De werken van Vondel. Deel 1. 1605-1620

[p. 136]

Lof-zangh,
toe-ge-eygent
Mr. Willem Bartjens.aant.aant.aant.aant.^*

Dees die met haar blont vercierssel¹
Reyckt aan't uytgespannen swierssel,²

Die azurigh sit verschoont,³

En van d'Astren wort gekroont,⁴

Die tot eenen staf in handen
Voert den Scepter met dry tanden,⁶

En op vloeden twee ten thoon⁷

Heeft verhemelt haren Throon,⁸

Dees, wiens speelgenoots met minnen⁹
Sijn Zee-Goden en Godinnen,

Wiens vloeden heel vergult¹¹

Met veel rijckdoms zijn vervult:

Waar in swart-bepeckte vogels¹³
Sweven met hun lichte vlogels,

Die Caucasi Dochters Roem¹⁵

* Dit gedicht is waarschijnlik van 1606 of 1607.
Afgedrukt volgens de tekst in De Cijfferinge van Willem Bartiens, Amsterdammer. t'Amsterdam by Ian. E. Clopenburgh, 1632, blz. 156 vlgg. (ongenummerd); van de oudere uitgaven is nog geen ex. gevonden. Dit boekje is de eerste volledige cijferkonst in ‘onse Nederlandtsche tale’, zegt Bartjens in zijn opdracht (1604) van de eerste uitgave, aan Schout, Burgemeesteren en Schepenen van Amsterdam.
Willem Bartjens, geb, in 1569, was schoolmeester in de rekenkunst, de schrijfkunst en de Franse taal, van af 1591 in Amsterdam.

1 Dees: de Amsterdamse stedemaagd, die in vs. 9 nog eens met dees wordt aangeduid en eindelik in vs. 21 genoemd wordt; met haar blont vercierssel: met haar sierlike blonde haren. Mogelik zijn de verzen l-14, of 1-25 de beschrijving van 'n tietelprent in de oudste uitgaven (1604 enz.).

2 't uytgespannen swierssel: 't zwierende (draaiende) uitspansel; de twee eerste verzen betekenen: zij die hemelhoog verheven is.

3 met 'n fraai hemelsblauw kleed, (azurigh-verschoont: hemelsblauw verfraaid).

4 d'Astren: de sterren.

6 den Scepter met dry tanden is de heerserstaf van Neptunus de zeegod; dus vs. 5-6: die heerseres is over de zee.

7 op vloeden twee: op twee rievieren, IJ en Amstel; ten thoon: openlik.

8 haar overwelfde troon heeft gesteld ('n troon met 'n troonhemel).

9 wiens: wier; speelgenoots met minnen: geliefde speelnoten.

11 wiens vloeden heel vergult: wier gouden rievieren.

13 swart-bepeckte vogels: van de zeilschepen gezegd.

15 Caucasi Dochters: waarschijnlik bedoelt Vondel de rievieren van klein-Azië (die gedeeltelik van de Caucasus komen); hun roem is dan de voortbrengselen van 't land dat ze besproeien: de voortbrengselen van de Levant; Amsterdam's handel op de Levant was in volle groei; (spreek hier uit Caucási).

[p. 137]

 

Lieflijck plucken als een Bloem,

 

Ia aan 't Ooster eynd der werelt,

 

Daar Tytonis Bruyt beperelt¹⁸

 

Haar blond hayr met spanssels toyt,¹⁹

20

En haar roode Roosen stroyt:²⁰

 

Dees beroemde Maaght verheven

 

(Segh ick) schept haar lust en leven

 

Dat ghy in heur schaduw rust,²³

 

Aan haar overvloedsche Cust,

25

Op haar aangename stranden

 

Daar de voedster vande Landen²⁶

 

Breede Waters maackt te kleyn,²⁷

 

Om te dryven haren treyn,²⁸

 

Haren treyn die uyt u konste²⁹

30

Schept haar leven en haar jonste,³⁰

 

Sonder welck sy onbedocht³¹

 

Nimmermeer beklyven mocht.

 

Ghy o Cithon hoogh verheven,³³

 

Van een hoogen Geest gedreven,

35

Boven't al gemeyn verstant

 

Ghy alleen de Croone spant.

 

Inde Cypher-Konst beraden³⁷

 

Leert ghy jeught de rechte graden:³⁸

 

Hoe den groen-geloofden krans

40

Kroont gerechtigheyts Balans,^39-40

 

Om de rekeningen slechten,⁴¹

18 Titonis Bruyt: Auróra, de morgenstond (zie blz. 145, vs. 7) dus: de beparelde Auróra.

19 spanssels: haarbanden.

20 de rode rozen van de morgenstond.

23 dat gij (Bartjens) in haar schaduw woont.

26 de voedster vande Landen: de zee.

27 de brede rievieren zijn te klein om de grote scheepvaart van de zee te kunnen bevatten.

28 haren treyn dryven: haar werk doen, dus de scheepvaart doen, (trein: werk).

29 u konste: uw kunst; door de wiskunstige berekeningen was de zeevaart mogelik.

30 jonste: heil, voordeel.

31 zonder die wiskunst zou de scheepvaart onbezonnen zonder berekening zijn en nooit kunnen standhouden (onbedocht: onbedacht, zonder nadenken).

33 Cithon: waarom is Bartjens 'n Cithon?

37 beraden: ervaren.

38 de rechte graden: de juiste graden van deugd (met zinspeling op de wiskunstige graden).

39-40 Hoe de krans van groene loverbladen de rechtschapen koopman kronen zal (de olijfkrans van de ouden voor burgerdeugd).
(gerechtigheyts Balans: de balans, de koopmanschap van gerechtigheid).

41 om zo de rekeningen te vereffenen (slechten: effenen).

[p. 138]

 

En Koophandel uyt te rechten.⁴²

 

Boven dien in 't Hollands velt

 

Ghy de suyver Lely stelt.^43-44

45

Siet ons Bykens eens getuygen

 

Hoe sy Franschen Honigh suyghen,

 

Tot aan 't Pireneesch geberght

 

Dat getopt den Hemel terght:⁴⁸

 

Siet eens waar d'Hollander wandelt,⁴⁹

50

Hoe hy met den Fransman handelt.

 

Voorts dijn Veder inden inck^51-vlgg.

 

Met de Slangh maackt eenen krinck,^51-52

 

Eenen krinck in't rond getogen,

 

Die ons 't eeuwigh stelt voor oogen,

55

Ghelijck sy op jaarsche maat⁵⁵

 

Haar verrimpelt kleedt uyt laat,

 

En vernieuwt haar eerste wesen:

 

Alsoo suldy hoogh ghepresen

 

Door u konst onsterflijck zijn,

60

Want u gulde Letters fijn

 

Sal de schrijf-konst als klaar sterren,

 

Aan d'uytbreysels wijt uytsperren:⁶²

 

Boven dien, o Hemels Licht!

 

Doedy door u konstigh Dicht,⁶⁴

65

Beyd' ons vloeden onbesweken⁶⁵

 

t'Hemelwaarts hun hoornen steken,⁶⁶

 

Boven Nylus, en den Taan,⁶⁷

 

Of den blonden Lidiaan.⁶⁸

42 uyt te rechten: volgens recht te drijven.

43-44 Bartjens was ook leraar in 't Frans; de suyver Lely: gij leert de Hollanders zuiver Frans (dat ze nodig hebben voor hun handel zie vs. 49-50).

48 getopt: met z'n toppen.

49 d'Hollander: spreek uit d'ollander.

51-vlgg. Hier wordt Bartjens geroemd als schrijfkunstenaar.

51-52 Evenals de slang (met de Slangh) maakt uw pen kringen, sirkels, zinnebeelden van de eeuwigheid.

55 De slang wisselt ieder jaar van vel, en is zo zinnebeeld van de onsterfelikheid.

62 d'uytbreysels: 't uitspansel; uytsperren: uitspreien.

64 Doedy: doet gij; Bartjens was maker van verschillende gedichten.

65 onbesweken: met kracht.

66 hun hoornen: zie Pascha vs. 96, blz. 181.

67 den Taan: de Don (Tanaïs is de oudklassieke naam van de Don).

68 den blonden Lidiaan: de blonde goudgele Lydiese rievier; de bekende Paktólus, die goudzand meevoerde (flavus Pactólus: de goudgele P.) zie Heerl. v. Salom. vs. 244.

[p. 139]

 

Amsterdam sal dy beklagen⁶⁹

70

Als sy u sal sien verslagen

 

Stout van d'al-vernielsche doot,

 

Inder aarden wijde schoot:

 

Nochtans salmen t'allen tyden

 

Uwen grooten lof belyden:

75

Hoe de Koopmanschap vermaart

 

Nutte vruchten heeft gebaart,

 

Door u en des Heeren zegen,

 

Die met synen gouden regen

 

D'Emstel mildelijck bespoeyt,⁷⁹

80

Datter neerings welvaert bloeyt.

 

Adieu Bartjens, ick wil swygen,

 

D'wijl ghy gaat ten Hemel stygen.⁸²

 

'k Wenschte dat ick hier in schijn⁸³

 

Slechts mocht uwen Echo zijn.

 

 

I.V. VONDELEN.

 

Liefd' verwinnet al.

69 dy: u.

79 bespoeyt: besproeit.

82 D'wijl: terwijl gij ten Hemel gaat stijgen (door uw verheven dichtkunst).

83 in schijn: blijkbaar, dus: dat ik hier 'n goede echo van u mocht zijn.

TEKSTKRITIEK: vs. 51 inck, de oude uitgave heeft inckt.

TEKSTKRITIEK: vs. 79 Amstel, de oude uitgave heeft Emstel.