren: deze toren is weer van Baronius, 44, 5. voetnoot1188 mompen: bedriegen. voetnoot1189 Jerusalem hiel feest: het feest der ongedeesemde brooden, Hand. l.c. 3. voetnoot1191 De nacht enz.: het was de nacht, voor ik voor 't gerecht zou moeten verschijnen. voetnoot1192 vege: onheilspellende. voetnoot1197 Schiet aen: uw kleed. voetnoot1200 Mijn leitstar: de engel. voetnoot1201 opspringht: openspringt. voetnoot1181-1203 het verhaal van Petrus' (tweede) gevangenschap te Jerusalem en wonderbare bevrijding staat in Hand. XII, 3-17. voetnoot1203 d'offerhande: dankgebed. voetnoot1205 waerzeggeres: een slavin, die een waarzeggenden geest had; gebedestroom: de Joodsche gemeente van Philippi, die geen synagoge had, kwam in gebed samen bij een rivier. voetnoot1206 De slavin werd door Paulus gedoopt. Met haar waarzeggerij had de vrouw veel geld van haar meesters verdiend; toen zij bekeerd was hield die winst natuurlijk op en vandaar dat Paulus met zijn medehelper Silas werd opgesloten. voetnoot1208 in den stock: het blok met gaten, waarin de beenen werden vastgeklemd, zooals Hand. l.c. uitdrukkelijk melden. voetnoot1210 vast: voortdurend. voetnoot1212 zoo veel hemelkooren; de negen hemelsferen, waarop volgens de middeleeuwsche voorstelling de Hemel ('t juichend Paradijs) volgt. voetnoot1213-14 zie II Cor. XII, 3. voetnoot1215 aendacht: devotie; twee bidderen: twee bidders, Paulus en Silas; ‘eensklaps kwam er een aardbeving... en alle deuren sprongen open’, Handelingen l.c. 26. voetnoot1219 echter: daarna; op: open; cipier enz.: vul in: sprongen. voetnoot1220 stockbewaerder: cipier. voetnoot1221 Stack op: sprong op; al de kercker: al de gevangenen. voetnoot1223 verschoon uw ziel: doe u zelf geen kwaad. voetnoot1224 Hij snelde met licht naar binnen; stramen: striemen. voetnoot1225 zijn herboren huis: zijn gedoopt gezin. voetnoot1204-1226 Dit heele verhaal letterlijk naar Hand. XVI, 12, 13, 16-34; 't Macedoonsche Phlippen: Philippi in Macedonië. voetnoot1228 kruis en doode Goden: dit was de spot der heidenen tegenover het roemen der Christenen in Christus en zijn kruis, vgl. I Cor. I, 23. voetnoot1229 Trauwanten: handlangers, soldaten. voetnoot1230 boezem: uitboezeme, uitdelge; lasterlijck: schandelijk. voetnoot1231 vlughtigh: voortvluchtig. voetnoot1232 koorts: dweperij. voetnoot1237 hartevel: huid van een hert. voetnoot1238 borstelen: huid van wild zwijn; gesteken: gestoken. voetnoot1240 guichelspel: goochel-, tooverspel. voetnoot1241 zoet: verslingerd. voetnoot1243 Te: zeer; aengeschonden: opgehitst. voetnoot1244 vgl. Rom. XII, 12. voetnoot1246 luypert: luipaard. voetnoot1249 vieren: in dubbele beteekenis van feest vieren en vuur ontsteken. voetnoot1254 hoven: tuinen. voetnoot1233-55 Dit gedeelte van dezen prachtigen Rey is geïnspireerd door Tac.-Hooft: ‘By 't ombrenghen [der Christenen] voeghde men noch dien spot, dat ze versteeken in huiden van wilde dieren, van honden verscheurt en gedoot, oft aan kruissen genaagelt, oft staande om geblaakt te worden, en als de dagh deur was, tot verstrekking van nachtlicht, gebernt werden. Zijn hooven had Nero tot dit schouwspel ten beste gegeven’. XV, 44. voetnoot1262 panden: kinderen. voetnoot1264 O Godtbehaegelijcke roock: reuk; vgl. dezelfde uitdrukking waar de doopsgezinde Vondel de slachtoffers der XVIde eeuwsche geloofsvervolgingen herdacht, Hierusalem Verwoest, Opdracht. voetnoot1267 Decien: Decius-sen; in de IVe eeuw v. Chr. offerden zich een vader, zoon en kleinzoon van het geslacht Decius Mus voor het vaderland op. voetnoot1270 de Faem: de verpersoonlijkte godin van het gerucht, Fama. voetnoot1271-72 bij hun gewaagd drastische beeldspraak zijn deze zwellende eindverzen machtig van plastische muzikaliteit.

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 4. 1640-1645

Het derde bedryf.Ga naar voetnoot*

Over het gehele werk

titels

auteurs

Over dit hoofdstuk/artikel

lied