De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

[p. 300]

Roskam
Aen den Heer Hoofd, Drost van Muyden.aant.aant.^*

Hoe koomt, doorluchte Drost, dat elck van Godsdienst roemt,^{vs. 1}
En onrecht en geweld met desen naem verbloemt?²
Als waer die saeck in schijn en tongeklanck gelegen:³
Of sou 't geen Godsdienst sijn, rechtvaerdigheyd te plegen?⁴
Maer slincx en rechts te staen na allerhande goed?⁵
God voeren in den mond, de valscheyd in't gemoed?
De waerheyd greep wel eer die menschen by de slippen,⁷
En sprack: uw hart is verr': ghy naecktme met de lippen.
De waerheyd eyscht het hart, en niet soo seer 't gebaer.⁹
Dit laeste sonder 't eerst, dat maeckt een' huychelaer;¹⁰
Die by een cierlijck graf seer aerdigh word geleecken:¹¹
Vol rottings binnen, en van buyten schoon bestreecken.¹²

Soo was uw vader niet, die burger-vader, neen:

Van binnen was hy juyst, gelijck hy buyten scheen.
'k Geloof men had geen' gal in desen man gevonden,¹⁵
Indien, na dat de dood sijn leven had verslonden,
Sijn lijck waer opgesneên. Hoe was hy soo gelijck¹⁷
Dien burgermeestren, die wel eertijdts 't Roomsche rijck,¹⁸
Door hunne oprechtigheyd, opbouden van der aerde¹⁹

* Van 1630, altans volgens Brandt. Er bestaat echter verschil van mening over het jaar van Roskam; zie Literatuuropgave in Dl. 2, blz. 819 en de aantekening achter in dit deel. Afgedrukt naar de uitgave in plano. Waarschijnlik verschenen bij Willem Jansz. Blaeu. Unger: Bibliographie, nr. 184.
Roskam is een aardig gekozen naam voor een hekeldicht: in Vondels dagen werd roskammen reeds gebruikt voor: duchtig berispen, hekelen (Ned. Wdb. XIII, 1400). De opzet werd ingegeven - gelijk A. Kluyver opmerkte - door de eerste satire van Horatius (‘Qui fit, Maecenas, ut nemo’ etc.) eveneens gericht en opgedragen aan een kunstzinnige vriend en beschermer. Deze opdracht aan P.C. Hooft staat natuurlik in verband met het feit dat zijn vader, de oud-burgemeester, als voorbeeld van burgerdeugd aan de ontaarde tijdgenoten wordt voorgehouden. Hoezeer ze werkelik was gesteld in de geest van de oude Hooft, blijkt o.a. uit diens eigen woorden in de Bedenckinge op de kerkelijcke geschillen: ‘Soude dat nyet wel schijnen Godt metten monde ende metten lippen te genaecken ende dat het herte verre daervan soude moeten wesen?’ (Zie Memorien en Adviezen van Cornelis Pieterszoon Hooft, I blz. 76, nr. 181).

vs. 1 van Godsdienst roemt: zich beroemt godsdienstig te zijn.

2 desen naem: nml. van vroomheid.

3 tongeklanck: vrome woorden.

4 geen Godsdienst sijn: zou godsdienst niet dáárin bestaan, dat men....

5 dit vers sluit zich niet logies bij het vorige aan. De gedachtengang is: Maar zou godsdienst verenigbaar zijn met....; slincx: oudtijds in alle betekenissen = links.

7 De waerheyd: Christus, die zulke mensen staande hield met het verwijt, dat aan Matth. XV, vs. 8 ontleend is (vgl. Matth. XXIII, vs. 13).

9 gebaer: uiterlik vertoon.

10 't eerst: nml. het hart.

11 aerdigh: treffend juist. Zie deze vergelijking in Matth. XXIII, vs. 27.

12 bestreecken: gepleisterd.

15 geen' gal: uit de gal kwam, volgens oud volksgeloof, alle boosaardigheid voort.

17 opgesneên: opengesneden.

18 burgermeestren: consuls; Roomsche: Romeinse.

19 oprechtigheyd: rechtschapenheid.

[p. 301]

20

Ten top; doen d'ackerbou in achting was en waerde:

 

Doen deege deeglijckheyd niet speelde, raep en schraep;²¹

 

En 's vyands goud min gold dan een' gebrade raep.²²

 

Hoe heeft hem Amsteldam ervaeren wiis en simpel:

 

Een hoofd vol kreucken, een geweten sonder rimpel.²⁴

25

O beste bestevaêr! wat waert ghy Holland nut,²⁵

 

Een styl des raeds, doen 't lijf van 't stocxken werd gestut:²⁶

 

Op dat ick ga voorby ons Catilinaes tyen:²⁷

 

Doen 't vaderland in last, door twist der burgeryen,²⁸

 

Ghy 't leven waert getroost te heyligen den staet:

30

En doen, uw hoofd gedoemt, door 't hoofd van eygebaet,³⁰

 

Ghy geen' gedachten had van wijcken of van wancken.

 

De wees en weduwe u, de ballingen u dancken:³²

 

Hoewelghe noyt om danck hebt, sonder onderscheyd,³³

 

Bescheenen met den glans van uw' goedaerdigheyd,³⁴

35

Ondanckbre en danckbre, dienghe kont ten oorbaer strecken.³⁵

 

O spiegel van de deughd! ô voorbeeld sonder vlecken!

 

Noyt sooptghe 't bloet en mergh der schamele gemeent:³⁷

 

Nocht stopte d'ooren voor haer rammelend gebeent.³⁸

 

Wat lietghe uw' soonen na, doen 's levens licht wou neygen?³⁹

40

Indien 't gemeen u roept, besorgt het als uw eygen.⁴⁰

 

Soo was uw wterste aêm slechs waere klaere deughd;⁴¹

 

Daer ghy, vermaerde stad, uw' kroon meed cieren meught.⁴²

 

Soo 't land uw vaders deughd soo wel had erven mogen,

 

Als sijn' gedachtenis, s' had swaerder ruym gewogen⁴⁴

45

Dan duysend tonnen schats, en duysend, en noch bet:⁴⁵

 

En 'k sagh de swaerigheên van onsen staet gered.

 

Indien de Spanjaerd sagh het land van Hoofden blincken,⁴⁷

21 deege: degelike; is versterkend toegevoegd; raep en schraep spelen: geldgierig, inhalig zijn.

22 Zinspeling op het bekende verhaal van de eenvoudige Manlius Curius Dentatus, die, toen de Samnitiese gezanten hem wilden omkopen, juist bezig was met rapen te braden, zodat de gezanten onverrichterzake omkeerden.

24 kreucken: rimpels, door de zorgen voor het gemenebest; sonder rimpel: ongedeerd, rein.

25 bestevaêr: grootvader (vererende aanspraak).

26 styl: steunpilaar; stocxken (woordspelend met styl): wegens zijn ouderdom.

27 Om nu niet te spreken van: d.i. vooral niet minder waren zijn verdiensten op krachtiger leeftijd, toen hij Leycester, die, als eertijds Catilina, de vrijheid van de republiek bedreigde, wist te weerstaan.

28 't vaderland in last (zijnde): absolute constructie. Evenzo in vs. 30: uw hoofd gedoemt.

30 't hoofd van eygebaet: het hoofd van de partij van de baatzucht, nml. Leycester's aanhang. Leycester rekende Hooft onder die vijanden, die 't eerst onschadelik gemaakt zouden moeten worden.

32 Vgl. het bekende sonnet op de dood van burgemeester Hooft (deel 2, blz. 760).

33 noyt hoort alleen bij om danck; dus: hoewelghe sonder onderscheyd.

34 goedaerdigheyd: edelaardigheid.

35 ten oorbaer strecken: van dienst zijn.

37 bloet en mergh: de levenssappen; suipen: uitzuigen; schamele gemeent: de armen.

38 rammelend gebeent: het door hongersnood uitgemergelde lichaam. Een dergelijke periode, van 1623, lag nog vers in de herinnering.

39 Retoriese vraag. De kostbaarste erfenis was de volgende wijze raad.

40 't gemeen: het algemene belang.

41 uw wterste aêm: uw laatste ademtocht, de laatste door u gesproken woorden.

42 uw' kroon: de keizerskroon op het Amsterdamse wapen; als een parel aan die kroon.

44 swaerder ruym: ruim zo zwaar.

45 noch bet: nog meer.

47 Woordspeling: mannen als Hooft, en uitblinkende figuren.

[p. 302]

 

Hoe sou sijn fiere moed hem in de schoenen sincken:⁴⁸

 

Hoe sou hy vader Ney opwecken, door gebeên,⁴⁹

50

Om met sijn' tong dees' scheur te neyen hecht aen een.⁵⁰

 

Geen Duynkerck sou de zee met vlooten overheeren.⁵¹

 

Maetroos die roovers ras sou aersling klimmen leeren;⁵²

 

En 't laege Waterland doen kijcken door een' koord,⁵³

 

Dien, die nu blindeling ons slingert over boord,

55

En visschers vangt en spant, verwt zeeluy doods van vreesen:⁵⁵

 

Soo datter een geschrey van weduwen en weesen

 

Ten hoogen hemel rijst, wt dorpen en wt steên.

 

Wat's d'oorsaeck? vraeghtmen, wat? de gierigheyd alleen,⁵⁸

 

Die 't algemeen versuymt, en vordert slechs haer eygen:^{59 59}

60

En sprack ick klaerdre spraeck, ick sorg sy soume dreygen⁶⁰

 

Met breuck en boeten, of te levren aen den beul.⁶¹

 

Want waerheyd (dat's al oud) vind nergens heyl nocht heul:⁶²

 

Dies roemtmen hem voor wijs, die vinger op den mond leyd.

 

O kon ick oock die kunst: maer wat op 's harten grond leyd

65

Dat weltme na de keel: ick word te stijf geparst,

 

En 't werckt als nieuwe wijn, die tot de spon wtbarst.⁶⁶

 

Soo 't onvolmaecktheyd is, 't magh tot volmaecktheyd dyen⁶⁷

 

Van dees' rampsalige en beroerelijcke tyen;⁶⁸

 

Waer in elck grabbelt, tot sijns naesten achterdeel,⁶⁹

70

Schrijft andren toe, en schuyft op hen de schuld van't scheel.⁷⁰

 

Waer Cato levend, die gestrenge Cato, trouwen,⁷¹

 

Hoe doncker sou hy, met een doncker paer winckbrouwen,

 

Begrimmen oversijds de feylen onser eeu,⁷³

 

En ringelooren den geringeloorden leeu;⁷⁴

75

Die sich soo schendigh nu van rekels laet verbaffen.⁷⁵

 

Hoe sou hy graeuwen: flux en past dit af te schaffen:⁷⁶

48 fiere moed: overmoed.

49 vader Ney: de geslepen Pater Ney had in 1607 de onderhandelingen over het Bestand geopend. In het woord neyen (naaien) speelt Vondel met zijn naam, die dus wel met ai uitgesproken werd.

50 met sijn' tong: door zijn overredingskracht; dees' scheur: tussen de Noordelike en de Zuidelike Nederlanden.

51 Duynkerck: de beruchte zeerovers die daar huisden; de zee overheeren: op zee de baas spelen.

52 aersling klimmen: ruggelings de ladder van de galg bestijgen.

53 kijcken door een' koord (vgl. het ‘hennepen venster’: de strop). De galg stond aan de overkant van het IJ, bij het laege Waterland.

55 spannen: binden, in boeien slaan; doods verwen: een doodschrik aanjagen.

58 gierigheyd: hebzucht.

59 vorderen: bevorderen.

59 vorderen: bevorderen.

60 sorgen: vrezen. Vondel zinspeelt hier weer op het gevaar dat hem in de Palamedes-zaak bedreigde.

61 breuck is hier synoniem met boeten.

62 heyl nocht heul: goede ontvangst noch bescherming.

66 tot: bij, aan; spon: stop in het vat.

67 tot volmaecktheyd dyen van: leiden tot grondige verbetering van.

68 beroerelijck: vol beroering.

69 tot achterdeel van: ten nadele van.

70 Schrijft andren toe schijnt hier te betekenen: zet een bedrag op rekening van anderen (d.i. doet alsof zij het geïnd hebben) en geeft hun de schuld van het verschil ('t scheel) d.i. beschuldigt hen van oneerlikheid. In 't Mnl. betekent toescriven o.a. schriftelik een schenking doen.

71 Cato was de strenge censor, die ten tijde der Puniese oorlogen optrad tegen weelde en baatzucht; trouwen (uit: in trouwen): inderdaad, in waarheid.

73 oversijds: met schuinse blik.

74 ringelooren: eig. een dier in bedwang houden door middel van een ring door het oor; fig.: ongemakkelik onder handen nemen.

75 schendigh: schandelik; verbaffen: door blaffen vrees aanjagen.

76 passen: zorgen.

[p. 303]

 

Dat weder ingeset. Hier stuurman waer het roer,⁷⁷

 

En let op 't oud compas. Voort voort met desen loer,⁷⁸

 

Die noyt te water ging: hy sal ons 't spel verbrodden.⁷⁹

80

En ghy, hou oogh in 't seyl. Waer heen met dese vodden,⁸⁰

 

Ghy lompe plompe dief, die 't scheepsvolck streckt tot last?⁸¹

 

t'Hans grijp ick u by 't oor, en spijcker 't aen den mast.⁸²

 

Waer Cato levend, wis, daer sou geen haer aen feylen,⁸³

 

Of't ging als 't plagh te gaen. Wat soumen lands beseylen:⁸⁴

85

Daer nu de norsse nyd ons slapend seylt voorby,⁸⁵

 

De loef afsteeckt, terwijlwe leggen in de ly,⁸⁶

 

In vaer van schipbreuck, schier aen laeger wal vervallen.⁸⁷

 

Het roer den meester mist, en daerom is 't van 't mallen:⁸⁸

 

En wilme' op 't dreygement niet letten van den nood,

90

Soo bergh aen 't naeste land uw leven in den boot.^89-90

 

Doch 'k hoop een beter, van die gaerne 't beste saegen,⁹¹

 

En sucht tot't vaderland in vroomen boesem draegen.⁹²

 

De sulcke vindmen noch als parrelen aen strand.

 

De schaersheyd maecktse dier. Indien maer 't onverstand⁹⁴

95

Soo weynige alsser sijn erkende in hunn' waerdye,

 

En wysere heeren liet begaen met heerschappye,

 

Men vondter noch genoeg; die niet soo seer en staen

 

Na heerschen, danse met 's lands welstand sijn begaen,⁹⁸

 

En wenschen tyd en sorg en moeyte hier in te schieten,⁹⁹

100

En niet een' penning voor hunn' diensten te genieten:

 

Dat sijn niet sulcke, daer ick eerst van heb geseyd,

 

Wiens Godsdienst op de tong en op de lippen leyd:¹⁰²

 

Maer in een vroom gemoed; waer uyt die deughden groeyen,¹⁰³

 

Die Hollands welvaert eer soo heerlijck deeden bloeyen,

105

In spijt des dwingelands. Wel wilmer noch niet aen?¹⁰⁵

 

Of rijm ick, dat een boer dit Duytsch niet kan verstaen?¹⁰⁶

77 insetten: instellen; waren: bewaren, d.i. er op letten en er voor zorgen.

78 't oud compas: het beproefde kompas, d.i. houd de oude koers; loer: scheldwoord voor een onbekwaam individu.

79 noyt te water ging: geen zeereis mee maakte, en dus ervaring mist; verbrodden: verknoeien.

80 ghy is de stuurman van vs. 77.

81 Ghy: alweer een man die niet hoort op het schip, en alleen komt om te stelen; plomp: dom.

82 t'Hans: nu ik u eindelik betrap; spijcker 't aen den mast: blijkbaar een straf, op de schepen toegepast.

83 feylen: falen, te kort komen.

84 plagh: nml. in degeliker tijden.

85 Terwijl nu de stuurse afgunstigen - Vondel denkt hier wel aan de Engelse konkurrenten - die ons, terwijl wij slapen, voorbijzeilen.

86 De loef afsteeckt: ons aan de loefzijde (de windzijde) voorbijzeilt, tijdelik de wind onderschept, en dus een voorsprong krijgt; daardoor geraakt het voorbijgezeilde schip in de ly (de van de wind afgekeerde zijde van het andere schip).

87 vaer: gevaar; aen laeger wal: d.i. de wal waar de wind op staat; een zeilschip dat daar tegenaan slaat, geraakt in ongelegenheid.

88 is 't van 't mallen (oorspr. waarschijnlik: van 't malle; Ned. Wdb. IX, 133): is alles in de war aan boord.

89-90 Wil men blindelings zijn gang gaan, dan is het schip van Staat verloren: red dan uw leven!

91 een beter: iets beters. Dat verwacht ik van diegenen die...

92 sucht: vurige liefde; vroom: rechtschapen.

94 dier: kostbaar.

98 danse: dan dat ze (als wel dat ze); begaen met: bekommerd om.

99 inschieten: ten koste leggen.

102 Wiens kan terugslaan op een meerv.: wier.

103 Na Maer invullen: wiens godsdienst leyd (uit vs. 102).

105 wil men nog niet toegeven dat ik gelijk heb?

106 dit Duytsch: deze begrijpelike taal (Duyts = Nederlands).

[p. 304]

 

Neen seker, 't is dat niet. 't Sijn kostelijcke tyen.¹⁰⁷

 

Het paerd vreet nacht en dagh. In een' karros te ryen.¹⁰⁸

 

Een' Iuffer met haer' sleep. De kinders worden groot:¹⁰⁹

110

Sy worden op bancket en bruyloften genood.

 

Een nieuwe snof komt op met elcke nieuwe maene.¹¹¹

 

De sluyers waeyen weyts, gelijck een ruytervaene.¹¹²

 

En eyschtmen meer bescheyds, men vraegh het Huygens soon,¹¹³

 

In 't kostelijcke mal: die weet van top tot toon

115

De pracht en sotte prael tot op een hayr t' ontleden.

 

Hier schort het. Overdaed stopt d'ooren voor de reden:¹¹⁶

 

En kromt des vromen recht: deelt ampten wt om loon:¹¹⁷

 

En stiert den vyand 't geen op halsstraf is verboôn:¹¹⁸

 

Luyckt 't oogh voor sluyckerye, en onderkruypt de pachten:¹¹⁹

120

Besteelt het land aen waere, aen scheepstuygh, en aen vrachten:¹²⁰

 

Neemt giften voor octroy: of maeckt den geldsack t'soeck:¹²¹

 

En eyschtmen rekening, men mist den sack en 't boeck.

 

Hoewel het menschlijck is dat sulcke saecken beuren:¹²³

 

'tHeeft dickmael oock sijn' reên. Dick' raeckter meed te veuren,¹²⁴

125

Die verr' ten achtren was. Kort om dit's onse plaegh.¹²⁵

 

t Is, drijft den esel voort: gemeentenesel draegh:¹²⁶

 

Het land heeft meel gebreck: dus breng den sack te molen.

 

Het drijven is ons ampt: het pack is u bevolen.¹²⁸

 

Vernoegh u, datghe sijt een vrygevochten beest:¹²⁹

130

Is 't na het lichaem niet, soo is het na den geest.

 

Tot 's lichaems lasten heeft de hemel u beschoren,¹³¹

 

Dit past u bet dan ons. Ghy sijt een slaef geboren.¹³²

 

Best doet ghy 't willighlijck van selven, dan door dwang.¹³³

 

Dus raeckt het slaefsche dier, al hygende, op den gang,

135

En sweet, en sucht, en kucht. De beenen hem begeven.

107 Neen, men begrijpt mij maar al te goed! Nu volgt een uiteenzetting van de oorzaken: de overdreven weelde; kostelijck: kostbaar.

108 karros: karos, statiewagen.

109 Iuffer heette ook een gehuwde dame van stand; sleep: gevolg.

111 snof: modeartikel (snufje).

112 weyts: zwierig; ruytervaene: vaan aan de lans van de ruiters; later veranderd in kermisvaene.

113 Huygens soon: Constantijn, dichter van het Costelijck Mal, een satire op de mode. Zijn vader, de sekretaris van de Prins, was toen nog meer bekend dan de zoon.

116 reden: het besef van wat wijs en goed is.

117 kromt des vromen recht: oude woordspeling met ‘krom’ en ‘recht’.

118 oorlogscontrabande, waarvan o.a. burgemeester Reinier Pauw beschuldigd werd.

119 sluyckerye: smokkelhandel; onderkruypen: op heimelike, listige wijze anderen benadelen ten eigen voordele; de pachten: de ‘verpachte middelen’. d.z. belastingen die in 't openbaar verpacht werden.

120 Misbruiken bij de admiraliteitskolleges zoals er nog kort te voren (1626) bij de Admiraliteit van de Maas aan 't licht gekomen waren: bij de levering van scheepstuygh werd met leveranciers geknoeid; de vrachten werden te laag aangegeven om een gedeelte van de convooigelden onverantwoord te kunnen laten.

121 octroy: vergunningsbrieven voor een of ander monopolie; t' soeck maecken: zoek maken, verduisteren.

123 Dit slaat, ironies, op het zoekraken van de boeken.

124 te veuren: er bovenop.

125 ten achtren: die in geldelike moeielikheden verkeerde.

126 gemeentenesel: beeld voor de arme burgerij.

128 pack: de lasten; bevolen: toevertrouwd, opgelegd.

129 bittere ironie: vrijgevochten van Spanje, maar dienstbaar gebleven aan de regentenklasse.

131 bescheren: voorbestemmen.

132 bet: beter, meer.

133 Best: het beste is dat....; hierin ligt een comparatief beter opgesloten, waarbij dan zich aansluit.

[p. 305]

 

Hy valt op beyde knien, als bad hy: laetme leven;

 

En gigaeght heesch en schor. De drijvers stock is doof,¹³⁷

 

En tout des esels huyd, en swetst vast van 't geloof.¹³⁸

 

Hoe kan een Christenhart dees' tiranny verkroppen!

140

Ick raes van ongeduld. En sijnder dan geen' stroppen¹⁴⁰

 

Voor geld te krijgen, datmen 't quaed niet af en schaft?

 

En dat landsdievery tot noch blijft ongestraft?

 

Of isser niet een beul in't gantsche land te vinden?

 

Men vondter eer wel drie, doen bittre beulsgesinden. &c.¹⁴⁴

145

En vraeghtmen wat ick seg? dat seg ick, en 't is waer:

 

Die 't willens wederspreeckt, dat is een logenaer.¹⁴⁶

 

Dus klaeght de galge, die lang ledigh heeft staen prijcken:¹⁴⁷

 

Die lang geen' krayen 't oogh van groote dievelijcken

 

Wtpicken sagh, en fel van raeven werd begraeut,¹⁴⁹

150

Die heen en weêr om aes wtvlogen heel benaeut.¹⁵⁰

 

Of nu een' snoode Harpy dit averechts wou duyen:¹⁵¹

 

Dat tegens d'Overheên ick 't volleck op wil ruyen,

 

Om tol en schot en lot te weygren aen den heer:¹⁵³

 

So lochen ick 't plat wt. Neen seker, dat sy veer.¹⁵⁴

155

Gehoorsaemheyd die past een' oprecht' ingeseten:¹⁵⁵

 

Den heer t' ontfangen weêr rechtvaerdigh wt te meeten;¹⁵⁶

 

Gelijck die Haegsche Bie vereert is met dien lof,¹⁵⁷

 

Dat sy noyt honigh soogh wt ander lieden hof;

 

Maer na haer' eygen beemd, op onbesproke bloemen,

160

Om nectar vloogh, wiens geur oprechte tongen roemen.¹⁶⁰

 

Waer yeder soo van aerd, wat soumen met ter tyd

 

Het arrem eselkijn al lasten maecken quijt?

 

Hoe sou 't aenwassend juck ontwassen met den jaeren?¹⁶³

 

Wat wordter nu gespilt? wat soumen dan bespaeren?

165

Men had, in tijd van nood, een' schatkist sonder tal.

137 gigaeghen: klanknabootsend woord (i-a).

138 touwen: ranselen; vast: al maar.

140 ongeduld: in de vroegere, sterkere betekenis: het niet meer kunnen dulden.

144 etc. achter dit vers staat gelijk met een beletselteken: de dichter houdt plotseling op, omdat hij met zijn zinspeling op de moord van Oldenbarnevelt, op het punt staat gevaarlike dingen te zeggen; beulsgesinden: tot een gerechtelike moord gezind.

146 Ook dit vers zegt niet ronduit wat hij bedoelt, maar is voor de goede verstaander duidelik. In de bundel van 1650 is het verscherpt tot: Zijn twee noch niet genoegh, zoo neemt er twalef paer, nml. de 24 rechters.

147 Dus: daarom; prijcken heeft hier wellicht, evenals het synonieme proncken, de betekenis: treurig zien; anders betekent het alleen: te kijk staan.

149 begraeut: de raven vlogen krijsend, als 't ware verwijtend, er om heen.

150 benaeut: in 't nauw gebracht (door de honger).

151 Als nu een snode lasteraar dit soms verkeerd wil uitleggen; de Harpy was een fabelachtig monster, dat reeds in de Oudheid als symbool van de laster gold.

153 tol, schot en lot zijn belastingen.

154 plat wt: rondweg.

155 oprecht: goed.

156 De heer (past het) de ontvangen gelden rechtvaardig te besteden (wtmeeten is oorspr.: in 't klein, bij de maat verkopen).

157 die Haegsche Bie: Joris de Bie († 1628) was 42 jaar lang Thesaurier-generaal van de Unie geweest, en als man van onkrenkbare eerlikheid geëerd. De volgende verzen berusten op de woordspeling met zijn naam.

160 wiens kan zowel op nectar als op bloemen slaan (vgl. bij vs. 102).

163 ontwassen: in druk afnemen.

[p. 306]

 

Maer nu is 't Muysevreughd, de kat sit in de val.¹⁶⁶

 

'k Heb, ô doorluchtigh Hoofd der Hollandsche Poëten,

 

Een' kneppel onder een' hoop hoenderen gesmeeten:¹⁶⁸

 

'k Heb weetens niemand in 't bysonder aengerand;

170

Misschien wie 'k trof, tot nut van ons belegert land:¹⁷⁰

 

'k Heb aen uw vaders krans al meede een blad gevlochten,

 

En noch een' siel geroemt, wiens deughden elck verknochten.¹⁷²

 

Dit nam sijn' oirsprong niet wt vleylusts ydelheên,¹⁷³

 

Der dichtren erfgebreck; maer wt een' rype reên.¹⁷⁴

175

Ick wenschte mijn' copy niet scheelde van het leven:

 

Soo sou, als 't aenschijn u de schilder heeft gegeven,¹⁷⁶

 

's Mans deughdige ommetreck hier sweven in de siel;¹⁷⁷

 

Die stand hiel ongebuckt, doen 't dor gebeente viel.¹⁷⁸

EYNDE.

166 Muysevreughd: de hoofdletter wijst op een naamspeling. De Dordtse burgemeester Muys van Holy, tegen wie krasse beschuldigingen van corruptie ingebracht waren, werd niettegenstaande dat, in 1626 tot lid van de Raad van State gekozen. Vondels bedoeling kan dus zijn; Muys en konsorten spelen de baas. Hij heeft dan gedacht aan 't spreekwoord: ‘Als de kat in de val zit, is 't muizevreugd’, ontleend aan de bekende fabel.

168 midden in de hoop, dus zonder te mikken.

170 Eigenaardige, meer voorkomende constructie met misschien: als ik misschien iemand trof, dan was het....; belegert: benard, in 't nauw gebracht.

172 verknochten: aan zich verplichten.

173 vleylusts ydelheên: de ijdele lust om te vleien.

174 rype reên: ernstig overleg.

176 zoals de schilder u zijn portret schilderde.

177 deughdige ommetreck: het beeld (de schets, de hoofdlijnen) van zijn deugden; hier: in mijn gedicht; sweven: zich vertonen.

178 de ziel, die zich ongebroken dezelfde toonde in het uur dat het uitgeleefde lichaam viel.