De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

[p. 124]

I.V. Vondelens
Verovering van Grol,
door Frederick Henrick, Prince van Oranje.aant.

Noch sommiger gedichten op de selve stof.^[*]
DEVS NOBIS HAEC OTIA FECIT.

T' Amsterdam,

Ghedruckt by VVillem Iansz Blaeu, op 't Water in den gulden Sonnewijser, M D C XXVII.

[*] In déze uitgave niet opgenomen.

[p. 125]

VAN 1627. AFGEDRUKT NAAR DE TEKST VAN DE eerste uitgave (T'Amsterdam, Ghedruckt by VVillem Iansz Blaeu, op 't Water in den gulden Sonnewijser), waarvan de titel hiervoor typografies is nagevolgd. Unger: Bibliographie, nr. 155. Blz. 1-23 worden ingenomen door Vondel's gedicht, blz. 24-36 door ‘Sommiger gedichten voor en op Grol gemaeckt’.

[p. 126]

Klinckdicht.aant.

Philips had korts ghedroomt, hy sou heel Holland dwingen,^{vs. 1}

En Zeeland op een' sprong: maer Henrick veel te gaeu,²
En 'tminste niet verschrickt voor Spaensche tigerklaeu,³
Bestond, met maght en moed, de stad van Grol t'omringen.⁴

De posten inder ijl met dese tijding gingen

Na Spanjen: d'avondvorst riep eerst, dat luyd te blaeu:⁶
Maer seker onderricht, besweeck hy en werd flaeu,⁷
En sprack: verlies ick Grol, adieu mijn graefschap Lingen.

Terwijl was Spinola om geld belaên te hoof:⁹

Hy leende't hier op borg, en daer op goed geloof;¹⁰
Maer al vergeefs helaes! hy bleef een ydel hoper:

Want doen Philippes socht na Phlippen in sijn' kas,¹²

Bevond hy dat sijn' munt van stof verandert was,
Het goud in lood verkeert, het silvergeld in koper.^13-14

vs. 1 korts: kort geleden.

2 op een' sprong: door een plotselinge aanval (reeds Mnl.).

3 'tminste niet: volstrekt niet.

4 Bestond: ondernam; met maght en moed: staande allittererende uitdrukking (zie een plaats uit Streuvels in Ned. Wdb. IX, 70).

6 d'avondvorst: de vorst van het Westen, nl. de koning van Spanje (vgl. vss. 71 en 128: de Dwingeland van 't West); dat luyd te blaeu: dat zijn maar loze geruchten (blauw = beuzelachtig, ijdel, Ned. Wdb. II, 2795).

7 werd flaeu: verloor de moed.

9 om geld belaên: verlegen om geld (vgl. vs. 685).

10 borg: borgtocht; op goed geloof: op krediet.

12 Philippes: met verzwakte slotsilbe; overgangsvorm naar Philips (vgl. Phlippes in vs. 229); Phlippen: muntstukken met de beeltenis van de koning, Philipsdaalders.

13-14 Vergelijk vs. 225-235 van het volgende gedicht.

[p. 127]

Aen de vrye Nederlanden.aant.

Doen Cacus berghgedroght, en vee en menschenschaecker,
En boer en burgerplaegh, en vier en vonckenbraecker,
Voor Hercles voeten lagh, verwonnen in sijn' rots;
Liep al het Tybervolck den soon des Dondergods
Met lofsang te ghemoet, en d'Aventijnsche landen
Hem eerden met autaer, en pleghtige offerhanden,
Met bekren, facklen, en ghewijden populier;^{vs. 1-7}
En prenten sijnen Naem, die Thebe maeckt so fier,⁸
Op goud en marmor niet alleen, maer in een harte
Dat, vol erkentenis, den heyland hunner smarte¹⁰
Tot aen de starren droegh: maer wat voor offerwijn
En eer bereyd uw' siel, ghy volcken die den Rijn,
En Wael, en Ysselstroom uwe ackeren siet schuuren?
Wat eere reedge toe, met alle uw' bondgebuuren,¹⁴
Voor Welhems dappren soon, die heldere heldenbaeck?
Die 't land niet heeft gheveeght van ondier, reus, of draeck;¹⁶
Maer't landbederflijck Grol van 's Dwingelands besetting;¹⁷
Die beeck en beemden, met de giftige besmetting
Haers adems t'onbruyck maeckte, en doodlijck quijnen dee,¹⁹
Op ackers en in steên, de menschen en het vee.
Komt heerlijckheen, verknocht met gravenbanden, myter,²¹
En Hartoghscepter, komt, ick heffe, met mijn' cyter,
Aldus de reyen aen, en ga de schaeren voor:
Volght hand aen hand, en gheeft myne oorloogsmaet ghehoor.²⁴

vs. 1-7 Cacus was een vuurspuwende reus, die een hol van de Aventijnse berg (waar later Rome gebouwd werd) bewoonde en de omstreken moordend en brandend afstroopte. Hij ontstal de ossen van Geryon aan Hercules, die hem daarop met zijn knods doodde. Ter gedachtenis aan dit feit werd het altaar Ara Maxima opgericht, waar de omwonenden aan Hercules vele dankoffers brachten.

8 die Thebe maeckt so fier: omdat Hercules daar geboren was.

10 heyland: genezer.

14 toereeden: bereiden; bondgebuuren: bondgenoten uit naburige streken.

16 gheveeght: gezuiverd.

17 landbederflijck: verderf verspreidend over het land. Van Grol uit deed het Spaanse garnizoen strooptochten.

19 Haers adems: allegoriese voorstelling van Grol als giftige draak.

21 Vondel denkt hier aan de Hollandse graven (of het graafschap Zutfen), het bisdom Utrecht en het hertogdom Gelre; myter: bisschopsmuts, blijkens het rijm op cyter met ie-klank.

24 oorloogsmaet: de maat van mijn krijgszang, die voor de feestelik gestemde Nederlanden de toon aangeeft.

[p. 128]

I.V. Vondelens
Verovering Van Grol, door Frederick Henrick, Prince van Oranje.

Ick sing den legertoght des Princen van Oranjen,^{vs. 1}

Die 't heyr van Spinola, en all' de maght van Spanjen
Met sijn' slaghordens tarte, in het bestoven velt,
En Dulcken de stadt Grol deed' ruymen met gewelt.⁴

Ghy die van 'shemels troon d'oorlogen hier om lege⁵

Bestiert, en onsen held vereerde met de zege,
Daer al't vereenighd land uw' heyl'gen naem om looft,
En danckbaer lauweriert des overwinners hoofd;⁸
Gheley mijn' sangheldin, die goddelijck verbolgen,⁹
Verruct word, om den krijgh in't harrenasch te volgen,¹⁰
En oogh in 't seyl te slaen, voor 't algemeene best,
Hier na den Berghschen graef, daer na d'omringde vest.¹²

En ghy, ô FREDERICK! die fier en trots te paerde¹³

Voor Hollands vrydom vecht, en yvert met den swaerde;¹⁴
En 'tvolck, dat hier geschoolt krielt als een byenswarm,¹⁵
Verdadight door Gods kracht, en uwen ys'ren arm;
Indienghe t'een'ger tijd, van 's lands bekommeringen

vs. 1 De aanhef herinnert aan het klassieke epos (Virgilius). Als christelik dichter roept Vondel niet de Muze aan, maar God (vs. 5) om geleide voor zijn ‘sangheldin’, de verpersoonliking van zijn poëzie.

4 Dulcken: Matthijs Dulcken was de bejaarde, ervaren krijgsman, die aan het hoofd stond van de bezetting.

5 om lege: hier beneden, op aarde.

8 lauwerieren: met lauweren bekransen.

9 goddelijck verbolgen: in heilige toorn ontstoken, nl. op de Spanjaarden. Frederik wordt immers gesteund door ‘Gods kracht’ (vs. 16).

10 Verruct: vervoerd, meegesleept. De dichter stelt het voor, alsof zijn Muze zich wapent om in de voorste gelederen de strijd van nabij gade te slaan en dus met volle kennis van zaken hem te inspireren. Zij doet dat ten bate van het algemeen belang ('t algemeene best).

12 den Berghschen graef: Hendrik, Graaf van den Berg, volle neef van Frederik Hendrik, maar strijdend in Spaanse dienst. Hij deed een vergeefse poging om Grol te ontzetten; na: naar. Bij de omwerking in Vondel's latere periode regelmatig door naer vervangen, ter onderscheiding van het tijdbepalende na.

13 paerde, swaerde: oude datief-vormen, die Vondel bij voorkeur gebruikt.

14 vrydom: vrijheid.

15 geschoolt krielt samengestroomd dooreen woelt.

[p. 129]

 

En sorregen ontlast, mijn ruw gedicht hoort singen;¹⁸

 

Soo oordeel heusch van hem, die door uw' deughd gewinckt,¹⁹

20

Geen' leydstar kent, als 't licht dat op uw' helmtop blinckt.²⁰

 

De kansse (zedert dat de Witte bergh voor Prage

 

Verstreckte een treurtoonneel van Bemens nederlage,^21-22

 

En dat de Bayervorst, uytvoerder vanden nood,²³

 

Stads eene zyde won, doen d'andre zyde vlood)

25

Scheen heel end' al ghekeert. de jongst gekroonde koning

 

Werd balling, met den hoofdhandhavren sijner krooning:²⁶

 

En Gabor, die een' wijl 't Bucquoysche leger stuyt,²⁷

 

Most Presburgh, en op 't lest gansch Hongaryen uyt.

 

De Vorsten vielen af, en soenden 's Keysers tooren:²⁹

30

Elck swoer by Ferdinand: de Palts die ging verlooren.³⁰

 

De koning Christiaen hiel 't ros noch by den toom,³¹

 

En sloot Tilli den pas van Elve en Wezerstroom.³²

 

Self Maurits sagh sijn' kroon ontluystert van twee steden;³³

 

En, sweetende om 't ontset van d'een', was overleden;³⁴

35

Sijn' broeder ruymende in de lang bekleede plaets,³⁵

 

Tot heyl der burgerye, en eere des soldaets.

 

Orangie was verheugd met desen nieuwen Heere:

 

En 't vrye Nederland, op sijn' ghevelde speere,³⁸

 

En uytgetoge kling, het hoofd beurde in de lucht,

40

En schepte nieuwen moed, in tegenspoeds gerucht.⁴⁰

 

De princelijcke vrucht des huwelijcx, en 't slechten⁴¹

 

Der Oldenzeesche wal, na'et kloeck en manlijck vechten,

 

Sagh 't vaderland, vol hoops, ghelyck een voorspel aen,⁴³

 

Dat alles onder hem ten besten sou vergaen.⁴⁴

45

'Twas duyster, en het hof na'et woelen overrompelt

 

Van vaeck, gerust lagh in vergetelheyd gedompelt;

18 ruw: onvolmaakt.

19 heusch: welwillend; door uw' deughd gewinckt: aangetrokken door uw dapperheid.

20 d.w.z. die al zijn verwachtingen gebouwd heeft op uw leiding.

21-22 Op de Witte Berg bij Praag werd Frederik V, keurvorst van de Palts, en sinds 1619 koning van Bohemen (Bemen), in 1620 verslagen door de verbonden Katholieke vorsten; Verstreckte: was.

23 de Bayervorst: Ferdinand II van Beieren, in 1623 door de keizer tot Keurvorst van Bohemen benoemd, hield een strafgericht over Praag, waarbij een groot deel der bevolking wegtrok; uytvoerder vanden nood: Van Lennep dacht bij nood aan het (nood)lot, maar waarschijnlik doelt V. op noodmaatregelen.

26 hoofdhandhavren: zijn voornaamste aanhangers.

27 Gabor: Bethlem-Gabor of Gabriël Bethlem, Protestants edelman uit Transsylvanië werd tot koning van Hongarije verheven. Een leger onder de Graaf van Bucquoi werd tegen hem afgezonden. Na dappere tegenstand moest hij eindelik om vrede smeken en zich onderwerpen.

29 soenden 's Keysers tooren: onderwierpen zich aan de vertoornde keizer.

30 Ferdinand II, Duits keizer.

31 Christiaan IV, koning van Denemarken bood nog weerstand tegen de optrekkende vijand.

32 den pas sluiten: de pas afsnijden.

33 Men denke hierbij aan een allegoriese ‘stedekroon’, als die van Frederik Hendrik, door Vondel in 1632 bezongen. Die kroon werd ontluystert, doordat twee steden n.l. Steenbergen en Breda bleven ontbreken.

34 sweeten om: zich inspannen tot.

35 inruimende voor zijn broeder.

38 op sijn' ghevelde speere: zodra hij de speer geveld en het zwaard getrokken had.

40 in tegenspoeds gerucht: te midden van (ondanks) de ongunstige tijdingen.

41 De geboorte van prins Willem (Mei 1626) en de inneming van Oldenzaal, kort daarna.

43 voorspel: voorspelling, gunstig voorteken.

44 vergaen: aflopen.

[p. 130]

 

En vee en vogel sweegh in't midden van den nacht;

 

Door eenen diepen slaep betoovert en verkracht:⁴⁸

 

Wanneer Prins HENRICK docht, dat voor sijn' bedste nader

50

En nader quam de geest van wylen sijnen Vader,

 

Met slependen gewade en tabberd van satyn:

 

Van wesen en gebaer, juyst in dien selven schijn⁵²

 

Men van hem tuyght, dat hy na'et jongste middagheten

 

Van sijnen disch opstond, en, sonder yets te weten

55

Van laegen of bedrogh, trad buyten sijne sael.

 

Soon, sprack hy, waerde soon, verschrick niet voor mijn' tael.

 

Ick ben uw vader self: 'k ben Welhem, wiens gebeente

 

En asch noch waeckt om u, en over dees' gemeente:⁵⁸

 

Schoon ofwe u sijn ontruckt door een' onrype dood;⁵⁹

60

Doen 't wondenbloed besprengde, in voesters lieven schoot,

 

Vw' teere onnooselheyd, hierinne noch geluckigh,⁶¹

 

Dat haer begrijp 't verlies niet kon bekennen druckigh.⁶²

 

Wat leghtghe log en traegh, verslenst, en slap van moed,⁶³

 

En druckt de pluymen, soon? die passen op den hoed.⁶⁴

65

Of seyde u oyt mijn' faem, of leerde u mijn' histori:

 

Dat ick dus heb geleyd de grondvest onser glori,⁶⁶

 

Die sonder weerga bralt de gansche weereld door?⁶⁷

 

Op op dan in't geweer, en volgh het heldenspoor

 

Van keys'ren, hartogen, van princen, en van graeven,

70

Die alle uyt ons geslaght steyl na de starren draven.⁷⁰

 

Of sluytghe vrede met den wreeden avondvorst?⁷¹

 

Soo spreeckt hy, en ruckt op vergramt sijn' bloote borst,

 

En toont het gaepen van een' eeuwig bloende wonde,

 

En dwijnt voor 't sluymeroogh in 't duyster, voor de sponde.⁷⁴

75

Maer 's Princen hevigheyd gaf voort den slaep de schop.⁷⁵

 

Hy grypt na 's vaders schim, en vlieght vertoorent op,

 

En roept om wapenen, en daghvaert d'oorloogsbende.⁷⁷

 

Sijn' gemaelin ontwaeckt, en't hof raeckt overende.⁷⁸

 

Och, seydse, lief hoe is't? wat schiet u in den droom?⁷⁹

80

Wat spoock of u vervaert, die veyligh zyt van schroom?⁸⁰

48 verkracht: krachteloos gemaakt, overmeesterd.

52 wesen en gebaer: gelaatstrekken en optreden; in dien selven schijn: dezelfde indruk makende als.

58 dees' gemeente: dit volk.

59 Schoon of: ofschoon; onrype: ontijdige.

61 hierinne: in dit opzicht.

62 haer slaat terug op onnooselheyd: dat gij in uw onschuld nog geen besef hadt van het zware verlies (druckigh behoort bij verlies).

63 verslenst: verslapt (eig. verwelkt).

64 Woordspeling met pluymen: eerst het veren bed, en dan de helmbos.

66 Nadruk op dus: op die wijze.

67 brallen: pralen, schitteren.

70 na de starren draven: hoge roem verwerven (omhoog gaan); een bij Vondel geliefde hyperboliese uitdrukking.

71 Vgl. het voorafgaande Klinckdicht, vs. 6.

74 dwijnt voor 't sluymeroogh: verdwijnt voor de slapende prins.

75 hevigheyd: bewogenheid; voort: onmiddellik; de schop geven: verdrijven.

77 daghvaerden: oproepen.

78 overende: in beroering.

79 schiet: geschiedt, overkomt.

80 veyligh van schroom: onbevreesd.

[p. 131]

 

Geen edelmoedigh paerd sich tweemael en laet nopen,⁸¹

 

Soo doet geen heldenhart; dat alles voor sich open

 

En niets gesloten siet. vergeefs wort aenghesocht

 

Door staeten, hy die self belust is tot den toght.⁸⁴

85

Doch tot het Grolsch beleg wat traegh is te bewegen,⁸⁵

 

Die wickt eer dat hy waeght. een' stercke stad gelegen

 

Vyf uuren van de grens, op 't vlack en ruyme, wien⁸⁷

 

Des vyands ruyters staen van allesins t'ontsien:

 

Daer 't swaer en kostlijck valt om voorraed te bekomen:⁸⁹

90

Daer nergens voordeel is van landweer of van stroomen:⁹⁰

 

Dies sluyt hy 't ongeraen te wagen onsen staet⁹¹

 

Om 't voordeel eener stadt: sijn' broeder quam te baet⁹²

 

Als hyse dwong, dat doen de Spaenjaerd had te stryen⁹³

 

Met Fransche dapperheên, en Turck in Hongaryen:

95

Nu heeft de Vorst des Taegs op ons het oogh alleen.⁹⁵

 

Self Maurits aengeport vond onlangs swaerigheên⁹⁶

 

In dees' belegering, en streeck hier over 't oordeel,⁹⁷

 

Dat hy sijn erf Breda sou winnen met meer voordeel.⁹⁸

 

Noch kan sich Welhems soon niet van ghebeên ontslaen:⁹⁹

100

Wie Grol tot scha gedijt die houden 'er op aen:¹⁰⁰

 

Dat 's vyands krijgsvolck klaeght oproerigh om betaeling,¹⁰¹

 

En 't flaeu Madril meer tijds behoeft tot ademhaling:¹⁰²

 

Dat, soo het brengen dar de benden in het veld,¹⁰³

 

Elck muyten sal om 't seerst, om 't achterstalligh geld,

105

'Theeft schijn van reên, doch 't kan de Vorst niet heel vernoegen,¹⁰⁵

 

In 't overwegen, of de saecken av'rechts sloegen¹⁰⁶

 

Tot quetsing van het land: sy smeecken even graegh,¹⁰⁷

 

En smijten end'lijck hem geseglijck over staegh.¹⁰⁸

 

Flucx slaet de trommel, men bevracht platboômde ponten

110

En schepen met geschut, met krijghtuygh, kruyt en lonten:

 

Men prest de ruytery en wagens over al,

81 edelmoedigh: van edel ras; nopen: aansporen.

84 staeten: hier de Staten Generaal, zijn lastgevers.

85 wat traegh is te bewegen: is niet gemakkelik over te halen. Bij de omwerking verduidelikte V. deze plaats, door te schrijven: zich langsaem laet bewegen.

87 't vlack en ruyme: in het vlakke, open veld; wien (Datief) slaat terug op stad; voor wie de vijandelike aanvallen van alle zijden (allesins) te duchten zijn.

89 Daer: waar; kostlijck: kostbaar.

90 landweer: verweer door de aard van het terrein of door aanwezigheid van rivieren.

91 sluyt hy 't ongeraen: oordeelt hij het ongeraden (sluyt = besluit).

92 Nadruk op ééner; sijn' broeder is Datief: voor Maurits was het een voordelige omstandigheid, dat.

93 Als hyse dwong: n.l. in 1597; de stad was in 1606 door Spinola heroverd.

95 Nu kan Philips zijn volle krachten tegen ons gebruiken.

96 Self: zelfs; aengeport: aangespoord; onlangs: voor enige jaren.

97 streeck 't oordeel: was van mening.

98 sijn erf: de Prins was Baron van Breda.

99 niet van ghebeên ontslaen: zich niet onttrekken aan de smeekbeden.

100 Wie: Datief plur.; houden 'er op aen: dringen er op aan.

101 De hoofdzin volgt in vs. 105.

102 Madril: Spaans volksaardige vorm van Madrid.

103 dar: durft.

105 'Theeft schijn van reên: dat schijnen geldige redenen om het te wagen.

106 In 't overwegen of: bij de overweging dat wellicht; av'rechts sloegen: verkeerd liepen.

107 graegh: vurig.

108 over staegh smijten (zeemansterm): doen zwichten; geseglijck: gevolg gevende aan hun aandrang (eig. gehoorzamend).

[p. 132]

 

En vlooten swanger van soldaten sonder tal.

 

Maes, Yssel, Wael, en Leck van witte seylen krielen:

 

De vlietgodinnen sijn verwondert om de kielen

115

En 't grimmelende volck, en onderschooren 't vlot,¹¹⁵

 

En duwen 't tegens stroom; begunstigende 't lot

 

Dat hun te beurte viel, die voor de vryheyd stryen,

 

En witte vlieten, die geen' swarte Spanjaerds lyen.¹¹⁸

 

Een' schansse leydt'er op de drooghte, 's Graevenwaerd

120

Gheheeten, daermen om van alle sijen vaert:

 

Hier vloeyt de Wael, en daer de Rijnstroom, neffens weyland

 

En ackers; en geklooft, bespoelt en schuurt het eyland,¹²²

 

Daer Burgerhart wel eer, van koninglijcken struyck,¹²³

 

Als hoofd van 't eedgespan, voor 't wettige gebruyck

125

Des gouden vrydoms, Roome in haeren schild dorst vaeren;¹²⁵

 

Gesterckt met wapens, moed, en soete en soute baeren.

 

Dees' vesting streckt nu 't hoofd, waer op, soo woest en wild,¹²⁷

 

De Dwingeland van 't west sijn' dreygementen spilt,¹²⁸

 

En schuymbeckt, knarssetand, met poffen blaesen snorcken,¹²⁹

130

Gelijck een everswijn, 't welck woed op boerevorcken¹³⁰

 

Gansch ydel en vergeefs; wanneer 't alom benart

 

Den jongsten moordsteeck krijght, en voelt de dood in't hart.

 

Hier was 't bestemde veld, daer 's Princen maght versaemde,¹³³

 

Met allen nooddruft, die tot soo een' toght betaemde.¹³⁴

135

't Iaer neyghde sich ten oegst, de koorenayr die swol,¹³⁵

 

Doen 't leger langs Brevoort trock schielijck op na Grol.

 

In Zutphens graeflyckheyd is dese stad gelegen,

 

Door Neerlands oorlogh in vermaertheyd opgestegen;

 

Om haer' gelegentheyd van Karel, d'eer van Gent,¹³⁹

140

Wel eertijds waerd geschat, voor uytheemsch dreygement

 

En inbreuck, op de grens tot beuckelaer te strecken.¹⁴¹

 

De Slinck aen d'eene sij' gaet kruyd en oever lecken,¹⁴²

 

En dobbeleert de graft. ses bollewercken, hoogh¹⁴³

 

En log van aerde, met een nimmer sluym'rend' oogh,

115 grimmelende: wemelende; onderschooren 't vlot: ondersteunen de kiel.

118 witte vlieten (begunstigende): de bovengenoemde Nederlandse rivieren; lyen: dulden.

122 geklooft: gesplitst.

123 Burgerhart: vertaling van (Claudius) Civilis; struyck: stam, geslacht.

125 in haeren schild vaeren: aanvallen.

127 streckt nu 't hoofd: is de vooruitgeschoven post.

128 Zie bij vs. 6 van het voorafgaande Klinckdicht.

129 poffen: vgl. puffen; evenals snorcken gezegd van hevige ademstoten; figuurlik: bluffen, grootspreken.

130 woeden op: zich woedend richten tegen.

133 bestemd: aangewezen.

134 nooddruft: hier zowel krijgsvoorraad als levensmiddelen.

135 oegst: gesproken met oe en waarschijnlik zonder g (vgl. vs. 202).

139 gelegentheyd: gunstige ligging; d'eer van Gent: omdat Karel V daar geboren was.

141 inbreuck: vijandelike inval; beuckelaer: schild.

142 De Slinck: de Slinge, die ten Noorden om Groenlo heen slingert.

143 dobbeleert: verdubbelt d.i. dient als tweede gracht.

[p. 133]

145

Der vesten veyligheyd vertrout is te behoeden;

 

Gelyck de^* walscherm grimt ten tijde van vermoeden.¹⁴⁶

 

De Stadvooghd, wien de wacht en toesicht was belast,¹⁴⁷

 

Vol achterdenckens, had sijne oversten te gast,¹⁴⁸

 

En toefdese soo spa, dat ree de starren daelden.¹⁴⁹

150

De Rijnsche muscadel 't breyn geest gaf, daerse smaelden¹⁵⁰

 

Op FREDERICK, noch jong in land en krygsbestier,

 

En die sich sengen sou quam hy te na by 't vier.

 

Om bet op eer en eed sijne hoplien te doen dencken,¹⁵³

 

Deed Dulcken schuymens vol den grooten roomer schencken,¹⁵⁴

155

Die Bacchus op sijn' feest sou voegen, daer de hand

 

Eens kunstenaers op had, met stift van diamant,

 

De wapenen gesneên van all' de koningkrijcken,¹⁵⁷

 

Daer in triomf Philips mede is ghewoon te prijcken:

 

Den schild van Portugal, Castiljen, en Leon,

160

Siciljen, Murcia, Granade, en Arragon,

 

Met d'overige prael. Spitsbroeders wien de wallen¹⁶¹

 

(Soo spreeckt hy ongedeckt, sij luystren met hun allen)¹⁶²

 

Vertrout sijn, die wel eer graef Maurits niet en kon

 

Verovren, doen sijn moed besweeck voor Mondragon,

165

Noch eens voor Spinola; ick maen uw' dapperheden¹⁶⁵

 

Tot quyting uwer trou, want 't leyd my op de leden¹⁶⁶

 

Dat Hollands leeu ons dreyght. sij morden met den mond,¹⁶⁷

 

En wachten 't rustigh elck voor sich, wanneer terstond¹⁶⁸

 

De Faem hun tyding brengt, op 't gieren haerer pennen,¹⁶⁹

170

Hoe Staeten ruyters vast de stad met kracht berennen.¹⁷⁰

 

De maeltijd is gesteurt, men scheydt'er, en elck past¹⁷¹

 

Te volgen, 'tgeen hem word van hoogere hand belast.

 

Doen nu het morgenrood, met toyen en blancketten¹⁷³

 

Ophelderende, hun toont de vliegende kornetten,¹⁷⁴

175

En dat de wachter niet dan krijgh en oorlogh kraeyt,¹⁷⁵

 

'Tontvouwen vendel flucx ter hooge vest afwaeyt:

 

De krijgsraed gaet belaên in arbeyd, om met eere¹⁷⁷

 

'Tbelegh te wederstaen, ten dienst van hunnen heere.

* faulssebraye

146 walscherm: in de kanttekening verklaard met ‘faulsse braye’: een uitstekend scherm bovenaan de wal(?); vgl. vs. 347; grimt: ziet grimmig; ten tijde van vermoeden: als men vermoedt dat de vijand nadert.

147 belast: opgedragen.

148 achterdencken: bezorgdheid.

149 toeven: onthalen; ree: reeds.

150 't breyn geest gaf: gaf hun hersenen nieuwe geestkracht, scherpte hun geest. In de omgewerkte tekst: Muskadel gaf 't brein de sporen.

153 bet: beter, meer.

154 roomer: roemer, beker.

157 wapenen: wapens.

161 Spitsbroeders: krijgsmakkers.

162 ongedeckt: met ongedekten hoofde.

165 ick maen uw' dapperheden: u, dappere mannen.

166 Tot quyting uwer trou: om uw trouw te betonen; 't leyd my op de leden: ik heb een voorgevoel.

167 morren: mompelen.

168 rustigh: flink, strijdvaardig.

169 op 't gieren haerer pennen: in snelle vlucht. Fama werd in de Oudheid gevleugeld voorgesteld.

170 vast: ondertussen.

171 past: draagt zorg.

173 Verpersoonliking van de rozenrode Morgenstond (Aurora), naar klassiek model.

174 Ophelderende: licht verspreidende; kornetten: ruiterbenden (kornet = standaard).

175 En dat: en als.

177 belaên: bezorgd; in arbeyd gaen: zich inspannen.

[p. 134]

 

Maer 't volgsaem heyr genaeckt soo ras niet 'tvolck te paerd,

180

Of op 's veldheeren woord soo steeckt de schup in d'aerd:

 

Men sterckt sich tegens ramp van binnen en van buyten:

 

Men ryght den ommekreyts met schanssen en reduyten:¹⁸²

 

Al 't leger word in drie hoofdlegers afgesneên:¹⁸³

 

Men sluyt d'omringde stad als met drie nieuwe steên.

185

De Veldheer, Maerschalck Ernst, en d'Amirael der baeren¹⁸⁵

 

Elck hunnen oord hier op 't sorgvuldigste bewaeren.¹⁸⁶

 

Gelijck d'ervarenheyd beschrijft den Russen beer,¹⁸⁷

 

Die, siende te gemoet het strenge winterweer,

 

Niet sloft, maer van den nood een schrander overweger,¹⁸⁹

190

By tyde voorraed sleept van honigh in sijn leger:

 

Soo mede op 't overlegh des Princen nimmer moe,

 

Voert Zutphen dagh aen dagh hem allen nooddruft toe:

 

Het isser drock, de baen die roockt van wagenwielen:¹⁹³

 

Dus sietmen in den herbst vernuftle mieren krielen,¹⁹⁴

195

Die 't versch geplondert graen opleggen onder 't dack:¹⁹⁵

 

Men schroomt hier wind nocht weer, nocht regens ongemack,

 

Die heele dagen druypt, en 't spoor verdrenckt door 't lecken,

 

En 't hygend ros ten buyck in't slick verbied te trecken.¹⁹⁸

 

De ruyters mylen verre in't ronde maeyen 't voêr,

200

En segenen hun paerd door 'tvloecken van den boer.²⁰⁰

 

Waer dolheyds lemmer blinckt, daer moet 't ploegyser roesten²⁰¹

 

De landman bout en saeyt, de krygslie komen 't oesten.²⁰²

 

Maer d'Inquisiti barst terwijle dit gebeurt

 

Met kracht ten afgrond uyt, daer 't aerdrijck voor haer scheurt,^203-204

205

'Twanschapenste gedroght, geen' duyvels uytgesondert,²⁰⁵

 

Geweckt door 't grof geschut daer FREDERICK me dondert:

 

Sij komt in onsen nacht, uyt d'eeuwge duisternis

 

('Thayr rijst te bergh, my gruwt) soo gruwelijck als s'is,

 

De vierde suster van de doodse Rasernyen,²⁰⁹

210

Die swanger gaet van moord, en snoodste schelmeryen:

182 Men ryght den ommekreyts: men maakt een kring; reduyten (Frans reduit): kleine vestingwerken.

183 afgesneên: gesplitst.

185 Maerschalck Ernst: Ernst Casimir, stadhouder van Friesland; d'Amirael der baeren: Graaf Willem van Nassau, Admiraal der Unie, natuurlike zoon van prins Maurits; Amirael (in oorsprong verwant met emir = heerser) is de oudere vorm van admiraal; de toevoeging der baeren is dus niet zo vreemd.

186 bewaeren: bezet houden, beschermen.

187 Gelijk men, op grond van waarneming (ervaring), meedeelt omtrent; Russen (adj.): Russies.

189 sloffen: traag zijn.

193 roockt: stuift.

194 herbst: germanisme, later vervangen door herfst; vernuftel: vernuftig.

195 opleggen: opslaan, opbergen.

198 ten buyck in't slick is tussen komma's te plaatsen; verbied: verhindert.

200 Wat verwensingen van de boer uitlokt, strekt hun paard tot zegen.

201 dolheyd: de oorlogswoede.

202 oesten: oogsten (vgl. vs. 135).

203-204 barst uyt ten afgrond: breekt los uit de onderwereld. De Inquisitie, verpersoonlikt, wordt hier als een duivels monster voorgesteld.

205 geen' duyvels uytgesondert: wanschapener zelfs dan de duivels.

209 Rasernyen: de drie Furiën of wraakgodinnen; de Inquisitie treedt hier als vierde Furie op; doods: bleek, bloedeloos.

[p. 135]

 

Gifmengster, stokebrand, die strick en stroppen draeyt:²¹¹

 

Bloedvrienden ophist, krijgh en vyandschappen saeyt,²¹²

 

Onnoosle brandmerckt, en verheerlijckt den verrader.²¹³

 

De susters haeten haer; self Luycifer de vader

215

Begrimtse van ter sij': op 't backes kleeft een' korst

 

Van etter en vuyl bloed: de pruyck is vuyl bemorst²¹⁶

 

Van swarte slangen, die vocht uytslaen en beschimmelen;

 

Men hoortse biesen, en men sietse yslijck grimmelen:²¹⁸

 

Een moorshuyd levend afgestroopt haer' middel kleed:

220

Een wolfs en beereklaeu druckt d'aerde, waerse treed:

 

De vuysten klaeuwen sijn in bloed geverwt; soo vatse

 

Een' menschenongeltoorts al brandend: sij bekladse,²²²

 

Sij sweytse gins en hier, het vet bedruypt het stof:²²³

 

Ontsinnigh staptse soo na Brussel in het hof.²²⁴

225

D'Albaensche Kardinael Toledo, min geslepen

 

Op 't kerckelijck, maer bet op weereldlijcke greepen,^225-226

 

Hier droomde onrustigh dat, daer d'avondstar opklaert,²²⁷

 

De goude en silvere eeu in koper was veraerd:²²⁸

 

Dat Phlippes, uytgeput door woeckeraers en paepen²²⁹

230

En oorlogen, het goud om geld benood most schraepen²³⁰

 

Van sijnen scepterstock, en 't dierbaerst van de kroon

 

Te pande setten, en met bedelschat sijn' troon²³²

 

In Neerland stutten, daer hy ruyters nocht soldaeten

 

Moght bruycken, tegens 't heyr der t'saemgespanne Staeten;²³⁴

235

Beducht voor muyten en gestijft met luttel moeds.

 

In desen droom verschijnt die gruwel voor sijn' koets:²³⁶

 

Hy sietse in't end, en spreeckt dus tot haere ongenade:²³⁷

 

Wel kettervlegel wel, ghy komt verwacht, maer spade,²³⁸

 

Monarchenpyler, slot en sorgh van't heylighdom,²³⁹

240

'Tis tyd en meer dan tijd, eer 'tword onveyligh, om

211 stokebrand: hier wel letterlik op te vatten: die brandstapels aansteekt.

212 Bloedverwanten tegen elkaar ophitst; hissen is de oudere vorm van hitsen.

213 den verrader: die de ketters aanbrengt bij de Inquisitie.

216 pruyck: haardos, die bij de Furiën bestaat uit slangen, volgens de voorstelling van de Ouden.

218 biesen: sissen (vgl. Geboortklock, vs. 242); grimmelen: door elkaar woelen.

222 menschenongeltoorts: fakkel van mensenvet; bekladden: besmeuren.

223 sweyen: zwaaien (ei heeft in het Amsterdams van de 17e eeuw meestal de klankwaarde van ai); vgl. vs. 245.

224 Ontsinnigh: zinneloos, buiten zich zelf van woede.

225-226 D'Albaensche Kardinael Toledo: Ferdinand, aartsbisschop van Toledo, broeder van de koning; geslepen op: gespitst op; bet: meer; greepen: listen.

227 daer d'avondstar opklaert: in het Westelik gelegen Spanje.

228 veraerd: ontaard. Schertsend wordt de tijd waarin Filips nog over goud en zilver kon beschikken ‘de goude en silvere eeu’ genoemd.

229 paepen: geesteliken, die geld vroegen voor kerkelike doeleinden.

230 om geld benood: nodig om munt te slaan.

232 bedelschat: geld bij onderdanen bijeengebedeld.

234 Moght bruycken: kon gebruiken, tot zijn beschikking had.

236 die gruwel: die afgrijselike verschijning; koets: legerstede.

237 haere ongenade: hier als titel bedoeld.

238 kettervlegel: die op de ketters los slaat.

239 Monarchenpyler: steunpilaar van de vorsten; 't heylighdom: de Kerk; dus: die de Kerk beveiligt en bewaakt.

[p. 136]

 

T'ontwaecken in den nood. de graeven van Nassouwen

 

Te velde ons daegen met vlambraeckende kartouwen:²⁴²

 

Op Henricx harnasch barst d'alsloopende Fortuyn,²⁴³

 

Als siedend zeeschuym breeckt op steenrots en op duyn:

245

Wy suffen, en hy sweyt den schitterenden degen,²⁴⁵

 

En houd de stad van Grol, in 's konings spijt, belegen:²⁴⁶

 

Men troost ons post aen post op't geld van Genua:²⁴⁷

 

'Tverlangen d'uuren reckt, en och, wat volght 'er na?²⁴⁸

 

Zy antwoord: trouste soon van't fier ghemytert Roome,

250

En prat gekroont Madril, steeds overwellekoome²⁵⁰

 

By Phlippes en Vrbaen, ghy draeght met my den last²⁵¹

 

Van't scheldende ongeduld, dat door dit marren wast:²⁵²

 

'K heb lang de tijding wech: op sacht gepluymde bedden²⁵³

 

Nocht gulde ledekant is onse saeck te redden

255

Met ydle suffery; van elders wacht geen geld,²⁵⁵

 

Maer tegens Neerlands maght de Nederlanden stelt

 

In overwight, op op, de benden help aen't steygeren,^256-257257

 

Schaf middelen door dwang, en strafse die het weygeren:²⁵⁸

 

Men vorder tot ontset het heyr in volle krits:²⁵⁹

260

Aenvoerster sal ick sijn, en woeden voor in't spits.²⁶⁰

 

Vyt had sij, en verstack sich voorts in't schemerdoncker.²⁶¹

 

De Kardinael rijst op, en noch by stargefloncker

 

Graef Henderick, d'Infante, en Spinola vergaert,

 

En sijn' bekomring hun op dese wijs verklaert:

265

Indien 't voornemen is den toom te laeten glyen,

 

En Hollands landvooghd, 't hoofd van alle ketteryen

 

En t'saemenrottingen, te kranssen met dese eer,

 

Dat hy vermeester, door gebreck van tegenweer,

 

Ons' dier verworve grens, en allersterckste steden,

270

Soo heeft Bourgonjen schier eene eeu te lang gestreden:

 

Men draegh hem liever op 't gespouwen Nederland,²⁷¹

 

Eer hy een stuck geschuts voor slot of vesting plant;

 

Eer hy weêr 't platte land om Brussel blaecke en brande;

242 kartouwen: geschut.

243 barst: stuit af; alsloopend wordt de Fortuin genoemd, omdat niemand beveiligd is tegen haar wisseling.

245 suffen: verslappen, werkeloos zijn.

246 in 's konings spijt: tot verdriet van de koning; belegen: deelw. van beliggen = belegeren.

247 Men troost ons op: geeft ons hoop op.

248 d'uuren reckt: doet ons de tijd lang vallen.

250 prat: trots; Madril: vgl. vs. 102.

251 Vrbaen: de toenmalige paus.

252 scheldende: verwijtend, vol verwijten; ongeduld: het niet langer kunnen dulden; marren: dralen.

253 'K heb wech: ik heb reeds ontvangen.

255 suffery: werkeloosheid.

256-257 Zoek tegenover de macht van de opstandige Nederlandse gewesten de steun van de overige Nederlanden, die er tegen op wegen.

257 steygeren: optrekken.

258 middelen: geldmiddelen en manschappen.

259 vorderen: oproepen; in volle krits: volledig, geheel en al (eig. in volle omvang; Ned. Wdb. VIII, 296).

260 voor in 't spits: in de voorhoede.

261 Vyt had sij: hier eindigde zij.

271 Men late hem dan de macht over het uiteengescheurde Nederland. Spottend spreekt hij over het ‘gespouwen’ Nederland, in plaats van de ‘Verenigde nederlanden’, volgens de opstandelingen.

[p. 137]

 

Soo pronckt hy met min roems, en ons beklad min schande:²⁷⁴

275

Maer sijtghe eenmoedigh tot het tegendeel gesint,²⁷⁵

 

En 't lesschen deser vlamme, eer sij meer krachts gewint,²⁷⁶

 

En slaet in Vlaenderens en Brabants hooge daecken;

 

Soo red sijn' Majesteyt in dit verloop der saecken:

 

Perst boer en edelman en burger, dat elck schaf²⁷⁹

280

Hetgeen de nood vereyscht, op peen van hooghste straf.²⁸⁰

 

Hier tegens de Marquis: 't valt lichter aen te raeden²⁸¹

 

Dan uyt te voeren, en op 's vollecx neck te laeden

 

Een' last te lastigh voor hun rammelend gebeent,²⁸³

 

En dien de geestlijckheyd noyt dulde: de gemeent²⁸⁴

285

Heeft u te dancken, dat de dorpen staen verlaeten,

 

De beste steden doods, daer 't gras begroeyt de straeten:

 

Dit wintghe, wanghe blaest den katholycken vorst²⁸⁷

 

Soo reuckeloos in't oor, dat hy den handel schorst,²⁸⁸

 

De stroomen sluyt, en uw gesegh soo veel doet gelden,²⁸⁹

290

Datwe all' met ondanck ons vergeefs daer tegens stelden:²⁹⁰

 

Soo woudghe'r oock me door (want eer en was geen' rust)²⁹¹

 

Doen 't leger over ys besloegh de Veluwkust;²⁹²

 

Doen staecktghe na het hart van Hollands fieren leeu al,

 

En Aernhem kreegh een' bres van uw' gewrongen sneeubal.²⁹⁴

295

De Berghsche graef die loegh, soo kittelde hem 't verwijt:²⁹⁵

 

Dies 't Spaensch gemoed te meer, door d'Italiaensche spijt,²⁹⁶

 

Tot barstens toe verkropt, werp voncken op door d'oogen;²⁹⁷

 

En had d'Aertshartogin niet tusschen tween gevlogen,²⁹⁸

 

De Genuees waar ree geteeckent met der vuyst;²⁹⁹

300

Want paepenyver is in't raedslaen onbesuyst:³⁰⁰

 

Maer 't slaen gemist, ontbrack 't den wraeclust aen geen vloecken:³⁰¹

 

Dat hy haere hoogheyd na haer aensicht wist te doecken:³⁰²

 

Dat d'oorloogskosten verre opwoegen sijn' tropheen:³⁰³

 

Dat hy een vreemdling was in Spanjen, die alleen

274 beklad: bezoedelt. Nadruk op hy en ons.

275 eenmoedigh: eendrachtig.

276 lesschen: en tot het blussen.

279 Perst: dwingt.

280 op peen van: op straffe van.

281 de Marquis: Spinola.

283 lastigh: drukkend; voor hun rammelend gebeent: voor hun uitgehongerde lichamen (vgl. Roskam, vs. 38).

284 dulde: zou dulden.

287 wan: wanneer.

288 schorst: stil doet staan.

289 gesegh: bevel, gezag.

290 met ondanck: onwillig.

291 Zo wildet ge ook te werk gaan.

292 besloegh: bezette (Ned. Wdb. II, 2021). Dit geschiedde in 1624 onder de graaf Van den Berg, die gebruik maakte van de strenge winter. De 18de Febr. rukte hij op naar Arnhem, door Maurits versterkt, maar na een paar schoten gelost te hebben trok hij af; het was ‘maar een bravade ende om te toonen dat hij meester in 't velt was’. (Aitzema I, 269-271).

294 bres kan in het Zuid-Ned. betekenen: een afgevallen brok, b.v. van sneeuw (Ned. Wdb. III, 1301).

295 kittelde: streelde.

296 spijt: wrok.

297 Tot barstens toe verkropt: nauweliks meer in te houden; werp: wierp (oude verl. tijd).

298 tusschen tween gevlogen: ijlings tussenbeiden gekomen.

299 geteeckent met der vuyst: zou een stevige vuistslag gekregen hebben.

300 raedslaen: beraadslagen. Woordspeling met het volgende slaen; onbesuyst betekent zowel ongemanierd als: doldriftig.

301 't slaen gemist: absolute constructie, evenals in vs. 310: 't volck betaelt.

302 na haer aensicht doecken: naar de mond praten (Ned. Wdb. III, 2691), een betekenis die overgaat in: misleiden (na = naar.

303 opwoegen: in gewicht, in waarde overtreffen; dat zijn overwinningen zoveel geld niet waard waren.

[p. 138]

305

Sijn eer bevordrend dar den ingeboren tergen,³⁰⁵

 

Een bloodaerd, onlangs noch met schand gejaeght van Bergen,

 

En duysend dingen meer van diergelycke stof.

 

Vrou Isabel hier op: genoegh, dit luyd te grof,³⁰⁸

 

De tijd wat anders eyscht als lasteren en kyven,

310

Munt salmen slaen, en 't volck betaelt het heyr beschrijven:³¹⁰

 

Maer wie van beyden voert 't gelichte krijghsvolck aen?

 

Ambrosius, die, daer hy sich mistrout te gaen,³¹²

 

Graef Henrick gaerne send, op mislijckheyd van hopen,³¹³

 

Schoof desen last op hem, die sich misschien liet nopen³¹⁴

315

Door eeuwigh wrockend leet, ontfangen t' Erkelens;³¹⁵

 

Of hy 't den Prins weer moght inschencken na sijn' wensch.³¹⁶

 

Maer eer Castiljen deed de ruyterbenden draeven,

 

Lagh ondertusschen 't heyr der Staeten vast begraeven,³¹⁸

 

En 't werck, dat onlangs noch ontworpen was en leegh,³¹⁹

320

In't kort tot het besteck van sijn' volmaecktheyd steegh:³²⁰

 

Gelijck het beerjong ruw geworpen, door 't gekoester³²¹

 

En 't licken, sijn' gestalt allencx toont aen sijn voester:

 

Het maecxsel doet sich op door ommetreck der leên:³²³

 

Nu kan men kop en rug en pooten onderscheên.

325

'Twiskunstige vernuft des wackren legerbouwers

 

Den Prins tot roem dijt, in't verwondren des beschouwers;³²⁶

 

Die nauwelijcx gelooft 't geen hy met oogen siet,

 

'T geweld dat soo geswint is opgehaelt uyt niet.³²⁸

 

Van buyten wel versorgt had eerst de stad te lyen,³²⁹

330

Die op drie oorden werd genaeckt met gaelderyen,³³⁰

 

En fel gemorselt met kartouwen en mortiers.³³¹

 

Prins HENRICK schijnt een God in't blixemen des viers,

 

Die uyt den hoogen woed, tot heyl der heeren Staeten,

 

Met donderklooten, en bars barstende granaeten,³³⁴

335

Op poort, op toorenspits, en burgerhuysen, self³³⁵

 

Op 't heyligh kloosterdack, en kerckelijck gewelf;

305 dar: durft.

308 Vrou Isabel: aartshertogin Isabella; dit luyd te grof: zulke verwijten gaan de perken te buiten.

310 Nadat het krijgsvolk betaald is, het leger bijeenroepen.

312 Ambrosius: Spinola; sich mistrout: het zichzelf niet toevertrouwt.

313 op mislijckheyd van hopen: wegens de onzekerheid van de hoop, de kans (nl. op overwinning).

314 nopen: aansporen, aanvuren.

315 Graaf Hendrik van den Berg werd te Erkelens door zijn neef Frederik Hendrik gevangen gezet (vgl. Geboortklock, vs. 398-400).

316 inschencken: betaald zetten.

318 vast begraeven: stevig ingegraven, verschanst.

319 werck: de schanswerken; leegh: laag.

320 besteck: bepaald einddoel; volmaecktheyd: voltooiing.

321 Vgl. voor dit bekende volksgeloof de aanhef van Vondel's gedicht Waterbel (Dl. 2 blz. 814).

323 maecxsel: vorm; doet sich op: vertoont zich.

326 Den Prins: nl. als de legerplaatsbouwer.

328 'T geweld: de machtige schans; opgehaelt: opgetrokken, te voorschijn geroepen.

329 Van buyten wel versorgt (versterkt) behoort bij de stad.

330 gaelderyen: onderaardse loopgraven.

331 gemorselt: stukgeschoten; mortier: geschut in de vorm van een mortier of vijzel.

334 donderklooten: kanonskogels, doelende op de vergelijking met de dondergod Jupiter (vs. 339), in vs. 345 de Vader genoemd. Vgl. in vs. 352 kloot tegenover koegel (geweerskogel).

335 self: zelfs.

[p. 139]

 

Dat honden jancken en half doode menschen huylen,

 

En sich versteken bang in kelders en in kuylen:

 

Gelijck wanneer Iupijn in't droefste van den nacht,³³⁹

340

Slaghregenwolcken breeckt, en wringt met volle kracht,

 

Op wederspannigh volck en hemelhooge sloten,³⁴¹

 

Den schitterenden gloed; waer van met verw verschoten³⁴²

 

Het aerdrijck ziddert, en onsteltheyd maeckt gedwee³⁴³

 

En t' effens krimpen doet de sondaers en het vee.³⁴⁴

345

De Vader beuckt en breeckt bergtoppen, langs hoe grammer,³⁴⁵

 

En waer de brand opgaet, daer stijght tot hem het jammer.

 

De walscherm wil vergeefs het dempen van de gracht³⁴⁷

 

Beletten, 'twerreck spoeyt, al schietmen dagh en nacht.

 

De Veldheer is soldaet, hy onderkruypt de wallen,³⁴⁹

350

Daer in de gaeldery de dooden om hem vallen;

 

En ruyter daer musket noch slang sijn' moed vervaert,³⁵¹

 

Schoon kloot en koegel huylt van onder 't briesschend paerd,

 

Of snort hem over 't hoofd: hy dar de buyen doorstaen.

 

De krijgslie volgen braefst, daer brave vorsten voorgaen.³⁵⁴

355

Ten lesten all' de maght des Ibers, opgeprest³⁵⁵

 

Van over Maes en Rijn, na'et Zutphensche gewest,

 

Komt legren in't gesicht van 's Princen legertenten:

 

Men sey graef Henrick had, met dolle dreygementen,

 

Gesworen voor 't autaer, daer hy den offer at,³⁵⁹

360

T'ontsetten door sijn' deughd d'omringde koningsstad,³⁶⁰

 

Al sou sijn graeuwe kop, van't lijf gekloncken, springen³⁶¹

 

Fel over 't schittren heen der bloedverwantsche klingen.³⁶²

 

Met hem swoer 't Iersche bloed ons' neerlaegh voor altoos,³⁶³

 

En wat verbasterd is van Lelie en van Roos:³⁶⁴

365

Het Lotharinger volck, besloten van drie vlieten,³⁶⁵

 

En die tot laevenis het Rijnsche vocht genieten:³⁶⁶

 

De Zwitserlandsche bund, die 't Spaensche vendel swaeyt,³⁶⁷

 

En tegens ons gekant, met breede swaerden maeyt:

 

En watter word bespoelt van Arno, van den Tiber:

370

De bitse Bourgonjon, met den gebraden Iber:³⁷⁰

339 droef: donker.

341 wederspannigh volck: de Titanen die de Olympus bestormden.

342 met verw verschoten: verbleekt van schrik (verw: kleur).

343 onsteltheyd: verbijstering.

344 de sondaers: uit angst dat de oordeelsdag aangebroken is.

345 langs hoe: hoe langer hoe.

347 Hier keert Vondel, na de uitgewerkte vergelijking, tot het beleg terug; De walscherm: vgl. bij vs. 146.

349 onderkruypt de wallen: begeeft zich in de bovengenoemde loopgraven.

351 En hij is ruyter; slang: stuk geschut met lange loop.

354 braefst: het dapperst; daer: waar.

355 de maght des Ibers: de Spaanse troepen; opgeprest: opgekommandeerd, ontboden.

359 den offer at: communiceerde.

360 deughd: dapperheid.

361 gekloncken: geslagen (eig. voor een luid klinkende slag gebruikt).

362 bloedverwantsche: hij was immers verwant met de drie Staatse aanvoerders (zie bij vs. 12).

363 't Iersche bloed: de Ierse huurtroepen.

364 Het uitschot van Frankrijk en Engeland (Schotland).

365 drie vlieten: Rijn, Moezel en Maas.

366 het Rijnsche vocht: Rijnwijn.

367 bund: (met Duitse u-klank): bondstaat.

370 gebraden: door de zon geroosterd.

[p. 140]

 

De krabbende Krabat, voor duyvel uytgepickt,³⁷¹

 

Wiens scharpe sabel hackt, wiens naere kreet verschrickt:³⁷²

 

De Gulicker die fier en trots sit in den sadel,

 

En meer op vroomheyd stoft, als onverdienden adel:³⁷⁴

375

En die uyt Napels, mild van tong en vreck van hart,

 

Ons vloecken, neffens den meyneedigen Lombard.³⁷⁶

 

De Prins heeft op de komst des Graeven niet geslaepen,

 

Maer waeckte nacht op nacht, en hiel sich staegh in wapen:

 

Self ging hy ronde doen, en lager als sijn staet,

380

Op sijne beurten sliep gelijck een slecht soldaet:

 

En Venus morgenstar, uyt 's hemels heldre plecken,

 

Met lust, by trommelslagh, den krijgsheld af sagh trecken,

 

Wanneer 't herboren licht bestreeck der bergen kruyn:

 

Daer sat hy rustigh op sijn' Amsterdamschen ruyn,³⁸⁴

385

Een klepper, nimmer moe van briesschen steygren krabbelen,

 

En afgerecht, om met 't hoefyser fel te grabbelen³⁸⁶

 

In Spaensche troepen, daer hy schrick en ruymte maeckt;³⁸⁷

 

Wanneer sijn meester, nu op 't strengste aen't woen geraeckt,

 

Pistolen los druckt, daer musket trompet nocht trommel³⁸⁹

390

Na wetten luystert, in het midden van't gedrommel³⁹⁰

 

Der duysenden, bestuwt van graeffelijcken krits,³⁹¹

 

Al edel Nassaus bloed; van 's legers wachter Witz³⁹²

 

Des Vorsten oogh en hand, die staet na d'oude prijsen:³⁹³

 

Grenu, die t'Ysendijck gansch Vlaenderen doet ysen:

395

Van Lokren, die besorgt het tuygh des blixemspels:³⁹⁵

 

En voorts van Fransche, Britsche, en Schotsche kolonels;

 

All' borsten afgerecht op het slaghordensloopen,³⁹⁷

 

Op Amirantenjaght, op 't Donnenharnaschstroopen.³⁹⁸

 

Ick sieder Schmelsing woên, des krijgsraeds tong en pit,³⁹⁹

400

En Staeckenbroeck den toom, en Styrum het gebit,

 

En Bacx der ruytren spoor: Fama met Brederode,

 

Candale en Courtomé, met Harwood, nimmer bloode,

 

En Hauterive met sijn' macker Chastillon,

 

En Veer, der Britten helm, beschittert van de son:

371 Krabat: Kroaat; voor duyvel uytgepickt: uitgezocht wegens zijn duivelse aard.

372 naere: angstwekkende.

374 vroomheyd: dapperheid.

376 Ons vloecken: het bijbehorende onderwerp staat in vss. 364-375.

384 rustigh: kloekmoedig.

386 grabbelen: met de hoeven schrapen.

387 In: te midden van.

389 los druckt: afschiet.

390 gedrommel: krijgsgewoel.

391 bestuwt: omstuwd, omringd; krits: kring.

392 Witz: de Opperwachtmeester Jacob Witz.

393 staet nae d'oude prijsen: streeft naar krijgsroem, als van ouds.

395 het tuygh des blixemspels: het geschut.

397 borsten: flinke krijgers (eig. knapen); slaghordensloopen: het uiteenslaan van de vijandelike slagorde.

398 Amirantenjaght: mogelik doelende op de slag bij Nieuwpoort, waar de Amirant gevangen werd; Donnen: spotnaam voor de adellike Spanjaarden, wier naam begon met Don.

399 Nicolaas Schmelsing, Oostenrijks edelman, voorzitter van de krijgsraad; tong: woordvoerder; pit: de ziel. Verder worden er een reeks bevelhebbers opgesomd van verschillende nationaliteit. Met Veer (vs. 404) is bedoeld: Horatio Vere, die zich te Nieuwpoort onderscheidde.

[p. 141]

405

Brock, Cissel, Hendersum, die lof voor leven kiesen,

 

En Eusum, Eisinga, beyde oorloogsvierge Vriesen.

 

Hier onder munt hy uyt met Errenst Cazimir,

 

Wan d'een voeght sijn' kornet by 's anderen banier,⁴⁰⁸

 

Als waer een tweede Mars ten sadel uytgewossen,⁴⁰⁹

410

Met harrenasch en helm, beswaeyt van vederbossen:

 

En twijffeltghe wie 't is, in't kluwenen van't stof,⁴¹¹

 

En midden in't gewoel, die van Bourgonjens hof

 

Gevreest word; merckt hem aen't veldteecken van oranjen,⁴¹³

 

Geciert met gouden kant, en blaeuwe en silvre frangien;

415

Dat 's FREDRICK HENRICK self, der vromen burgh en wijck⁴¹⁵

 

Die noch om 's grootvaers bloed, wrockt tegens Oostenrijck,⁴¹⁶

 

En om sijn vaders moord op Spanjen is gebeten;

 

Beschermheer van 's lands recht, en 't ongekreuckt geweten.

 

Na dat de Bergsche graef nu Lingen heeft voorsien,⁴¹⁹

420

Hy 't Staetenleger met sijn leger komt bespien,

 

En tracht vergeefs om ons den toevoer te beletten;

 

Mids 's Princen toeversicht doet Lochem sterck besetten;⁴²²

 

Dies van de Borckel hy sich nederslaet in't oost

 

Der stad, daer Cazimir sijn' wapens is getroost;⁴²⁴

425

En waermen vreest voor nood, daer spoeyt sich d'arbeyd dapper:⁴²⁵

 

Men delft en schanst, en set sich op sijn' aenkomst schrapper.⁴²⁶

 

Daer grimmen tegens een twee helden onser eeu,⁴²⁷

 

Als oude tiger grimt op jeughdelijcken leeu;

 

Wiens voordeel hy benijd, en heeft sijn' toorn geslepen,⁴²⁹

430

En scharp gebit gewet, om 's vyands opgegrepen,⁴³⁰

 

En versch bebloeden roof, uyt klem van krommen klaeu⁴³¹

 

Te rucken met geweld: nu swelt hy paers, nu blaeu

 

Van gramschap; maer de staert des leeus begint te krullen,

 

De maen te rysen, en de muyl heel naer te brullen,⁴³⁴

435

Van uyt den schuylhoeck, daer hy 's tigers aenval wacht.

 

Soo grimde Amilcars soon op d'onverschrocke maght⁴³⁶

 

Van Scipio; die om Carthago te beleggen⁴³⁷

 

Wel d'Africanen door d'Europers dar ontseggen,⁴³⁸

408 Wan: wanneer; kornet: standaard.

409 uytgewossen: opgerezen (letterlik: uitgegroeid uit het zadel).

411 kluwenen: dooreenwarrelen.

413 merckt: herkent.

415 wijck: toevlucht.

416 grootvaer: Keizer Adolf van Nassau.

419 voorsien: maatregelen genomen ter bescherming van L.

422 Mids: omdat; toeversicht: vooruitziende zorg.

424 sijn' wapens is getroost: vol vertrouwen is op zijn wapenen (getroost sijn = vol moed zijn).

425 dapper: snel.

426 set sich schrapper: compar. van zich schrap zetten: zich des te beter in staat van verdediging stellen.

427 grimmen tegens een: elkander grimmig aanzien (= grimmen op).

429 voordeel: slaat op de buit (vs. 431), die hem ontgaan is.

430 opgegrepen: opgeraapt, in zijn macht gekregen.

431 roof: prooi.

434 naer: angstwekkend.

436 Amilcars soon: Hannibal.

437 beleggen: belegeren.

438 dar ontseggen: de oorlog durft laten verklaren.

[p. 142]

 

En na een' swaren slagh, hem ruymen doet de stad,

440

Die Roome in sijn gemoed noch korts verslonden had.⁴⁴⁰

 

Een eycken bosch, gemengt met populier en elsen,

 

Streckt legerwaert, waer in de Satyrs, met omhelsen⁴⁴²

 

En snoepen besigh, sich versteken voor het licht,⁴⁴³

 

Min schoon voor hun als schaemt, die bloost in't aengesicht⁴⁴⁴

445

Der teere jonffren; die beknelt op 't onversienste⁴⁴⁵

 

Met traenen lyen, dat de Minne na verdienste,⁴⁴⁶

 

Haer' fiere spytigheen, den minnaers dick' betoont,⁴⁴⁷

 

Nu door verkrachten met een' lompen bocxvoet loont;⁴⁴⁸

 

Wiens adems stanck, wiens kin te scharp en borstelhayrigh,

450

Haer handelt t'onbeschoft, te ruw en onmewaerigh.⁴⁵⁰

 

Dit woud was van den Graef verkoren tot een' laegh,⁴⁵¹

 

Om den belegeraer, als met een' storremvlaegh,

 

Van hier op 't onvermoedst by doncker aen te rannen;⁴⁵³

 

En 't scheen als of de nacht was met hem aengespannen,⁴⁵⁴

455

Op dat hy hebben moght in't vechten betre kans;

 

Vermids de maen ging schuyl, en alle starreglans

 

Gedooft was in haer kleed, en 't windeken de looveren⁴⁵⁷

 

En bladen ruysschen dede, om beter te betooveren⁴⁵⁸

 

Het opgesteken oor der schildwacht, op de punt⁴⁵⁹

460

Van 's legers hoorne, daer 't de list op heeft gemunt.⁴⁶⁰

 

Met dobble schaduw dan bedeckt daer aen komt ylen

 

De vyand, en bekruypt met schuppen spaên en bylen

 

Den legerwal, en ruckt de palissaden uyt,

 

En wacker hacktse om verr': mèt slaet de wacht geluyd,

465

En schiet en weckt alarm. een deel der sloffe knechten,⁴⁶⁵

 

Dit perreck toevertrout, noch ongereed tot vechten,⁴⁶⁶

 

Van vaeck beschoten, en door 't waecken afgeslooft,⁴⁶⁷

 

'T gevaer komt wecken eer het yemand schier gelooft:

 

De wackerste en de flucxste al verr' sijn in getal min,⁴⁶⁹

470

En staen soo haest niet schrap, de Spanjaerd heeft de wal in,⁴⁷⁰

 

En geeft van boven vier op d'onse by de gis.⁴⁷¹

440 in sijn gemoed: in gedachten. Rome waande zich zeker van de overwinning.

442 Streckt legerwaert: strekt zich uit in de richting van de legerplaats.

443 snoepen: mingenot.

444 Min schoon: minder aantrekkelik. Zij zien liever de van schaamte blozende meisjes in het half duister, dan het volle daglicht.

445 beknelt: onverwachts stijf omarmd.

446 Minne: Amor.

447 spytigheen: preutsheid.

448 bocxvoet: Satyr, met bokspoten.

450 handelt: behandelt; t'onbeschoft: zeer lomp (te: zeer); onmewaerigh: zonder mededogen.

451 laegh: plaats waar men zich verdekt opstelt (vgl. hinderlaag).

453 aanrannen: overvallen.

454 aenspannen met: een verbond aangaan, bondgenoot zijn.

457 haer kleed: de wolken die de maan omsluierden.

458 betooveren: als door tovermacht alle waarneming te beletten.

459 de schildwacht: de wachtposten; die het oor spitsten.

460 hoorne: vleugel van de legerplaats.

465 slof: achteloos.

466 Dit perreck toevertrout: aangewezen om dit gedeelte te verdedigen (dit perck is dus Datief).

467 Van vaeck beschoten: slaapdronken.

469 al verr' sijn in getal min: zijn ver in de minderheid.

470 En kunnen zich niet zo spoedig schrap zetten.

471 by de gis: in 't wilde weg.

[p. 143]

 

Schichtige vlam op vlam klieft dicke duysternis,

 

Met ysselijck gedreun van dreunende musketten,

 

Vermengt met veldgeschrey, gevolleght van trompetten

475

En trommels, dat selfs moed in bloode borsten send:

 

Soo jaeght een oogenblick al 't leger overend.⁴⁷⁶

 

De Schotten in den oord van Errenst, juyst in 't trecken,

 

Om op d'alarremplaets hunn' waecke te volstrecken,⁴⁷⁸

 

Op 't princelijck bevel, vernemende den nood,

480

Voort vliegen derwaert aen, en tarten selfs de dood.

 

De dolheyd woed om 't felst, en hier in 't eerst te konnen⁴⁸¹

 

Den aenval wederstaen, is half de strijd gewonnen.

 

Een vendrigh, om den staet te redden in gevaer,

 

Die Samsons kracht noch voert in 't grijse en silvren hayr,

485

Tot Schotlands eeuwige eer, met klem van duym en vingeren

 

Beknelt de princevaen, en derfse rustigh slingeren⁴⁸⁶

 

Tot over s'vyands hoofd, die naer hem steeckt en schiet:

 

Hy hoort de kogels wel, maer hy en vruchtse niet,⁴⁸⁸

 

Of min als leeuwenmoed 't gehuyl der wreede wolven;

490

En houd hier stal, gelijck een' steenrots, tegens golven⁴⁹⁰

 

En storremwinden opgewassen hecht en vast,

 

Op 't bulderen der zee nocht drift nocht donder past.⁴⁹²

 

Een Bourgonjon van spijt schier bijt sijne eyge lip af:

 

Sijn' vuyst in 't vendel vlieght, maer scheurt 'er slechs een' slip af.

495

De Busseschieter van graef Errensts halve maen⁴⁹⁵

 

Ontwaeckt terwijl, en steeckt het logge koper aen;

 

Wiens buyck beswangert van salpeter, ysers, looden,

 

Baert blixems, donders, dreun, aerdbevingen, en dooden.

 

Geen AEtna, die den halfgebranden reuse parst,⁴⁹⁹

500

Met meer geschals en slaghs en tiers en onweers barst,⁵⁰⁰

 

En braeckt in d'ope lucht vier vlammen roock en voncken;

 

En tot vergrooting van sijne holen en speloncken,

 

Steenrotsen afgeruckt van rotsen met geweld

 

Ten Hemel wentelt, die de gloed tot assche smelt:

505

Geheel Trinacrien van schrick gedoodverwt davert.⁵⁰⁵

 

Self Iupiter die vraeght, wat aerdsch gebroed weer klavert⁵⁰⁶

 

Ten berreghstapel op, door blixemsucht vervoert,⁵⁰⁷

476 Nadruk op één.

478 alarremplaets: plaats waarheen de troep zich moet begeven bij het alarmsignaal; hunn' waecke te volstrecken: de wacht op zich te nemen.

481 in 't eerst: aanstonds.

486 derf: durft; rustigh: met kracht.

488 vrucht: vreest.

490 stal houden: stand houden.

492 passen op: geven om; drift: bui (Ned. Wdb. III, 3333).

495 Busseschieter: kanonnier; halve maen: halve-maan-vormige verschansing.

499 parst: drukt, rust op. Naar het volksgeloof had Jupiter de Etna op de reus Enceladus geplaatst. Zijn woelen en snuiven veroorzaakte de uitbarstingen.

500 tier: getier.

505 Trinacrien: Sicilië, het driekapen-eiland; gedoodverwt: doodsbleek.

506 klaveren: klauteren.

507 door blixemsucht vervoert: omdat de bestormende giganten, het ‘aerdsch gebroed’ (vs. 506), lust krijgen om zelf Jupiter's bliksemwapen te voeren.

[p. 144]

 

Soo dick' Enceladus sijn' loove lenden roert.⁵⁰⁸

 

Des legers hoorne woed gelijck de stier te Londen;

510

Die nu den aenval der op hem geschonnene honden⁵¹⁰

 

Op 't spits der hoornen vangt, en luchtich opwaert licht,

 

Soo datse al janckende, door eygen lijfs ghewight,

 

In't nederboffen, rugh en neck en beenen breecken.⁵¹³

 

Mars woelt hier in sijn' Oogst, met houwen schieten steecken;⁵¹⁴

515

De levende vervult al steeds des dooden plaets:⁵¹⁵

 

De vyand storremt fel, al is't met luttel baets:

 

En langs hoe min; vermids door 't Princelijck beschicken⁵¹⁷

 

Ons krijgslie langs hoe meer door bystand sich verdicken:

 

Ghelijckmen daer de vloed felst aenslaet swaerder dijckt.

520

Nu groeyt Prins HENRICX hart, Graef Henricx moed beswijct,

 

En aerselt boschwaert in, tot dat hy met sijn' krijgsraed⁵²¹

 

Houd stal, daer 't woud een' ruymte omgroeyt met ruygte en rijs laet,

 

Die als een schoutoonneel besloten in de blaên,⁵²³

 

By naere schemering, ten zuyden in een' laen

525

Of dreve, wiens geboomt geplant staende op drie ryen,

 

'T oog met een vry gesicht laet weyen van ter sijen:

 

Van waer sij onvermoed (hier wesende versaemt,

 

Op 't raedslot van 't geen voort hunn' dapperheên betaemt)^527-528

 

Een overyslijck spoock recht op hen aen sien stappen;

530

Is 't in't verschiet geen droes, soo sijn 't sijn' eygenschappen,⁵³⁰

 

Die yemand hem ontleende, om uyt te gaen voor mom.⁵³¹

 

Elck veynst sijn' vrees, elck gaept, al t'saemen sijnse stom,⁵³²

 

Verwondert watter naeckt tot Gods of menschen lachter.⁵³³

 

Een' fackel sparckt van voor, en worpt haer' schaduwe achter⁵³⁴

535

Het gruwelbeeld; en eer de twijffel yets besluyt

 

Soo nadert het, en 't komt op d'Inquisiti uyt;⁵³⁶

 

Die volgens haer' beloft, om 't krijgsvolck aen te hissen,

 

Rampsaligh hollen loopt door droeve duysternissen:⁵³⁸

 

In't midden houdse stal, elck bid haer' godheyd aen,

540

Wiens keel, een' grove klock, aldus begint te slaen:⁵⁴⁰

 

Hy weeft voor God en ons een' ydele verschooning,⁵⁴¹

 

Die waent, men hebbe sich voor godsdienst en den Koning

 

Gequeten; neen gewis, wat meer word hier vereyscht:

508 loof: moe (Noord-Hollands).

510 op hem geschonnen: tegen hem opgehitst (van schennen, uit schenden ontstaan: (Ned. Wdb. XIV, 425).

513 nederboffen: neerploffen.

514 sijn' Oogst: hij maait de strijders weg.

515 al steeds: voortdurend.

517 't beschicken: de maatregelen.

521 aerselen: terugtrekken.

523 besloten in: omsloten door.

527-528 hier wesende versaemt, op 't raedslot: absolute constructie: terwijl ze hier bijeenkwamen om te beraadslagen; voort: verder.

530 droes: duivel.

531 ontlenen: lenen; voor mom: vermomd (eig. gemaskerd).

532 veynst: ontveinst.

533 lachter: schande, schade.

534 sparckt van voor: werpt vonken, blikkert aan de voorzijde; worpen: Holl. vorm naast werpen.

536 komt uyt op: blijkt te zijn.

538 droef: somber.

540 klock: luid klinkende stem.

541 Tracht vergeefs zich zelf voor God en ons te verontschuldigen.

[p. 145]

 

Men is, doen 't stormen was op 't schoonste, weer gedeyst,⁵⁴⁴

545

En laet de stad in nood, gelijck haer' toorenvieren⁵⁴⁵

 

Getuygen; en ghy sult de kettersche banieren

 

Eer lang ter poorten in sien trecken, soo't ontset

 

'T belegen krijgsvolck in verlegenheyd niet red:⁵⁴⁸

 

Weshalleven ick u vermaen, mijn' lieve soonen,

550

Aen Roomsche myters, en aen Katholijcke kroonen

 

Verbonden door geloof, en dier gesworen eed,

 

Dat ghy u selve niet soo schandelijck vergeet.

 

'T verjaert op huyden, dat die hemelcier Marye,⁵⁵³

 

Die saelge moedermaeghd trad in haere heerschappye,

555

Daer sij met son en maen sneeusuyvre soolen schraeght,⁵⁵⁵

 

En Gode en Godes soone en Engelen behaeght,

 

Van derwaert sal sij ons den zegepalm door bidden

 

Verwerven van haer kind, en stercken ons in't midden

 

Van allerley gevaer, dus geeft mijn woord gehoor,

560

En ran den vyand aen met yver, dat 's u voor.⁵⁶⁰

 

Soo sprackse, en vloogh voor uyt: en teffens all' de slangen,

 

Die om haer hoofd beswalckt door een geslingert hangen,⁵⁶²

 

Sich rechten overend, en piepen, en de sucht⁵⁶³

 

Van't doodelijck vergif vergiftight all' de lucht.

565

Heer schut die Duyvelin! de pruyck lijckt een verbolgen⁵⁶⁵

 

En yslijck brullend meyr: all' d'overste die volgen⁵⁶⁶

 

Hunn' leydsvrou, die de voorst beklimt den legerwal,⁵⁶⁷

 

En geeft een' schreeu' op, dat de duyvels voort geschal⁵⁶⁸

 

Tot in den laeghsten boôm des afgronds sich ontsetten,⁵⁶⁹

570

En die 't geluyd verdooft van tromm'len en trompetten:

 

Al brandend smacktse soo haer' fackel in den troep

 

Der vyanden, en steeckt met overwinningroep

 

Een heldenhart tot in den boesem der soldaeten.

 

Hier vechtmen hand aen hand. de moord is uytgelaeten.⁵⁷⁴

575

De loopgraefwachters sien den oord van Cazimir

 

Gelijck in lichten brand, en golvend swavelvier:

 

Sy twijfflen of de slaep 's volcx kracht en sin betoovert,

 

Waer door de vyand ons te lichter hebb' verovert,

 

En branden algelijck te streven derwaert aen;⁵⁷⁹

544 deysen: Vlaamse vorm naast deinzen.

545 toorenvieren: lichten, als noodsignalen gehesen aan de toren.

548 belegen: belegerd.

553 'T verjaart op huyden: het is heden (15 Aug.) Maria Hemelvaart; hemelcier: die de hemel tot sieraad strekt.

555 Waar haar voeten, rein als sneeuw, rusten op zon en maan.

560 aenrannen: zie bij vs. 453; dat 's u voor: gewone 17de-eeuwse uitdrukking = ik ga u voor.

562 beswalckt: bezoedeld (eig. berookt).

563 sucht: uitademing.

565 schutten: tegenhouden.

566 meyr: zee.

567 de voorst: als de voorste, het eerst.

568 geeft op: stoot uit.

569 sich ontsetten: bang worden.

574 hand aen hand: handgemeen; uytgelaeten: alle perken te buiten gaande.

579 branden: nl. van verlangen; streven: optrekken.

[p. 146]

580

Dat naulijcx d'overste dien yver wederstaen,⁵⁸⁰

 

Om 't ampt hun opgeleyd, hen trou te doen bekleeden.⁵⁸¹

 

De stad leyd op haer' luym met waecken en gebeden;⁵⁸²

 

En wenscht vast, dat de schaer der vyanden doorboort,⁵⁸³

 

Sy haer' verlosser magh, door bly opgaende poort,⁵⁸⁴

585

Onthaelen met triomf, langs overslaende brugge,⁵⁸⁵

 

En den belegeraer, op omgekeerden rugge,⁵⁸⁶

 

In aftoght lachen uyt, met spot en schimpgekrijsch;

 

Gelijckse ons eertijds, al verbaest voor den Marquijs,⁵⁸⁸

 

Opbreecken sagh en vlien van zegerijcke vesten,

590

Doen soetelaer en tros den roof gedé ten besten.⁵⁹⁰

 

O bystersinnige hoop die in uw' sinnen viel!⁵⁹¹

 

Wanneer prins HENRICK wijckt, soo sal hy met sijn' siel

 

En leven wijcken, door het sissen der quetsuuren,⁵⁹³

 

Van koegel kling of spies ontfangen voor stads muuren,

595

En dese schandvlack reyn afwisschen met sijn bloed:

 

Heyduck, Krabat, nocht spoock nocht Spaenjaerd sal den moed⁵⁹⁶

 

Van Hollands fieren Leeu verslenssen sien nocht flaeuwen,⁵⁹⁷

 

Soo lang hy nagels rept aen sijn' scheursiecke klaeuwen,

 

En tanden in den muyl, van bloed begaet van ouds.⁵⁹⁹

600

Castiljen stoft te prat en ydel op veel gouds⁶⁰⁰

 

En silvers; oorloogsdeughd kan dwingelanden dwingen.⁶⁰¹

 

Tyran laet Potozij, en alle uw' mijnen springen,⁶⁰²

 

En set uw' schatten vry al t'effens in de schael;⁶⁰³

 

De deughd veel swaerder weeght dan 't wightighste metael,

605

En hebtghe 't noyt gelooft, nu geeftse het u te voelen;

 

Daer vast op moordgeschrey, op klincken en krioelen,⁶⁰⁶

 

Op ysren, staelen, loôn, en kopren harnaschklanck,

 

Belloon haer' krijgslie voert ten reye sonder dwanck.⁶⁰⁸

 

De vuysten sijn verwart, wie sal de tweedraght temmen?

610

'T vergoten bloed dat sist en schuymt, en wil niet stremmen.

 

Dees heeft nu kans, nu die, nu kentmen naulijcx 't scheel.⁶¹¹

580 Dat: zodat.

581 't ampt bekleeden: de taak vervullen.

582 leyd op haer' luym: ligt op de loer.

583 vast: intussen; de schaer der vyanden doorboort: absolute constructie.

584 opgaende: zich openende.

585 Onthaelen: binnenhalen; overslaende: neergelaten.

586 op omgekeerden rugge: die de stad de rug toegekeerd heeft.

588 verbaest: in verbijstering. De komma achter Marquijs (= Spinola) kon beter achter verbaest staan. Indertijd had Maurits voor Spinola moeten wijken; Marquijs en gekrijsch zullen beide met ie gezegd zijn.

590 gedé: verleden tijd van gedijen; ten besten gedijen: ten goede komen; den roof (buit) is dus onderwerp.

591 Welk een dwaze hoop bezielt u!; bystersinnigh: eig. krankzinnig.

593 sissen: door het uitvloeiende bloed (vgl. vs. 610).

596 Heyduck: Hongaar; Krabat: zie bij vs. 371; spoock: geestverschijning of ongunstig voorteken.

597 verslenssen: verslappen (vgl. vs. 63).

599 begaet: deelw. van begaden: bezoedelen.

600 prat: trots.

601 oorloogsdeughd: oorlogsmoed.

602 Potozij: stad in Bolivia, met zilvermijnen.

603 al t'effens: alle tegelijk.

606 vast: voortdurend; klincken: zie bij vs. 361; krioelen: dooreen woelen.

608 Belloon: Romeinse krijgsgodin, zuster of vrouw van Mars; ten reye: ten dans, d.w.z. ten strijde.

611 't scheel: het onderscheid, nl. wie de winnende partij is.

[p. 147]

 

D'aenvoerster endelijck, met schorre en heesche keel,

 

Haer' troepen maent te rugh, die al te noode wijcken,

 

En sleepen wagens me verlaên met versche lijcken.⁶¹⁴

615

Prins HENDERICX trompet Graef Henrick schenct 't geley,⁶¹⁵

 

En nood hem soo 't hem lust ten derdemael ten rey.

 

Hy komt den naesten nacht: de Veldheer sietmen rucken

 

In ernst na Errensts oord, met acht metaelen stucken,⁶¹⁸

 

Met soo veel' wagenen van kruyd en lood vermast,⁶¹⁹

620

En duysend muskettiers tot welkomst van sijn' gast;⁶²⁰

 

Die walleght van 't bancket, en om ons te doen schroomen,⁶²¹

 

Hangt lonten op een rye al brandend in de boomen,

 

Recht of hy quam soo breed en weyts aentrecken; doch⁶²³

 

Flucx mercktmen, en belacht 't gevonden krijgsbedrogh.

625

De Satyrs al verlieft nieusgierigh 't lontvyer kussen,⁶²⁵

 

En sengen baerd en kin, in ste van brand te blussen,⁶²⁶

 

En vlieden janckend weer van pijne boschwaert in:

 

Hoe kort volgt smart den lust van reuckeloose min.

 

De Britsche gaeldery raeckt nu de punt van 't bolwerck.⁶²⁹

630

Men mijnt van wedersijds, men wroet gelijck de mol sterck.⁶³⁰

 

De walscherm springt in't end, door kracht van't monnicxkruyd:⁶³¹

 

Het aerdrijck beeft en barst, en slaet een dof geluyd,

 

En mengelt lucht en aerde, en vlam en roock en dampen;

 

Die wellen opwaert, en beswalcken 's hemels lampen:⁶³⁴

635

Een dicke waessem drijft van onder uyt den grond,

 

En 't schijnt als of de Hel hier opent haeren mond.

 

De stad gaet schuyl, het oogh kan nauwelijcx bemercken

 

Gelijckenis van wal, van toornen, of van kercken.⁶³⁸

 

De son der overhand stond nu in haer' geboort,⁶³⁹

640

Iuyst onder aen de kim; maer 't lot, gelijck verstoort

 

En nijdigh, om ons' vreughd te matigen met evel,⁶⁴¹

 

Dat heerlijck schijnssel wou vertoonen door een' nevel;

 

Dies sij 't, met 't leste lood, op Hollands Amirael⁶⁴³

 

Gemunt had: hy te na, met sijn' ooghappelstrael,⁶⁴⁴

645

Besichtighde wat vry, op 't uyterste der loopgraef,⁶⁴⁵

614 verlaên: zwaar beladen.

615 schenct 't geley: begeleidt zijn aftocht.

618 In ernst: met ijver.

619 vermast: beladen.

620 tot welkomst van sijn' gast: om zijn gast (ironies voor: vijand) te begroeten.

621 Die walleght van 't bancket: die op zulk een onthaal niet gesteld is.

623 breed en weyts: in brede stoeten met machtig gevolg.

625 't lontvyer: dat zij, nieuwsgierig, aan de bomen zien hangen.

626 brand: de liefdebrand.

629 gaeldery: zie bij vs. 330.

630 de mol sterck: de krachtige mol.

631 monnicxkruyd: buskruit, dat door een Duitse monnik uitgevonden zou zijn.

634 wellen: omhoog dringen.

638 Gelijckenis van: iets dat gelijkt op.

639 overhand: overwinning. De Prins was op het punt, de overwinning te behalen; de zon der overwinning begon zich te vertonen, maar was nog omfloerst (vs. 642).

641 nijdigh: afgunstig, nl. op onze voorspoed; evel: het slechte, leed.

643 Amirael: graaf Willem van Nassau.

644 ooghappelstrael: blik.

645 wat vry: vermetel, gewaagd.

[p. 148]

 

Daer flus Prins HENRICK stond, wat hem de mijn voor hoop gaef:⁶⁴⁶

 

Duyck, duyck, Nassausche bloem, duyck neer op uwen steel,⁶⁴⁷

 

Roept Venus naulijcx, of de Prins hoort 't beckeneel,

 

Beklaeghlijck ongheluck, helaes! van Willem kraecken:

650

Mèt geeft de Stad sich op; en op den vorst der daecken⁶⁵⁰

 

Schijnt d'overhand, gelijck een' son, die eerse sterft

 

Met purper en swart bloed haer' goude glanssen verft.

 

Vorst FREDERICK die worpt sijn hellemet ter aerde,⁶⁵³

 

En eert met dese klaght het heldenlijck na waerde:

655

Was't om dit noodlot dan, o Dochter Vander Nood!⁶⁵⁵

 

Dat ick uw' Bruydegom most rucken uyt uw' schoot;

 

Daer ghy hem onderhielt, met uytgelese weelde:⁶⁵⁷

 

Daer hy u sijne siel, en ghy hem d'uwe deelde:

 

Daer ghy, met ketens van fijn goud en sacht albast,⁶⁵⁹

660

Hem strengelde aen't korael van uwen mond soo vast,

 

Als eertijds Andromaech haer' Hector hiel gegrepen,

 

Doen sy hem in den droom om Troiens vest sagh slepen:

 

Soo leg op my de schuld. Had eer hem lood of stael,

 

Doen op den Spaenschen boôm hy stal hiel by Reael,⁶⁶⁴

665

Getroffen verr' van my, soo soud 't my sachter treffen:

 

Doch graf nocht uytvaert sal uw' naem soo hoogh verheffen,

 

Manhafte Iongeling, als uw' manhaftigheyd,

 

Navolgeres der siel, die uyt het lichaem scheyd.⁶⁶⁸

 

Maer hoe, mijn' Kallioop, ghy had bykans vergeten⁶⁶⁹

670

Ons' treurende Princes, die t'elckens siet bekreten,

 

Wanneer de hemel schreyt, geduurende 't belegh.

 

De regen duchtse worpt veel hinders in den wegh,

 

Dien Hollands schermheer tot 's volcx zege pooght te baenen;

 

Weshalleven haer hart, haer edel, hart in traenen

675

Verdrenckt, soo dickmael 't land met plassen onder loopt.⁶⁷⁵

 

De liefde vreest eer 't swaerst, dan sij ten besten hoopt:

 

Indien het weêr bestaet een weynigh op te klaeren,⁶⁷⁷

 

Sy lijckt een herrefstson bedruppelt van de baeren,⁶⁷⁸

 

En 't rood, dat door het vocht van haere kaecken gloeyt,

680

Luyckt op als purper van een' roos met dau besproeyt.

646 flus: kort te voren.

647 Nassausche bloem: het puik van zijn stam; Venus houdt zich aan het beeld, door van de ‘steel’ te spreken.

650 sich op geven: zich overgeven; vorst: nok.

653 worpt: werpt (ook vs. 672); hellemet: helm.

655 Jonkvrouw Anna van der Nood was in April 1627 gehuwd met Willem van Nassau.

657 onderhielt: bezig hield, boeide.

659 Met uw blonde vlechten en zachte armen. Met zulke vergelijkingen (ook 't korael) sluit V. zich aan bij de precieuse mode-stijl van Hooft en zijn kring.

664 Vgl. Geboortklock vs. 855 (Dl. 1, blz. 799) en het Klinckdicht op Lavrens Reael, vs. 3-4 (Dl. 1, blz. 806).

668 Navolgeres der siel: die mèt de ziel onsterfelik is.

669 Kallioop: Kalliope is muze van de epiese poëzie.

675 Verdrenckt: verdrinkt.

677 bestaet: begint.

678 van de baeren: waarschijnlik denkt de dichter aan de in zee ondergaande herfstzon, in vochtige nevelen gehuld, maar bedruppelt blijft in dit verband vreemd.

[p. 149]

 

Geen lachen lust haer, schoonse wat verquickt na'et quynen.⁶⁸¹

 

Vindse yet behaeghelijcx, soo moetse sich verpynen:⁶⁸²

 

Sy reckt de tijdt, sij sucht, 't verlangen is te groot:⁶⁸³

 

Dan neemtse Willem eens op haeren swangren schoot,

685

En om den vader, die te velde leyd, beladen,⁶⁸⁵

 

Soo soeckt sij in den soon haer' minne te versaden,

 

En klaeght: onnoosel wicht, hoe luttel dencktghe het naer:⁶⁸⁷

 

Och die eens weten moght hoe 't met uw' vader waer:

 

'K heb jonge tyding, dan de jongste is niet geboren:⁶⁸⁹

690

Een bood ten achteren, en nimmermeer te voren:⁶⁹⁰

 

In oorloogh keert een' uur triomf in nederlaegh.⁶⁹¹

 

Hoe saligh souse sijn die hem eens weder saegh,

 

Soo frisch en soo vol moeds, gelijck hy van my scheyde

 

Na'et kussen, doen mijn oogh en gunst sijn' koets geleyde,⁶⁹⁴

695

En omsagh duysendmael. myn uytverkoren held,

 

Wat isser menigh spits op uwe borst gevelt?

 

Wat isser schuts gelost? wat snorren 'er al looden,

 

Om u te leveren aen't koningkrijck der dooden?

 

Noch was mijn God uw schild, tot 's haeters ongeluck:⁶⁹⁹

700

Maer dat 's lands yver niet te reuckloos u verruck,⁷⁰⁰

 

En dieper in't gevaer, dan 't wel uw plicht voeght, dompel:

 

My dunckt al onder 't volck mort eenigh vremd gemompel.

 

Soo steentse, en d'oogen staen vol waters t'elckemael;

 

En door het vocht kristal blickt hier en daer een' strael⁷⁰⁴

705

Van't schemerend gesicht: ja satse in Venus wagen,⁷⁰⁵

 

Sy waer niet ongelijck die dochter Gods, om 't jagen⁷⁰⁶

 

Bekommert van Adoon: wie yeder ritslend blad⁷⁰⁷

 

Ten boesem uytparst: och doods muyl heeft hem gevat!

 

In dese parssing komt de blye bood geronnen;⁷⁰⁹

710

Lang leef de Prins, mevrou, de stad die is gewonnen.

 

Mèt gaen de schroeven los, daer 't hart mede is beknelt,

 

En alle droefheyd vlught, de blyschap wint het veld:

 

Sy valt op haere knien, en streckt, om God te loven,⁷¹³

 

Haere handen en 't gemoed vol lofs aldus na boven.

681 't quynen: haar moedeloosheid.

682 sich verpynen: zich geweld aandoen, zich dwingen tot het genot ervan.

683 Sy reckt de tijdt: voor haar gevoel lijkt de tijd eindeloos lang.

685 beladen: bekommerd.

687 dencktghe het naer: beseft ge het.

689 dan: maar; de jongste: de laatste tijding heeft mij nog niet bereikt.

690 Een bood ten achteren: steeds ben ik één tijding ten achteren, d.w.z. misschien is nu reeds iets gebeurd, waarvan het bericht mij nog te wachten staat.

691 Nadruk op één; keert: doet verkeren.

694 oogh en gunst: lief hebbend oog.

699 haeter: vijand.

700 verrucken: meeslepen.

704 vocht (adj.): vochtig; blickt: blinkt.

705 schemerend gesicht: schitterend oog.

706 die dochter Gods: Venus, verliefd op Adonis, en voor zijn lot bezorgd, toen hij op de everjacht was, die hem het leven zou kosten.

707 wie (Datief): ieder ritselend blad deed haar, in doodsangst, uitroepen.

709 parssing: druk, benauwdheid; geronnen: aangesneld.

713 knien: éénlettergrepig uit te spreken.

[p. 150]

715

God die mijn smeecken hoort van 'shemels hoogen troon,

 

En op den wagen van triomf ons set ten toon,

 

In't aensicht van de nijd, doorhackelt met quetsuuren,⁷¹⁷

 

Ontfangen, doen sij Grols met wal omtrocke muuren⁷¹⁸

 

T'ontsetten sich vermat: God, die op mijn' gebeên,

720

Dees' stad geschoncken hebt de vry vereende steên;⁷²⁰

 

De krijgslien en hun hoofd bewaert in 's oorloogs stormen;

 

Wat offer schencken wy uwe hoogheyd, die doch wormen⁷²²

 

En stof en assche sijn voor uwe maiesteyt?

 

Ontfang, voor wieroock, myrrhe, en goud, ons' danckbaerheyd,⁷²⁴

725

Die 't hart te kennen geeft met 't roeren van de lippen,

 

Bergh Hollands stuurman, heer, die driftigh tusschen klippen,⁷²⁶

 

De goedige gemeent na veylige haven stuurt,⁷²⁷

 

En Spanjens boosheyd tem soo lang uw' goedheyd duurt.⁷²⁸

 

Doen klonck de blyschap op met zegeklocken helder,

730

Vyt vruchtbre Betuwe, en het strijdbre land van Gelder,

 

Vyt Zutphen, Deventer, uyt Doesburgh, Kampen, Zwol,

 

En alle plecken; wie 't veroveren van Grol⁷³²

 

Tot rust streckt: Vries en Zeeu, en Stift en Holland schateren:⁷³³

 

Vlietnymphen haer' perruyck, ten vrygevochten wateren

735

Vytbeuren met haer' stem, en danssen op den vloed,

 

En Zephyr voert den Vorst dien zegegalm te moet:⁷³⁶

 

Keer Melcker, dien de schrick gejaeght heeft in de bossen:⁷³⁷

 

Besoeck uwe oude buurt: vermast met vet uwe ossen,⁷³⁸

 

In't vette Mastebroeck of Betuw sonder schroom,⁷³⁹

740

En drenck u weeligh vee aen Schmelsings Ysselstroom.⁷⁴⁰

 

Ghy mooght, gelijckghe pleeght, met Elsken veyligh slapen,

 

In haselaere schaeu, terwijl uw' macke schaepen⁷⁴²

 

Afscheeren 't Veluwgroen, gedost met witte wol:

 

Keer Melckerbuur, ay keer, Prins FREDERICK heeft Grol.

745

Keer Melckerbuur, dien schrick gejaeght heeft in de bossen:

 

Ghy sult 't geroofde lam meer van geen' stroopers lossen:⁷⁴⁶

 

De Spanjaerd is geen wolf die sonder tanden byt:

717 doorhackelt: doorkerfd.

718 sij: de nijd (vs. 717), d.w.z. de Spanjaard, die de Prins de overwinning niet gunde.

720 de vry vereende steên (Datief): (toegevoegd) aan de verenigde Nederlanden.

722 doch: toch, immers.

724 wieroock, myrrhe, en goud: de gaven van de Drie Koningen aan Christus.

726 Bergh: red; driftigh: drijvende.

727 De goedige gemeent: ons goede volk.

728 tem (imperatief): houd in bedwang.

732 wie: Datief plur.

733 Stift: Sticht, Utrecht.

736 zegegalm; overwinningslied; te moet: tegemoet.

737 Melcker: als type van de Hollandse boerenstand bekend uit de Geboortklock (vs. 648) en Oranje May-lied (vs. 47).

738 Besoeck: zoek op; vermast met vet: doe vet worden. Vermast moet hier imperatief zijn, gevormd naar adj. vermast: vol, zwaar van.

739 Mastebroeck, in Overijsel, kiest V. als woordspeling met vermast.

740 Schmelsing: vgl. vs. 399; waarschijnlik had hij bezittingen aan de IJsel.

742 haselaere schaeu (samenstelling): schaduw van de hazelaar.

746 Niet meer behoeven te verlossen uit de handen van plunderende soldaten.

[p. 151]

 

Prins HENRICK temt sijn' aerd, en maeckt hem kiesen quyt.

 

Ghy sult bedruckt niet sien voortstuwen uwe koeyen,

750

Die, van 't gewoone voêr versteken, deerlijck loeyen:⁷⁵⁰

 

Geen Dulcken sal u meer afparssen barrentol.⁷⁵¹

 

Keer Melckerbuur, ay keer, Prins FREDERICK heeft Grol.

 

De burgers steeds beducht voor vangen en voor spannen,⁷⁵³

 

En in de stad dus lang uyt 't open veld gebannen,

755

Verlangen na uw' pyp, al is graef Henrick dol:⁷⁵⁵

 

Daer antwoord Melckers fluyt: Prins FREDERICK heeft Grol.

 

Dus songense als Euroop, die al van ouds een' star was,⁷⁵⁷

 

Sagh van den hemel alle haer' koningen in't harnasch:

 

Hier 't leger van Gustaef en Segemond om 't rijck:⁷⁵⁹

760

Daer d'oorlooghsvloot vermengt van Kaerle en Luydewijck:⁷⁶⁰

 

Gins Duytsland over d'Elf bestoken Denemarcken.⁷⁶¹

 

God vader, badse, wil dien IONGELING doch starcken,⁷⁶²

 

Die eenigh is gelieft van al wat Spanjen haet;⁷⁶³

 

En onderschoor door hem den vrygevochten staet.

765

Gebruyck wat vaderlijck de strengheyd uwer roede.

 

Mijn Nederland heeft lang gedropen van den bloede.

 

De vryheyd is geleyd in't kostelijck ciment

 

Van dierbaer burgerbloed; en soudghe nu in't end

 

Gedoogen, goede God, dat woeste en woedende handen,

770

Dien pylaer, opgerecht in zee en waterlanden,⁷⁷⁰

 

Met yser stael en vier, verdelgen van den grond,

 

En wraeck met schimp de plaets sou toonen daer hy stond.⁷⁷²

 

Ach, nimmer moet het schiên, dat Spaensche slavernye⁷⁷³

 

De vrome necken druck' van Hollands burgerye:⁷⁷⁴

775

Geef liever dat de held, handhaver van den leeu,

 

Der volcken heyland strecke, in dees' bekommerde eeu:⁷⁷⁶

 

Dat hy die vrouwen wenscht en maeghden te misbruycken

 

Door schennis, 't puyck der jeughd tot heylloos parleduycken,⁷⁷⁸

 

En 't graeven in de myn, met godloos goudgeschrey;⁷⁷⁹

780

En all' de mannen heeft verwesen op de gley;⁷⁸⁰

750 versteken: verstoken; deerlijck: deerniswekkend.

751 barrentol: brandschatting (barnen: branden).

753 spannen: boeien.

755 pyp: herdersfluit; dol: razend van woede.

757 Europa, door Jupiter geschaakt, werd na haar dood onder de sterrebeelden geplaatst.

759 Gustaef: Gustaaf Adolf; Segemond: koning Sigismundis.

760 Kaerle en Luydewijck: de koningen van Engeland en Frankrijk.

761 Elf: Elbe.

762 iongeling: de jonge held Frederik Hendrik.

763 eenigh: eensgezind wordt bemind door alle tegenstanders van Spanje.

770 pylaer: met accent op de eerste lettergreep (daaruit ontstond: pijler).

772 wraeck met schimp: de wrekende vijand, schimpende.

773 moet het schiên: moge het gebeuren.

774 vrome: dappere.

776 heyland: redder.

778 tot heylloos parleduycken: (misbruiken) tot het levensgevaarlike werk van het parelvissen.

779 met godloos goudgeschrey: met de vervloekte zucht naar goud.

780 gley: galei. Voor deze opgesomde werkzaamheden werden de Spaanse krijgsgevangenen gebruikt.

[p. 152]

 

Bedaere, en wete, dat de hemel heeft besloten

 

Der mindre vorsten groey, tot tuchtiging der grooten.

EYNDE.

Concurrunt Tyrrhenae acies, atque omnibus uni,
Vni odiisque viro, telisque frequentibus instant.
Ille, velut rupes, vastum quae prodit in aequor
Obvia ventorum Furiis, expostaque Ponto,
Vim cunctam, atque minas perfert caelique marisque,
Ipsa immota manens.

TEKSTKRITIEK: vs. 4, de oude uitgave heeft achter Tybervolck een komma.

TEKSTKRITIEK: vs. 119, de oude uitgave heeft achter drooghte geen komma. - vs. 137 gelegen, de oude uitgave heeft gelege. - vs. 143 de oude uitgave heeft achter bollewercken geen komma.

TEKSTKRITIEK: vs. 179, de oude uitgave heeft achter paerd een punt; evenzo in vs. 197 achter lecken. - vs. 208, de oude uitgave heeft achter bergh en s'is geen komma's.

TEKSTKRITIEK: vs. 220 heeft de drukfout: beeereklaeu.

TEKSTKRITIEK: vs. 404, de komma na Veer ontbreekt in de oude uitgave.

TEKSTKRITIEK: vs. 681, de oude uitgave heeft achter dit vers geen leesteken.

TEKSTKRITIEK: vs. 745, de oude uitgave heeft achter dit vers geen leesteken.

[*] Aeneidos: genitief van Aeneïs; X = liber X: boek X. Het zijn de verzen 691-vlgg. In Vondel's eigen Vergilius-vertaling van 1660 (vs. 1044-vlgg.) worden ze aldus weergegeven:

De heirspits van Tyrrene, als zy hem weêr ziet keeren,
Sloot toe gelijcker hant, en houdt afgrijslijck aen
Met een' gemeinen haet. zy schieten vast en slaen
Op eenen man alleen, van achter en van voren.
Hy staet, gelijck een rots, die tegens het verstooren
Der stormen staet gekant, en op het vlacke ruim
Geplant is vast en pal, en in het woeste schuim
Hoogh uitsteeckt, al 't gewelt en dreigement en klateren
Van lucht en zee verduurt, oock zonder in de wateren
Zich eens te reppen.