Van vrouwen ende van minne

[p. 94]

[Vander Blauwen Scute] XI¹.

............^2
+Ende alle ghesellen van wilde manieren
Ontbieden wi gruet ende saluut,
Te comen in die Blauwe Scuut
Ende inder Blauwer Scuten ghilde³.
Sijn si onedel of vanden scilde,
Hem allen gaern men ontfaet,
Op dat si leven als hier na staet
Ende werken mit al haer vermoghen.
Nu hoert, ic sal haer leven toghen,
Die onser Scuten toebehoert;

Ende eerst vanden heren voert,

Ridders of knechts, die lien of lant
Versetten om ghelt in anders hant,
Of die ter lomberde gaen,
Ende laten daer hoer pande verstaen

1 Vroeger uitgegeven door zarncke in seb. brant's Narrenschiff, Einl. lxiii-lxvii (Leipzig, Wigand 1854), door den Heer buddingh in Een paar bladen uit de Gesch. der Kerkherv. (1855) 63-71, en laatstelijk door Dr. van vloten in den Taalen Letterb. 1, 90-93.

2 De aanhef van dit gedicht, dat in den vorm eener oorkonde geschreven is, ontbreekt ongelukkig, en daardoor ook waarschijnlijk de sleutel ter verklaring. De ontbrekende verzen toch zullen wel den naam hebben bevat van den heer der Blauwe Scute in den gebruikelijken vorm bij oorkonden. Verg. de Inleiding.

+ H. 115.

3 In een album uit de XVII^de eeuw op de Koninklijke Bibliotheek te 's Gravenhage komt eene merkwaardige afbeelding voor van de Blauwe Scute beladen met eenige Verloren Kinder. Het onderschrift luidt aldus:

Daer platbroeck speelman is, en stierman in de bane,
Daer sien hem de voghelen voer eenen huyben ane;
Ende al tiert syn gheselscap datse moghen sweeten,
Het sullen de sanghers in de blau schuyte heeten.

Zie verder de Inleiding.

[p. 95]

 

Doer groten commer, suldi weten,

 

Ende die hoer coren groen eten,

 

Ende die hoer renten niet en moghen verbeyden,

20

Ende garen groten staet leyden,

 

⁺Ende die alle jaers wat lants vercopen,

 

Ende haer schult laten hopen,

 

Ende die fyolen laten sorghen,

 

Ende die copen al datmen wil borghen,

25

Ende haren staet niet en minderen,

 

Dat sijn onse verloren kinderen.

 

Ende die gheringhe sijn ter hant

 

Te slaen voer hoeft of mont of tant,

 

Ende die dobbelen of drincken,

30

Singhen, springhen ende clincken,

 

Ende die wildelic ghebaren,

 

Ende die haer renten dubbelt vertaren,

 

Ende altoes liever vertrecken willen

 

Dan si thuus bleven stille,

35

Ende die ghaerne belleren mit sconen vrouwen,

 

Die sullen dat ghilde ophouwen.

 

Voert vanden gheestliken heren

 

Die willen wi in onse ghilde eeren,

 

Apten ende grote prelaten,

40

Die haer cloester tachter saten,

 

⁺Ende versetten ende vercopen

 

Des cloosters renten bi groten hopen,

 

Ende die na hoer ghenuchte leven,

 

Ende niet veel daerom en gheven

45

Om den kommer ende lachter,

 

Dat haer cloester soe gaet tachter,

 

Ende des nachts brassen ende hoveren,

 

Ende onnutlic haer goet verteren,

 

Ende die voecken mit sconen wiven,

50

Die sullen in onse ghilde bliven.

 

Voert¹, gi papen ende gi clercken,

+ H. 116.

+ H. 117.

1 Hier evenals in vs. 73 is Hoert door mij in Voert veranderd. Zarnke meent dat bij de hoofdverdeeling van de in de Blauwe Scute behoorende personen (vs. 37, 87, 125, 135 en 161) steeds de aanhef met Voert wordt ingeleid, terwijl bij de onderverdeeling der Gheestlike heren (vs. 37-86) in vs. 51 en 73 die aanhef Hoert moet luiden, gelijk ook in het Hs. staat. Op beide plaatsen en in vs. 148 komt mij de verandering in Voert beter voor.

[p. 96]

 

Die gaern mit der lenden werken,

 

Ende gaeme haer ghenuuchte driven

 

Mit maechden of mit mannewiven,

55

Of die gaerne drincken wijn,

 

Ende meer int gheselscap sijn

 

Dan haer renten moghen draghen,

 

Ende bi nachten ende bi daghen

 

Boeven, spelen, dobbelen ende drincken,

60

Ende niet veel daer op en dincken,

 

Of haer guet mit groten hopen¹,

 

Ende dan te Rome lopen

 

Om ander goet, ende dan verteren

 

Al haer goet ende cleyder mede,

65

Ende comen weder naect thuus

 

Sonder proven seer confuus;

 

Of die papen ende provende heren,

 

Die haer proven permuteren

 

Om ander proven, die arger sijn,

70

Ende nemen daer of dat gheldekijn,

 

Ende brenghent over mitten ghesellen,

 

Dese machmen inder Scuten tellen.

 

Voert moniken ende begheven lude

 

Die en willen wi niet vertruden,

75

Die sielmissen ghelt ende steecpenninghen

 

Mitten ghesellen overbrenghen,

 

Ende al haer baet van haer termijn

 

Verminnen of verdrincken in wijn,

 

Of diet mit gueden ghesellen verteren,

80

Ende lichtelic absolveren

 

Van al dat een heeft misdaen,

 

Opdat si daer of ghelt ontfaen,

 

⁺Ende die crancke rekeninghen

 

Haren clooster daer of bringhen

85

Wat si winnen in haer termijn,

 

Dese sullen int ghilde sijn.

 

Voert die poorters in die stede

1 Aan dit vers ontbreekt het ww., dat waarschijnlijk in guet verscholen is. Een afschrijver las misschien voor gaet - guet. Oorspronkelijk kan er b.v. gestaan hebben:

Of thaer tegaet mit groten hopen.

Thaer, het hunne, staat over tegen het in vs. 63 genoemde ander goet.

+ H. 119.

[p. 97]

 

Ende gueder luden kinder mede,

 

Die niet en sorghen noch en sparen,

90

Ende grof ende grotelic vertaren

 

Dat hem van haer ouders is bleven,

 

Ende niet veel daer om en gheven,

 

Hoe onnuttelic sijt overbringhen,

 

Ende dobbelen, spelen ende singhen

95

Sonder sorghen, wilder dan wilt,

 

Hi en dochte niet dat hi en mite hilt¹:

 

‘God onse heer is rijc ghenoech:

 

Laet ons nemen onse ghevoech

 

Vanden onsen sonder sorghen:

100

Laet si sorghen die ons borghen;’

 

Ende die niet en sorghen dach noch nacht,

 

Voer al haer goet is wech ghebracht

 

Mit vrouwekijns of mit lichten wiven,

 

⁺Of mit buverien te driven,

105

Ende die slapen toter noen,

 

Voert dan niet en moghen doen,

 

Ende die nachts waken ende braken,

 

Want si int gheselscop raken;

 

Ende die niet en moghen doen of werken,

110

Ende die harde nauwe merken

 

Wat die beste ghesellen sijn,

 

Ist in bier of in wijn;

 

Ende die renten noch lant en copen,

 

Noch ghelt in hare kisten hopen,

115

Ende die meer verteren in een jaer

 

Dan drie jaer renten belopen voerwaer;

 

Ende die dus gaen desen ganc,

 

Al souden si daer na drie jaer lanc

 

Buten lande dienen ende varen,

120

Nochtan en soude si niet sparen:

 

Dus gherecht sijn si ende fijn,

 

Dese moghen wael int ghilde sijn;

 

Want si meest meesten ende groyen,

 

⁺Als si die Blauwe Scuut sien royen.

1 Dr. van vloten teekent op dit vers aan: ‘rochte? - (het deerde hem niet).’ Waarschijnlijk is rochte de ware lezing, doch dan leze men het vers aldus:

Hem en rochte niet dat hi en mite hilt.

+ H. 120.

+ H. 121.

[p. 98]

125

Voert vanden gueden vroukijns fijn,

 

Die gaern bi die guede ghesellen sijn,

 

Ende die Venus dwinghet, die goddinne,

 

Ende garen draghen verholen minne,

 

Ist abdisse ofte nonne,

130

Die deen bet dan dander gonne,

 

Ende mit sinte Jorijs vissop sijn begoten,

 

Dese moghen den scuten ghenoten;

 

Want si guede ghesellen beraden,

 

Als si mit commer sijn beladen.

135

Voert vanden minliken beghinen,

 

Die so heilich sijn van scinen,

 

Ende so minlic oechkijns draghen,

 

Dat een dat herte duncke waghen

 

Ende vergaren mit haren aensien,

140

Ende gaerne gueder minnen plien,

 

Ende in rechter caritaet:

 

Hier mede ist datmen die Scuut laed.

 

Oec maechden, diemen te laughe hout,

 

Ende groet worden ende out

145

⁺XXV jaer of meer,

 

Dese maechden torentet alte seer,

 

Dat si alleyn [sitten] bliven.

 

Voert vanden mannewiven,

 

Dien goet gheselscop es ghenaem¹,

150

Waert dat hem te voren quaem,

 

Ende die hebben oude mannen,

 

Die hem gheen solaes en gannen

 

Noch en doen noch en driven,

 

Dese vrouwen ende dese wiven

155

Gaerne na guede ghesellen vraghen,

 

Die hem haer leet helpen draghen,

 

Ende mit vroechden willen leven,

 

Mer dese moeten dicke gheven:

+ H. 122.

1 In het Hs. rijmen vs. 149 en 150 niet. Dr. van vloten laat het vers bijna onveranderd, doch leest in plaats van driven - naem. Dit enkelvoud past echter volstrekt niet bij vs. 148, 150 en 151, waarin steeds een mv. gevonden wordt. Door mijne verandering blijft de zin dezelfde, terwijl het rijm is hersteld.

[p. 99]

 

Hier om sullen si in die Scuut

160

Die vracht wesen uut ende uyt.

 

Voert van alden gueden ghesellen,

 

Die willen wi in onse ghilde tellen,

 

Ende eeren ende minnen,

 

Die gaerne haer broet winnen

165

Mit ambocht ende mit comenscop,

 

⁺Ende dat weder int gheselscop

 

Bibrenghen mit groten hopen,

 

Ende gheen lant daer mede copen;

 

Ende die dienres ende knapen

170

Willen wi in onse ghilde rapen,

 

Die al haer winninghe ende baten

 

Des Sonnendaechs in die taverne laten,

 

Ende verteren drie weken tachter

 

Of een maent, dat en is gheen lachter,

175

Of die op een dach verspelen

 

Haer somerhuer, of so vele

 

Als si winnen binnen den jaer,

 

Ende hem dat weder suer ende swaer

 

Laten worden vro und spaed:

180

Dese nemen wi in ghenaed.

 

Ende die joncwiven in die steden

 

Ende opten landen oec mede,

 

Die haren sin legghen of stellen

 

An een of an tween goeden ghesellen,

185

Ende liever gaen dansen ende spelen,

 

Dan si te huus deden vele,

 

⁺Ende des nachts mitten ghesellen waken,

 

Al souden si sterven van vake,

 

Die nochtan niet en souden laten,

190

Si en souden haren buel inlaten:

 

Dese sijn inder Scuten ghilde.

 

 

 

Nu mocht een vraghen, of hi wilde,

 

Die in dit ghilde comen woude,

 

Of hi al dese punten soude

195

Moeten doen, die sijn voerscreven:

 

Hier op willen wi antwoert gheven.

+ H. 123.

+ H. 124.

[p. 100]

 

Een mensche sal in hem selven gaen,

 

Ende sien sijn regiment aen

 

Van sinen leven ende wandelinghen,

200

Van seden ende van allen dinghen,

 

Die hi daghelix plecht te hantieren.

 

Vint hi meer punten van manieren,

 

Die hem meer ter wijsheit trecken,

 

Dan wijsheit die ter dwaesheit trecken,

205

So en is hi in onse ghilde niet¹.

 

Mer die in hem selven siet

 

Meer punten dan hier staen voerscreven

 

⁺Dan wyselike mede te leven,

 

Die sinen staet meest regeren,

210

Ende sinen goede meest deeren,

 

Dese sullen in onse Scute gaen

 

Ende onse ghilde nemen aen.

 

Oec soe willen wi een except maken,

 

Dat onse ghilde en sal niement ghenaken,

215

Noch in onse ghilde wesen,

 

Die een punt heeft van desen:

 

Als moerdbranders, dief of moerdenaer,

 

Zerovers of verraders swaer,

 

Boerssniders ende alle lodders meede,

220

Die quade fauten hebben onder haer leden:

 

Dese sijn al uutghenomen,

 

Ende die en moghen in onse ghilde niet comen.

 

Mer het valt wel over al,

 

Dat een mit groten ongheval

225

Dootslach doet in toorne heet,

 

Dat hem na is harde leet,

1 Deze verzen zijn wederom door een afschrijver zoo gruwelijk bedorven, dat het zoo niet moeilijk is den zin op te maken, dan toch te bepalen wat de dichter geschreven heeft. In vs. 203 is vooreerst Dan in Die veranderd, dat wel geen nadere verdediging zal behoeven. Vs. 203 en 204 hebben twee gelijke rijmen, en daarvan moet zeker één veranderd worden. Voorts is in vs. 204 het woord wijsheit door een slaperigen afschrijver nog eens herhaald uit den vorigen regel. Men verkrijgt althans een gezonden zin, wanneer men leest:

Die hem meer ter wijsheit wecken
Dan diene ter dwaesheit trecken,
So en is hi in onse ghilde niet.

+ H. 125.

[p. 101]

 

⁺Of die sijn lijf moet verweren:

 

Dese nemen wi op mit eeren;

 

Of die ruters opter straten¹

230

...........

 

Ende niet en roven op ghene vaert,

 

Si en sijn daer jeghens bewaert,

 

Of viant des lants heren,

 

Daer si roefs of rovens gheren,

235

Sijn si scout of vanden scilde,

 

Soe nemen wise in onse ghilde.

 

Voert maec ic u een bediet,

 

Dat wi en willen die wiven niet,

 

Die sijn van sulken leven,

240

Dat si daer niet om en gheven

 

Mit wien si sijn of mit hoe veel

 

[Si moghen driven haer riveel²],

 

Of diet al in laten gaen,

 

Maghen, swagheren, suldi verstaen;

245

Of die quaet sijn van wanderinghe

 

En willen wi om ghene dinghe.

 

Mer een wijf die moet wel minnen

 

Eenen ende oec den anderen sinnen,

 

⁺Ende toghen hem haer ontfarmichede,

250

Mer al mit besceydenhede,

 

Dats te segghen, soe ic meen,

 

Dat si niet en gaet ghemeen

 

Boven een ofte twe:

 

Anders en doech si min noch mee,

+ H. 126.

1 De volgende verzen zijn, ook tengevolge van het wegvallen van een regel, min verstaanbaar. Kan het ontbrekende vers misschien ook aldus hebben geluid:

Die hem niet te stelen saten?

Ik versta dan den zin aldus:
Onder degenen die wel worden opgenomen zijn zij, die onwillig doodslag hebben bedreven, of die voor levensbehoud strijden; òf de ruiters op 's heeren wegen, die geen beroep maken van stelen en niemand anders op hun tochten berooven dan òf die er tegen gewapend zijn, òf vijanden van den landsheer, wanneer deze op roof en rooven belust zijn, al zijn zij (nam. die vijanden van den landsheer) ook schouten of edelen, - ook deze worden in het gilde opgenomen.
De verandering in vs. 234 wijst zich dan van zelf aan.

2 Aldus ex conjectura ingevoegd.

+ H. 127.

[p. 102]

255

Dan datmen rekent voer een hoer,

 

Die om cleyn ghelt drijft sulke voer¹.

 

 

 

Dese privilegien ende dese punten voerscreven

 

Hebben wi onse ghilde ghegeven,

 

Ende onse ghilde broeders mede,

260

Ende sal dueren in ewichede,

 

Tot dat si hem anders saten,

 

Datsi onse ghilde moghen laten

 

In wijsheit of in huwelic,

 

Of dat si werden te rijc;

265

Mer die leven bi onsen raed

 

Houden wi vast ende ghestaed

 

⁺Alle privilegien ende virtuut

 

Die toebehoren die Blawe Scuut,

 

Also langhe als si tonswaert keeren

270

Ende iet hebben te verteren,

 

Ende onse ghilde willen hantieren.

 

Ende omdat wi willen in allen manieren

 

Onse privilegien houden in staden,

 

So hebben wi bi onsen raden

275

Ende mit raden onser kinder mede,

 

Die wi heten van den Quaden Belede,

 

Binnen onsen leven dit bezeghelt.

 

Dat sulver is vercoft omme ghelt²,

 

Daer die seghel of was ghewracht,

280

Ende dat ghelt is overghebracht

 

Also den menighen wel is bekent,

 

Die kennen onse quade regiment.

 

 

 

Ghegeven in ons Heren jaer

 

M. CCCC ende XIII voerwaer,

285

Opten rechten Vastelavont,

 

Als die van Brabant wel is cont,

1 De gemaakte verbetering wijst zich als van zelf aan en behoeft geene nadere verklaring of verdediging.

+ H. 128.

2 Ende is in dit vs. door mij veranderd in omme, d. i. voor, en daarmede wordt de zin gezond. Doch niet zoo het rijm: bezeghelt en omme ghélt. Misschien is hier aan een fout van den dichter te denken, die door het gezicht van het schijnbare rijm misschien is bedrogen geworden.

[p. 103]

 

⁺Doe si in Oestpolre staken,

 

Ende die speren in die eer van vrouwen braken

 

Jeghens die van Oedekiins kerke.

290

Hier bi so machmen merken,

 

Hoe dit ghilde in Brabant quam,

 

Ende men dit ghilt annam.

 

Mer dit ghilt was langhe te voren

 

TAnwerpe verheven ende vercoren,

295

Eert die van Brabant ophieven;

 

Mer tAnwerpen en sijn ghien brieven

 

Noch gheen hantvesten, hoe si souden leven,

 

Si en worden hem hier na ghegeven

 

Uten hantvesten ende uten coren,

300

Die jacop dichte van oestvoren.

 

 

 

Salus Regina Miseris!

+ H. 129.

6. Hs. of of.

29. Hs. do dobbelen. - 37. Hs. wanden. - 49. Hs. boecken (?). - 51. Hs. Hoert.

54. Hs. mannen wiven. - 67. Hs. Op. - 68. Hs. permitteren. - 73. Hs. Hoert, beghinen. - 86. Hs. bliven.

101. Hs. nacht noch dach. - 102. Hs. ghebract.

129. Hs. of. - 130. Hs. gunne. - 147. sitten ontbr. - 148. Hs. Hoert, mannen wiven. - 149. Hs. Die gaerne goet gheselscop driven. - 151. Hs. Die. - 153. Hs. een doen.

164. Hs. Ende gaerne. - 166. Hs. mit. - 171. Hs. winnighe. - 176. Hs. veel.

197. Hs. En. - 203. Hs. Dan hem. - 223. Hs. walt veel. - 225. Hs. dootsclach, toornre.

234. Hs. roef of rovers. - 249. Hs. ontfarmhede. - 253. Hs. of. - 254. Hs. meer.

256. Hs. die dinc doen. - 257. Hs. desen. - 276. Hs. beleden. - 278. Hs. ende ghelt.

291. Hs. Doe.