Spiegel historiael. Tweede partie [alleen brontekst]

(1879)–Philip Utenbroecke– rechtenstatus



[pagina 431]
Hier beghint die sevende boec van der andere partien van den Spiegele hystoriale.
Van enen coninc van Indya. I. Alsoment mach bescreven vinden, So was wilen in dlant van Ynden Een coninc mechtech ende rike. In allen welden van erterike 5[regelnummer] Was hi vervult, mer ene sake Maectenne een deel tongemake, Dat hi sonder kint noch was. Avennier hiet hi, also ict las. An afgode was tgeloeve sine, 10[regelnummer] Ende orlogede die kerstine Ende maecte menegen martelare. Hier af worden selke in vare, Beide vrie ende onvrie, So dat selc liet grote heerscapie 15[regelnummer] Ende trac ter woestine, Daer hi dore Gode doegede pine; So dat een sconinx overste raet Ende sijn meeste toeverlaet, Ende dien oec best die coninc onste, 20[regelnummer] Des coninx quaet niet gedoegen en conste, Ende trac wech ter woestinen Met anderen om Gode hem pinen. Als die coninc dit heeft verstaen, Wert hi met gramscapen meer bevaen 25[regelnummer] Op die kerstene dan te voren, Ende pijnde meer om haren toren. Doe dede hi sueken den man vorseit So lange, dat so wert bereit Dat men hem te voren brachte. 30[regelnummer] Die coninc met swaren gedachte Sprac aldus den genen an: ‘O sot van sinne, verloren man, Waeromme maecstu scande van dijnreeren, Ende maecs van di der kinder sceren? 35[regelnummer] Du vergets [dire] trouwe tonswaert, Ende laets rechter naturen aert, Als boven al onsen goden geet Met di die man die Jhesus heet.’ Als die heilege man dit horde, 40[regelnummer] Gaf hi blideleke antworde: ‘O coninc, wiltu recht verstanden, Doe van di gaen dine vianden, Ic doe di redene verstaen; Anders en willics niet anvaen,
[pagina 432]
45[regelnummer] Wat tormente du moechs doen mi.’ Die coninc sprac: ‘Ende wie sijn si Die viande, die du heefs ghere Daticse van dijnre talen were?’ Die ander sprac met corten rade: 50[regelnummer] ‘Gramscap ende begherte quade Doe wech, ende sette in hare stede Vroetscap ende gerechtechede.’ Die coninc behiet hem dat wale, Ende dander nam dus an die tale: 55[regelnummer] ‘Ghelovet sijs God gebenedijt, Die mi van vuelheit heeft gequijt Ende van alre cativechede, Ende mi den wech gewijst heeft mede, Dat ic der ingele levene bi 60[regelnummer] Met broeschen live mach bringen mi! Ende du, die wils van ons verdriven Al dat ons mach te Gode becliven, Ende dat wi Gode souden laten, Dat ons soude gaen boven allen onbaten, 65[regelnummer] Hoe mochtewi ons dan met di mingen? Neen, wi selen eer alle dingen Loechenen datter werelt angaet. Wi sien dijn doen algader quaet. Du laets den God, die den mensche 70[regelnummer] Maecte ende gaf vele [te] wensche; Nochtan brac hi Gods gebot, Daer hi omme in den helschen pot Soude geweest hebben emmermere, Maer dat die genadege here 75[regelnummer] Met sijnre doot na menschelijchede Den mensche brachte ter saleger stede. Dese God, dese here goet, Wederseit dijn felle moet Met menegerande uutnemenden quade. 80[regelnummer] Wes seker, dat ic dinen rade En volge seker nemmermere Omtrent van enegen kere.’ Doe sprac die coninc: ‘Recht catijf, Die avonture heeft wel dijn lijf 85[regelnummer] Ghebracht in groter onsalecheit. En hadstuut oec niet so vorleit Met belove, dat ic di dede, Daer ic ute gramscap [ende] wrake mede Wech doen moet, du waers gescant 90[regelnummer] Van live. Nu, ende om den bant Van ouder vrientscap, die in mi Groeteleke was te di, Ute minen ogen make die, Dat ic di nemmermeer en sie!’ 95[regelnummer] Die goede man ginc tsiere steden, Ende leidde sijn lijf in heilecheden; Ende den coninc wies sijn toren Op die kerstene meer dan te voren.
Hoe dien coninc een sone geboren wert. II. Icken weet hoe lange na tgone Wert den coninc geboren een sone, Ende hi wert sere blide om dat. Dat kint hiet men Josaphat, 5[regelnummer] Dat utermaten scone was. Die vader wilde danken das Sinen gode, ende te hant Dede hi gebieden in sijn lant Groet volc, dat soude comen 10[regelnummer] Ten dage diere toe was genomen. Daer dedemen na der heidene pliene.
[pagina 433]
LII astronomiene Waren ter groter feesten comen. Die heeft die coninc te rade genomen, 15[regelnummer] Ende vraechde elken wat hi vinde Dat gescien sal sinen kinde. Vele spracker daer deser gelike: Het worde mechtech ende rike. Een sprac dus boven hen allen vroet: 20[regelnummer] ‘Also mi mijn sin verstanden doet, O coninc, de sone dijn En sal in dijn rike niet here sijn, Maer in ongelijc beteren rike; Ende alse hi mach verstaen claerlike, 25[regelnummer] So sal hi an treligioen, Dattu di nu pijns onderdoen, Anevaen, dat es kerstenheit.’ Dat dese hier heeft waer geseit Was die gelike van Balaam, 30[regelnummer] Die om te vloekene quam Die kindere van Israel, Daer hi nochtan toe seide wel Alse hise sach; doe dede God, Die somwile doet dat sijn gebot 35[regelnummer] Die quade doen nemmer haren danc. Des conincs blijsscap wert gemanc Met droefheiden met deser spraken. Een palays dede hi doe maken, Dat scoenste dat men conste visieren, 40[regelnummer] Van aysemente so menegertieren, Dat ict niet gescriven en conde. Alst kint leet der kintscheit stonde, So waest gedaen in dat gesate, Daer niet en gebrac van weelden state, 45[regelnummer] Datmen ter werelt mochte gewinnen. Die coninc dede met hem daer binnen Jongelinge achemant, De scoenste die men vant in dlant, Ende beval hen op die doot, 50[regelnummer] Dat si den kinde van geenre noet, Die enegen mensche mach doen dere, Niet en woegen nemmermere, Ende menne oec niet ute en liete comen; Maer al dat mach ter bliscap vromen 55[regelnummer] Dat moetmen altoes vore hem togen, Om altoes te houdene in hogen. Oec geboet hi boven al, Dat men gewage grot no smal Vore hem van Cristo no van siere lere. 60[regelnummer] Noch beval die coninc mere: Worde iemen siec van siere meyseniede, Datmen dien van den anderen sciede, Ende dade enen anderen in sine stede, Den scoensten diemen vonde mede, 65[regelnummer] Dat des conincs sone niet en vername Dat den anderen iet mesquame, So dat hi en weet van geenre lette, Daer pine af comt of enege smette. Vort hiet die coninc al dore sijn rike 70[regelnummer] Verslaen dat levede kerstelike, Ja diemen na den derden dach In sijn rike venden mach.
Van den selven ende van enen man, die met hem was. III. Een man hadde sere verheven Die coninc, dien hi gegeven Hadde vele van sinen sinne Bi sonderlingher groter minne. 5[regelnummer] Die man levede na Cristus leere, Maer omme die ducht van sinen here Moeste wesen dat bedect. Eens metten coninc ter jacht hi trect, So datse sciet die avonture,
[pagina 434]
10[regelnummer] Ende die goede man quam te dier ure Daer hi enen armen vant, Die bi noede hem bat te hant, Dat hine met hem voere te sinen: Hi bleve daer doot els in pinen. 15[regelnummer] Die goede man vraechde wat manne hi ware. Die arme sprac oppenbare: ‘Ic can met woerden verbliden wale Wie dat droeve es bi eneger tale.’ Die goede man heeft dat gehort 20[regelnummer] Over truffelike woert; Om die minne Gods nochtan Voerde hi thuus den armen man, Ende dede hem geven sine noet. Nu worden bevaen in nide groet 25[regelnummer] Ander heren van der sale, Dat die goede man was so wale Metten coninc, dien si anspraken Ende toenden menege quade saken Den coninc van sinen vrient, 30[regelnummer] Ende meest dat hi Cristum dient, Ende seggen: ‘Here, dit seldi vinden, Wildi u dies dus bewinden, Ende gi hem wilt vore ogen leggen, Dat gi uwe weltheit wilt ontseggen, 35[regelnummer] Ende ghi wilt werden kerstijn: So seldi seggen, ende doe u kinnen therte dijn.’ Die coninc heeft also gedaen Ende dede sinen vrient verstaen, Dat hi kersten wille wesen. 40[regelnummer] Die goede man verblijdde in desen, Die niet en kinde des conincs quaet, Ende gaffer toe oec vasten raet, Dat die coninc swaer verdroech, Maer toende sine gramscap in tgevoech 45[regelnummer] Om die sonderlinge minne, Die hi te hem hadde in den sinne. Nu verstont die goede man wale, Dat baraet was des conincs tale, Ende wert sere tongemake 50[regelnummer] Ende peisde messelike sake, Hoe hi des conincs moet gesachte; So dat hem quam in sijn gedachte Van den armen, dien hi dede Voeden bi ontfarmechede. 55[regelnummer] Ende hi sprac hem aldus ane: ‘Vrient, du daeds mi te verstane, Dattu met woerden cons maken sachte Een siec tebarenteert gedachte.’ Vort seide hi dat hem mesquam, 60[regelnummer] Ende als sine tale inde nam, Sprac die arme: ‘Nu doe dijn haer Al afsceren, ende daer naer Doe dine diere cleedere ave, Ende doe ane cleedere vuel ende ongave, 65[regelnummer] Ende ganc ten coninc marghijn vroe. Vraget hi di, waeromme du coms soe, Du sels seggen: ‘Here, om die woerde, Die ic gisteren van di horde. Siet, ic ben metti gereet 70[regelnummer] Te doegene alrehande leet; Want ic verstont dattu wils gaen In de woestine dine sonden afdwaen; Ende sint ic hebbe gemac ende eere
[pagina 435]
Bi di gehadt, so willic meere 75[regelnummer] Metti al ongemac anevaen.’’ Dus heeft die goede man gedaen, Ende brachte den coninc so gemoet, Dat hijt in trouwen al verstoet Van sinen vrient, in sien, in horen, 80[regelnummer] Ende mindene meer dan te voren. Nu geviel in corten dagen Hier na, dat daer die coninc jagen Soude, heeft hi II moenke vernomen, Die hi vore hem dede comen, 85[regelnummer] Ende sprac: ‘Nu segt, quade liede sot, En hebdi gehort niet mijn gebot, Dat die men vonde van uwer wet In mijn rike, dat hi geset Emmer moeste sijn ten viere?’ 90[regelnummer] Die moenke seiden: ‘Om die maniere Wi nu ute dinen rike vlien, Maer wi moesten ons versien Van spisen, die ons ten wege bederf.’ Die coninc sprac anderwerf: 95[regelnummer] ‘Die de doot ontsiet ende vliet, Mict op sine spise lettel of niet.’ Si seiden: ‘Ende wie ontsiet die doot, Dan die met genuechten groet An dat men heeft vore handen cleeft, 100[regelnummer] Ende negeenen hope en heeft Van goede dat na tsterven coemt? Wi, die [de] werelt heeten verdoemt Om Gode, die doot niet en ontsien.’ Die coninc wanedse in dien 105[regelnummer] Beloepen, ende seide: ‘Waeromme in die vlucht Sidi, of gi die doot niet en ducht?’ ‘Wi en vlien de doot niet, die du geven Moges, coninc, mer wi vlien dijn sneven,’ Seiden si; ende altehant 110[regelnummer] Wert verstoermt die tyrant, Ende dede die heilege moenke beede Ontliven met groten leede.
Van Josaphat, des conincs sone. III. Des conincs sone, dies ic gewoech, Die wies sere in al gevoech, Ende leerde wat men leeren mochte Na dat men hem te voren brochte; 5[regelnummer] Ende vele questien van naturen Boven sijnre meesters curen Heeft hi te wonderne gevraghet, Dies den vader, als mens gewaghet Hem den sin van den jongelinghe, 10[regelnummer] Wonderde in vele dinghe. Ende als de jongelinc heeft verstaen, Dat hi daer ute niet en mach gaen, Dies verwondert hi hem vort alle dagen; Maer den vader en dorst hijs niet gewagen. 15[regelnummer] Te lesten hi hem so verbout, Dat hijs enen, dien hi was hout Boven sine andere maysenieden, Sijn gepeys al wilde bedieden, Ende die cnape seide hem dware 20[regelnummer] Altemale ende oppenbare. Alse die jongelinc dware verstoet, Liep hem messelike die moet, Ende onse Here sendde hem inne Een deelkijn van claren sinnc. 25[regelnummer] Eens doene quam de vader vanden, Nam hi de tale dus in handen: ‘Lieve vader, coninc here, Eest u wille, ic beghere sere Van u te wetene ene sake, 30[regelnummer] Daer ic af ben tongemake:
[pagina 436]
Wat maecht wesen, dat ghi binnen desen Ghesate mi doet besloten wesen?’ Die vader antwerdde: ‘Lieve kint, Omdat ic wille dat ghi twint 35[regelnummer] Anesien en sels dat leelijc si, Ofte dat mochte bedroeven di. Ic wille di ewelike houden In genuechten, in alle vrouden.’ Die sone sprac: ‘Wel lieve here, 40[regelnummer] Dus en levic nemmermeere Anders dan in herten pine. Ic beghere vroet te sine Van al dien dat daer buten si. Wiltu van rouwen hoeden mi, 45[regelnummer] Laet mi varen daer ic beghere.’ De vader die wert droeve sere Ende peist, eest dat hijt hem ontseit, Dat hi hem rouwe te grot aneleit, Ende seide: ‘Sone, nu doet ter vaert 50[regelnummer] Al dat uwe herte beghaert.’ Doe wert saen bereet tgesinde Also betaemde des conincs kinde, Achter lande mede te vaerne. Hi was bevolen te bewaerne 55[regelnummer] Al siere meysenieden soe, Datmenne altoes maecte vroe, Ende men vore hem niet comen en liete Dinc die comen mochte te verdriete. Eens avonturlijc dat so quam, 60[regelnummer] Dat des conincs sone vernam Enen lasersen ende enen blent. Hi bidt dat men hem doe bekent Wat liede dat sijn so ongedaen; Ende doe dede men hem verstaen, 65[regelnummer] Dat liede sijn, dient alsoe staet, Dat si complexien hebben quaet Ende moeten sijn gepijnt alsoe. Die jongelinc antwerdde doe, Ende vraechde oft allen lieden gesciet. 70[regelnummer] Die liede seiden: ‘Neent niet, Mer somegen dien dat anslaet, Ende dat bi humoren quaet.’ Ende noch sprac die jonghelinc: ‘Mach mense kinnen, dien dese dinc 75[regelnummer] Selen geschien, of comen si onvoresien?’ Die andere antwerdden te dien: ‘Dat en mach weten wijf noch man, Het hort al den goden an.’ Die jongelinc en vraechde nemmeere, 80[regelnummer] Maer sijn sin verdroefde sere. Ghevaren quam hi eens hier nare, Daer hi eens ouden wert geware Verrompelt seer in den anschine, Ende hadde verloren dic tande sine, 85[regelnummer] Daer hi qualike omme sprac. In allen leden ongemac Scheen hi hebbende van der oude. Echter vraechde hi wat dat wesen woude. Men seide hem: ‘Bi den vele jaren 90[regelnummer] So moet dese man dus varen.’ ‘Ende wats die oudde?’ dit seit hi. ‘Dats die doot,’ antwerdden si. Hi vraechde: ‘Comt allen lieden dit, Oft somegen allene besmit?’ 95[regelnummer] Si seiden: ‘Die doot es gemeene Onder groet ende onder cleene.’ Hi seide vort: ‘Ende te wat dagen Moet men comen te deser plagen?’ Die ander antwerdden hem te waren: 100[regelnummer] ‘Te LXXX ofte te C jaren So moet comen dese oude; Dan comt die doot met gewoude.’ Doe sprac suchtende die jonchere: ‘Onse leven es better sere 105[regelnummer] Ende vol der cativecheit, Ofte men dus der doot ontbeit,
[pagina 437]
Dat mense scuwen niet en mach, Ende niemen en weet haren sekeren dach!’ Dit bleef vort vaste in sijn gedochte, 110[regelnummer] Ende clagede hem selven onsochte: ‘Wat sal gescien mijns na die doot? Wie sal gedinken mijns cleene of groot? Ofte salic sterven ende werden niet? Oft vint men ander leven iet, 115[regelnummer] Oft andere werelt eneghertiere?’ Als hi dit in menegher maniere Dus hielt loepende in sinen sin, Wert hi sere bedrueft daer in; Nochtan altoes in toppenbare 120[regelnummer] Toende hi ofte hi blide ware. Ten lesten werp hijt vore ogen Hem, dien hi tierst sijn gerief dorste toegen Van dat hi besloten was, Ende die hem noch berechte das, 125[regelnummer] Hoe dat sijn vader al hadde verdreven Die hem dies conde mochten geven. Doe dit verstont die jonghelinc, Bleef hi peisende omme die dinc Ghelijc den man, die groten scat 130[regelnummer] Heeft ongereet, ende die omme dat Hem pijnt met al sinen sinne, Hoe hi dien scat gewinne.
Van Barlaam ende van Josaphat. V. Te Sennar in die woestine Woende, om Gods vrient te sine, Een heilech man, hiet Barlaam, Te desen tide, ende hi vernam 5[regelnummer] Van Gode den staet ende al die dinge Van Josaphat den jongelinge, Ende die maniere wat hi doen soude. Hi maecte hem derwert also houde. Werelike cleedere dede hi an, 10[regelnummer] Ende veysde hem een coopman, Ende maecte sine woene Daer bi woende des conincs sone, Ende maecte an dien man sine conde, Ende meest an hem, dien hi best onde, 15[regelnummer] Josaphat, ende heymelijcs es. Eens gaf God davonture des, Dat die vroede Barlaam Metten ghenen in spraken quam, Ende sprac aldus dengenen ane: 20[regelnummer] ‘Here. ic doe u te verstane: Ic ben hier van verren comen, Ende bringe des conincs sone te vromen Enen preciosen steen, Beter so en was noyt engheen, 25[regelnummer] Dien ic hem gherne toenen soude. Sine doecht es menechfoude: Die van herten sijn verblent, Der vroetscap licht hi hen toesent; Den doeven hi dat horen gheeft; 30[regelnummer] Ende die sonder spreken leeft, Dien gheeft hi spraken metten monde. Hi geneest alle ongesonde, Ende die duvele hi verjaecht. Al dat nutte vrome andraecht, 35[regelnummer] Dat heeft de huedere van den steene.’ ‘Margrieten menech eene,’ Sprac die ander, ‘van groter waerde Ende steene van meneghen aerde Hebbic gesien; maer dies gelike 40[regelnummer] En quam noyt in dit rike, Daer ic yet af hebbe gehort. Laet sien dien steen; ic bringe di vort, Es dijn woert waer, vore des conincs sone, Daer di grot goet af comt na tgone.’ 45[regelnummer] Barlaam sprac: ‘Selc es mijn steen: En machene sien man engheen, Hine si van herten reene;
[pagina 438]
Sijn sien verlore hi els al gemeene; Ende mi dunct in minen rade, 50[regelnummer] Saechstune, het ware dine scade, Ende het ware mi leet utermaten, Quaemstu bi mi ter onbaten. Maer ic weet wel dat des conincs kint Van smetten, diemen ter werelt vint, 55[regelnummer] Suver es van herten ende van ogen. Hem dar ickene coenlike toegen.’ Die ander sprac: ‘Here, ghi segt waer; Icken ben van smetten niet claer, Dat ic den steen yet dar ansien.’ 60[regelnummer] Te sinen jonchere ginc hi na dien, Ende seide hem wat hi hadde gehoert, Die sere verblijdde omme die woert, Ende dede incomen Barlaam, Diene gruette. Daerna hine nam 65[regelnummer] Ende dedene bi hem sitten saen; Den serjant dede hi wech gaen. Doe sprac hi: ‘Bringt ons den steen voert, Daer ic twonder af hebbe gehoert.’ Barlaam antwerdde saen: 70[regelnummer] ‘Ic moet ierst dinen sin verstaen, Ofti te nutteliker vromen Dat ic di toegen wille mach comen Mijn meester, mijn Here, seghet: ‘Selc gaet uut die sayens pleghet, 75[regelnummer] Wies saet som valt neven die wegen; Dat wert van den vogelen wechgedregen,’’ Ende dier gelike seide hi voert Der heilegher ewangelien woert. ‘Ende vindic in di drechtech lant, 80[regelnummer] Ic salre in saeyen altehant Saet, daer du vrome af souds ontfaen.’ Josaphat antwerdde saen: ‘Lieve vader, met herten sere Hebbic lange gehadt den ghere, 85[regelnummer] Te hoerne daer nutscap ane lach; Maer, dat miere herten sere verwach, Ic en conde vinden noch noyt den man, Die mi brachte iet nuttelijcs an. Maer canic vinden enegen wisen, 90[regelnummer] Daer ic af hore dat men mach prisen, Ic hope dat mi vogele engheene, Noch doerne, noch herde steene Iet letten selen, ic en saelt doen comen Mi te nutteliker vromen. 95[regelnummer] Vader, oftu wets enege saken, Daer ic bi mach salecheit genaken, Die doe mi cont wesen saen; Want ic hebbe wel verstaen, Dattu hier comts van verren landen. 100[regelnummer] Mijn herte doet mi verstanden, Dat mi van di geoppenbaert Wert dat ic lange hebbe begaert.’
Van den selven. VI. Doe nam Barlaam an die tale: ‘Lieve kint, dit daedstu wale, Dattu dinen hope en leidts al niet An dingen diemen vore ogen siet, 5[regelnummer] Maer ane dingen die sijn bedect. Een coninc was wilen opgetrect Van machte ende van groter ere. Eens quam gevaren dese here Op enen wagen, geciert met goude, 10[regelnummer] Met sinen goede menechvoude, Ende hi ontmoette twee arme man, Die hakeltacle hadden an, Ende daensichten sere vale. Die coninc es gebeet te dale, 15[regelnummer] Ende heefse gehelst beide ende gecust, Ende dede hen vort dies hem lust. Doe dat sagen sine baroene, Hadden si despijt van desen doene: Hen dochte dat hi dede onmate 20[regelnummer] Sinen conincliken state. Maer hem elc also ontsiet, Dat sine oppenbare niet
[pagina 439]
Begripen dorren. Mer sconincs broeder, Sijns vader kint ende siere moeder, 25[regelnummer] Dien bidden si dat hijs hem vermane Selker dinc meer af te stane; Dat die brueder heeft gedaen. Nu hadde dese costume daer gestaen, Dat dese coninc hadde gevisiert, 30[regelnummer] Als iemen ter doot was gejugiert, So blies die rechtere vore dies duere Met eenre businen, die ter cuere Van allen lieden was bekent. Doe wert het cont al omtrent, 35[regelnummer] Dat dieghene sterven moet. Tsavonts die businen doet Die coninc vore sijns brueder dure Blasen. Doe waende die brueder wel ter cure Des morgens sterven, ende al dien nacht 40[regelnummer] Heeft hi hem gereidt na sine macht, Als die niet en mict op dlijf. Metten dage nam hi sijn wijf Ende sijn kindere, ende quam altemale Liggen weenen vore sconincs sale. 45[regelnummer] Als die coninc dat heeft vernomen, Dede hi den brueder vore hem comen. In groeten weene sach hi dien, Ende hi sprac hem ane mettien: ‘O sot, oftu dus ontsies, 50[regelnummer] Dat dijns brueder amman blies, Daer du niet jegen en heefs mesdaen, Also di seide dijns selfs waen, Wanen quam di de coenheit so groet, Dattu mi souds begripen so bloet, 55[regelnummer] Dat ic dammanne mijns Gods, mijns Heren, Met gruetenne, met cussene wilde eren, Die mi in vreseliker soen Mine doot te wetene doen, Ende ic moet te gemoete comen 60[regelnummer] Den Here diet al mach verdomen, Ende dien ic hebbe te menegen stonden Verbolgen met minen sonden? Siet, brueder, dit dedic di, Dattu te vroeder souds werden daer bi, 65[regelnummer] Ende die mi begripen daden Salic castien bi anderen daden.’ Doe dede hi maken IIII fortsiere, Die II beslaen met goude diere, Ende dandere buten bepeken. 70[regelnummer] Die II, die al gouden bleken, Dede hi vullen met dooden beenen, Dandere met preciosen steenen. Sinen begripers dede hise toegen, Ende leit hen vort vore oeghen, 75[regelnummer] Welke twee si souden kiesen. Ghelijc wereliken riesen, Die niet en prisen dan dat si sien, Prijsden si die vergulde in dien, Dat menre in so mochte besteden scoene 80[regelnummer] Die juwele van sconincs croene. Dandere en prijsden si niet vele. ‘Dit wistic,’ sprac die coninc, ‘wele. Met uwen uutwendegen oegen Siedi dit, dat men wille buten toegen; 85[regelnummer] Maer men soude so doen niet; Dat men met oegen van binnen siet, Dat bescheedt eere ende oneere.’ Doe dede ontsluten die goede here Die fortsiere scone vergout, 90[regelnummer] Daer stanc uut quam menechfout Ende een herde vuel opsien, Ende die coninc sprac mettien: ‘Dit es wel dergeenre gelike, Die mechtech sijn ende rike
[pagina 440]
95[regelnummer] Ende bi fierheiden scone blinken, Ende van sonden binnen stinken.’ Doe dede hi de bepecte ontsluten, Die licht ende lucht gaven dien van buten, Daer si becomen groot hadden van. 100[regelnummer] Doe sprac die coninc dengenen an: ‘Hier mogen wi bi verstaen Doetmoedege, die wi sien gaen Met onwerdegen cleederen gecleedt. Doege die u van buten leedt, 105[regelnummer] Die maect u dbegripen van mie; Maer ic, die van binnen sie Wat scoenheiden dat si hebben binnen, Doemoedege arme, die verwinnen Sal alle chierheit van erterike, 110[regelnummer] Dat dede mi hen doen die gelike, Daer ghi in daedt uwe scade.’ Na desen coninc, vroet van rade, Lieve kint, heefstu gedaen, Als du mi vriendelike heefs ontfaen 115[regelnummer] In goeder hopen, dat di sal comen, Hopic sere, te groter vromen.’
Van den selven noch. VII. Nu nam Josaphat die tale Ende sprac: ‘Dit seidstu herde wale. Nu te kinnenne ic beghere Dien God, daer du af spraecs ere 5[regelnummer] Van den sade.’ Doe sprac die gone: ‘Mijn God es Gods enege sone, Der coninghe coninc, here der heren, Dien negheene sterflijcheit en mach deren. Sijn wandelen es in ewech lecht. 10[regelnummer] Desen es te lovene recht. Ic en ben van dien niet, die geven Lof den goden sonder leven, Maer in personen III een God, Die van al heeft sijn gebod, 15[regelnummer] Van dat men siet ende niet en siet.’ Doe en liet hi hem achter niet Van dat die heilege hystorie heeft in, Ende hoe die duvel der liede sin Brachte ane dafgode onreene; 20[regelnummer] Ende hoe dat Abraham alleene Bekinde den waerachtegen God, Ende hoe hi dede sijn gebod, Dat hem quam ter eeren groet; Ende die wet, die God geboet 25[regelnummer] Bi Moysen, den heileghen man, Daer hi mede sijn volc hem wilde trecken an; Van den afgoden, der duvele aert; Ende hoe hi dore ons mensche waert, Om den mensche met siere doot 30[regelnummer] Te bringhene ter bliscap groot; Hoe hi verrees ten derden dage Ende voer te hemele sonder sage; Hoe hi den Heilegen Geest woude senden Den ghenen, die hen in hem bekenden; 35[regelnummer] Ende hoe hi sal ten jonxten dagen Die goede loenen, die quade plagen; Ende hoe sine jonghers die werelt dure Leerden die heilege screfture, Na dat si van hem waren verlecht, 40[regelnummer] Ende doepten rike ende arme echt; Ende hoe de duvel dies was gram, Omme dat hi selke scade nam, Ende stichte nijt in alle die quade, Die pinen omme der liede scade. 45[regelnummer] Doe hi dit claerlike ende wale Hem hadde geseit met scoenrc tale, Heeft hi vort tot hem geseit: ‘Nu, here, ic hebbe di voregeleit Een deel des wercs van onsen Here, 50[regelnummer] Dat du volmaectelikere meerre Hier na wale sels verstaen, Als du sine gracie hebs ontfaen Ende du di sets ten dienste sijn.’
[pagina 441]
Doe en lette niet een wijlkijn 55[regelnummer] Des conincs sone Josaphat, Hine stont op van daer hi sat, Ende helsde Barlaam, ende seide: ‘Daer men mi af te voren leide, Es dit de preciose steen, 60[regelnummer] Want sijn gelike en es negeen, Ende diemen niet en mach bedieden Noch oec toeghen allen lieden? Die, seder dat ic hebbe gehort Dine edele salege woert, 65[regelnummer] So es mi comen in therte binnen Tsuetste licht datmen mach kinnen, Dat mine druefheit lange geplogen Altemale heeft wech getogen.’ Noch heeft gevraecht bat clarelike 70[regelnummer] Josaphat van den hemelschen rike, Ende hoe die liede selen verrisen, Ende om tfonnesse, dat God sal wisen, Ende omme den loen van goeder saken, Ende oec omme der quader wraken. 75[regelnummer] Doe hem dat berecht was clare, Wert hi weenende herde sware, Ende sprac: ‘Wat maghic anegaen, Dat ic der pinen mach ontgaen Van minen sonden, dat ic sal mogen 80[regelnummer] Metten heileghen verhoghen?’ Barlaam antwerdde ghevet: ‘Volcht hem, die di gheroepen hevet Van der doot ten levene rechte, Ende van demsterheiden ten lechte, 85[regelnummer] Te Gode wert. Mer onwetenthede Dats doot ende dempsterheit; hets oec mede Dienst die den afgoden bestaet, Dat boven alle dulheit gaet. Ende mi dunct die gelike ontfaen 90[regelnummer] Van enen man, die hadde gevaen Ene cleene nachtegale, Ende die gelike toegede wale Ofte hi tfoghelken eten soude. Doe wert si sprekende also houde: 95[regelnummer] ‘O man, wat salic di ter spise? Ic ben so cleene. Ic sal di wisen Vroetscap, die di in staden staen Mochte, wildi mi laten gaen!’ Die man verwonderde die sprake, 100[regelnummer] Ende ghelovede die sake. Doe sprac die nachtegale den man: ‘En legt dinen erenst niet daer an, Dattu niet en moechs gewinnen. Rouwe doe uut dinen sinnen 105[regelnummer] Van dat di comen es te scaden, Sonder verhalen van enegen raden. Ende ongeloevelike saken En laetti niet geloevende maken. Houdt dit dat ic di hebbe geseit, 110[regelnummer] Het wert di grote vromicheit.’ Den man wonderde hier of, Ende heeft gehouden sijn belof, Ende liet vliegen die nachtegale. Ende doe si was versekert wale, 115[regelnummer] Soe woudse proeven des mans sin, Ende si sprac aldus te him: ‘Wee di, wat heefstu gedaen, Dattu mi hebs laten gaen! Du bes vele goets worden quite, 120[regelnummer] Want in mi es ene margarite Meerre dan dei des vogels struus.’ Doe wert die man sere confuus Ende droeve, ende heeft oec pine gedaen
[pagina 442]
Ofte hise weder mochte gevaen; 125[regelnummer] Maer het was hem al om niet. Hi sprac an hare, als hi dat siet: ‘In bedriege u, ver nachtegale; Comt te mi weder, ic sal u wale Hanteren met groeter hoefscheit.’ 130[regelnummer] Die nachtegale heeft geseit: ‘Man, nu bekinnic di wel sot. Di en vroemt twint mijn gebod, Want du heefs jegen al gedaen: Du pijns om mi weder vaen, 135[regelnummer] Dat di es al omme niet; Ende du heefs van rouwe verdriet, Daer di af en comt bate negeene. Maer die dulheit en es niet cleene, Die dat vor waer geloeven woude, 140[regelnummer] Dat in mi een steen wesen soude Meerre dan ic selve si.’ Deser gelike duncken si mi Verschoven ende noch meer verwoet, Die in afgoden wanen enech goet. 145[regelnummer] Si eeren ende doen hen offeranden, Dat si maecten met haren handen. Dits een sin sere ongeraect: Si seggen, dat si sijn gemaect Van hen, dat van hen es gewracht. 150[regelnummer] Vort moeten si van hen sijn gewacht, Ofte de dieve soudense stelen, Dien si hen selven nochtan bevelen. Uut desen geselscape sot Heeft di geroepen onse Here God. 155[regelnummer] Nu maec di verre van hen verscheeden, Ende en laetti de quaetheit niet verleeden, Daer van rusten in en es gheen hopen. Gheloefdi ende doedi u dopen, Du werts behouden; en geloefdi niet, 160[regelnummer] Du werds verdoemt. Dat men hier siet, Eere, weelde, saen tegaet, Ende van beiden men ontfaet Ewelike scande ende pine, Daer tweevoudech in staet te sine 165[regelnummer] Den mensche, dits sware plage, Na den lesten doemsdaghe.’ Doe sprac des conincs sone vroet: ‘Alle dine woerde sijn herde goet, Die ic met herten vray geloeve; 170[regelnummer] Maer de afgode stom ende doeve Die hatic met allen sinne, Ende oec eer du quaems hier inne, En dochte mi hare doen niet wesen goet, Ende tsine oec wie dat hen dienst doet. 175[regelnummer] Gods cnecht te sine mijn herte ghert, Op dat ic hem niet en duncke onwert Om mine sonden; nu hopic sere, Dat mi sal de genadeghe Here Mine sonden vergheven al, 180[regelnummer] Want mine sonden sijn sonder getal, Also du toens in dine leere. Dat doepsel ic sere beghere, Ende vort te doene na dinen raet, Ofte mi iet meer te doene staet 185[regelnummer] Dan gedoept sijn ende geloeven. Ende staet mi iet te doene daer boven, Here, dat doet mi verstaen: Ic wilt gherne al anevaen.’
Noc van den selven. VIII. Doe was geseit noch van den vroeden: ‘Van allen sonden moetstu di hoeden,
[pagina 443]
Ende op dat seker fondament Van gheloeve moet sijn bekent 5[regelnummer] Dine duechdelike daet; Want dats een verdorven staet Gheloeve sonder werke goet, Ende die gelike gheene vrome en doet Goet geloeve goeder werke sonder. 10[regelnummer] Comen wi, na gracie, bi sonden tonder, Wi mesdoen meer dan te voren, Also wi in dewangelie horen, Daer onse Here [seit] als ene jeeste Van enen verdrevenen quaden geeste: 15[regelnummer] Wert hem inganc weder gegeven, Daer hi allene uut was verdreven, Comt hi in met VII gesellen, Arger dan hi, daer si al af vellen Wat dat si daer van doechden vinden, 20[regelnummer] Ende dien mensche also verblinden, Dat hi argher wert dan eer.’ Josaphat sprac desen keer: ‘Versta ic dus, vallic in sonden, Alsic eens ben gesuvert vonden, 25[regelnummer] Dat ic buten alre hopen ben.’ Barlaam antwerdde hem: ‘Neen, en es so niet te verstane, Want onse Here nam menscheit ane Om te behoudene den sondare; 30[regelnummer] Ende nu wiste hi oppenbare Die crancheit onser naturen, Ende liet ons medicine ter curen, Als een alre vroets fisicien, Dat wi ter baten mogen tien, 35[regelnummer] Als wi ons in sonden scouwen, Met penitencien in swaer berouwen, Ende gaf ons exempel goet Van enen jongelinc onvroet, Die sijn goedekijn al verdede 40[regelnummer] In vuelre onsuverhede. Doe quam hem ane breke so groet, Dat hi niet en hadde sinen noet Van spisen diemen daer gaf den swinen. Doe dwongenne die grote pinen, 45[regelnummer] Dat hi wederkeerde te sinen vader, Die hem sijn quaet vergaf algader Ende maecte hem feeste ende dede hem eere. Noch seit God van enen meere, Die here was van C scapen, 50[regelnummer] Ende om een ongereet te betrapen, Liet hi alle dandere sonder hoede, Ende sochte deen met nerensten moede; Ende doe hijt vant, so was hi vroc. Nu seit onse Here: ‘Rechte alsoe 55[regelnummer] Es in den hemel vroude gemeert Van enen, die hem van sonden bekeert, Dan van XC ende negene, Die der penitencien te plegene Niet en hebben noet negeene.’ 60[regelnummer] Maer als men es worden reene, So moet men erenstelike haken Om die geestelike smaken Metten doechdeliken werken alle, Also dat men niet en valle; 65[regelnummer] Want hi es vreselijc die val Denghenen die vechten sal, Ende menech esser verloren bi; Ende wie dat valt, hi sie dat hi Lichtelike weder opsta, 70[regelnummer] Ende nerenstelike te vechtene va.’ Doe antwerdde Josaphat: ‘Ende wie sal gehouden dat, Hi en sal na den doepsele doen enege sonde? Ic ben degene die gherne vonde
[pagina 444]
75[regelnummer] Enen wech, daer ic niet ute en gerochte, Daer ic bi verwerken mochte Minen sueten Here, minen God, Ende dat ic dade altoes al sijn gebod.’ Barlaam sprac: ‘Coninc here, 80[regelnummer] Du segs nu dinc gevoechlijc sere; Maer het es onmogelijc te stane Bi roeckenden viere ende niet tontfane Van den roecke. Ende in desen Eest als een onmogelijc wesen, 85[regelnummer] Te anteerne die werelijchede Ende te besmettene niet den sede; Want God seit: ‘En es mensche engheen, Die wel mach dienen heren tween.’ Dit toenden Gods apostelen wale, 90[regelnummer] Die der werelt joye lieten altemale, Ende vercoren pine, ja ende oec die doot, Daer si omme hebben bliscap groot Na der sielen. Ja hare beene Verjagen die duvele onreene, 95[regelnummer] Ende gheven sieken hare gesonde. Ende na der felre tyranne stonde Datmen die mertelaren maecte, Regneerden de coninge wel geraecte, Die goede liede te eerne ploen. 100[regelnummer] De some en wilden hebben wat doen Metter werelt, ende trecten ten woestinen, Daer si hen loeden met groten pinen Van hongere, van hitten ende van coude, Daer si bi bluschten met gewoude 105[regelnummer] Allen vleescheliken ghere, Dies der sielen mach comen te dere. Selke wandelden allene, Ende selke hielden hen in tgemeene Onder haerre abde onderhorechede, 110[regelnummer] Daer si de sonden daden sterven mede, Ende gaven hen op als vercocht, Daer si hen hebben in so brocht, Dat schijnt dat niet in hen en levet Dan Cristus, diet al ghevet, 115[regelnummer] Ende hem volghen ende laten al Der werelt ghichten groot ende smal. Dats wel als men die werelt laet, Als men al haren wille versmaedt, Ende een loechgent siere nature 120[regelnummer] Met begherten metter cure, Die boven naturen wesen. Ic onwerdech sere na desen Soude gherne volghen nare Dusdaenre heilegher scare. 125[regelnummer] Want haren vrienden es so fel Die werelt, tfleesch ende die duvel, Ende viant beide lude ende stille Hen allen, die doen haren wille. Si maken vorwaerde metten dwasen, 130[regelnummer] Met valschen geloeve connen sise asen, Ende dats al om ane hen trecken; Maer alsise hebben in haren strecken, So es si altemale bedroghen, Want van dat si hare leiden vore ogen 135[regelnummer] So en hebben sise twint vervult. Met leckerien sise heden verdult,
[pagina 445]
Ende morgen geven sise in handen Den ongenadegen haren vianden. Coninge maect sise heden, 140[regelnummer] Morgen setsise ter scalcheden; Heden vervullen si enen met goede, Ende morgen met aermoede; Heden van velen gemint, Morgen verhaet ende al geschint; 145[regelnummer] Heden droeve, blide morgen; Also ten eweliken sorgen Hare minneren hebben si gescint. Si en verdroevenre af niet een twint, Ende hare en ontfarmt der catyven 150[regelnummer] Altoes niet, die met hare bliven.’
Van den selven noch. IX. ‘Dus dienen dese enen onvroeden here, Ende geliken min no meere Enen man, dien sere jaget Een eenhoren, ende sere versaghet 5[regelnummer] Dat hi niet en dar horen sinen soen; Ende daer hi dus comt gevloen, Valt hi in enen groten pit, Ende in den val hi gehit Hem te vestene aen een boemkijn, 10[regelnummer] Daer hi metten voeten sijn, Also hem dunct, een deel op rust. Ende als hem vort te scouwene lust Wat baten hem daer mach geschien, Heeft hi II muse daer versien, 15[regelnummer] Deene was swert, dander wit, Die des boemkens, daer hi op sit, Wortele eenperlike cnaen, Ende scheen het soude vallen saen. Oec sach hi in des putten gronde 20[regelnummer] Enen drake, diene gherne verslonde; Ende jegen daer sine voete staen, Vernam hi serpente utegaen Te vier steden, die hem naken. Vort vernam hi eenre saken, 25[regelnummer] Hoe dat boven ane enen tac Enen dropel honechs utebrac, Daer hem af quam genuechte so groet, Dat hi vergat al ander noet. Dits wel die mensche die hem voecht 30[regelnummer] Ter werelt ende anders niet en genoecht. Die doot es die eenhoren, Die den mensche altoes jaget voren, Onthier dat sine heeft achterhaelt. Die putte, daer men vliende in daelt, 35[regelnummer] Dats die werelt vol van quade. Dboemken, daer die muse ane gestade Met cnauwene om te velne bleven, Dat es onse cranke leven, Dat tegaet nacht ende dach.
[pagina 446]
40[regelnummer] Die IIII serpente men micken mach Die elemente, die alle viere, Bi ongeordineerdere maniere, Den mensche quetsen ende biten. Die drake, diet al wille versliten, 45[regelnummer] Dats de helle diet al verslint, Die tquade vore tgoede mint. Die dropele van den honege si Der werelt suetheit, daer hi bi De duvel so den sin verblint, 50[regelnummer] Dat hi sine salecheit niet en bekint. Noch so mogen geliken wel De minneren deser werelt fel Enen man, die hadde vriende drie; Maer die II dat waren sie, 55[regelnummer] Daer hi grooten cost ane leide; Die derde hem niet wel en greyde, Ende daer hi lettel dore heeft gedaen. Nu moeste die man te rechte staen Eens vore den coninc van swaerre sake, 60[regelnummer] Daer hi af was sere tongemake. Doe ghinc hi te sinen enen vrient, Dien hi grotelike hadde gedient, Ende seide hem sinen noet te voren. Die ander en wilder niet af horen, 65[regelnummer] Ende geliet hem ofte hine niet en kinde; Maer, eest dat menne van den live scinde, So beloeft hi hem quade cleederkine, In te wendene den lichame sine. Dus schiet hi danen sonder meer 70[regelnummer] Ende comt ten anderen, daer hi meer Ane hadde getoent minne groet, Ende onttecte hem sinen noet. Die ghene seide, hi hadde onlede, Hi en mochte niet lange volgen mede; 75[regelnummer] Maer onverre soude hi met hem gaen, Dat hem cleene soude in baten staen. Dus schiet die man van vrienden twee, Daer hem af was in therte wee; Want het dochte hem al verloren, 80[regelnummer] Dat hi dore hen dede te voren. Ten derden vrient comt hi na dien, Daer hi cume op dorste sien, Ende bloodelike sprac hi te hem: ‘O lieve vrient, ic en bem 85[regelnummer] So coene niet, dat ic bidde di; Maer eest dattu iet goeds onds mi, Dat doet mi cortelike verstaen, Want ic ben in noede groet bevaen.’ Die ander sprac met bliden anscine: 90[regelnummer] ‘Sekerlike, ic micke te sine In allen saken dijn vrient getrouwe. Nu en hebbe negeenen rouwe. Met woekere groet so gheldic di Dattu heefs gedaen dore mi. 95[regelnummer] Laet staen dijn clagen ende dijn sorgen, Uut allen anxte salic di verborgen.’ Die ierste vrient die es dat goet,
[pagina 447]
Daer men grote pine omme doet, Ende daer men ane leit minne groot; 100[regelnummer] Maer tierst dat het comt ter doot, Nemmeer sijns goets met hem en geet, Dan daer menne mede cleedt. Dander vrient [sijn] kindere ende wijf, Ofte andere mage, daer men dlijf 105[regelnummer] Omme avontuurt dicwile ende pijnt, Omme de minne die ane hen schijnt. Dese gaen mede toten grave, Ende also scheeden siere ave. Die derde vrient, dore wien men cleene 110[regelnummer] Doet, ende daer men gemeene Selden iet heeft in der werelt state, Dats aelmoesene ende caritate, Die den mensche verdingen mach Ende benemt den swaren slach. 115[regelnummer] Dats de vrient die vore ons velt Gods gramscap ende met woekere ghelt. Costume waest eens in eenre steden, Dat die porters ter hoecheden In conincs state coren enen man, 120[regelnummer] Daer hi maer een jaer en bleef an. Maer dies en wiste die man niet. Sinen wille men hem liet Al doen als den gerechten here; Maer daer en halp toe min no meere, 125[regelnummer] Men naemt hem ten inde van den jare al, Ende waerpenne in een groet ongeval. Aerm ende naect wert hi gesant Verre in een woest eylant, Daer breke was van allen goede. 130[regelnummer] Teenen tide was een vroede Coninc gemaect daer in die stede, Die herde grote erenstecheit dede Te wetene wat het bediedt, Dat men hem selke eere biedt, 135[regelnummer] Ende peyst wat inde hem daer af mach comen. Ten lesten heeft hi vernomen Ane enen sinen getrouwen raet, Hoe die dinc geschepen staet. Doe wert hi also te rade, 140[regelnummer] Dat hi heimelike ende bi stade In dat eylant voeren dede Alle saken, daer men mede Te gemake mochte sijn in dat. Hi en spaerde geenen scat, 145[regelnummer] Want hi hads vele ende genoech, Ende mochte al sijn gevoech Doen dat jaer al dorenture. So dat so verre quam die ure, Dat hi moeste in dat eylant, 150[regelnummer] Daer hi alle weelde in vant. Ende die andere catyve Waren daer in aermen live, Ende moestent besuren wel in dien, Want si hen niet en hadden vorsien. 155[regelnummer] Dese stat, daer wi af spreken, Dats de werelt vuel van treken; Ende die porters van der stede
[pagina 448]
Sijn duvele, quade princen mede, Die ons der werelt vroude togen, 160[regelnummer] Daer wi werden mede bedrogen, Also dat wi wanen al Dat ewelike gedueren sal, Ende wi en peysen niet wat sal gescien. Dus comen wi al onvorsien 165[regelnummer] Bi der doot in dat eylant, Daer men noyt niet goeds in en vant, Ende daer men in moet emmermeere Bliven in tormente sere. Die raedsman getrouwe ende goet, 170[regelnummer] Die wel leerde den coninc vroet, Dat ben ic, al ben ic els cleene. Om di, ende omme dinc el negeene, Te bringene ter eweliker vromen, So ben ic al nu hier comen.’
Noch van den selven. X. Doe antwerdde Josaphat: ‘Hoe magh ic vore gesenden den scat, Dat ic mi also voresie, Dat mi negeen armoede en gescie, 5[regelnummer] Ende dat ic in eweliker bliscap bem?’ Barlaam antwerdde hem: ‘Du sout dijn goet den armen geven, So windstu dewelike blide leven.’ Josaphat viel doe in spraken: 10[regelnummer] ‘In veronwerden al der werelt saken, Ende leiden dleven dattu wilt prisen, Daer die meneghe soude af grisen, Leerdent die apostelen voren? Ofte mach ment nu niewe horen, 15[regelnummer] Omdattu dunct nu dbeste wesen?’ Barlaam antwerdde te desen: ‘Here, dat si gedaen van mi, Dat ic iet nieus soude leeren di! Hore, wat God eens soude gewagen 20[regelnummer] Enen riken, die hem woude vragen Hoe hi dienen soude Gode. Hi hiet hem houden de gebode: Die ander seide: hi dade. Doe ghinc ons Here ten nauwen rade: 25[regelnummer] ‘Dattu vercoeps al dattu heefs Ende dat vort den armen geefs,’ Sprac onse Here, ‘dat radic di, Ende dattu dan volges mi.’ Doe antwerdde die jonchere: 30[regelnummer] ‘Ende ofte dit es die oude leere, Twi vaenre so lettel liede an?’ Doe sprac die heilege man: ‘Vele mer ane gevangen siet, Maer die meeste menege niet; 35[regelnummer] Want aldus bringt ons God te voren: ‘Vele geroepen, lettel vercoren.’ Nochtan, al nemen hare vaert Die meeste hoep ter hellen waert In den wech die sere es wijt, 40[regelnummer] So sijn selke, die haren tijt De nauwe pade ons Heren treden. Die sonne der gerechtecheden
[pagina 449]
En houdt vore niemene hare bedect, Die de ogen te hare trect, 45[regelnummer] Ende ondancs en dwinct si niemene mede, Die kiesen wilt die dempsterhede; Maer elc heeft sinen wille vri.’ Van Barlaam nu swighen wi. Josaphat sprac den ouden an: 50[regelnummer] ‘Sijn enegerande die leeren dan Dine leeringe met di?’ Die oude sprac: ‘Ic en weet, oft si Enech van miere gelike In uwen onsalegen rike; 55[regelnummer] Want dijns vader wreetheit groot Heeft die goede al bracht ter doot, Ofte al uten lande bracht, Ende pijnt hem met alre macht, Hoe nemmermeer hier vort in dlant 60[regelnummer] Des almechtechs Gods wet en werde becant. Maer in menech ander rike Loefmen Gode salechlike.’ Josaphat hi vragede vort, Oft sijn vader noyt en hadde gehort 65[regelnummer] Ofte geleert van dien te voren. ‘Alsoet betaemde en wilde hijs noyt horen,’ Sprac Barlaam, ‘noch leeren wat Van doechden.’ Doe sprac Josaphat: ‘Ic wilde hi hadde gehort dijn leeren, 70[regelnummer] Op avonture hi soude bekeren.’ Barlaam antwerdde te dien: ‘Wat wi onvermogelijc sien Den mensche, alle dingen sijn Moghelijc den Here mijn. 75[regelnummer] Wat wetstu ofte du dinen vader Noch bekeeren sels algader, Ende dune bi gracien brings Gode an, Ende du so winds die di wan?’ Josaphat sprac: ‘Onse Here 80[regelnummer] Doe met minen vader na sinen ghere! Ic, die bekinne der werelt quaet, Wille doen al dinen raet, Daer ic bi come in ewelijchede Van rusten ende van bliscapen mede.’
Noch van den selven. XI. ‘Volcomstu na deser tale,’ Sprac Barlaam, ‘so soutu wale Gheliken enen jonghelinc, Daer ic af horde te wonderne dinc. 5[regelnummer] Sijn vader was van moede groet, Ende wilde hem na sijn genoet Te wive ene joncvrouwe geven. Die jongelinc ontsach sijn sneven Van siere sielen, ende liet den vader 10[regelnummer] Ende sine kinnesse alle gader. Nu quam hi, alsoet onse Here woude, Teenen huse, daer hi hem soude Rusten, daer van maten goede Een man scheen woenende, die in der hoede 15[regelnummer] Hem hadde geset sere vroedelike.
[pagina 450]
Dese man, die niet en scheen rike, Hadde een dochterkijn allene, Scone, vroet ende daertoe reene. Die vant die jongelinc binnen der dure 20[regelnummer] Sittende in haren labure, Ende scheen met herten ende met monde Gode lovende talre stonde. Doe dit sach die jongelinc, Sprac hi: ‘Sech, wijf, om welke dinc 25[regelnummer] Loeftstu Gode so hoechlike, Al ofte hi di gemaect hadde rike, Ende du schijns seer arm wesen?’ Die vroede maecht antwerdde te desen: ‘Also als cleene medicine 30[regelnummer] Sieken helpt in grote pine, Also mach Gods danc van gichte cleene Hulpen ter vromen menech eene. Ic ben dochter eens mans out, Die smal goet heeft in sijn gewout; 35[regelnummer] Nochtan om dese gichte cranc Seggic Gode groten danc, Ende ic weet, alst es sijn ghere, Dat hi mach mi geven vele meere. Nochtan van buten grote gichten 40[regelnummer] Niet al te salecheiden en stichten; Men comter somwile bi in scaden. Ende die cleene en beraden Den mensche el niet dan goet, Indien dat men anders es vroet, 45[regelnummer] Ende emmer moet smeeken ende striken De havelose altoes den riken. Nu van dat mi meest bederf (Dies dankie Gode menechwerf), Daer af heeft hi mi wel versien: 50[regelnummer] Hi heeft mi gemaect in dien, Dat ic gelike siere vormen; Boven alle beesten ende woermen Gaf hi mi dlicht, dat ickene kinne, Ende heeft getoent mi sine minne 55[regelnummer] Bi siere genaden groet, Ende hi heeft mi genoedt Te comene in sijn ewelijc leven. Lichtelijc wilt hi mi gheven Hemelrike op dat ic wille. 60[regelnummer] Ende soudic dan swigen stille, Icken soude hem dancken emmermeere, Die mi heeft gegicht dus seere?’ Doe die jongelinc verstoet Die maecht dus sonderlinge vroet, 65[regelnummer] Iesch hise den vader, die waende wel Dat hi ghehouden hadde sijn spel. Maer doe hi wert geware das, Dat hem die dinc al erenstech was, Gaf hi die dochter hem te wive, 70[regelnummer] In dien dat hi daer met hem blive, Dat die ander gherne dede. Doe leiddene sijn sweer teenre stede, Daer hi hem toende groten scat, Ende gaf hem altemale dat, 75[regelnummer] So dat hi daer na wert die meeste Van rijcheiden daer men af vereeste.’
Van den selven noch. XII. Josaphat sprac: ‘Ic versta, Dat dese redene te mi wert ga.
[pagina 451]
Hieromme, here, doe mi verstaen, Biddic di sere, hoe gedaen 5[regelnummer] Gods rijcheit es ende sijn mogentheit.’ Barlaam die heeft geseit: ‘Ic bidde Gode dat hi di leere Hier af te hebbene dinen gheere, Want het gaet boven menschen sinne 10[regelnummer] Gods macht enen te makene in inne. Al warenre alle tongen an grot ende cleene, Ende si die vroetscap alle gemeene Conden gespreken, die ocyt spraken Alle tongen, so waren die saken 15[regelnummer] Dat siere af spraken niet geacht Jegen Gods ons Heren macht. Gode en mochte noeyt niemen sien; Maer wi sprekenre af in dien Dat wi sijn geleert daer ave. 20[regelnummer] Dus seget onser screfture gave: ‘Die hemele doen ons sijn bekent De glorie Gods, ende tfirmament Sal boetscapen sijn hantgewerke.’ Als enech een huus met gemerke, 25[regelnummer] Dat blict van cierheiden groet Ende van werke es sonder genoet, Ende den meester noeyt en sach, Siere vroetscap hem wel wonderen mach Ic, die van niente ben gewracht 30[regelnummer] Ende van minen makere bracht Daer toe dat ic dat subtijl werken In mi selven mach gemerken, Al en sie ic minen makere niet, So mach mi kinnen incomen iet 35[regelnummer] Van siere vroetscap sonderlinghen, Niet also als sijn die dingen, Maer na dien dat ict can verstanden. Ic en was gemaect niet van minen handen, Na sinen wille maecte hi mi. 40[regelnummer] Van anderen niet gemaect oec en si: Coninc, vroede noch rike, En maecten noyt niet des gelike. Merct, met dat mi oec es omtrent Es mi sine vroetscap groot bekent; 45[regelnummer] Want hi hevet gemaect al goet Ende met vroetscapen groot behoet. Dat verstendelijc gemaect si, Dat heeft sinen wille vri, Ende mach an tquade of an tgoede vaen; 50[regelnummer] Ende dat beseft sonder verstaen, Tegaet na sijn recht siere vaerde. Hoe mochten van contrarien aerde Naturen sijn in ene stede Gheset ende staende bliven mede, 55[regelnummer] Daer de werelt volmaect es met, En ware sonderlinge beset Van enen almechtegen vroeden? Ofte een scep in der see vloeden Niet wel en seilt sonder stierman, 60[regelnummer] Hoe soude die werelt varen dan,
[pagina 452]
Ofte si niet en ware berect Met vroetscapen ongemect? Besiet den hemel, hoe out hi si, Hi en verdeluut of verslit niet daer bi; 65[regelnummer] Men hort der erden geene moetheit clagen, Al heeft si lange vrocht ghedraghen; Die see over haren pas niet en gaet, Omdat si vele rivieren ontfaet; Sonne, mane, ende sterren 70[regelnummer] Mogen omme enege dinc verwerren. Ende boven allen desen saken Noch de grote macht Gods cont maken Propheten ende apostelen mede. Maer Gods volmaecte mogenthede 75[regelnummer] En mach niemen te vollen geloven. Sine genadecheit gaet te boven, Want hi wilt behouden al; De sonden vergheeft hi grot ende smal Omme penitencie diemen doet; 80[regelnummer] Hi es die allene es goet, Der sielen minnere ende here. Gheloeft si sijn name emmermeere!’ Josaphat sprac: ‘Lieve vroede, Du heefs ghevere van allen goede, 85[regelnummer] Ende dat men hier niet en mach bevaen, Van Gode mi nu doen verstaen, Ende dat men met menscheliken sinnen Sine macht hier niet en can bekinnen. Nu sech mi, here, dine jaer, 90[regelnummer] Ende nome mi die stede waer Du woens, ende de gesellen dine Van dijnre philosophien fine; Ende mi blijft altoes die ghere Van di te scheedene nemmermere.’ 95[regelnummer] Barlaam sprac om dware: ‘Omtrent XLV jare Maghic rekenen dleven mine. Te Sennaer in die woestine Daer woen ic met minen gesellen, 100[regelnummer] Daer wi ons om Gode quellen.’ Die ander sprac: ‘Segtstu mi waer? Du duncts mi out sijn LXX jaer!’ Die oude sprac: ‘Du en schijns niet doren: Sider dat ic was geboren 105[regelnummer] Sijn wel LXX jaer, God weet; Maer die jare die ic versleet In dit werelike sneven, Die en treckic niet aen mijn leven, Want ic was ter sielen doot; 110[regelnummer] Maer sider dat ic dies ontscoet Sijn XLV jaer omtrent, Die mijn leven sijn bekent.’ Die jongelinc sprac: ‘Of tvleesschelijc leven Van live geenen name en mach gheven, 115[regelnummer] So en mach dese levende doot Gheene doot heeten met rechte groot.’ ‘Dat moechdi weten,’ sprac Barlaam, ‘Doe ic hier dus tote di quam, Dat ic cleene dese doot ontsach; 120[regelnummer] Want eest so dat vernemen mach Dijn vader mi, hi nemt mi dleven.’ Josaphat heeft antwerde gegeven:
[pagina 453]
‘Van manliken heilegen sinne. Siet, nu maec mi in inne, 125[regelnummer] Wat spisen dat ghi verteert Ende wat cleedere ghi useert.’ ‘Der boeme ende der erden vrucht, Daer wi omme en hebben engeenen ducht Na dat wi se vinden in die woestine. 130[regelnummer] Onse cleedere en plegen niet te sine Van garse, mer wullen oft van hare. Dat doen wi onsen live nare Onthier dat al verrot die oude; Daer doegen wi in hitte ende coude; 135[regelnummer] Ende omme te gecrigene dit En wert niemen van ons besmit Met nide noch met gierecheden,’ Sprac Barlaam. Doe sprac ter steden Josaphat: ‘Nu sech ons dan, 140[regelnummer] Es dat een der cleedere dattu heefs an?’ Doe antwerdde Barlaam: ‘Neent, dit cleet dore dies ic anenam, Om dat ic metten anderen cleede Niet comen en mochte vore di gereede; 145[regelnummer] Maer als ic come te miere stede, Blivic gecleedt na minen sede.’ Doe bat hi hem dat hi hem toge Sijn gewoene cleet, op dat hi moge, Dat die oude dede saen. 150[regelnummer] Met groteren wonderen wert bevaen Josaphat als hijt hadde gesien. Te Barlaam sprac hi mettien: ‘Omme dattu mi bracht heefs uut Der duvele bittere servituut, 155[regelnummer] So leidt mi metti ter vaert Uut desen carkere verswaert Ende ute alle desere werelt dolen Ten doepsele, ter salegher scolen, Dat ic geselle mi mach belien 160[regelnummer] Van dijnre heileghere philosophien.’ Als dit Barlaam heeft verstaen Dat hi met hem wilde gaen, Toende hi hem bi gheliken claer, Dat beter ware sijn bliven daer, 165[regelnummer] Onthier dat God anders ordineerde. Lange stont hine instruweerde Metter heilegher screfture, Die hi hem toende durenture. So lange quam hi ende ghinc, 170[regelnummer] Dat hi doepte den jonghelinc Ende gaf hem Gods lichame, Ende bevalne in desen name: ‘Onse Here moete di heilech maken, Ende sine heilecheit doen ghesmaken!’
Noch van den selven. XIII. Nu des jongelincs meysenieden Wonderden, wat mochte bedieden Dat so dicke ginc uut ende in die man. Een die meeste sprac dus an 5[regelnummer] Den jonghelinc, die Sardan hiet: ‘Here,’ seit hi, ‘en wetti niet Wat trouwen te mi u vader heeft, Die u mi bevolen heeft? So maghic mi wel ontsien, 10[regelnummer] Latic u enege dinc messchien, Ja die ic beletten mach. Wat doet dese man hier nacht ende dach Onbekint spreken te di? Ic duchte dat hi kersten si, 15[regelnummer] Jeghen wien die coninc es seer wreet. Ic ben doot, eest dat hijt weet. Nu sech den coninc sinen staet, Oft yet jegen hem dit spreken gaet; Ofte verbiedt mi dine sale,
[pagina 454]
20[regelnummer] Ende een anderen in mine stede hale.’ Die sprac: ‘Lieve Sardan, Hore die tale ierst van den man: Wat du dan sout doen, seggic di.’ Die ander sprac: ‘Here, dat si!’ 25[regelnummer] Barlaam quam na sine gewoene, Ende doe dede des conincs sone Hem vertrecken die screfture, Dat Sardan horde wel ter cure; Maer dies en wiste niet Barlaam. 30[regelnummer] Ende als die redene inde nam, Ghinc Barlaam ter herbergen waert. Doe sprac na der loeser aert Ane Sardan dus Josaphat, Want hine proeven wilde in dat: 35[regelnummer] ‘En heefstu niet verstanden wale, Hoe dese salvede in der tale Ende mi also bedriegen woude, Dat ic alle bliscap laten soude Ende dienen enen vremden Gode?’ 40[regelnummer] Die ander sprac: ‘Here, wat node Doedt, dattu mi proeven wout? Ic weet dat u wel menechfout Ghreit die tale van desen man; Want anders so en hadstu di daer an 45[regelnummer] Niet ghehouden also lange. Nu ben ic in sorgen strange, Want icken weet mi hoe onscouden. Qualike so hebbic ghehouden Dijns vader gebod, dat ic te die 50[regelnummer] Desen man liet comen nie.’ Doe antwerdde Josaphat: ‘Mi hadde wel ghenueghet dat, Dattu blidelike hads ghehort Te dijnre groter salecheit die woert, 55[regelnummer] Dattu dinen sceppere hads bekent, Ende van der donkerheit waers gewent. Maer te hert sie ic nu di, Ende mijn hope bedrieget mi. Nu sie, ontteestu minen vader 60[regelnummer] Dese dingen alle gader, Du brincstene in alte swaren rouwe; Maer wiltu hem sijn getrouwe, So swijch des toten tide al Dat de poente vort comen sal.’ 65[regelnummer] Tsmergens quam weder Barlaam, Die van wechgane die tale anenam, Daer Josaphat hem omme mesliet. Maer die ander hem behiet, Also hem wilde onse Here gheven, 70[regelnummer] Dat hi niet lange daer na sijn leven Seker met hem leiden en soude Salechlike. Menechfoude Heeft hine daer getroest ter doeget; Ende alse sach die salege joget 75[regelnummer] Dat die oude wilde van danen, So en wilde hine niet om bliven spanen. Oec duchte hi dat Sardan Den coninc mochte bringen an, Ende hi so mochte ontlivet wesen. 80[regelnummer] Ontfarmelike sprac hi na desen: ‘Gaet, ic en wille di letten meere,
[pagina 455]
In vreden, behuedt van onsen Here, Ende gedinct in dinen ghebede Altoes mijnre catyvechede, 85[regelnummer] So dat ic saen come te die, Ende altoes dijn eerlijc anschijn anesie. Nu doe dat ic di bidde sere: Drach metti gout om Gods eere, Daer du dine gesellen bi 90[regelnummer] Moechs verlichten ende oec di.’ Dat en wilde niet doen Barlaam. Een ander bede hi doe anenam, Dat hi liete hem sijn scarp cleet, Dat hem als over reliquie steet. 95[regelnummer] Des georlovede hem Barlaam, Die dies gelike een weder nam, Want hi engheen beter hebben en woude. Ende als hi danen scheeden soude, Leerde hine noch dus na sine gewoene: 100[regelnummer] ‘Lieve brueder, wel suete sone, Wet, welcs conincs riddere ghi sijt, Ende wien dat ghi hebt belijt. Dbelof dien Here vaste hout, Die alle dinc heeft in sijn gewout, 105[regelnummer] Ende dat orconden sal al claerlike Al there groet van hemelrike. Al dat men vore ogen siet En legt jegen Gode niet. Niet en es so vreeselike in dit leven, 110[regelnummer] Dat enege gelike mach geven Jeghen die pine onghehier In deewelike helsche vier. Ende niet en mach bliscap maken Dan God in geenen saken. 115[regelnummer] Ende sine bliscap es in dien, Datse oge en can gesien, Noch oere gehoren, no menscen sin En maecht der herten gebringen in; Daer du oer af worden best, 120[regelnummer] Metter cracht Gods omvest.’ Doe weende seer des conincs kint Omme tscheeden van dat het mint, Ende sprac: ‘Vader, wien laetstu mi, Die mi troesten mach gelijc di? 125[regelnummer] Du heefs mi, enen quaden cnecht, Teenen ewelike oere berecht. Mi, in dolens scaeps maniere, Ghereet te slindene den wreeden diere, Heefstu behouden ende bevolen 130[regelnummer] Metten scapen die niet en dolen. Du heefs mi dien wech die geet Ten levene gewijst, ende uutgeleidt Van den wege der dempsterheden groot
[pagina 456]
Ende uter scaduwen der doot.’
Hoe Barlaam schiet van Josaphat. XIIII. Barlaam, die wilde endden Des conincs sone groet elenden, Stont op ende hiefene op te handen, Ende sprac, dat ment mochte verstanden: 5[regelnummer] ‘Here! dits dijn scaep, dat redenen inheeft, Ende dat den wille te di geeft Te comene bi mi, dies ben onwaert. Bescouwene, Here, al ongespaert, Maec heilech de siele sijn 10[regelnummer] Metter heilegher gracien dijn!’ Alse dese bedinge teghinc, So custe hi den jonghelinc, Ende bevalne Gode wale, Ende ghinc also uter sale, 15[regelnummer] Gode lovende onsen Here, Die sinen wech hadde herde sere In gelucke groet ghesat. Nu vortmeer bleef Josaphat In groter hoeden van onseden, 20[regelnummer] In abstinencien ende in beden. Sardan, daer ic eer af gewoech, Die sach seer sijn ongevoech, Als hi hem selke voere sach driven: Hi en weet in wat poente bliven. 25[regelnummer] Als hi misselike dus peyst, Gheet hi thuus ende siec hem veyst. Doe die coninc dat wiste, hi dede Enen anderen in sine stede, Ende sendde hem enen fisicien, 30[regelnummer] Die ane hem engeen evel en conde gesien Ende dede den coninc dit also verstaen, Die tote hem selve wilde gaen, Ende diet te voren hem weten doet. Als die ander dat verstoet, 35[regelnummer] Te sinen cleederen dat hi vinc, Ende ghinc nuchtens ten coninc. Ende als die coninc hem vraecht, Wat die dinc es die hi claecht, So sprac die ander met vreesen groet: 40[regelnummer] ‘Here! ic ben in groter noet, Want ic ben werd groter scande Ende van tormente menegerande; Want ic hebbe dijn gebot Verroeckeloest als een quaet sot; 45[regelnummer] Want dinen sone, minen here, Hebbic roecloeslike sere Bewaert na dat gescepen staet; Want een toeverare quaet Die heeftene altemale ontset 50[regelnummer] Ende geleert de kerstene wet.’ Doe telde hi den coninc vort Al dat hiere af hadde ghehort, Ende die voere van sinen sone, Ende oec hoe hi hiet diegone, 55[regelnummer] Daer hem af quam al die blame: ‘Barlaam,’ seit hi, ‘was sijn name.’

[pagina 457]
Hoe die coninc Barlaam dede sueken. XV. Nu hadde die coninc groten rouwe. Een sijn meeste raet getrouwe, Arachijs, een prince waert Ende meester van der sterren aert, 5[regelnummer] Alse hi wiste sine dere, Sprac hem ane: ‘Coninc here! Men sie dat men ter spoet besta, Hoe dat men Barlaam geva Ende menne ons te voren bringe. 10[regelnummer] Wi selen hem doen selke dinge, Eest met woerden, oft met pijn, Dat hi uwen sone, den here mijn, Sal doen volgen dinen rade, Ende dat hijt al dede in quade 15[regelnummer] Wat hi hem te voren riet. Ende en mach men gevangen niet Barlaame, ic wect enen man, Daer ict mede volbringen can. Dat es Nachor, een hermite, 20[regelnummer] Maer hi leeft na onse vite. Barlaam sal hi hem veysen. Here! wat mach u sone peysen? Want an hem en es niet verscheeden, Beide van oudden ende van cleeden. 25[regelnummer] Nu sal ickene dus instruweeren, Dat hi sal setten hem ter weren Omme te sterckene kerstenheit. Maer als wi daer jegen hebben geseit, So sal hi hem laten verwinnen, 30[regelnummer] Ende lachteren in allen sinnen Kerstenhede; so sal u sone Volgen al onser gewone.’ Die coninc prijsde desen raet. Met groten erenste men bestact 35[regelnummer] Dlant dore te suekene Barlaam, Daer men niet af en vernam; Ende selve Arachis, die here, Sochtene met groten ghere; Also dat hi quam gevaren 40[regelnummer] In dlant van Sennaer te waren, Ende voer jaghen in die woestine, So dat hi quam ende die sine, Daer si van verren worden geware Van hermiten ene scare. 45[regelnummer] Daer waende hi dat ware Barlaam; Ende doe die scare vore hem quam, Ende hi Barlaam niet en sach, So vragede hi hen waer meest ane lach (Dat was den abt van al der scare), 50[regelnummer] Wer wert die bedriegere ware, Die hadde bedrogen sconincs sone. ‘Hi en es onder ons niet,’ sprac die gone, ‘Onder u lieden sijn wandelan is.’ ‘Kindine dan?’ sprac Arachis.
[pagina 458]
55[regelnummer] Dabt seide: ‘Ic kinne wel, Den bedriegere, den duvel fel, Wies wandelinge es al met u.’ Arachis sprac: ‘Wat segtstu? Ic vrage di omme Barlaam.’ 60[regelnummer] Die abt doe dus die tale anenam: ‘Wiltu om Barlaam vragen iet, So en sech den bedriegere niet; Sech: die sconincs sone geleert Heeft ende van doelne bekeert. 65[regelnummer] Dats onse brueder van levene goet, Hi en quam in langen in onse gemoet.’ Doe sprac Arachis, die here: ‘Met tormente van menegen keere Sal ic u doen nemen dleven, 70[regelnummer] Ofte hi en werde mi van u gegeven.’ Die abt sprac: ‘Wi sijn in dien, Dat wi dijn dreygen niet en ontsien; Want ons dit sterven niet en mach deren, Wi comen daermede daer wi begheren.’ 75[regelnummer] Ende na menege pine swaer, Die hen Arachis dede daer, Dede hise vore den coninc bringen, Die hen aneghine met fellen dingen, Met woerden ende met tormenten groot, 80[regelnummer] So dat si alle ontfingen die doot Blidelike met onsen Here, Daer si met selen sijn emmermeere. XVII martelaren Van desen hermiten daer waren.
Hoe die coninc raet suect om sinen Josaphat weder te verkeerne uut sinen goeden geloeve. XVI. Doe sprac die coninc ane sinen raet: ‘Arachis, nu ons wel staet Ane den anderen raet te vane.’ Dat Arachis oec saen vinc ane. 5[regelnummer] Tsnachts voer hi ter hagedochte, Ende vant Nachor daer hine sochte, Ende heeftene geinstruweert, Also hier vore es geleert. Nuchtens quam hi ten coninc, 10[regelnummer] Ende dede dat men noch anevinc Te makene oppenbare, Barlaame harentare Te suekene, also men dede. Nachor ghinc oec wandelen mede, 15[regelnummer] Dat menne daer ghereet vonde. Arachis quam in corter stonde, Daer die sine Nachor versien. Si riden hem ane ende vraghen mettien, Waer hi wille ende wie hi si. 20[regelnummer] ‘Een kersten ben ic,’ seide hi, ‘Ende Barlaam es mijn name.’ Henlieden was dat wel bequame, Ende brachtenne vore haren here, Diere af scheen verbliden sere, 25[regelnummer] Ende diene vort ten coninc brochte. So dat ment verre horen mochte, Sprac hem de coninc aldus an: ‘Sech, des duvels fel wercman En bestu niet, Barlaam?’ - ‘Ic bem 30[regelnummer] Gods wercman,’ antwerdde hi hem, ‘Niet des duvels; ende twi Segestu dese felle woerde te mi? Du waers mi sculdech te wetene dane, Want ic dijn kint, na sijn belanc, 35[regelnummer] Te Gods dienste hebbe gelcert Ende van dolingen hebbe bekeert.’
[pagina 459]
Die coninc sprac als ofte hi ware gram: ‘Na dine woerde, Barlaam, Heefsti thant verdient die doot; 40[regelnummer] Maer om dijns sins crancheit groot Verste ic di teenen dage genoemt, Eest dat di dijn sin ter vroetscap coemt; En eest so niet, het cost di dijn leven.’ Nu heeft hine Arachis gegeven 45[regelnummer] Als te hebbene in der hoede. De coninc ontboet al sine vroede. Nu Josaphat ter oeren quam, Dat gevaen was Barlaam, Ende viel in groten weene. 50[regelnummer] In Gode was sijn hope alleene, Ende viel in erenstegen gebede, Dat God den meester sijn bevrede. Ende onse Here en wildene niet Lange laten in dit verdriet; 55[regelnummer] Die dede hem claerlike verstaen, Hoe die dinc al was gedaen, Ende dat hem comen soude al te baten. Doe was hi blide utermaten. Die coninc seide oec groten danc 60[regelnummer] Sinen rade, als die eer iet lanc Waent sien dat sijn wille si. Na II daghe so ghinc hi Te sinen sone, diene gemoet Ende vriendelike hine groet. 65[regelnummer] Maer die coninc na sine gewoene Die en custe niet den sone, Maer in sine camere ghinc hi sitten In eere grammeliker hitten, Ende riep hem den sone naer, 70[regelnummer] Ende seide: ‘Sone, es dit waer, Dat ic hore, dat mi verswaert? Ic wane, nieman geboren en waert, Die van kinde meer was verblijdt Dan ie was ter selver tijt 75[regelnummer] Dattu ter werelt words geboren; Ende nu en es in meerre toren Vader engheen bi sinen kinde, Dan ic, als die de mare bevinde, Dattu does onwerde miere outheden, 80[regelnummer] Ende nems die cracht van minen leden. Dat ic ontsach es mi toecomen: Du heefs valschen raet genomen, Dattu jegen der gode gebod Wils dienen enen vremden god. 85[regelnummer] Ic waende hebben gelaten di Eerlike regneren na mi, Ende du heefs mi bracht te voren Al dat vianden toe mach horen. Te rechte soudstu mi volgen bet 90[regelnummer] Dan du volgen souds der wet Van enen stinckenden ouden ries, Die di anebringt al selc verlies, Te latene alrehande joie Ende te sine in vernoye, 95[regelnummer] Na dat Marien sone leert. Lieve sone, hier af keert, Ende wes gehorsam dinen vader. Wi selen bidden wel alle gader Onsen goden, dat sijt u selen 100[regelnummer] Vergeven, want wi met velen Offeranden hen selen eeren, Dat wiere bi di te haerre genaden keeren.’ Alse vele deser ydelre woerde De sone van den vader hoerde, 105[regelnummer] So en maecte hijs gheen langher hale Ende vinc aldus an die tale: ‘Mijn doen, vader, coninc here, Des en hebbic nu nemmeere.
[pagina 460]
Ic ben gevloen der dempsterhede, 110[regelnummer] Ende gheloepen ter lichter stede. Ghelaten hebbic dat dolen, Ende ic ben in der waerheit scolen. De duvele hebbic gelaten, Ende wille mi ane Gode gesaten, 115[regelnummer] Die den mensche van der erden maecte, Ende hem inblies de siele geraecte, Ende settenne in den Paradyse Vol weelden van alre wise, Ende noch niet en liet om den lac, 20[regelnummer] Dat hi sijn gebod al brac, Daer hi bi viel in sduvels hant, Hi en wert mensche, ende ontbant Des menschen bant met siere doot, Om hem te bringene uut alre noet.’ 125[regelnummer] Als hi dit ende gelike desen Ende vele meer dan wi hier lesen, Daer wonder ware te telne af, Alsoet de Heilege Geest hem gaf, Den vader hadde getoent wale, 130[regelnummer] Was dit dinde van siere tale: ‘Lieve vader, wes seker nu, Dat mi niemen, noch oec du, Met gheenen dingen en verwinne, Dat ic iet come uut desen sinne.’
Van den selven. XVII. De coninc, die dit verstoet, Sprac dus rechte als al verwoet, Bitende sere sine tande: ‘Ende wie heeft mi bracht te deser scande, 5[regelnummer] Dan ic selve, die di dede Alte groete minlijchede? Astronomine brachten te voren Te rechte, doe du words geboren, Dattu werden souds een quaet man 10[regelnummer] Ende jegen de dine maken gespan. Nu sie, en doestu niet minen raet, Ic sal di doen meerre quaet, Dan noyt man sinen viant dede: Ic werde viant in vaders stede.’ 15[regelnummer] Doe sprac die vroede Josaphat: ‘O coninc here, ende wat Doet u dus verwerret wesen? Ende wat vadere soude in desen Vergrammen om sijns kints salecheit? 20[regelnummer] Van mi so en wert meer geseit Te di vader; wiltuut beniden Mine salecheit, ic wille tiden Van di, als van den serpente. Maer, lieve here, sette dine atente, 25[regelnummer] Dattu afdoes de donkerheit, Daer dijn sin es nu mede beleit. Dat doet di die bliscap prisen, Die tegaet rechte na dier wisen Dat die bloemen heden scoene staen, 30[regelnummer] Ende morgen te niente gaen, Ende die delite van den lichame, Daer evele af comen onbequame; Want so mer meer in nemt delijt, Dat geduert enen corten tijt, 35[regelnummer] Ende die loen, die menre af ontfaet, Boven der gallen bitterheit gaet. Ende al en name dese vroude gheen endde, So en soude ment maer heeten scendde Jegen die vroude, die God gheeft. 40[regelnummer] Want also als die sonne heeft Meer lichts dan die doncker nacht,
[pagina 461]
Also moeten sijn geacht Der werelt vrouden jegen Gods vrouden. Ende dat men niet en can behouden, 45[regelnummer] En moet gelijc droeme ontgaen, Wel sot sijn si diere ane vaen Ende dlidende vore dblivende kiesen. Vader, en soutu niet verliesen Algader dat lidende si? 50[regelnummer] Dat ewech es dat blijft met mi.’ Deser gelike sprac vele die vroede. Vervaert ende in erren moede Wert die coninc, alse hi horde Also sonderlinge woerde, 55[regelnummer] Daer hi niet en conde gespreken jegen; Ende sijn sin was so beleghen Met donckerheiden, dat hi niet en verstaet Die claerheit diere utegaet; Ende die natuerleke minne 60[regelnummer] Die dwanc also sine sinne, Dat hi hem na den lichame En mochte gedoen negeene mesquame. Doe ghinc hi wech in groten toren, Ende sprac so dat ment mochte horen: 65[regelnummer] ‘Nu vergaven die gode mijn, Dattu geboren niet en hads gesijn, Die du wils dus scandaliseeren, Ende der vaderliker leren Wilt dus een veronwerdere sijn! 70[regelnummer] En doestu saen niet den wille mijn, Ic sal di doen ontliven schiere Met tormente meneghertiere.’ Dus als die vader seide dat, Ghinc in sijn camere Josaphat 75[regelnummer] Ende viel in sinen ghebede So lange, dat hem God dede Sinen troest, daer hi bi wort Al gesterct meer rechte vort. Ende die coninc quam echter te rade 80[regelnummer] Ane Arachis, wat hi best dade, Want hi hem claer weten dede Sijns soens grote gestadechede, Ende met wat talen hi hem aneghinc. Doe riet die ander den coninc, 85[regelnummer] Dat hi hem suetelike nu anega. Des anders dachs ghinc daer na Die coninc te sinen sonc, Ende dus began hi die woerde die gone: ‘Sone, het ware behorlijc di, 90[regelnummer] Dattu waers onderdanech mi, Maer du duncts mi wel in desen Te hert ende te stivorech wesen; Ende om te wetene den wille dijn Meer oec dan den wille mijn, 95[regelnummer] So willic mi sere pinen Hoe wi die waerheit claer doen scinen. Ic hebbe Barlaam gevaen, Die di quaet heeft doen verstaen. Nu willic dat comen te samen 100[regelnummer] Alle die sijn van vroeder namen Van onser wet ende oec mee Die men heet van Galylee. Oec doe ic oppenbare gebieden, Dat gheen van den kerstenen lieden 105[regelnummer] Daer te comene en derf ontsien. Daer sal men claer mogen sien In den gemeenen vroeden raet, Weder dat te volgene staet Dat u Barlaam heeft geleert, 110[regelnummer] So dat daer wi ane sijn gekeert.’ Die jongelinc vroet, die verheest
[pagina 462]
Die dinc al bi den Heilegen Geest, Sprac: ‘Here, het gescie de wille ons Heren, Ende hi moet die dinc so keeren, 115[regelnummer] Dat wi niet en ontwegen van der waerheit.’ Also die coninc hadde gheseit, Dede hi sijn lant dore gebieden. Meer dan ic u can bedieden Quamen te des conincs gebode 120[regelnummer] Van hen, die eerden die afgode; Maer daer en quam maer een kerstijn, Die in die hulpe wilde sijn Sijns, die hi waent dat Barlaam si: Barachias so hiet hi; 125[regelnummer] Want die kerstene waren bleven Alle doot ofte so verdreven, Dat daer gheen en mochte comen. Dese, die wi hier vore nomen, Die was also vast van sinne, 130[regelnummer] Dat hi, om ons Heren minne, Vore de waerheit gherne geven In avonturen wilde sijn leven.
Van den selven noch. XVIII. Nu quaemt so dat die coninc sat In sine mogendelike stat, Ende wilde den sone hem setten neven, Die gheen concent dies en wilde geven; 5[regelnummer] Maer vore sine voete hi sitten ginc, Daer men handelen soude die dinc. ‘Siet, ghi heren, die hier sijt, Ons wert hier te hebbene strijt,’ Sprac die coninc toten sinen: 10[regelnummer] ‘Deen van II moet heden schinen: Dat ghi onse wet staende hout, Ende Barlaame toenet met gewout Met redenen, dat hi si in dole Ende alle die behoren tsiere scole, 15[regelnummer] So dat ghiere af moecht ontfaen Eere, die boven al sal gaen; Ofte dat ghi verwonnen blivet, Daer ghi met scanden om werdt ontlivet.’ Als die coninc liet dese woert, 20[regelnummer] Sprac des conincs sone vort: ‘Coninc, du heefs recht geseit. Dese wille en werde niet verleit In di, dat geve onse Here God! Ende ic wille dat selve lot 25[regelnummer] Werpen opten meester mijn.’ Te Nachor rechte hi sijn anschijn, Ende sprac so dat ment horde omtrent ‘O Barlaam! Es di iet bekent, In wat glorien, in wat vrouden 30[regelnummer] Dattu mi ierst vonds gehouden, Daer du met woerden mi heefs geset Van mijnre vaderlikere wet, Ende Gode te dienenne onbekent, Ende trockes also mijn concent 35[regelnummer] Al te volgene dijnre leere, Ende minen vader, minen here, Al verwerken ende vergramen, Daer ic af hebben soude te vramen Na dijn belof dat ewege goet? 40[regelnummer] Nu peyst wel in dinen moet, Dattu in dit ordeel staes; Want eest dattu te boven gaes Ende du verwens desen strijt, Di wert eere die niet en gelijdt, 45[regelnummer] Want du der waerheit predecare Sels heeten, dier ic sal volgen nare Also lange als ic leven sal; Ende geschiet di oec dat ongeval Dattu verwonnen werts ter steden, 50[regelnummer] Eest bi valscheiden, eest bi waerheden, Ende ic bi di come in scanden, Ic sal mi wreken: met minen handen Sal ic trecken uut met smerten Dine tonge metter herten, 55[regelnummer] Ende geven den honden ter spise, Dat nemmermeer in geenre wise
[pagina 463]
Niemen so coene en sal wesen, Die horen sal van desen, Dat hi bringe met valscher scole 60[regelnummer] Der coninge kindere meer in dole.’ Dit horde droeflike Nachor, Die hemselven siet in een vreselijc spor, Ende oec in den putte geraect, Dien hi selve heeft gemaect, 65[regelnummer] Ende in den selven strec getrect, Dien hi selve hadde gedect. Dus en weet hi wat hi doe. Onse Here brachte dit selve toe, Die hem dede al anders seggen 70[regelnummer] Dan het was in sijn voreleggen, Also wilen dede Balaam, Die omme te vloeckene quam Die kindere van Israel, Maer doe hise sach, seinde hise wel.
Nachors spreken op de wet. XIX. Een vroede van der heidene wet Heeft ter talen hem dus geset Te Nachor: ‘Du best Barlaam, Die onsen goden, dies wi sijn gram, 5[regelnummer] Mesprijs segts te dijnre scande, Ende die om des conincs ande Sinen lieven sone heefs bracht In dolingen ende so gewracht, Dat hi te dienste wille staen 10[regelnummer] Hem die in tcruce was verdaen.’ Nachor op denghenen siet, Die hem dies en dunct werdech niet, Dat hi hem antwerden wille; Maer dat hi make hem gestille, 15[regelnummer] Heeft hi geteekent metter hant Hen allen, ende al te hant Heeft hi sinen mont opgedaen. Rechte also als wijt verstaen Dat wilen sprac Balaams eselinne, 20[regelnummer] Die anders sprac dan uut haren sinne, Also sprect Nachor hier ende seit: ‘O coninc, bi der vorsienecheit Gods quam ic ter werelt in; Ende doe mi wert so starc die sin, 25[regelnummer] Merctic den hemel, deerde ende de see, Sonne, mane ende anders mee. Van haerre cierheit wonderde mi. Ic mercte wat in de werelt si, Dat het al heeft een beroeren, 30[regelnummer] Ende also verstond ic bi der voeren, Dat die, diet beroeren hem geeft, God si, bi wien dat al leeft; Want die beroert de dinc ende hout, Es emmer van meerre gewout 35[regelnummer] Dan dat gehouden ende beroert es. Dien heet ic God, sijts gewes, Die alle dinc onthoudt ende maect, Sonder beghin ende ongehaect Van oudden, ende dien niet en mach deren 40[regelnummer] Gramscap, vergetelheit ende wanleeren. Hi en behoeft niemens, cleen no groet, Maer alle dingen hebben sijns noet. O coninc, nu mach men claer bedieden, Dat men vint III manieren van lieden: 45[regelnummer] Der afgode anebeders alselke als de dine,
[pagina 464]
Ende die Joden ende die Kerstine. Noch die gode anebeden Sijn van III manieren van seden: Die van Caldea, na onsen siene, 50[regelnummer] Die Grieken ende die Egyptiene. Dese hebben boven gewesen Van alle lieden, daer wi af lesen, Die anebeden gode vele. Nu lact ons dan merken wele, 55[regelnummer] Wie datter was in dole sware, Ofte wie dat hem hielt an dware. Die van Caldea, also ment siet, Die en kinden Gode niet, Want si setten hare atente 60[regelnummer] Tanebedene die elemente, Ende eerden, als volc ongeraect, Vore den makere dat was gemaect; Ende setten figuren in waerden Van den hemele ende van der aerden, 65[regelnummer] Ende van der sonnen ende van der manc, Ende leggen hen godheit ane, Die si in tempele besloten, Ende wachtentse vore der dieve roten. Dat meerre si, si niet en verstoeden, 70[regelnummer] Die hoedt van dat men houdt in hoeden, Ende die iet maect, dat hi Dat meerre acht dan sijn maken si. Die den hemel houdt vore God, Hi dunct mi dolen als een sot, 75[regelnummer] Want hi hem porret also alst noet si; Want die sterren, dat siedi, Si hergaen van steden in stede, Daer sijt ordineren mede Winter, somer, ende anderen tijt, 80[regelnummer] Also Gods ordinantie lijt. Dus en mach die hemel niet sijn God, Mer gods werc ende sijn gebod. Die de erde wanen godinne, Duncken mi van sotten sinne. 85[regelnummer] Wi sien datse gedoegen moet, Datse de mensche terdt onder voet, Ende also doen ander diere; Ende in menegher maniere Mach hare gebreckelijcheit anecomen: 90[regelnummer] Twi soude mense godinne dan nomen, Maer Gods werc om nuttelijchede? Die dwater hieten godinne mede, Si dolen, want het moet staen Dicwile den mensche onderdaen, 95[regelnummer] Ende wert dicwile van hem besmit: Alst niet dan Gods werc en es dit. Die tvier over god oec houden, Mogen wel sotte sijn gescouden, Want het den mensche dienen moet, 100[regelnummer] Diere sijn gevoech mede doet: Dus eest Gods were na sijn gebieden. Die gode oec maken van den lieden, Die dolen sere utermaten, Want wi sien in menegen staten 105[regelnummer] Altocs verkeeren met gewoude, Metter joecht ende metter oude, Somwile blide, somwile droeve; Spise ende dranc te sinen behoeve Moet hi hebben, oft hi verderft;
[pagina 465]
110[regelnummer] Van elementen, van beesten hi sterft, Ende van der gemeenre doot. Hieromme es hi in dole groet, Die menschen over gode cert, Maer dat men bi hem Gods werc leert. 115[regelnummer] Dus, na menscheliken sinne, Sijn die Caldeen der dolingen inne.’
Van den selven. XX. ‘Nu laet ons ten Grieken gaen Sien, wat si vore gode ontfaen. Si wanen gevroeden te vullen, Ende si sijn die sere dullen 5[regelnummer] Ende arghere dan die Caldeen. Si maken gode menech een Beide van mannen ende van wiven, Daer si quaetheit groot bi driven; Want hen wel dunct dat si den seden 10[regelnummer] Van hen, dien si anebeden, Volghen mogen wel na recht. Hoerdoem, roef ende manslacht echt Plegen si ende menech quaet, Want dat was haerre gode daet. 15[regelnummer] Hare kindere offeren si Saturnusse, omme dat hi, Als hi verwoedde, sine kindere at. Van Jupiterre seggen si, dat Hi afsneet sine manlijchede 20[regelnummer] Ende in die see werp, ende mede Willen seggen die vuele doren, Dat daer af Venus was geboren. Noch doen si Jupiterre selc eere, Dat sine heeten der gode here. 25[regelnummer] Nochtan seit men hem desen lac, Dat hi sinen vader verstac. Si seggen oec in haren geesten, Dat hi hem verkeerde in beesten, Ende omme also te vorderne daermede 30[regelnummer] Aen wive sine oncuuschede. Om Europen nam hi ane Te bedriegene eens stiers gedane; Hi wert swane omme Leddam; In anderen vormen hi bequam 35[regelnummer] Om vele andere wive, Ende wan ane haren live Vele kinder in desen doene: Liber, Setus, ende Anphioene, Ende andere kindere menechfoude, 40[regelnummer] Die si gode heeten met gewoude, Ende VII dochtere godinnen. O coninc, alle dese mach men kinnen Lieden die daden menech quaet. Die hen dan te dienste staet, 45[regelnummer] Hi moet volghen haren daden. Wel machmenne sere versmaden, Die hoerkarle houdt over god, Ofte die doet jegen naturen gebod, Ofte die van vadere es manslachtech. 50[regelnummer] Eenen god maken si oec Vulcane mechtech, Die met smedene om sijn belanc Wan sijn broet, ende hi was manc; God en mach hebben engheenen noet. Si leggen ane oec godheid groet 55[regelnummer] Marcuriuse, die was een dief. Die noeyt vroetscap twint en besief, Mach weten dat dat niet en betaemt. Osclipius es oec god genaemt, Die fisisien was, ende omme noet 60[regelnummer] Van der lijftucht. Dien sloech doot Jupiter; dit, doen si verstaen, Was als ene blixeme gedaen.
[pagina 466]
Mars, hare god van den orlogen, Seggen si nochtan dat mocste gedoegen, 65[regelnummer] Dattenne Vulcaen die god bant, Omdat menne in hoerdoeme vant Met Venusse der godinnen. Bachus willen si vore god oec kinnen, Die hem tsnachts al hielt in feesten 70[regelnummer] Ende dronckenscap vele conde volleesten, Ende nam sijnre gebueren wijf; Ten lesten wert vluchtech die keytijf, Doe sloegenne die tyranne doot. Hercules dats haer god oec groot, 75[regelnummer] Die dronken was meer dan gevoech, Verwoedt oec, ende die de sine versloech; Ten lesten hi hem selven in een vier verbrant. Apollo, die metter hant Van der harpen een meester heit, 80[regelnummer] Ende als hiere toe was gemiet, So wilde hi waersegere wesen: Enen god maken si van desen. Dyanen hebben si godinne gemaect, Die si seggen dat wert ontraect 85[regelnummer] Met haren honden in den woude, Daer si hert of gheet jagen soude; Apollo suster seggen sise. Venus, hare godinne van prise, Hadde hoerkarle menech enen. 90[regelnummer] Adonides doot wilde si beweenen, Dien een ever nam dat leven; Dien hebben si oec teenen gode verheven. Dit ende andere vele arghere saken, O coninc, die Grieken maken 95[regelnummer] Ons cont van haren goden al, Wanen af comt grot ongeval; Want bi der gode occusoene Volgen die liede quaden doene, Ende vervulen met haerre tucht 100[regelnummer] Beide de erde ende de lucht. Noch sijn die Egyptiene In herde vele argheren pliene, Want si van stommen beesten maken Hare gode; ja oec andere saken 105[regelnummer] Maken si hare gode: boeme, cruut, Dat menechsens wast daeruut. In verwoedheiden, in luxure Leven si. Selc heeft die cure, Dat een scaep es de god sijn, 110[regelnummer] Selc osse, selc catte, selc een swijn, Selc roec, selc ghier, ende selc den aren, Selc hont, selc ratte, selc wolf, ende selc dorne, Dat een wonder es te horne.’
Noch van den selven. XXI. ‘Ten Joden sien wi nu vort, Wat van Gode es hare acort. Dese sijn van Abrahams geslachte, Die God wilen leidde met machte 5[regelnummer] Ute Egypten, ende nochtan So vielen si afgoden an. Doe sendde hen God propheten wijs, Diese castiden; maer onprijs Daden si hen, ende namen hen dleven. 10[regelnummer] Hier na, alst God wilde geven, Sende hi hen sinen enegen sone Omme te bekeerne; maer die gone Ontseidenne ende gavenne in handen Pylate, den baeliu, met scanden 15[regelnummer] Tontlivene ende pinen groot, Ende hebbenne an tcruce gedoodt,
[pagina 467]
Ende daden al uut haren moede Wat hi hen hadde gedaen te goede. Doch houden si hen ane enen God, 20[regelnummer] Maer niet rechte na Gods gebod; Want Cristum loechenen si, den Gods sone, Ende sijn wel na als die gone Die de afgode anebeden. Al hebbensi van der waerheden 25[regelnummer] Ene gelike, si sijn verwerret Ende van der waerheit sere ververret. De Kerstene hebben van Kerste den name: Die name was den Gods sone betame, Die van den hemele quam beneden 30[regelnummer] Omme alle der liede salecheden. Van den Heilegen Geest geboren Uut Marien, der maecht vercoren, Sonder enech mannes saet, Onbesmet des magedoems staet, 35[regelnummer] Nam hi vleesch an, ende quam so vort Van den lieden gesien, gehort, Om dat hise wilde bringen Gheloevende ane warachtegen dingen Ende van dolingen der afgode; 40[regelnummer] Ende sijns danx sonder enege node Aen tcruce die doot heeft gesmaect, Ende also hijt cont vore hadde gemaect, Es hi ten derden dage verresen. XL dage wandelde hi na desen 45[regelnummer] Met sinen jongeren hier op deerde; Te hemele voer hi doe siere veerde. XII apostele sende hi uut, De werelt te leerne, wies luut Al die werelt es doregaen. 50[regelnummer] Ende die noch na dat leeren staen, Heeten Kerstene bi namen, Ende dese vore al te samen Hebben die rechte waerheit vonden, Ende si hebben dien God in conden, 55[regelnummer] Die alle dinge heeft gemaect. Dits de wech daer niemen in en wert ontraect: Diere in wandelen vroedelike, Hi comt ten eweliken rike. O coninc, verstant dit bediet: 60[regelnummer] Ic en segt uut mi selven niet. Besie der Kerstene screfture: Du sels vinden daer in ter cure, Dat ic hebbe geseit al dware. Daeromme heetic al oppenbare 65[regelnummer] Dinen dullen vroeden swigen, Ende met gheenre ydelheit niet prigen. U bederf te eerne wel Die u maecte, ende niet el, Ende gherne te horne mede 70[regelnummer] Sine onvergangelijchede, Also dat ghi moecht ontgaen Die tormente die ewelike staen, Ende dat ghi te wesene verdient Des ewelijcs Gods oer ende vrient.’
Hoe de coninc de disputeringe verleide. XXII. Doe Nachor indde sine leere, Wert die coninc verwoedt sere, Ende sine vroede stonden al stom, Het en ware ofte si som 5[regelnummer] Stille spraken ende daer af, Dat als geene redene en gaf. Des conincs sone was te gemake, Ende loefde Gode in elke sake. Ende al was die coninc gram, 10[regelnummer] Negheene wrake hi en nam, Omdat hijt geloeft hadde in de sprake,
[pagina 468]
Daerbi bleef staende die sake, Dat die kerstene souden sijn vri. Maer vele woerde seide hi 15[regelnummer] Omme te sterckene sine vroede, Dat hen lettel quam te goede, Want Nachor wel in sijn spreken Al harc tale heeft wedersteken. Doe die coninc dat versach, 20[regelnummer] Ende het seer ginc op den dach, Nam die coninc op tperlement, Also dat niet en hiet geendt, Maer des anders daechs sal verweren Elkerlijc sijn disputeren.
Josaphats tale tote Nachor. XXIII. Josaphat heeft so gedaen, Dat Nachor sal met hem gaen. Nochtan hoept noch die coninc, Dat Nachor sal doen die dinc, 5[regelnummer] Daer hi te voren belof af dede. Als si quamen in die stede, Daert goet dochte Josaphat, Nam hi in ene heimelike stat Nachor, ende sprac hem dus ane: 10[regelnummer] ‘Ic kinne di anders ende wane, Dattu niet, des ben ic wijs, Die heileghe Barlaam en sijs, Maer Nacor, die astronomien; Ende mi wondert sere in dien, 15[regelnummer] Dattu mi houden souds over blent, So dat mi niet en worde bekent Den wolf over tscaep tontfane, Daer ic die claerheit sdaechs sage ane. Daer bi eest wel waer geseit: 20[regelnummer] ‘Des sots herte peyst ydelheit.’ In dijn peysen was sotheit groet, Maer dijn [werc] was sonder genoet, Want met vroetscapen vervult es. Nachor, wel blide wes: 25[regelnummer] Ic weet di danc, dattu heden Beschermere geweest heefs der waerheden. Dinen mont en heefstu niet besmet, Maer ter suverheit geset. Om II redenen brachte ic di 30[regelnummer] Hier ter steden nu met mi: Dat die coninc di niet en mesdade Om dattu niet en volgets sinen rade, Ende omdat ic di dancken mochte Van dat dijn herte heden wrochte. 35[regelnummer] Die danc es, dat ic di wille toegen Van den wegen, daer du in bedrogen Lange wetende in heefs gesijn, Ende ic wille di wisen dat padekijn, Dat di ter salecheit leiden sal. 40[regelnummer] Nu, Nachor, hieromme vore al Radic di ane Christum cleven, Die di dewelijc leven sal geven; Ende lact dese lidende dinge quaet, Want di niet ewelike en stact 45[regelnummer] Te levene, wanttu stervelijc best, Dat ons allen es ane gevest. Ende wee si di tallen stonden, Comtstu met bordennen van sonden Ten vonnesse rechte geladen, 50[regelnummer] Daer men loenen sal die daden, Du en werps dine bordene van di, Want het licht te doene si.’
Hoe Nachor bekeerde. XXIIII. Doe Nachor horde dese tale,
[pagina 469]
Wert hi in berouwe wale, Maer hi gaf weder selke woerde, Dat die jongeline wel hoerde 5[regelnummer] Dat hem wanhope dede wee. Doe sprac hi: ‘Nachor, nemmermee En moechstu in wanhopen sneven, Want daer staet aldus bescreven: ‘Hets Gode mogelije, van den steene 10[regelnummer] Te makene Abrahams kindere reene.’ Die om sijn goedertierenheit groet Hen allen die hemelsche dore ontsloet, Die hen willen te hem bekeeren. Also dewangelisten ons leeren, 15[regelnummer] Dat gelijc loen wert gegeven, Daer dwerc al wert wel voldreven, Te priemen, tierdchen, te noenen noch, Ja die te vespertide comt doch. Al bestu comen te dijnre ouden, 20[regelnummer] Wilstu beteren dine scouden, Du souds met hen loen ontfaen, Die den dach al dore hebben gedaen Haren erenst ten labure.’ Als dit ende deser gelike cure 25[regelnummer] Josaphat hem hadde gescit, Antwerdde Nachor wel gereit: ‘O edele siele ende lichame, Vol van leeringen bequame, Blive in dit woert toten endde, 30[regelnummer] Dat di geen dinc af en wende. Ic wille gaen sucken mine salechede, Penitentie doen, daer ic mede Saechte Gode, dien ic vergramt Met dinge hebbe dicwile onbekant. 35[regelnummer] Ic en wille den coninc sien nemmeere, Op dat het si u wille, here.’ Nu hort Josaphat dies hem lust; Hi helst Nachor ende cust, Ende na nerenstelike bede 40[regelnummer] Beval hine Gode. Die stede Ruumde Nachor al te hant, Ende quam seder daer hi vant Enen pape, enen hermite, Die in een hol sine vite 45[regelnummer] Heilechlike lange hadde geleet Bi vreesen van den coninc wreet. Desen viel Nachor ten voeten, Ende belovede hem sine sonden te boeten, Ende bat omme doepsel saen. 50[regelnummer] Die heilege pape hadde verstaen Gheestelike wat hi doen soude, Ende doeptene doe also houde, Ende heeftene salechlike geleert. Dus es Nachor wel bekeert, 55[regelnummer] Ende leedde daer een heilech leven In Gode, die en wille niemens sneven.
Hoe die heidene papen raet sochten om Josaphat te verkeerne. XXV. Als de coninc heeft verstaen, Dat hem Nachor es ontgaen, Soe heeft hi al den hope verloren, Daer hi hoopte op te voren. 5[regelnummer] Doe wert hi grammelike geset
[pagina 470]
Op de vroede van sijnre wet, Diere hi vele ontliven dede, Ende nam hen al thare mede. Ende een deel begonste hi mecken 10[regelnummer] Op siere gode valsche strecken, Al en sach hi Gods licht niet claer, Want een swerc lach hem te naer Den ogen van sinen sinne. Nochtan minderde die minne, 15[regelnummer] Die hi ten papen hadde gheset, Die waren van sijnre wet, Want hi hen gheene eere en dede. Oec so liet hi varen mede Sinen goden te doene feeste; 20[regelnummer] Maer hi dede met volleeste Algader sijns lichamen wille Van allen sonden lude ende stille. Als die papen dat vernamen, Dat hen gheene offeranden en quamen, 25[regelnummer] Ende men den goden gheen eere en dede, Ende hen de coninc onthielt mede Dat si van hem hadden te voren, So dochte hen dat si waren verloren. Algemeene si hen beraden 30[regelnummer] Te besiene wat si best daden; Ende haer raet also gedroech, Dat si om hare gevoech Van den vroetsten selen senden Tot enen meester in ellenden, 35[regelnummer] Daer hi woende in enen hole Ende daer hielt des duvels scole. Dese hiet Theodas, Die metten coninc bekint wel was, Also als die coninc waende, 40[regelnummer] Doet die ander hem vermaende, Dat bi hem anequame al goet Ende sijn conincrike bi hem al stoet. Te desen quamen de papen der gode Ende onttecten hem hare node, 45[regelnummer] Ende baden hem om de hulpen sine. Si daden hem oec alle dinc anschine Van sconincs sone, hoe daer was gevaren. Theodas stont op te waren, Ende die duvele, die hi kende 50[regelnummer] Mechtichs wesen talre scende, Heeft hi vore hem doen comen, Ende heefse in sine hulpe genomen, Ende also ter conincliker stat. Als die coninc wiste dat, 55[regelnummer] Ende die ander hem so na quam Dat hine metten ogen vernam, Es hi jeghen hem opgestaen, Ende dedene neven hem sitten saen, Ende gehelst heeft hine ende gecust. 60[regelnummer] Theodas sprac also hem lust: ‘Coninc, ghi ewelijc leven moet, Van den goden wel behoet! Van enen stride hebbic verstaen, Daer ghi eere in hebt ontfaen, 65[regelnummer] Jegen die van Galylee. Daeromme comic hier te mee Omme te danckene, also men moet plegen, Den groten goden van den seghen, Ende offeren hen offeranden so groet, 70[regelnummer] Dat si ons hulpen uut alre noet.’ Doe sprac die coninc sonder vroude: ‘Wi en verwonnen niet, lieve here oude; Want die men tonser hulpen bewaende, Die bleef al rechte jegen ons staende. 75[regelnummer] Maer siet, here oude, wetti iet Dat beteren mach onse verdriet, So sidi ons comen wel.’
[pagina 471]
Theodas en sprac niet el, Dan te doene al sconincs ghere, 80[regelnummer] Ende dat hi en ontsie gheene dere; Maer hi wille dat men bereit Den goden ene sollempniteit Te doene so sonderlange, Dat men hare vrientscap daer met bevange. 85[regelnummer] Nu wert die coninc te gemake. Doe bereet was al die sake, Diemen ter feesten orboren soude, So en es nu no jonc no oude, Die ye van selken dingen horde. 90[regelnummer] Ic en wist inbringen hoe te woerde; Daeromme latiet aldus staen: Ic moet ander dinc anevaen.
Van den selven. XXVI. Alse dese feeste was geendt, Begonste de coninc sijn parlement Te houdene met Theodas, Van dies hi in sorghen was, 5[regelnummer] Dat hi sinen sone bekeere Te volgene na sine leere; Ende eest dat hi volbringt die saken, Hi sal hem van goude doen maken Een beelde, dat men in sine eere 10[regelnummer] Sal anebeden emmermeere. Hoert wat hi seide, die vuele hont: ‘Coninc here, ic make di cont: Wiltu dinen sone winnen, Dat hi come te dijnre minnen, 15[regelnummer] Ic hebbe vonden selken aert, Daer sijn sin bi sal ter vaert Verkeeren na die maniere Dat dat was smelt bi den viere. O coninc, doe van dinen sone 20[regelnummer] Alle die manne, die gewone Sijn hem te dienenne, ende scoenen wiven Die doe sinen dienst bedriven. Ic sal hem senden enen gheest, Die daertoe heeft machten meest, 25[regelnummer] Diene metter luxurien viere Ontsteken sal, so dat hi schiere Der vleeschlijcheide sal plegen Met enegher, dier niet sal jeghen Wesen; ende alse hi des pliet, 30[regelnummer] Here, dijn wille dan geschiet; Ofte neen, men make mi ommare Ende doe mi tormenten sware. En sijn seker gheene dinghe Die so verkeeren jongelinge, 35[regelnummer] Als der wive scoene gedane. Dies bringe ic di exempel ane: Het was een coninc, dien was geboren Een enech sone scone uutvercoren. Nu daden fisisiene verstaen: 40[regelnummer] En worde dat kint niet gedaen Daert ware der jare tiene, Ende ment wachte niet te siene De sonne [oft] vier, het worde blent. Als die coninc dat bekent, 45[regelnummer] Dede hi maken ene hagedochte, Daer men tkint in houden mochte, Dat het vier no sonne en sage. Als der X jare leden die dage, Wert dat kint utegeleet, 50[regelnummer] Dat van der werelt niet en weet Bi den siene van sinen oegen. Doe dede hem die coninc toegen Die manne in ene stede, In ene andere die wive mede, 55[regelnummer] Hier gout ende hier selver reene, Ende hier preciose steene Ende cierheit van grotere doeget. Elcs es hem sonderlinge getoeget;
[pagina 472]
Ende als hi vraechde om elcs namen, 60[regelnummer] Men berechteds hem altsamen. Ende als hi van den wiven vraget Om die namen, so es gesaghet Van hem die gordde des conincs swert, Als dieghene die spelen beghert: 65[regelnummer] ‘Het sijn duvele, die de liede bedriegen.’ Ende dore al dat ware lieghen, So hadt genuechte meer in dien Dan in al dat hadde gesien. Doe brachte men vore den coninc tkint, 70[regelnummer] Die hem vraechde. wat het meest mint Van al dat hem was getoeghet. ‘Vader,’ seide hi ende wert verhoeghet, ‘De duvele, die bedriegen de liede. Ic en core gheene miede 75[regelnummer] Daer vore van dat ic oeyt sach.’ Nu siet wat al doen mach De minne van sconen wiven. Du en moechts binnen dinen live Dinen sone nemmermeer verwinnen, 80[regelnummer] Het en si met desen sinnen.’
Van den selven. XXVII. Vro wert de coninc deser mare. Doe dede men sueken harenthare Die scoenste joncvrouwen die men vant, Wel lustende ende achemant, 5[regelnummer] Die men grotelike verchiert, Alsoet die toeverere visiert. Die meyseniede men wech al dede; Die joncvrouwen quamen in hare stede, Die den jongelinge aneghingen 10[regelnummer] Met menegen subtilen dingen, Die der werelt toe behoeren, Om sine suverheit te stoeren, Also hem visierde die toeverare. Josaphat was in pinen sware, 15[regelnummer] Want hi en mach eten, drinken no spreken, Dan mettien diene met treken Gherne te vuelen sonden traken. Theodas, daer wi af spraken, Trac weder te siere hagedochte 20[regelnummer] Ende al sine boeke doresochte, So dat hi enen quaden geest, Die te tempteerne macht hadde meest Die liede ter onsuverhede, Hem te voren comen dede, 25[regelnummer] Ende hiet hem boven allen dingen Josaphat te valle bringen. Te hant voer hi met vele gesellen Met menegher temptatien quellen. Josaphat, die heilege joecht, 30[regelnummer] Die wert jammerlike onthoocht, Doe hi dat becoren in sinen sinnen Ghevoelde buten ende binnen, Buten die joncvrouwen scoene Ende binnen des viants hoene. 35[regelnummer] Doch de geestelike Gods minne Dreef de quade uut sinen sinne; Want doe hi dhecoren besief, Sine herte te Gode dat hi hief Ende peisde omme die groete vroude, 40[regelnummer] Die hi om suverheit hebben soude, Vort peysde hi om tgroete leet, Dat hebben die vuel maken haer brulochtcleet, Dat mense, gebonden hande ende voete, Werpt in die stede onsoete, van tanden. 45[regelnummer] Daer weeninge sal sijn ende crijsselinge Te Gode wert hief hi sine handen, Ende bat met herten ende met monde
[pagina 473]
Gode, dat hine bevrede van alre sonde. So erenstech was hi in der bede 50[regelnummer] Ende in abstinentien mede, Ende in geweene ende in waken, So dat die duvele van hem traken. Maer die meester van der scaren Es toter joncvrouwen gevaren, 55[regelnummer] Die de alrescoenste was Ende de lieflijcste; also ict las, So was si oec eens conincs kint; Maer hare vader, also men vint, Was met orlogen ondergedaen, 60[regelnummer] Ende also wert die joncvrouwe gevaen, Ende Aveniere den coninc Ghesent, omme selsene dinc, Omme hare scoenheit uutgenomen. Ane dese es die viant comen, 65[regelnummer] Ende heeft hare alle tquaet geleert, Daer men enen man bi te sonden keert. Aldus viel si ane den jongeline Ende onttecte hem al hare dinc: Hoe si van groter moghentheit 70[regelnummer] Also tonder ware geleit, Dat si ware prisoniere. So sonderlinge was hare maniere, Dats den jongelinc verdochte, Ende claechde hare verlies onsochte, 75[regelnummer] Ende hi was in wille mede Hare te bringene ten kerstenhede, So dat hijt hare te voren leide Met scoenre leeringen, die hi haer seide. Doe si dat horde, heeft si geseit: 80[regelnummer] ‘Here, wiltu mine salecheit, Ende du mine sicle wilt maken vri reene, So doe mi ene bede alleene: Ic late alle mijnre vorderen gode Ende sta te dijns Gods gebode: 85[regelnummer] Voege mi in huwelike di.’ Als hi dat horde, antwerdde hi: ‘O wijf, mi bidstu ene sware bede. Al saghic gherne dine salechede, Daeromme en willic niet mi 90[regelnummer] Sware besmetten ane di.’ Si antwerdde: ‘Wat segstu, vroede? Duncti dat smette in dinen moede? Waenstu dat mi niet en es bekint, Wat men in kerstenen wetten vint? 95[regelnummer] Ic verstare mi in ter cure. En seit niet dus uwe screfture: ‘Huwelijc es in ceren geset Ende wettelijc bet onbesmet, Ende hets beter dan werden verbranden?’ 100[regelnummer] Vort doet de screfture verstanden: ‘Dat God te samen gevoecht heeft, Dat en sal scheeden geen man die leeft.’ Oec so moechstu dat wel marken, Dat die heilege patriarken 105[regelnummer] Ende de propheten gehuwet waren, Ende van der apostele scaren De prince. Peter, hadde een wijf. Ic soude seggen sonder blijf, Dattu schieds van der waerhede, 110[regelnummer] Woudstu huwelijc maken onsede.’ Josaphat antwerdt ende seit:
[pagina 474]
‘Wijf, du heefs gesproken waerheit. Huwelijc te doene men orlof geeft; Maer die eens belovet heeft 115[regelnummer] Omme Gode te houdene suverhede, Brake hi dat, dat ware onsede; Ende sint dat ic kerstendoem ontfinc, So beloefde ic Gode die dinc, Ende hoe gemochtie Gode dat gebreken?’ 120[regelnummer] Die joncvrouwe nam ane dat spreken: ‘O wel lieve jongelinc. Doe mi dan doch ene cleene dinc, Dat oec cume mach heeten bede: Eest dattu mints mine salechede, 125[regelnummer] Voech di doch te nacht ane mi, Dattu van mi ende ic van di Hebbe doch ene genoechlijchede. Ic wille beloven ende voldoen mede, Morgen kerstendoem tontfane, 130[regelnummer] Ende al mijn lijf te blivene daer ane. God saelt di loenen menochfout Omme mijnre sielen behout.’ Vort doet si hem bi screfturen verstaen, Al docht hem een deel mesdaen, 135[regelnummer] Dat hijt soude te rechte doen; Want die woerde seit Salomoen: ‘Dat men cleene mesdoen verleit Omme herde grote salecheit.’ Alse die joncvrouwe diet wel conde, 140[regelnummer] Bede met oegen ende met monde Ende met gelate dus aneghine In alle manieren den jongeline, Begondene de viant te becoerne mede, Ende ontstac alle sine lede 145[regelnummer] Met een deel der luxurien viere, Ende dedene peisen op die maniere, Als oft geen sonde wesen en soude, Omme te bringene ten behoude Dat wijf, om eens te sine met hare. 150[regelnummer] Als hi dus was in twivele sware, Verwan Gods genadechede, Also dat hi viel ter bede Ende viel in bitterliken tranen, Ende ghinc bidden ende manen 155[regelnummer] Gode, dat hine bescermen moete Van des viants doene onsoete. In dit bidden ende in dese trane Es hem een slaep comen ane. So dat hem dochte dat menne opnam 160[regelnummer] Ende leiddene daer hi quam Teenen beemde vervult al Van bloemen ende van boemen; sonder getal Was die scoenheit daer, ende suete locht, Ende van groter doecht die vrocht. 165[regelnummer] Daer sach hi vele sittene goudijn, Van preciosen steenen fijn, Ende bedden wel gepareert, Scoene ende wel geviseert; Watere so claer ende so fijn 170[regelnummer] Die verblijdden die ogen sijn. Van danen leidden sine teenre steden, Die vol was van claerheden Ongeseggelijc menechfoude; Die muere waren van finen goude 175[regelnummer] Ende de canteele hoege utermaten. Binnen waren alle die gesaten Van preciosen steenen diere Niemen en geseide die maniere. Daer in hebben sine geleet. 180[regelnummer] Ende doe sach hi daer gereet Van claerheiden blicken een heere stranc, Singende so sueten sanc, Dat selken sanc noyt en quam te voren Gheenen sterveliken oren. 185[regelnummer] Doe horde hi dier woerde die seiden: ‘Hier es hare ruste die Gode greyden.’ Doe wilde menne leiden van dane, Ende hi sprac sinen leiders ane, Die eerlike liede schenen: 190[regelnummer] ‘Ay mi! en leidt mi niet henen, Maer laet mi in enech hoeckelkijn
[pagina 475]
Van deser stat mijn wandelen sijn.’ Si seiden: ‘Dat en mach nu niet wesen; Maer du selster comen na desen, 195[regelnummer] Maer du moets eer vele gedoegen.’ Van danen hebben sine getoegen: Dien scoenen beemt si overleden, Ende brachtenne in eere donkerre steden, Daer hi sach al ongeval 200[regelnummer] Ende tormente sonder getal. Daer horde hi dese woerde mede: ‘Dit es der sondaren stede, Ende dit sijn hare tormente, Der geenre die setten hare atente 205[regelnummer] Ten quaden ende ten vuelen sonden, Ende nemmermeer en werdes indde vonden.’ Ende doe wert hi al gereet Te sijnre stede weder geleet.
Van den selven noch. XXVIII. Mettien wert hi in wake, Van vare sere tongemake, Ende viel in groten weene. Die joncvrouwe scone ende reene 5[regelnummer] Dochte hem stinckende lingne wesen. Also stont hem die sen van desen, Van dat hi hadde anegesien, Ende quam hem so begherte van dien Ende van den quade de vrese so groet, 10[regelnummer] Dat hi moeste als dore noet Te bedde gaen al ongesont. Als die coninc dit verstont, Ghinc hi tote hem ende vraget Van wat evele dat hi claget. 15[regelnummer] Die sone seide hem na dien Algader wat hi hadde gesien. ‘Vader.’ heeft hi vort geseit, ‘Twi heefstu een strec geleit, Omme te vane die siele mine 20[regelnummer] In die ewelike pine? En dade die hulpe Gods te voren, Mine siele ware verloren. Ende nu, o vader, al es dat sake Dattu niet en wils volgen mine sprake, 25[regelnummer] Doch en lech mi cracht niet ane, Den rechten salegen wech te gane Te minen meester Barlaam, Daer mi salecheit bi quam an. Wiltuut met crachte wederstaen, 30[regelnummer] Ic sal van rouwe sterven saen; Ende du en sout gheen vader wesen, Ende du verlies dinen sone in desen.’ Als de coninc horde dat, Wert hi van torne recht als mat, 35[regelnummer] Ende en weet wat anevaen. In sijn palays es hi gegaen. Tote Theodas sijn comen weder Die duvele, die op ende neder Hem seiden hoe si verwonnen waren. 40[regelnummer] ‘Keytyve! hoe hebdi gevaren, Dat u verwonnen heeft een kint!’ Si seiden: ‘Wi en mochten twint Ghedoen, noch anegesien Dat si tcruce te heetene plien.’
[pagina 476]
45[regelnummer] Hier [na] die coninc, met haesten groet, Theodas te hem ontboet, Ende sprac hem [ane] met droeven moede: ‘Al dattu ons leereds, vroede, Dat en mach ons vromen te gheenre stont. 50[regelnummer] Es di els enege vroetscap cont, Die toent ons, ende niet en late, Op die hope van enegher bate.’ Bi wille van den toeverare Ghingen si beide sdaechs daer nare 55[regelnummer] Ten jongelinc. Die vader sprac Ende seide in menegen lac, Dat hi sinen wille veronwaerd. Maer die sone, die Gods aerd, Antwerdde hem te poente wale. 60[regelnummer] Doe nam Theodas ane de tale Ende sprac: ‘Nu sech ons, wat Heefstu bekint, Josaphat, An onse onstervelike gode, Dattu afstaes haerre gebode? 65[regelnummer] Daer du vergrams bi dinen vader, Ende van den volke al teenen gader Bestu sware benijdt daer mede. En wetstu niet dat dijns vader bede An die gode bejaechde hier voren, 70[regelnummer] Dattu ter werelt souds sijn geboren, Ende dat si di mogen gheven Al dat di orborlijc es in dleven?’ Doe antwerdde die jongelinc: ‘Hore, diepheit alre dolende dinc, 75[regelnummer] Stanc der deemsterheit menechfout, Logenachtech, catijf, out! Hoe waenstu bescernen dwoert, Dat alle salecheit bringt vort, Daer die dolen bi ten wege comen 80[regelnummer] Van eweliker salegher vromen? Sech, wien duncti dienen best: Gode, daer alle goet in gevest Es ende vermach boven al te voren, So den duvelen verloren, 85[regelnummer] Ofte den afgoden sonder leven, Diemen met hoerdoeme lof mach geven, Met quaetheiden menegerande? Dat dier, dattu brings ter offerande, Es beter dan dijn afgod. 90[regelnummer] Wiltu dat wel merken, sot? Want die afgod es gemaect Van den mensche, ende wel geraect Heeft God gemaect die diere. Du best oec van dulre manierc 95[regelnummer] Dan tdier; want het kent diet voet, Dan doestu niet dinen sceppere goet.
[pagina 477]
Dus eest seer ongetame, Dat ghi keytive soudt seggen blame Den gerechtegen van enegher scout. 100[regelnummer] U selven ghi beweenen sout. Want na den quade, dat ghi begaert, So doedi uwer goden aert. Die mesdoen wille met orloge, Die maect van Mars sinen god hoge; 105[regelnummer] Ende die ter onsuverheit mect, Heeft Venus teenre godinnen getrect; Die te dronkentscapc hem voeget, Bachus hem teenen gode genoeget; Ende dier gelike na tallen quade 110[regelnummer] Maken si hare gode bi rade, Ende aldus moet elc hantieren tquaet Al na sijns afgoden stact. Wie soude al tquade te seggene gehitten, Hem en soude de mont besmitten? 115[regelnummer] Dits dijn gheloeve, Theoda, Dattu mi raets te volgene na. Den almechtegen vrayen God Salic dienen, ende sijn gebod Salic doen met alre cracht; 120[regelnummer] Want hi mi heeft uut sduvels macht Verloest bi sinen Sonc goet, Die daeromme wilde stortten sijn bloet. Wats scoenre dan dbelien van desen Ende dien Gode dienen daer wi af lesen, 125[regelnummer] Die anders niet en es dan al goet? Want sijn gebod es dat men moet Gherechtech sijn in alle stede; Hi gebiedt oetmoedechede, Suverheit gebiedt hi met, 130[regelnummer] Ontfarmecheit es sine wet, Trouwe, pays ende waerheit. Selve es hi caritate geseit. Desen eest vele beter dienen, Dan dinen quaden goden onsienen, 135[regelnummer] Beide in werke, daden, ende in namen: Die hen dienen mogen hen scamen!’ Nu sprac Theodas hier nare: ‘Merc, dit es oppenbare, Dat ghehouden es onse wet 140[regelnummer] Van meneghen wisen ende geset Van coningen, van der werelt heren, Diere negheen quaet in en wilden keren. Maer die wet van Galylee Die en gaven liede ierst uut nemmee 145[regelnummer] Dan XII dorpers, liede sot. Hoe mochte dan hare gebod So comen, dat ment soude prisen, Ghelijc van den mechtegen wisen?’, Josaphat sprac deser gelike: 150[regelnummer] ‘Theodas, du dunes mi gelike Enen esel, die hort ende niet verstaet, Werwert dat die redene gaet. Sod, nu sie ende merc dware: Dat vele vroede ende vorbare,
[pagina 478]
155[regelnummer] Ende heren groot in machte, Uwe wet houden met crachte, Dat mach men micken cracht van lieden; Maer dat onse wet bedieden Lettel liede van machte cleene, 160[regelnummer] Dat mach men micken Gods macht alleene. Waert dat hadden onse wet Philosophe ende vroede geset, Ende datse die princen hadden behoet, Du mochts wel seggen in dinen moet, 165[regelnummer] Dat het ware menschen cracht. Nu heefstu selve wel vortbracht, Dat visschers waren, liede ruut, Die onse wet ierst gaven uut, Ende datse weerde in menech lant 170[regelnummer] Menech coninc, menech tyrant. Nochtan gaet die werelt dure Hare woerde, hare screfture. Wat mach dit van di sijn geacht Anders dan Gods almogende macht, 175[regelnummer] Om onse sonderlinge salechede Van Gode gesent, den mensche mede Te bringene an Gode gestade? Van den ertschen loeneren die scade Ghenas alle evele van den lieden. 180[regelnummer] Die duvele si allene niet en schieden Van den lieden, maer dwongense seere; Si maecten te niente hare leere. Toeverie si onttaden, Gheen venijn en mochte hen scaden. 185[regelnummer] Sech, wat daden noyt dine vroede, Wies vroetscapen God, die goede, Dulheit getoent heeft altemale? En es els niet dan scoene tale, Daer si een deel decten met 190[regelnummer] Den stanc van haerre stinckender wet.’
Hoe Theodas bekeerde. XXIX. Als Theodas dit heeft gehort, So en dar hi spreken niet een woert, Ende blijft peysende daer hi staet, Dat sijn doen es algader quaet, 5[regelnummer] Ende peysde, hi wilder scheeden uut. Ten lesten sprac hi over luut: ‘Waerlike, coninc! in dinen sone So es des almechtechs Gods woene. Waerlike sijn wi verwonnen, 10[regelnummer] Want wi gheene antwerde en connen. Der kerstene God es God allene, Hare geloeve es goet ende reene.’ Tot des conincs sone sprac hi echt: ‘Nu sech mi, siele wel verlecht, 15[regelnummer] Sal mi Jhesus Cristus ontfaen,
[pagina 479]
Oft ic der quaetheit wille afstaen?’ ‘Ja hi,’ antwerdde Josaphat. Vort so leerde hi hem al dat Datter salecheit toebehoert, 20[regelnummer] Ende brachtene soe voert, Dat hinc brachte in den voetspore, Daer hi ierst in sette Nachore. Ende hi ghinc ten selven man, Daer Nachor te voren toe ran, 25[regelnummer] Ende dede so bi sinen rade, Dat hi quam ter Gods genade. Maer eer hi ghinc te sinen hole Ende brac al die quade scole; Ende de bocke ende al dat hi daer vant, 30[regelnummer] Heeft hi altemale verbrant.
Hoe Josaphat coninc wert van half sijns vaders rike. XXX. Die coninc, diet aldus siet staen, Van rouwe en wect hi wat angaen. Doch nam hi sinen nauwen raet. Arachis, daert al ane staet, 5[regelnummer] Die sprac aldus: ‘Coninc here! Wat mogen wi nu doen emmermere Omme te bekeerne dinen sone? Also ic te merkene ben gewoene, So en es al niet onse pine sture; 10[regelnummer] Want het geeft hem die nature, Ofte hets hem verscepen voren. Daedstu hem van den live toren, So waerstu viant dijnre naturen. Hi es gereet oec talre uren 15[regelnummer] Om sinen god te latene dleven. Ic en weet di anderen raet wat geven, Dan dattu jegen hem deels dijn rike Ende latene leven als hem gelike. Bi avonturen die besicheden 20[regelnummer] Om sijn rike wel te bevreden, Die selenne bringen tonsen state. Ic en weeter els ane geene bate: Al hout hi der kerstene gewoene, Du en verlies niet dinen sone; 25[regelnummer] Enech solaes heefsture af doch.’ Die coninc wilde doen noch Arachis raet, ende quam ten sone, Ende seide hem altemale tgone, Hoe hi wilde dat hi trike 30[regelnummer] Half besate mogendelike, Ende dade al nu sinen wille in desen. Wilde hier af overhorech wesen, Het soude hem emmer costen dleven. Als die sone heeft beseven, 35[regelnummer] Dat hi mach doen svader gebod Sonder verwerken sinen God, So georloefde hi svader wille. Nochtan en sweech hi niet stille Hi en seide dus: ‘Vader, here! 40[regelnummer] Ic was in herde groten ghere Te volgene minen meester goet; Maer. here, sint aldus wesen moet, Ic sal doen dat ghi begaert. Indien dat menre niet met en vaert, 45[regelnummer] Daer men die doeget met mach testoeren, So eest goet den vader hoeren. Die coninc wert een deel verblijdt. Josaphat wert in corter tijt Als coninc in half trike gesat. 50[regelnummer] In ene der meester stat
[pagina 480]
Was die stoel van sinen rike. Doe hiere ierst in quam mogendelike, Dede hi vore hem voeren met eren Dat tecken van den cruce ons Heren, 55[regelnummer] Ende deedt uutsteken telken torre. Daer na so wert hi in porre Ten temple, dien hi altemale Neder dede vallen te dale, Ende en liet van den afgoden twint 60[regelnummer] Lijcteekens bliven, daer hijt vint. In die middelt van der stede Hi Kerste ene kerke maken dede Sonderlinge diere ende groet, Ende al den volke hi geboet, 65[regelnummer] Dat si daer quamen Gode anbeden, Ende met sonderlinger wijsheden Ghinc hi selve den volke toegen, Hoe si ane dafgode waren bedrogen, Ende heeft hen Gods, ons Heren, wet 70[regelnummer] Ghetoent goet ende onbesmet, Also die ewangelie leert. Ende also heeft hi sijn leven gekeert, Dat hi bi siere heilegher sede Tfolc al brachte ten kerstenhede. 75[regelnummer] Doe si horden dese maren, Die in wildernessen waren Ghevloen ende in die hagedochten, Daer si dlijf ontdragen mochten, Quamen ute bisscoppe, moencke, papen; 80[regelnummer] Ende alse hi die conde betrapen, Ontfinc hise eerlike ende soete, Ende dwoech hen beide hoeft ende voete, Ende settese werdelike Harenthare in sinen rike, 85[regelnummer] Ende dede hen kerken ende vonten wien. Tierst wilde hi dat men den vrien Ende den groten princen doepsel gave, Ende mense met Gods gracien lave, Daer na die ridders ende edelinge, 90[regelnummer] Ende men dan ten gemeenen ginge. Ende wie dat doepsel ontfinc, Was hi besiect van enegher dinc, Hi wert gesont beide tsamen Van sielen ende van lichamen. 95[regelnummer] Doe die liede hoerden dat, Willen si alle ten coninc Josaphat. Die duvele moesten alle varen Uut haren temple ende seer mesbaren. Dus wert altemale sijn rike 100[regelnummer] Ghesuvert sere cortelike, Ende daer wert hoege in verheven Dat salege kerstelike leven, Ende die coninc maecte hem clare Enen vrayen exempelare. 105[regelnummer] Hi wiste dat ten coninc toehort, Die liede te leerne vort Gode, onsen Here, tontsiene, Ende gerechtecheit te pliene. Oec dochten hem die scoenste saken 110[regelnummer] Ter ontfarmecheit geraken. Ten kerkere ghinc hi doe saen: Die omme gheltschout waren gevaen, Ende van gheldene en hadden gheene gewout, Hi galt vore hen hare scout. 115[regelnummer] Die van anderen mesdaden Ghevaen waren heeft hi geraden, Dat si laten hare quade vite, Ende in dien scalt hise quite. Hi was weesen ende weduwen vader, 120[regelnummer] Ende die in noede waren allegader. Ende vele van sijns vader sale Lieten sijn doen altemale, Ende quamen ten coninc Josaphat, So dat cortelike na dat 125[regelnummer] Sijns vader hof wert herde cleene, Ende dat sine groet ende gemeene.

[pagina 481]
Hoe Josaphats vader kersten wert. XXXI. De coninc Avenier hi merct, Dat sijn rike dus niet en sterct, Ende peyst dat hi dus comt in noden Bi der valscheit siere afgoden. 5[regelnummer] Al sinen raet te hoepe hi trect, Ende sinen sin al hi hen onttect; Ende God heeft den raet gewijst, So dat elc den sin sijns heren prijst; Want bi sijns soens heilege bede 10[regelnummer] Quam die vader ter heilechede, So dat hi cortelike na tgone Aldus screef te sinen sone: ‘Avenier, coninc van Inden, Te Josaphat, sinen lieven kinde. 15[regelnummer] Vare wel emmermeere, Lieve sone. Mi moeyen sere Mine gepeyse menegerande, Want ic siet al gaen ter scande Onse doen ende onse toeverlaet, 20[regelnummer] Ghelijc dat een roec tegaet. Nu kinnic dat al waerheit, Dat mi van di was geseit. Ic hebbe di al te fel gesijn, Ende ontlijft menegen kerstijn. 25[regelnummer] Nu die donckerheide groet, Die mi dlicht te siene verboet, Heeft mijn ogen een deel gelaten, Also dat ic sie van baten Een deel lichts, al eest cleene, 30[regelnummer] Ende mi berouwet mijn doen onreene; Maer dat licht, dat ic nu merke, Verdonckert van enen anderen swerke, Dats de menechte miere mesdaden, Dat mi Cristus te siere genaden, 35[regelnummer] Sorghic sere, niet en sal ontfaen. Wat ic hier toe sal bestaen, Suete sone, maect mi vroet das.’ Alse Josaphat dese letteren las, Was hi blide, ende daer toe saen 40[regelnummer] Es hi in heimelijcheiden gegaen Vore dbeelde van onsen Here, Ende viel daer vore weenende sere, Ende seide deser woerde gelike: ‘Ic dancke di, Here van hemelrike, 45[regelnummer] Minnere der armer menschelijchede, God der ontfarmecheiden mede! Want du heefs geleden onse mesdaet Ende geverst so menech quaet, Ende laets ons ongewroken varen. 50[regelnummer] Over lanc wi werdech waren Van di gewoerpen te sine in tfier, Omme exempel te gevene hier, Ghelijc du daeds den vijf steden, Die du verbrandets, omme hare onseden, 55[regelnummer] Beide met solfere ende met viere. Maer dine gedoechsamheit goedertiere Es gestort nu op ons lieden.’ Hierna saen, horic bedieden, Voer hi ten vader met haesten groet, 60[regelnummer] Dien grote vroude in therte scoet, Doe hi des soens wert geware. Met groeten liefliken gebare Heeft hi den sone gehelst ende gecust, Ende dede maken, als diens lust, 65[regelnummer] Ene feeste te wonderne sere In sijns liefs soens eere. Hier na saen quamen si te samen, Ende gaven woerde ende namen Na dien dat gescepen stoet. 70[regelnummer] Maer wie mochte sijn so vroet, Die mochte geseggen dat, Wat die coninc Josaphat Daer seide heilegher philosophien? So dat die vader wel dar lien 75[regelnummer] Op die grote Gods genaden, Ende beliede sine mesdaden,
[pagina 482]
Ende dede altemale vort Dat goeden kerstenen toebehort, Ende beterde also sijn leven, 80[regelnummer] Dat men op hem dat woert mach geven, Dat op sente Pauluse was geseit: ‘Daer overvloyde die quaetheit, Daer heeft overgevloeyt die gracie ons Heren.’ Vort ghinc Josaphat bekeren 85[regelnummer] Alle sijns vader baroene, Ende brachte al tfolc te dien doene, Dat si alle riepen uut enen monde: ‘En es gheen God in vrayer conde, Dan Jhesus Cristus met sinen Vader 90[regelnummer] Ende den Heilegen Geest te gader!’ Hier na Avenier die coninc Na sine guldene afgode hi vinc, Ende deedse al te sticken slaen, Ende gaf tgout den armen saen. 95[regelnummer] Die tempele dede hi destruweren, Ende Cristus kerken overal fonderen Ende maken met coste groet, Waer dats hem dochte noet, So dat van volke menech covent 100[regelnummer] Van den rike al ommetrent Ten kersteliken geloeve quamen. Josaphat was in Gods namen Sijns vader salechlijc petrijn: Den vleesscheliken winnere sijn 105[regelnummer] Heeft hi gewonnen geestelike. Alle die liede van den rike Worden kindere van den lichte, Die te voren in die hichte Waren van der deemsterheit groet. 110[regelnummer] Van siecheiden swaer alle noet [Ende] der duvele alre hande Wert gesteken al uten lande, Ende menege miracule scone Toegede God daer van den throene.
Des conincs Aveniers doot. XXXII. Hier na Avenier die coninc Also ter penitentien vinc, Dat hi hem al wilde ontladen Van allen uterliken daden, 5[regelnummer] Ende den sone hi beval Van den rike die sorgen al, Ende selve es altoes bleven In weenen ende in een scerp leven, Beide in vastene ende in waken, 10[regelnummer] In orisoene, in heilegen saken, Dat hi met groten verdriete Sine sonden brachte te niete. Aldus leefde hi IIII jaer, Ende doe hem was sijn sterven naer, 15[regelnummer] Wert hi van sinen sonden in vare. Maer sijn heilege sone care Gaf hem salechliken troest, Daer hine uut sorgen met heeft verloest, Ende seide: ‘Vader, en ontsiet u niet: 20[regelnummer] Gheene sonde die geschiet En mach verwinnen Gods genaden, Diere hem ane keert te staden. Sonden mogen getelt sijn al, An Gods genade en es geen getal.’ 25[regelnummer] Metter gelike van deser vertale Vertroeste hi den vader wale, Dat hi in goeder hopen es bleven, Ende die hande op heeft geheven, Ende dancte Gode alles te voren 30[regelnummer] Dat sijn sone ye was geboren. Vort seit hi ten sone sijn:
[pagina 483]
‘Suete sone, nochtan niet mijn, Maer des Vader van hemelrike, Hoe sal ic di genoech groetelike 35[regelnummer] Ghedanken ende gebenedien? Ende der hoechster herscapien Hoe salics gedanken hare? Want ic die was oppenbare Verloren, ende bi di ben ic vonden.’ 40[regelnummer] Na dat hine custe in corter stonde Sprac hi dus: ‘God goedertiere! In dine hande minen geest ic stiere.’ Ende aldus gaf hi de siele sijn. Sijn sone bi minnen fijn 45[regelnummer] Beweendene met groeten sere, Ende begroeffene met groter eere. Nochtan en dede hi niet over hem maken Enege coninclike saken; Maer na der penitencien cure 50[regelnummer] Heeft hi gedect sine sepulture In steden daer lagen heilege lieden. Als die andere alle schieden Van den grave, alsoet moeste wesen, Bleef hi daer allene na desen, 55[regelnummer] Weenende VII dage lanc, In beden sonder aet ende dranc. Ten palayse ghinc hi doe na dat, Ende gaf al des riken scat Den armen, dies hadden noet, 60[regelnummer] So dat hi sonder cleene of groet Van bordenen van ertschen goede De nauwe poerte leet met spoede.
[Hoe Josaphat sijn rike opgaf.] XXXIII. Viertech dage na svader endde Dede hi herdinken svader met genende In herde sonderlingen doene, In aelmoesenen, in orisoene, 5[regelnummer] Ende daer na dede hi te samen Alle die waren van meester namen, Ende ghinc hogelike daer mede In sine coninclike stede, Ende sprac, dat sijt alle hoerden, 10[regelnummer] Die gelike van desen woerden: ‘Siet gemeenlike alle gader: De coninc, mijn here, mijn vader, Es hier nu doot ende es gevaren Ter gerechteger vierscaren, 15[regelnummer] Daer hi redene moet gheven Hoe hi geleidt heeft hier sijn leven, Ende hi en voerde ander hulpe hem mede Dan de gewerke, die hi hier dede; Ende dit es ene dinc gemeene 20[regelnummer] Der menschelijcheit groot ende cleene. Nu, lieve vriende ende bruedere mijn, U heeft cont genoech gesijn, Hoe ic hebbe gelevet sint Dat Cristus met mi wert bekint, 25[regelnummer] Ende hoe dat met mi was versmaet Al dese werelike staet, Ende hoe ic Cristum begherde allene Vore alle dese werelt gemeene Te dienenne in rusten van sinne, 30[regelnummer] Daer mi niet en liet comen inne Mijns vader sonderlinge doen, Ende omme dat ic hebbe geploen Der vaderlikere onderhorecheit, Waer bi dat mijn arbeit 35[regelnummer] Bi Gods gracien niet en es leden Te vergeefs; want ter salecheden So hebbic bracht minen vader, Ende u doen kinnen algader Den vrayen God bi mijnre leeren, 40[regelnummer] Ja bi der heilegher gracien ons Heren.
[pagina 484]
Nu eest tijt dat ic besta Daer hi wille dat ic ga, Ende ic hem mijn belof voldoe. Nu gheeft alle raet daer toe, 45[regelnummer] Wie ghi wilt dat u coninc si Ghi sijt nu, dat duncke mi, Volmaect in den wille ons Heren, Ende daer toe vroet van siere leeren.’ Doe die heren dit horden al, 50[regelnummer] So wert daer een groot gescal Van jammerheiden ende van weene. Daer en was no groot no cleenc, Hi en was in selken mesbare, Dat u niemen en geseide dware; 55[regelnummer] Ende in dier jammerliker voeren Si alle gemeenlijc swoeren, Dat sine hen en laten ontfaren niet. Aldus toenden dit verdriet Die princen ende al tfolc gemeene, 60[regelnummer] Ende mesbaerden in groeten weene. Die coninc hietse swigen stille, Ende seide te doene haren wille, So dat hise cume gestilt heeft, Ende wech te vaerne hen orlof geeft, 65[regelnummer] Dat si droeflike daden. Doe nam hi, als hem te beraden, Heimelike enen prince waert, Daer hi vriendelike ave begaert, Dat hi sijn conincrike ontfa. 70[regelnummer] Dit was hi, also ict versta, Barachias, daer ghi hier voren Ander redene mocht af horen, Dies hi van den coninc gewan Ghemint te sine vore alle man. 75[regelnummer] Nu bidt hi hem dat hi regnere Ende tfolc berechte na Gods eere, Dat die ander al ontseide, Ende dit den coninc te voren leide: ‘O coninc! hoe ongehoert 80[regelnummer] Es na Gods gebod dijn woert! Ofte dijn onste aldus si, Dattu souts onnen gelijc di Dinen evenkerstenen, met redenen wat Soutu van di werpen dat, 85[regelnummer] Daer du mede wilt laden mi? Eest dat goet regneren si, So houdet selve dat es goet; Ende eest datter sielen oec es onspoet Twi wiltu mi deren dan?’ 90[regelnummer] Aldus sprac die goede man. Also liet die coninc die tale. Tsnachts screef Josaphat altemale Sinen wille, ende wie hi woude Dat in dlant regneren soude, 95[regelnummer] Ende heeft Barachien gescreven. Vort hoe die liede souden leven, Heeft hi gescreven scone utermaten, Ende heeft dat gescrefte gelaten In sine camere, ende also van danen 100[regelnummer] Nachts stille sonder iemens vermanen. Dit en mochte verholen sijn niet lange. Nuchtens wert mesbaer so strange, Als men horde dat hi wech ware. Doe liep al tfolc harenthare, 105[regelnummer] Ende hebben alle die wege beleit. Saen waest also bereit, Dat hi was vonden in ene stede Nerenstelike in sine gebede. Als sine sagen diene vonden, 110[regelnummer] Seere weenen si begonden, Ende te keerne si hem baden, Ende sijn wechtiden si sere ontraden.
[pagina 485]
Ende hi sprac dus ane doe die sine: ‘Twi doedi omme niet dese pine? 115[regelnummer] Ic en sal u coninc meer wesen niet.’ Doch daden si so, wats geschiet, Dat si met hem te hove quamen; Ende daer die raet was al te samen, Daer swoer hijt hen met eede swaer, 120[regelnummer] Dat hi nemmermeer dach daer naer Met hen als coninc bliven en soude. Doe dede hi, dies niet en woude, In den conincliken staet Barachien vore alle den raet. 125[regelnummer] Die croene sette hi op thoeft sijn, Ende gaf hem tconinc vingherlijn. Oestwert dede hi doe sine gebede Over den coninc ende over al tfolc mede. Toten coninc so seghet hi: 130[regelnummer] ‘Siet, brueder, ic heete di: Verstant te dijnre salechede Ende te al dinen volke mede, Daer di God coninc af heeft gemaect, Dat hi ane hem heeft gesaect 135[regelnummer] Met sinen preciosen bloede. Ende na dien dat ict gevroede, Dattu vore mi kinneds Gode Ende hiels suver sine gebode, . . . Ende also een scip mesvaert, 140[regelnummer] Alst die stierman stiert hinderwaert, Also moet sijn met den coninc: Doet hi qualike sine dinc, Hi en doet scade hem niet allene, Maer den volke al gemeene, 145[regelnummer] Ende dies heeft hi te meerre wrake. Hieromme in alre sake Wachte di wel van alre sonde. Houdt den pays in alre stonde, Want Gode en siet men niet daer sonder. 150[regelnummer] Mere van deser werelt dwonder, Hoet alsnu opgaet ende alsnu onder, Ende in dese ongestadechede So houdt altoes goedertiernen sede, Want verkeren omme wandelende sake 155[regelnummer] Es des ongestadechs sins wrake. Wes gestade in dat goede, En verhefti niet in dinen moede Om enege glorie die lijt; Maer du souts peysen talre tijt 160[regelnummer] Omme donnedelheit dijnre nature, Ende om der doot onseker ure. Doestu dit, du en vals niet Altoes in der hovaerden vliet; Maer blive in die vrese ons Heren, 165[regelnummer] Ende du sels mogendelijc regneren. Ende dien die geeft, die volge naer Na dine macht, ende overwaer Soutu dat doen mogen wel. Weltu vore scoenre iet houden el, 170[regelnummer] Dan te doene altoes ontfermechede? Die noet hebben gef hen goet mede, Ghef dine oren ten armen gherne, Dat God sine oren di niet en werne. Alselc wi sijn onsen ondersaten,
[pagina 486]
175[regelnummer] Vinden wi Gode jegen ons gelaten. Van quaetheiden en hebbe herdencken geen, Maer vergef al in een, So sal di onse Here vergeven, Waert dattu quaems in enech sneven. 180[regelnummer] Ende alle mine lieve bruedere nu, Den selven God bevele ic u, Die u salech maken mach, Ende gheven dat groete bejach Van sijnre suetere heilechede 185[regelnummer] Hier ende in sine ewelike stede.’
[Hoe Josaphat ginc in de woestine]. XXXIIII. Als dese woerde waren leden, Viel hi oestwert in der beden. Daer na custe hi den coninc Ende alle die princen in den rinc. 5[regelnummer] Daer worden tranen uutgegoten. ‘Wee ons,’ riepen die genoten, ‘Dat wi nu dijns moeten derven!’ Ende noch riepen si ander werven: ‘Vader, behoudere! bi di 10[regelnummer] Met ons God bekennet si, Ende sijn van doelne gequijt, Ende wi sijn in rustelijc delijt.’ Als hi dus haren rouwe hort, Ghaf hi hen troestelike woert: 15[regelnummer] Al schiede hi van hen met lichamen, Hi soude sijn te haerre vramen Altoes metten geeste hen bi. Met desen woerden so ghinc hi Uten palayse. Hem volgeden nare 20[regelnummer] Alle die liede met mesbare; Ende doe si uter poert al quamen, Waerrenre selke als in gramen, Die sijn doen wilden hem blameren Ende wilden aldus van hem keren; 25[regelnummer] Selke volgeden hem toter nacht, Diese alle in tkeren heeft bracht. Aldus so ghinc hi blidelike, Die stercke jonghelinc, uut sinen rike, Als ofte een uut groter ellende 30[regelnummer] In sijn lant vroe weder wende. Noch hadde dese heilege man Sine gewoene cleedere an, Maer naest den live hadde hi an dat cleet, Dat scarp was ende wreet, 35[regelnummer] Dat hi van Barlaam ontfinc. Dien nacht bleef die jongelinc In een haveloes husekijn, Daer hi liet de cleedere sijn In aelmoessenen den aermen man, 40[regelnummer] Ende hi vinc dat wandelen an Mettien cleede geeleedt alleene, Dat sere scaerp was ende onreene, Sonder dranc ende sonder spise Ende sonder goet van enegher wise, 45[regelnummer] Sonder van ons Heren minne, Daer hi berrende so inne, Dat sinen heilegen gedochte Gheene dinc ghederen en mochte. Maer hi trac vaste ter woestine, 50[regelnummer] Daer hi doechde menege pine: Wortelen ende crudekijn Dat was die lijfnere sijn, Maer van watere was daer borste: Dus hadde hi pine van groten dorste; 55[regelnummer] Maer die starcke ons Heren minne, Die was gevest in sinen sinne, Was so berrende ende so groet, Dat si verblusschede al ander noet.
[Hoene de duvel becoerde]. XXXV. Die duvel, die alle goet benijt,
[pagina 487]
Maectem menegen swaren strijt. In die woestine, daer hi ginc, Tempteerde hine met menegher dinc: 5[regelnummer] Somwile brachte hi hem in memorien Van siere conincliker glorien, Van hen die hem te dienne plagen; Somwile van vrienden ende van magen, Ende van den live dat gemac. 10[regelnummer] Somwile hi hem in den sin stac Van sinen sinne die scarpheit, Ende sijns lichamen arbeit, Sine siecheit, sine ongewoene, Die lancheit van der tijt na tgoene, 15[regelnummer] Sinen dorst, sijn groot ellende, Ende donsekerheit van den endde. Dus was hi hem altoes ane. Alsoe men ons doet te verstane, Dat Anthonijs, die grote sant, 20[regelnummer] Was getempteert van den viant, Also was die heilege Josaphat, Die met Gode wederstont al dat. Doe hem die viant sach dus cranc, Ghinc hi enen anderen ganc, 25[regelnummer] Ende quam, als ofte hi een mensche ware, Met enen swerde getrect al bare, Ende voer oft hine soude slaen, Dat die ander heeft wederstaen. Doe quam hi als ene beeste fel, 30[regelnummer] Ende waendene vervaren wel Met sinen vreseliken gebare. Als een drake quam hi daer nare, Dat den anderen niet en deerde, Want hi hem met Gode verweerde, 35[regelnummer] Ende sprac dus an den viant fel: ‘O bedriegere! ic weet wel Wie du best: du best die goene, Die van beghinne best gewoene Te bedriegene die menschelijchede. 40[regelnummer] Op dat mi onse Here es mede, Ic verwinne al mine viande, So dat hen comen sal ter scande.’ Doe seinde hem die heilege man, Ende die duvel vloe van dan, 45[regelnummer] Ende Gode lovende ghinc hi vort. Ghesien heeft hi ende gehort Vreeslike beesten mede, Die daer waren in die wilde stede, Die hi leet al sonder vaer 50[regelnummer] Bi der Gods hulpen, die hem was naer, Ende die stercke ons Heren minne Die maecte pine ende vreese dinne.
Hoe Josaphat Barlaam vant. XXXVI. Alse hi dus lange termine Hadde gegaen in deser pine, So es hi ter woestinen comen, Die men Sennaer hort nomen, 5[regelnummer] Daer sinte Barlaams woenste in si. Daer vant hi dwater daer hi woende bi; Maer hi en can hem niet gewegen, Wat consten hiere toe can plegen, Dat hi Barlaam vinden can. 10[regelnummer] Daer ghinc die heilege jonge man II jaer achter die woestine, Daer hi in doechde menege pine, Daer onse Here wilde proeven inne Die stercheit van sinen sinne. 15[regelnummer] Doe hi dus na menechfoude Pine van hitten ende van coude,
[pagina 488]
Ende oec mede van honghere swaer, Want die wildernesse daer Droech lettel crude die dochten iet, 20[regelnummer] Ende na menech swaer verdriet, Die hem daden die quade geeste, Quam hi bi ons Heren volleeste, Daer hi menschen voetsporre vant, Dien hi volgede, ende al te hant 25[regelnummer] Es hi teenre hagedochte comen, Daer hi reene heeft vernomen Woenende enen hermite. Met groten sonderlingen delite So custe hi den heilegen man, 30[regelnummer] Ende seide hem al sijn doen vort an. Doe die hermite dat vernam, Wijsde hi hem waer Barlaam Woende; dies die ander sere Verblijdde doe in onsen Here, 35[regelnummer] Ende haeste hem derwert al dat hi mochte. Hi vant die duwiere der hagedochte; Ende als hi een sticke hadde gestaen, Clopte hi, ende doe sprac hi saen: ‘Benedie, benedie, benedie, vader!’ 40[regelnummer] Barlaam, die wiste algader Wie dat was, want hijt verheest Hadde bi den Heilegen Geest, Quam ute. Als hine sach ane, En kinde hine niet bi der gedane, 45[regelnummer] Want sijn scoen ansichte claer Was al verkeert van pinen swaer; Maer bi den geeste kinde hine bat, Ende die heilege Josaphat Kinde sinen meester wel. 50[regelnummer] Barlaam in beden vel, Ende als die bede was gedaen, Es elc ane anderen gevaen, Ende ondercusten hen met staden: Cume mochten siere af versaden. 55[regelnummer] Die tale heeft ierst anegenomen Barlaam: ‘Du best welcomen, Gods kint ende oer sekerlike Van den hemelschen conincrike Bi Jhesus Kerste, onsen Here, 60[regelnummer] Die du te rechte heefs in den ghere Boven al dat begherlijc es. Du heefs gedaen, seker wes, Als een coopman sere vroet, Die vercocht heeft al sijn goet, 65[regelnummer] Ende daermede heeft gecocht Die margriete diere uutgesocht.’ Als daeraf die tale leet, Telde hem Josaphat gereet, Wat God al na sijn wechgaen 70[regelnummer] Hem sijns willen hadde gedaen. Dit horde blidelike Barlaam. Als Josaphats tale endde nam, So sprac Barlaam weenende sere: ‘Lof ende glorie si di, God here, 75[regelnummer] Die altoes dien in hulpen best, Die di bi minnen ane sijn gevest!’ Na den love Gods van hen beeden Ter beden si hen beide gereeden, Daer si in waren lange stonde. 80[regelnummer] Daerna gereiden men begonde Teenen rikeliken male, Dat was meer van salegher tale Dant was van ertscher spise, Die met hen lettel was in prise: 85[regelnummer] Waermoes roeu, also, na sijn connen, Barlaam daer hadde gewonnen, Ende een lettel dadekine, Die daer wiessen in die woestine, Ende een deel van crude wilt, 90[regelnummer] Water een deel, alsoe dlant daer hilt. Na die benedixie van Gode Namen si rechte als van node Een deel van gheenre spisen cranc. Daer na seiden si Gode danc; 95[regelnummer] Daer na seiden si hare getide Ende orisoene; in Gode blide
[pagina 489]
Spraken si doe alle geestelijchede. Dus woende lange in ghene stede Met Barlaam sente Josaphat, 100[regelnummer] Die boven menschelijcheit den pat Ghinc in doene sonderlange, Ende was altoes als in bedwange Onderhorech den meester sijn, Ende leidde een heilech leven fijn 105[regelnummer] In sonderlinghere oetmoedecheden Ende in heilegen sconen seden. Oec hadde hi sonderlinge volleest Te verwinnenne den quaden geest; Ende als ict cortelike seggen sal, 110[regelnummer] So heilech was sijn leven al, Dats sinen meester hadde wonder. Den lichame hielt hi so tonder Van spisen, die hi nam so cleene; Ende hi en hadde genomen engheene, 115[regelnummer] Maer dat hi duchte, ofte hi dies storve, Datter sijn loen so bi bedorve. Hi was so gewoene in dwaken, Dat het gaet boven menschelike saken. Van orisoene ende van getiden 120[regelnummer] En mochte hem noyt een poent ontliden, So dat hi in gheenen stonden En werdt in ledecheiden vonden.
[Barlaams doot]. XXXVII. Alse dese twee heilegen hare leven In Gode aldus te samen bedreven, Ende het lange stont geduerde, Daer grote pine elc in besuerde, 5[regelnummer] So riep die oude eens na tgone Sinen geesteliken sone, Ende hi seide te hem al dat: ‘Mijn alreliefste sone Josaphat, In dese woestine behoevedi 10[regelnummer] Hier te wandelne met mi; Ende eens daer ic Gode omme bat, So belovede hi mi dat, Di te siene vore mine doot. Dits geschiet; hi hebs lof groot. 15[regelnummer] Nu es mi mijn sterven bi, Daer mijn ghere af es vervult mi, Dat ic moge met Kerste in vrouden sijn. Ende du den lichame mijn Na die doot met erden vulle, 20[regelnummer] Ende doe tgemul metten gemulle, Ende blive altoes vort hier ter stede Levende in der geestelijchede, Ende miere oetmoedecheit gedinc. Ic ontsie sere ene dinc, 25[regelnummer] Dattie menechte der vianden Mine siele selen wederstanden Om mine grote roeckeloeshede. Du, lieve sone, en ontsie niet mede Die pine noch dien langen tijt, 30[regelnummer] Noch der quader geeste gestrijt; Maer bi der cracht van Jhesus Criste Selstu verwinnen al dese twiste, Ende dijn endde selstu so biden Als oftuut elcs daechs souds liden.’ 35[regelnummer] Josaphat, die dit verstaen Heeft, hi liet so meneghen traen, Dat hijt omtrent hem maecte nat, Ende nerenstelike hi hem bat, Dat hine achter hem niet en liete. 40[regelnummer] Vort sprac hi in desen verdriete: ‘Twi, vader, soutstu allene
[pagina 490]
Dine vrome hebben, ende niet gemeene Van den evenkersten dijn? Du vaers henen ter rusten fijn, 45[regelnummer] Ende du laets mi hier ter stede In pinen, in keytivechede. Nu biddic di, bidt onsen Here, Dat hi also die dingen kere, Dat ic met di henen vare.’ 50[regelnummer] Die oude die sprac oppenbare: ‘Wi en sijn niet sculdech te stane Jegen tfonnesse Gods; te gane Ic hebbe hier vore ane Gode bejaecht, Diet bi sinen ingel mi heeft gesaecht, 55[regelnummer] Dattu noch niet en werds ontlast, Maer du moets bliven winnende vast Omme de verciernesse dijnre croenen, Die du noch meer moets verschoenen. Du en heefs gestreden noch niet 60[regelnummer] Ten loene, die di God biet; Du moets een deel noch pinen te dier vromen, Ende dan in Gods bliscap comen. Ic ben C jaer wel out, Ende hebbe bi Gods gewout 65[regelnummer] Hier LXXV jaer gesijn. Al en wert so lanc niet dijn termijn, Hi sal di na Gods wille naken, Die di werdech wille maken, Dat men di gelike loent 70[regelnummer] Metten genen, die onbecroent Die den last den dach al dore Droegen wel in den labore. Lieve kint, houdt blidelike Gods decreet van hemelrike.’ 75[regelnummer] Met desen woerden wert Josaphat Een deel getroest; ende saen na dat Heeftene Barlaam gesent Toten hermite, dien hi kent, Omme enege dinge die gebraken, 80[regelnummer] Daer hi soude sacrament mede maken, Dies Josaphat daerna volquam; Ende die heilege Barlaam Hevet theilege sacrament ontfaen, Ende Josaphat daer na saen 85[regelnummer] Ontfinct van den heilegen vader, Die in den Heilegen Geest verblijdde algader. Hier na vingen si ten male, Ende na den male ter salegher tale, Ende Barlaam nam ane die woert: 90[regelnummer] ‘Wel lieve,’ sprac hi, ‘meer voert En sal ons houden niet te samen De spise des lichamen. Ic ga mijnre vorderen wech gemeene. In dese stede moetstu allene 95[regelnummer] Ane mi dine minne toegen Bi den gebode Gods des hoegen, Ende toten ende daer in volstaen, Daer du leeringe na heefs ontfaen, Ende te gedinkene altoes 100[regelnummer] Miere sielen in gebede ende niet roecloes.’ Deser gelike ende andere woert Brachte Barlaam daer vele voert Dien dach ende dien nacht al dure.
[pagina 491]
Josaphat was therte al sure 105[regelnummer] Om tscheeden van Barlaam; Ende als die ander dach opquam, Hief Barlaam te Gode wert die hande Ende die oegen, ende sprac te hande: ‘Here God! du best over al, 110[regelnummer] Ende vervult alle dinc grot ende smal. Di moet sijn van mi lof geseit, Want du heefs mijn oetmoedecheit Aenscouwet so, dat ic di eere Ende love emmermeere. 115[regelnummer] Ende nu, Here, ontfaet mi wale In dine ewelike sale, Ende en ghedincke oec niet Sonden die mi sijn ghesciet. Du moets bewaren oec ende bescouwen 120[regelnummer] Desen cnecht, dinen getrouwen; Bescermene in alre stede Van des viants mogenthede.’ Na dat endde die bede sijn, Ende doe hi hadde met minnen fijn 125[regelnummer] Josaphat gehelst ende gecust, Ende geseit al dies hem lust, Strecte hi blidelike sine lede Ende voer ten langen vrede. Josaphat, die sere mesbaerde, 130[regelnummer] Brachte den lichame ter arde Met selkere eeren als hi vermochte, Ende bleef in heilegen gedochte.
Josaphats doot. XXXVIII. Met berrenden sinne viel eens na dat In sinen gebede Josaphat, Ende dat was neven sijns meesters grave. Ende alse hi schiet der bedingen ave, 5[regelnummer] So es hi in slape comen, Ende heeft in visioene vernomen Dien selven, dien hi te voren sach, Daer men hier vore af doet gewach, Ende leiddene den selven pat 10[regelnummer] Ten selven mersche, ter selver stat. Ende als hi binnen der steden quam, Hem jegen comende hi vernam Die II croenen droech, van lichte claer, So scone wit overwaer, 15[regelnummer] Dat noyt menschelike ogen en sagen. ‘Wies sijn die croenen?’ began hi vragen, Ende men heeft hem geantwort: ‘De ene si toebehort Dy, omme die sielen menechfoude, 20[regelnummer] Die bi di comen sijn ten behoude. Meer scoenheden wert haer noch gegeven Om dijn hermiten leven, Condiere toten endde in gesijn. Dandere croene es oec wel dijn, 25[regelnummer] Maer du moetse geven vort Dinen vader, die om dijn woert Uten quaden wege es comen.’ Als Josaphat dat hadde vernomen, So antwerdde hi dus te desen: 30[regelnummer] ‘Hoe mach emmermeer dit wesen, Dat mijn vader geloent sal sijn Ghelijc mi, die in lange pijn Hebbe geweest, die niet en es cleene, Omme corte penitencie allene?’ 35[regelnummer] Ende doe sine tale dus inde nam, Dunct hem dat hi siet Barlaam, Diene scalt omme dese tale, Dat hi verdroech herde wale, Ende hi seide: ‘Verghevet mi, vader.’ 40[regelnummer] Dit hadde sine costume algader Te voren geweest, als hine scalt, Dat hi met dier antwerdden galt. Vort bidt hi hem, dat hi hem seghet
[pagina 492]
Ende toene waer hi wandelens pleget. 45[regelnummer] ‘Alhier in dese scoene stede,’ Seit hi, ‘ende in die middele mede.’ Doe waende Josaphat bidden naer, Dat hine met hem leide daer. ‘Dan mach niet sijn,’ hi seget, 50[regelnummer] ‘Want dijn vleesch noch sere weget. Maer eest dattu manlijc volstaes, Ende du na mijn leeren gaes, Du sels saen comen teeser stede, Ende in geliker werdechede 55[regelnummer] Selstu wesen daer ic si, Ende bliven ewelike met mi.’ Josaphat die wert in wake, Die vort meer ten hemelschen smake Altoes hadde den ghere groot, 60[regelnummer] Ende bleef al toter doot Leidende een ingelijc leven. Als hi sijn rike wilde begeven, Hadde hi XX jaer ende vive, Ende levede vort in heilegen live 65[regelnummer] Hermite XXXV jaer; Ende eer dat hi quam aldaer, Hadde hi den menegen bekeert, Daer hi bi mach sijn geeert Metten apostelen ons Heren. 70[regelnummer] Maertilie was al sijn gheren, Ende hi predecte Gods woert. Als hi dus sijn leven vort Leedde in groter salechede, Eenen salegen inde hi dede, 75[regelnummer] Ende voer in dat hemelsche rike, Daer hi sal sijn ewelike In die bliscap ongenoemt. Den Here, daer al goet af coemt, Hi vor ons so bidden moete, 80[regelnummer] Dat elc sine mesdaet geboete Hier in dit lijf, ende vort doe soe, Dat hi met Gode altoes si vroe.
Van Josaphat dleste. XXXIX. Als doot was dese heilege sant, Wert het cortelike becant Enen hermite, woende daer bi, Ende die selve so was hi, 5[regelnummer] Daer ierst Josaphat ane quam, Ende die hem vort wijsde Barlaam. Dese gaf hem sepulture Na den state, na der cure, Dat hem sine macht daer gaf. 10[regelnummer] Hi leidene in sijns meesters graf. Ende daer, in weet niet hoe lange, Was hem geheeten dat hi gange, In visioene, in Ynden lant, Ende hi den coninc doe becant 15[regelnummer] Die dingen al van Josaphat. Ende die ander dede al dat, Ende quam ten coninc Barachien, Dien hi die dinc al wilde belien. Die coninc en was niet roeckeloes, 20[regelnummer] Want hi en lette niet altoes; Hi voer ende met hem groot gediet, Ende ruste lettel ofte niet Eer si quamen ter hagedochte. Die coninc dat graf besochte, 25[regelnummer] Daer hi in vant den dieren scat: Barlaam ende Josaphat, Onverkeert no groot no cleene, Daertoe suver ende reene, Rechte also si waren begraven. 30[regelnummer] So soeten roke si utegaven,
[pagina 493]
Dat u niemen en conde geseggen. Die coninc dede die sante leggen In sere preciose vaten, Ende voerre mede siere straten, 35[regelnummer] So dat hi quam an dlant van Ynden. Ende alst die liede claer bekinden, Trocken si derwert altemale. Omme die sante te eerne wale Brachten si cierheit menegerande, 40[regelnummer] Ende die clercgie al van den lande Brachten lampten ende ander lecht, So dat daer een seide recht, Dat mense met lichte scoene berechte, Die kindere ende oer sijn van den lechte. 45[regelnummer] Met hymnen ende met groten sange Ende met sere bliden begange Waren si bracht in der kerken, Die Josaphat ierst dede werken. Vele miraculen gescieden daer, 50[regelnummer] Beide in dierste ende daer naer, Daer Gods lof bi wert gemeert Ende die sante sijn geeert, Ende waren gheleit in hogher stede, Daer men groten cost toe dede, 55[regelnummer] Alst recht was na hare betamen. Die coninc ende alle die daer quamen Sagen daer Gods doecht ende macht, Daer die menege bi wert bracht Uut dolingen daer hi in stac. 60[regelnummer] Wie daer hadde ongemac, Wert gesont daer altemale. Wie dat Josaphats leven wale Mercte van beghinne ten inde, Hoe hi Gode minde met geninde, 65[regelnummer] Hi moeste beteren sijn leven, Ende eweliken lof Gode gheven.
Van Zosimas ende van Marien van Egypten. XL. In enen cloester in Palestine Was wilen een moenc, die dleven sine So in Gods dienste heeft gesat, Dat die moencke van meneger stat 5[regelnummer] Quamen bescouwen den heilegen man, Omdat si wilden leeren daer an, Hoe dat men best Gode bequame. Zosimas was sijn name. Van kinde tote LIII jare 10[regelnummer] Hadde hi moene geweest aldare. Hierna quam in sijn gedochte, Ofte els enech leven mochte Beter dan dat sine wesen; Ende cortelike na desen 15[regelnummer] Siet hi waer vore hem staet een oude, Ende sprect hem dus an also houde: ‘Sozimas, du heefs wel geleeft, Maer gheen mensche volmaectheit en heeft. Het es menech wech ter salechede. 20[regelnummer] Ende wiltu dat weten mede, Laet dese stede ende volch mi.’ Ende al te hant so dede hi, So dat hi ter Jordanen quam, Daer hi enen cloester vernam 25[regelnummer] In wilden steden. Daer in gegaen Es hi ende wert wel ontfaen Van den abt van gheenre stede. Nu hort hier der moencke sede: Opten iersten sondach, 30[regelnummer] Die den vastenen naest lach, So daden Gods dienst alle gadere, Ende monechden hen die heilege vadere. Doe ondercusten si hen te samen, Ende daerna ane den abt si namen 35[regelnummer] Paeys elkerlijc, ende vort hem baden, Dat hi siere beden hen wilde gestaden. Als dese dinc dus was voldaen, Sijn si te samen uutgegaen Lovende Gode, onsen Here. 40[regelnummer] In den cloester en bleef nemmeere Dan een der moencke ofte twee; Ende dat en was no men no mee Omme jegen die dieve te hebben hoede,
[pagina 494]
Want so cleene bleeft daer van goede; 45[regelnummer] Maer omme dat men emmer woude, Dat thuus in Gods dienst bliven soude. Ende als si buten waren comen, Heeft elc sinen wech genomen Ter wilder woestinen waert, 50[regelnummer] Ende elc droech in sine vaert Daer hem af dochte daer hi mede Ter noet sinen tijt gelede; Ende selke waren die niet en droegen, Ende hen daer bi te levene voegen 55[regelnummer] Met crude, dat wies in die woestine. Elc dede na den wille sine, Na dien dat hem God gracie gaf. Haerre geen en wiste twint daer af Wat den anderen gheschiede. 60[regelnummer] Spalmsondaechs dese liede Quamen alle weder ten cloestere binnen, Ende haerre negeen en mochte bekinnen Des anders doen bi enegen saken, Want si duchtent cont maken: 65[regelnummer] Tgoede leven soudere minderen met meere Dan meerren in onsen Here. Sozimas, die heileghe man, Die vinc oec dese costume an, Ende ghinc over die Jordane. 70[regelnummer] Lettel spisen droech hi hem ane, Ghecleedt met II cleederen nebor reene. Dus wert hi der woestinen ghemeene, Ende dat wandelen hem bequam, Dan als hi sine noetdorst nam, 75[regelnummer] Ende als hi sine gebede seide. Hieromme hem dat wandelen greyde, Ofte hi iet enegen heilegen man Vonde, daer hi mochte van Doeghet horen ofte sien, 80[regelnummer] Ende hi beter worde in dien. Als aldus XX dage leden, Quam hi omtrent middach teere steden, Daer ruste hi ende seide sine gebede; Want het was so sine sede, 85[regelnummer] Dat hi te tierdeen, middach, noene, Dede sonder wandelen sine orisoene. Ende daer hi nu seide sijn getide, Sach hi tsiere rechter side Als van enen mensche die scade. 90[regelnummer] Een deel wert hi tenden rade, Want hi waende dat ware een geest. Hi seinde hem ende nam volleest Ane Gode, ende viel ter bede. Ende na de bede so siet hi mede 95[regelnummer] Enen mensche gaen al naect, Die met haerre hitten hadde gemaect Die sonne swert, maer thaer was wit. Als Sozimas versien heeft dit, So beghint hi sere verbliden 100[regelnummer] Ende vaste derwert tiden. Als die ander hem siet comen, So heeft hi die vlocht genomen, Ende Sozimas vaste naer, Dore al dat hi moede was ende swaer, 105[regelnummer] Ende began roepen met weene: ‘Twi vliestu enen ouden allene? Gods vrient, ontbeidt mi; so wie Du best, ic beswere di Bi Gode, daer du pine om doechs, 110[regelnummer] Dattu mi di nu vertoechs, Enen cranken ouden onwaert.’ Doe hem die moetheit nam die vaert Ende hi seere wert onvroe, Doe sprac die ghene diene vloe: 115[regelnummer] ‘Abt Sozimas, twi jaechstu mi?
[pagina 495]
Verghef mi dat ic moeye di. Ic en mach nu te di keeren niet, Want ic een wijf ben, die di vliet. Dijn overste cleet werp mi: 120[regelnummer] Ic decke mi ende come te di, Dat ic geniete dijnre bede.’ Dat die ander gherne dede; Maer daer af hi in wondere coemt, Hoe dat sine onbekint noemt, 125[regelnummer] Ende peist dat dat godlijc ware. Si nam tcleet ende decte hare; Maer als si dat cleet vinc an, So keerde hem omme die heilege man. Doe quam si hem bat na ende seide: 130[regelnummer] ‘Abt! wat di te siene greyde Een wijf, die vol sonden si, Daer du best gepijnt dus bi?’ Hi viel over sine cnien, Ende bat hare dat seinen; mettien 135[regelnummer] Viel si selve op die erde, Ende dat seinen van hem begherde. Daer en horde men dan niet algader Dan: ‘Seine ons, moeder!’ ‘Seine ons, vader!’ Dus lagen si daer op der heide. 140[regelnummer] Dat heilege wijf ten lesten seide: ‘Ghebenedijt si emmermeere Die verloessere, onse Here!’ ‘Amen!’ seide doe Sozimas, Ende si rechte hare op na das, 145[regelnummer] Ende sprac dus: ‘Ic bidde di, vader, Dattu mi segts den staet algader Van den saleghen kerstenhede, Van princen ende prelaten mede.’ Sozimas antwerdde hare: 150[regelnummer] ‘Cortelike seggic di dware. Onse Here sijs gebenedijt! Hi heeft geset in desen tijt Al sijn volc in payse goet. Maer, wel lieve moeder, doet 155[regelnummer] Te Gode wert uwe heileghe gebede, Dat hi sijn kerke altoes bevrede, Ende si hem diene tallen stonden, Ende mede over mine sonden.’
Van Marien van Egypten. XLI. Dat heilege wijf antwerdde hier na: ‘Hets goet ende noet, abt Sozima, Pape Gods, die bede doe Ende over mi sondege. Daer toe 5[regelnummer] Bestu geroepen, ende in dijn Ghebod willic onderhorech sijn. Ic wille bidden Gode, onsen Here, Al ben ic besondecht sere.’ Oestwert heeft si danschijn gegeven, 10[regelnummer] Hande ende oegen opwert geheven, Ende bad in stilre voeren, Daer els niet dan leppen en roeren. Sozimas en sach niemene noch en horde, Maer hi orconde in sine woerde, 15[regelnummer] Dat hise van der erden sach Gheheven wel eenre ellen slach.
[pagina 496]
Doe hi dat sach, viel hi ter erde Ende hem also sere verveerde, Dat hi en der seggen dinc negeen 20[regelnummer] Dan ‘Kyrieleison’ al in een. Vort in twifele hi dus peyst: Oft es een geest, die hem dus veyst. Hier na hief sine op ende seit: ‘Abt, waeromme doet di dijn peysen leit, 25[regelnummer] Dat ic quaet geest soude wesen? God doe di genoech van desen, Dat ic ben een wijf sondare; Maer kerstijn benic, ic weet dware. Ic en ben geen geest, maer mul ende erde. 30[regelnummer] Des quaets geests werc ic al veronwerde.’ Doe makesi een cruce vore hare, Ende seide doe al oppenbare: ‘Abt Sozimas, de Gods genade Moet ons bescermen van allen quade.’ 35[regelnummer] Sozimas viel hare ten voeten, Ende beswoerse met goeder moeten Bi der cracht van onsen Here, Dat si hem haer doen al leere, Wie dat si es ende van wane. 40[regelnummer] Si hieffen op ende sprac hem ane: ‘Vader abt, het dunct mi scande, Di te seggene alrehande Lichtheden van minen daden; Maer als ict segge, hebbe mijns genaden. 45[regelnummer] Du saechts minen lichame naect; Mijn doen wert di oec naect gemaect, Dattu wets, dat ic niet mecken En woude omme mine glorie dat decken, Maer omme mine scandelike daet. 50[regelnummer] Wat glorien daer uut gaet, Daer mi toe brachte te sine dat Des duvels utevercoren vat? Ic sorge, seggic al mijn doen di, Dattu saen sels vlien van mi, 55[regelnummer] Ghelijc die den serpente vliet. Ic bids di, vader, mi en laet niet, Dune bids eenparlike vore mie, Dat ic der swaerre wraken ontvlie Bi dijnre beden, ende ic bejage 60[regelnummer] De Gods genade ten lesten dage.’ Doe hief die oude op tonsen Here Die hande ende weende sere.
Hoe si hem cont maecte al haer leven van beginne. XLII. Dus nam si die tale an [te] hant: ‘Ic was ute Egypten lant. Noch doe dat vader ende moeder waren In live, wasic van XII jaren, 5[regelnummer] Die ic liet, ende ghinc na dat TAlexandrien ter stat. Hoe ic mine joecht daer heb bestaet In alre onsuverheiden quaet, Dat en magic niet te woerde bringen. 10[regelnummer] Maer hore hier in corten dingen: Seventiene volle der jare Was ic in steden oppenbare, Daer ic mi gaf al gemeene Talre daet die was onreene; 15[regelnummer] Ende anderen loen ic niet en gherde Dan al die luxurie onwerde:
[pagina 497]
Dronckenscap ende al vuel spel Dat was mijn tresoer, niet el. Ic wederseide dicwile mieden, 20[regelnummer] Die men mi woude om sonden bieden, Om dat men mi versueken soude Vele te meer, dat ic al woude, Omme te vorderne vele te meere Der onsuverheden ghere; 25[regelnummer] Ende al dat ter onsuverheiden trect, Daeromme hebbic vore al gemect. In enen somer hebbic versien, Hoe dat menech Egyptien Ter vaert trecken ter see wert al. 30[regelnummer] Enen vraechdic, waer dat volc sal, Ende ic verstont also ane hem, Dat si te Jherusalem Wilden ons Heren cruce sien; Ende doe vraechdic vort al dien, 35[regelnummer] Oftic mochte mede varen. ‘Heefstu verscat ende te diere orbaren Spise, men en maecht di niet Verbieden,’ heeft hi mi bediet. ‘Minen lichame,’ sprakic na dat, 40[regelnummer] ‘Ghevic hen over verscat.’ Ende doe liepic in der scaren, Ende altemale om dat ic mijn begaren Met menegen daer vervorderen soude Met vuelheiden menechfoude. 45[regelnummer] Ic, vader, hadde gherne gebeden di, Dattu niet weten en wouds van mi Mine scandelike dade, Daer ic mi af sere ontrade. Ic weet dat ic niet alleene 50[regelnummer] Dine oren en make onreene, Maer ic besmette mede de lucht Met minen woerden, dats mijn ducht.’ Sozimas liet vele trane Ende sprac: ‘Bi Gode ic di mane, 55[regelnummer] Suster, sprec; en laet achter twint.’ Anderwerf si dus begint: ‘Hi, dien ic vraechde, als hi horde Mine vuele onsuver woerde, Loech hi ende schiet van mi soe. 60[regelnummer] Ter see wert liep ic sere onvroe, Daer ic meest jongelinge vant. Tien jongelinge vandic te hant, Die alle anteerden ydele dinc. Met hen ic ten schepe ghinc, 65[regelnummer] Ende van dier vaert al dorentuere Was mijn wille ende mine cuere Dronckenscap, vuele spellijchede, Alte doerper woerde mede, Hoerdoem ende al onsuverheit, 70[regelnummer] Dat niet met woerden en mach sijn geseit; Ja so dat ic menech goet gedachte Te alte vuelen sonden brachte. Dus was mijn leven groot ende smal Verliesinge van sielen al, 75[regelnummer] Ende mijn vuel vleesch verhit Was hen recht der hellen pit; Waeraf ic mi verwondere genoech, Hoe mijn quaet de see gedroech, Ende dat die eerde mi niet verbolgen 80[regelnummer] En heeft al levende verswolgen. Maer Gods groote ontfermecheit Heeft mine penitencie ontbeidt, Die niet en wille, werdic geware Seker, de doot van den sondare.’
Van den selven noch. XLIII. ‘Hier na quamen wi ter heileger stede, Daer ic menech quaet in dede, Want ic liep die stat al durenture Ende tract al te mijnre cure 5[regelnummer] Al dat ic getrecken mochte, So dat ic menege siele brochte In sware scandelike sonde.
[pagina 498]
So dat ic teenre morgenstonde Mede in die kerke wilde gaen; 10[regelnummer] Ende doe ic soude dat bestaen, Ende ic vore die kerke quam, Den inganc al mi benam Die Gods cracht; maer altemale Ghingen in die andere wale. 15[regelnummer] Ende noch pijndic om ingaen; Doe vandic mi allene staen In tkerchof achterwert gedreven. Noch wildict mijnre crancheit geven, Ende werp mi noch in ene scare, 20[regelnummer] Daer ic mede ghinc der doren nare; Maer rechte alsic waende ingaen, So werdic al wederstaen Rechte als van eere heercracht, Ende al weder achter bracht. 25[regelnummer] Als mi dus gesciede die dinc, Mine cracht mi al ontghinc, Ende mi besweken mine lede. Doe ghinghic sitten in ene stede In enen hoec op den kerchof, 30[regelnummer] Ende wert peysende, waer of Dat mi dat gevallen mochte, So dat God gaf in mijn gedochte, Dat het daden mine sonden; Ende die trane mi begonden 35[regelnummer] Uten ogen te loepene sere, Ende ic versuchtte so lanc so meere. Doe saghic opwert met rouwen, Ende sach dymage van onser Vrouwen, Ende ic seide met herten vort: 40[regelnummer] ‘Heilege Maget, die Gods Woert Ons gewonnen heefs ingevleescht! Al hebbic dat wel verheest, Dat ic dies ben herde onwaert Bi minen vuelen sonden verswaert, 45[regelnummer] Dat ic soude op dine groetheit sien, So ben ic seker nochtan van dien, Dat God van di woude sijn geboren Om te behoudene die waren verloren, Ende omme den sondere te leerne 50[regelnummer] Te penitencien te bekeerne. Hieromme, Vrouwe, mi gestereke, Dat ic gaen mach in de kerke, Ende dat ic sie dat heilege hout, Daer hi an gedoechde der doot gewout, 55[regelnummer] Die Gods sone ende de dine, Ende omme te verloessene die sine Stortten wilde sijn heilege bloet. Vrouwe, die doren mi ontdoet; Belovet vore mi oec uwen sone, 60[regelnummer] Dat ic ter vuelheit gewoene Mijn vleesch en bevele nemmermeere. Op dat ghi mi doet dese eere, Dat ic dat cruce geanebede Ende siet met ogen daer na mede, 65[regelnummer] Loechenic der werelt al, Ende dat ghi wilt ic seggen sal.’ Op haren troest ben ic gegaen Vort ter kerken, ende wel saen Ghinc icker in sonder weren. 70[regelnummer] Daer sagic theilege cruce ons Heren, Dat ic anebeedde, ende roke fijn Gheroekic, die suetste die mach sijn.’
Noch van den selven. XLIIII. ‘Weder so quamie ter stede, Daer ic mijn belof al dede, Ende cnielde vore onser Vrouwen daer, Ende sprac deser gelike, dats waer: 5[regelnummer] ‘Du heefs mijns ontfaermt, Here, Ende gedaen oec minen ghere; Nu wise mi den wech te gane, Dien du wils dat ic vange ane.’
[pagina 499]
Ene stemme hebbic gehort, 10[regelnummer] Die mi seide dese woert: ‘Over die Jordane lijt, Du vints daer ruste in corter tijt.’ Als ic dat horde, ic verstont Dat men mi daer maecte cont. 15[regelnummer] Saen was ic der Jordanen leden, Ende trac mi ten woesten steden, Ende van dier tijt tote nu Wasic van allen menschen schu, Ende hebbe gehouden die woestine, 20[regelnummer] Ontbeidende den Here mine, Gode, die elken begaert Te behoudene, die hem bewaert. LX jaer, wanic, sijn leden Sint ic ginc uter heilegher steden. 25[regelnummer] Derdalf broet droech ic mi ane, Als ic recht leet die Jordane, Die alse steene verherdt waren, Daer ic af at in somegen jaren. Gheloeve mi, abt, ic segdi waer, 30[regelnummer] Dat mi wel XVII jaer Mijn vleeschlike becoringe duerde, Daer ic vele in besuerde. Als mi gedachte der lecker spise, Vleesch ende visch ende andere wise, 35[regelnummer] So quam mi daer af die ghere. De wijn was mi genoechlijc sere; Doe ic in die werelt was, So hadde ic den ghere oec das. So peisdic omme die ydelhede, 40[regelnummer] Daer ic genuechte groot hadde mede. Ende doe mi dit te voren quam, So werdic op mi selven gram, Ende ghinc weenen in mesbare, Ende began te roepene op hare, 45[regelnummer] Daer ic vore dede mijn belof, Als die borge ware daer of, Dat si van sonden mi behoede. Ende als ic in droeven moede Daer was in bitterliken tranen, 50[regelnummer] So quam mi dan Gods licht ane, Daer ic bi ontghinc de temptacie; Ende als mi dan ontghinc die gracie, Quam mi weder ane gereit Ghenuechte van onsuverheit. 55[regelnummer] Doe vielic echter in die bede Ende in die grote tranen mede, Ende en hebbe danschijn niet opgeheven, Eer ic Gods licht hebbe beseven. Aldus bi der hulpen van onser Vrouwe 60[regelnummer] Leedic desen groten rouwe Al dore wel XVII jaer, Ende tot nu vort meer daer naer Heeft si mi altoes behoedt. Metten brooden wasic gevoedt 65[regelnummer] Die XVII jaer al uut, Ende ic at oec wortelen ende cruut, Die wiesen in die woestine, Ende algader die cledere mine Worden te niente binnen dien tiden. 70[regelnummer] Ende van dier tijt oeyt siden Heeft die Gods genadechede Minen lichame ende mijn siele mede Bescermt van alre dere. Mijn bliscap wast so lanc so meere, 75[regelnummer] Als mi gedinct wat ic leden Al hebbe cativecheden. Cleedere, eten ende dranc Es mi al ane Gods woert belanc; Want die mensche niet en leeft 80[regelnummer] Bi broode allene, maer hi heeft Leven van gerechter gesonde Bi woerden die gaen uut Gods monde.’

[pagina 500]
Van den selven noch. XLV. Sozimas die dit verhort, Dat si sprect der screfturen woert, Oft si geleert ware vraechde hi hare; Ende si seide hem oppenbare, 5[regelnummer] Dat si noyt man en hadde gesien, Noch beeste oec, na dien Dat si over die Jordane keerde, Ende dat si letteren noyt en leerde; Maer si seide, dat dwoert ons Heren 10[regelnummer] Alle vroetscap conste leeren. Vort so seide si: ‘Vader, sie, Al mijn doen wetstu van mie; Nu over mi besondechde bid.’ Doe die oude horde dit, 15[regelnummer] Knielde hi ende seide gelike desen: ‘Ghebenedijt moet altoes wesen Onse Here God, die grote wondere doet.’ Si seide dus, doe si opstoet: ‘Vrient Gods, ic nu di beswere 20[regelnummer] Bi Jhesus Cristus, onsen Here, Dattu hier van mi heefs ghehort, Nemmermeer en bringt dat vort Also lange als ic behoude dit lijf.’ Vort bat hem dat salege wijf 25[regelnummer] Om Gode, dat hi ten anderen jare Uten cloestere niet en vare Na de regule der ordine, Ja metten gesellen sine; Ende si verclaret hem noch bet, 30[regelnummer] Ende seide, het soude hem oec werden belet. Als hi dit al heeft gehort, Soe en weet hi wat seggen vort Dan: ‘Glorie si di, God Here!’ Vort so bidt si hem dit meere, 35[regelnummer] Dat hi ten witten donderdaghe, Die ten anderen jare gelage, Neme theilege sacrament, Gods lichame, ende hine hare gehent, Want si gemonecht wesen woude. 40[regelnummer] Vort wijst si waer hise vinden soude. Vort so seidse hem mede, Dat hi den abt van siere stede Seide, dat hi name ware Vroedelike harendare 45[regelnummer] In sinen cloester, waer dat hi Vint saken daer an te beterne si. Ende doe si dit hadde geseit, Ghinc si ten woesten wert gereit.
Noch van den selven. XLVI. Sozimas viel in cniegebeden, Ende custe daer si hadde getreden. Ten cloester wert keerde hi na das, Ende ten dage, alst recht was 5[regelnummer] Na de regele, quam hi daer binnen. Niemene so en liet hi bekinnen Binnen dien jare van dier dinc. Ende als dat jaer ommeghinc Ende die bruedere souden uutgaen, 10[regelnummer] So wert Sozimas bestaen Met enen cortse, so dat hi blive. Die woerde van den heilegen wive: ‘Al wilstu uten cloester gaen, Dorlof wert di wederstaen,’ 15[regelnummer] Dese woerde seide si te desen,
[pagina 501]
Die cortelike was genesen. Die witte donderdach hi quam: Den lichame Gods hi nam, Ende also ter steden, daer hi waent 20[regelnummer] Vinden dat hem was vermaent Op doever der Jordane. Die tijt leet van sinen wane: Doe peysde hi dat sine sonden daden, Dat si niet en quame te staden, 25[regelnummer] Ofte dat si hadde daer gewesen Ende si wech ware gegaen. Met desen Siet hise comen op dander side Der rivieren; dies was hi blide. Hi peist: ‘Gheen scip hier oec en si, 30[regelnummer] Ende hoe vergaderen dan wi?’ Sozimas siet dat si seint hare, Ende quam over dwatere dare; Ende doe si quam den oevere bi, Seidsi: ‘Vader, seinne mi.’ 35[regelnummer] Na sine gebede gaf hi hare Tsacrament van den outare. Te Gode hief si doe die handen, Ende seide dat hijt mochte verstanden: ‘Here, nu laet dijn dienstwijf vort 40[regelnummer] In payse wesen na dijn woert; Want het hebben die ogen mijn Ghesien die salechede dijn.’ Toten ouden sprac si mede: ‘Ganc in payse te dijnre stede; 45[regelnummer] Du sels hier comen in dander jaer, Ende selt mi vinden daer, Daer ic ierst sprac jegen di.’ Ende al biddende seide hi: ‘Nu et een deel dies ic hier bringe.’ 50[regelnummer] III greynkene, cleene dinge, Nam si, die si vore hem at, Ende seide Gode lof. Na dat Seide si: ‘Ons genuecht al meest Die gracie van den Heilegen Geest, 55[regelnummer] Daer men bi mach die gebode Houden van onsen Here Gode.’ ‘Vader abt,’ seide si na dit, ‘Ghedinc mijns ende vore mi bid.’ Sine hande sloech hi ane hare voete, 60[regelnummer] Ende seide: ‘Bidde vore mi, vrouwe soete, Ende over al die heilege kerke.’ Elc gruette anderen met woerden stercke, Ende si maecte een cruce vore hare, Ende ghinc over dwater clare, 65[regelnummer] Als si te voren hadde gedaen. Ende als si hem es ontgaen, So waest hem herde leet, Dat hi haren name niet en weet.
Hoe Zosimas wederkeerde. XLVII. Als djaer weder ommequam, Sozimas den wech anenam, Ende quam ter steden hem vorseit. Maer niemene en vint hi, dats hem leit, 5[regelnummer] Ende hi viel in sine ghebede. Daer na quam hi rechte ter stede, Daer hi sach ene claerheit groot, Daer dat heilege wijf lach doot Met allen leden so gestrect, 10[regelnummer] Alsomen doode na recht berect. Doe liep hi cussen hare voete, Ende hi weende met goeder moete, Ende hi en dorste niet comen mede Aen gheen der ander lede. 15[regelnummer] Doe ghinc hi bidden ende singen. Hierna wert hi in twifelingen, Hoe dat hise begraven sal, Want dat lant was steennachtech al, Ende hi en hadde spade noch ander saken, 20[regelnummer] Daer men graf mach mede maken.
[pagina 502]
Nochtan weder so peyst hi, Oft hare oec bequame si. Doe hi dit peysende wert mettien, Heeft hi bi haren hoefde gesien 25[regelnummer] Letteren in deerde ghescreven, Die dese woerde mochten geven: ‘Her abt Sozima, hier bedrive Marien lichame der keytive Te gravene, ende, dat hare si, 30[regelnummer] Ghef tgemul der erden, ende bid vore mi Gode, bi wien ic in Aprel Al overleet dese werelt fel.’. Dit was hem overwel bequame, Dat hi wiste haren name. 35[regelnummer] Vort was hi al seker das Bi den letteren die hi las, Dat si saen dit leven liet Na dien dat hi van hare sciet; Ende daer hi toe hadde gedaen 40[regelnummer] XX dage, was si gegaen Binnen eenre corter wilen allene. Ende nu en hadde hi dinc engeene Mede te gravene, also ic ierst seide. Met dat hi es dus in arbeide, 45[regelnummer] Heeft hi versien enen lyoen Te haren voeten wonder doen, Want hi custe hare voetsporre. Een deel wert hi van vare in porre. Ende doe quam hem in den moede, 50[regelnummer] Dat hem hadde geseit die goede, Dat si daer dier noyt en hadde gesien. Ende hi seinde hem mettien, Ende hoopt in sinen moet, Dat hem die leeu geen quaet en doet 55[regelnummer] Omme die heilecheit van hare. Die leeu toende hem oec gebare, Dat hi hem niet fel en ware. Doe sprac tote hem Sozimas, Doe hi hem niet fel en was: 60[regelnummer] ‘Dit heilege wijf mi geboet, Dat ic groeve haren lichame doot. Al instrument geberst mi dan, Dat ic geen graf gemaken en can. Met dinen claeuwen, vrient, so scave, 65[regelnummer] Dat ic den lichame gegrave,’ Dat die leeu wel saen dede, Ende Sozimas die groefse ter stede. Die leeu ghinc van danen hi quam Goedertieren als een lam, 70[regelnummer] Ende Sozimas ginc ten cloester waert Gode lovende van siere vaert; Ende seide den moenken al na dien Wat hi gehort hadde ende gesien. Daeromme loefden si onsen Here. 75[regelnummer] Als djaer quam te sinen keere, Maecten si feeste groot op dien dach, Dat hare salege jaergetide lach, Ende die abt Jan van geenre stede Beterde enege saken mede, 80[regelnummer] Daer hi te beterne ane vant wale; So dat des heilechs wijfs tale Vonden wert ter waerheit claer. Die heilege Sozimas bleef aldaer Onthier ende hi galt der doot scout, 85[regelnummer] Doe hi wel C jaer was out.
Van sente Marinen. XLVIII. Een man was in werelijc leven,
[pagina 503]
Die hem daer na moenc heeft begeven. Een kint hadde hi, een dochterkijn, Dat hi beval enen der mage sijn, 5[regelnummer] Ende hi levede so wel, Dat het sinen abt wel bevel, Dat hine vore andere moencke minde. Nu quam den moenc van sinen kinde So grote sorgen, dat hi daer mede 10[regelnummer] Al wert verswaert in sine lede. Die abt wert geware des, Ende vraechde hem wat hem es. Doe seide hi hem met weene: ‘Her abt, ic hebbe een kindeken cleene, 15[regelnummer] Daer ic omme hebbe sorge groet.’ Hi en seide hem niet albloet, Dat het was een dochterkijn. ‘Eest so in den sinne dijn,’ Sprac die abt, ‘halet hier te di, 20[regelnummer] Ende latet wesen di bi.’ Dat die moenc saen heeft berecht, Ende cleedet als enen cnecht, Ende gaf hem ten name sijn Over Marine Marijn. 25[regelnummer] Letteren dede hi hem leeren daer; Ende doet out was XIIII jaer, Dede hi hem ane moencs abijt, Ende hiet hem vort alle tijt, Dat hi niemene en seide 30[regelnummer] Nemmermeer sine heymelijcheide, Ende suver leven plage, Ende hem vore des viants lage Wachtte. Doe si XV jaer was out, Galt die vader der doot scout, 35[regelnummer] Ende der moencke geselle Bleef also in svader celle; Dat si van hen allen was gemint Levede si te voren ende sint. Nu hadde die cloester ossen twee 40[regelnummer] Ende eene kerre, daer men ter see Haelde die orborlike dinge mede. Ene herberge was te diere stede, Daer si somwilen in vernachten, Die aldaer die kerre brachten. 45[regelnummer] Also dat brueder Marijn Wert gesent van den abt sijn Metter kerren te someger stont, Also dat hi wert namecont In die herberge, daer ic af seide. 50[regelnummer] Ende des weerds dochter haer vermeyde Met enen riddere, die si minde, Also dat si wert met kinde. Van wien sijt droege, vraechde men hare, Ende si seide al oppenbare: 55[regelnummer] Si droecht bi brueder Marine. Doe den abt dat wert anschine, Heeft hi hem te hant gevraecht, Ofte hi die dinc ane hem draecht. Si antwerdde: ‘Ic hebbe mesdaen, 60[regelnummer] Vader, ic wille ter baten staen.’ Die abt wert vergramt sere, Ende dede hare pine doen ende onneere, Ende deedse uten cloester steken, Ende si en wouder niet jegen spreken. 65[regelnummer] Maer si ghinc liggen vore die dure Ende dede penitencie sure, Ende bat omme Gode, dat men haer gave Van den relieve, daer si ave Leefde in groter soberheit. 70[regelnummer] Nu genas dat wijf vorseit Van den kinde, dat si gesoecht heeft
[pagina 504]
Also lange als die tijt geeft. Doe nam tkint die oudermoeder sine, Ende bracht te brueder Marine; 75[regelnummer] Doe ghinc si wech ende liet tkint dare. De maecht hielt dat kint met hare Met dat men hare omme Gode gaf. Die bruedere worden alle hier af Beroert met ontfaermecheden, 80[regelnummer] Ende daden ten abt alselke beden, Dat hi brueder Marine orlof Gave te comene in thof, Die vijf jaer vore des cloesters duere Hadde gelegen in pinen stuere. 85[regelnummer] Doe seide dabt: ‘Brueder Marijn! Nu moet dit dijn ambacht sijn, Dat ghi die onsuverhede Suvert al van onser stede.’ Dat si blidelijc heeft gedaen, 90[regelnummer] Maer si sterf daer na saen. Als den abt dat was bediet, Sprac hi den bruederen an: ‘Siet, Hoe groot sine sonden waren; Want ic duchte sijn mesvaren, 95[regelnummer] Dat sine penitencie en si Niet voldaen; nochtan ghi Doet hem na onsen moenc dat recht. Verre van der kerken echt Graeftene.’ Ende als si bestaen 100[regelnummer] Dat recht, dat es dat sine dwaen, Sagen si dat was een wijf. Daer was menech droeve lijf Om donrecht dat hare was gedaen. Als men den abt dat dede verstaen, 105[regelnummer] Weende hi sere om sine mesdade, Ende bat der heileger maecht genade. Begraven dede hise mede In de alre eerlijeste stede. Ende dat wijf, vandic bescreven, 110[regelnummer] Die hare dat kint hadde gegeven, Wert beseten van den viant, Ende quam ten cloestere al te hant, Ende liede wies dat kint ware. Opten sevenden dach daer nare 115[regelnummer] Wert si quite van des viants pine Bi der heilegher maget Marine, Ende noch heden doet onse Here Menege miracule dore hare eere.
Van Eufrosinen ende van haren vader. XLIX. In Alexandrien was ene fine Maget, die hiet Eufrosine. Pafuncius hiet hare vader, Die haren huwelijc algader 5[regelnummer] Bracht heeft toter sekerheden. Enen heilegen man heeft si gebeden, Dat hi hare leere den wille ons Heren. Hi seide: ‘Moechstu ontberen Dijns vleeschs genuechte, so laet al 10[regelnummer] Die werelt ende vlie hare gescal.’ Cortelike si hare berect Na eenen man, ende also wech trect. Teenen cloester quam si des, Die haren vader bekint wel es, 15[regelnummer] Ende si heeft also gedaen, Dat mense moenc daer heeft ontfaen. Smaragdus dede si hare nomen, Die uut skeysers palayse ware comen, Heeft si daer gedaen verstaen. 20[regelnummer] Die abt gafse te leerne saen Enen, die hiet Agapitus, Ende seide: ‘Desen leere aldus, Dat si dijn eere.’ Nu was so scoene Smaragdus, dat menege hoene 25[regelnummer] De duvel daermede daer binnen wrochte, Die de moencke tempteerde onsochte;
[pagina 505]
Dat men den abt dede te verstane, Die Smaragdus dus sprac ane: ‘Sone, uwe scoenheit groot 30[regelnummer] Die doet ons somegen groote noot. Ic wille dat ghi in uwe celle Allene blijft sonder gheselle; Daer beedt, daer drinct, daer et, Ende uut te wandelenne verghet.’ 35[regelnummer] Dat Smaragdus wel heeft gedaen Ende heeft selc leven angevaen, Dats sinen meester heeft grot wonder, Ende spraecs den bruederen besonder. Pafuncius, de vader der joncvrouwen, 40[regelnummer] Die hadde herde grote rouwen, Dat sijn dochter so was verloren. Ende alst den brudegoem oec quam te voren, Heeft hi sinen vader genomen, Ende es te Pafuncius comen, 45[regelnummer] Ende seide hem droeflike gereet: ‘Yemen heeftse ons ontleet, Ende esser mede siere vaerde.’ Doe sette men boden vele op paerde, Diese sochten al dore in dlant. 50[regelnummer] Waer dat men vrouwencloestere vant Was si gesocht; no wijf no man So en es diese vinden can. Doe seiden sise doot allegader. Hier na Pafuncius de vader 55[regelnummer] Quam ten cloestere daer si was in, Ende wilde sinen droeven sin Den abt toenen van dier stede, Daer hi wel was bekinnet mede. Hi seide: ‘Her abt, wel lieve here, 60[regelnummer] Bidt Gode nerenstelike sere, Dat hi verhoge therte mine. Mine lieve dochter Eufrosine Die es gevaren ic en weet waer.’ Den abt wert sijn herte swaer. 65[regelnummer] Alle die monecke hi ontboet, Ende bat hen met nerenste groet Te biddene Gode, dat hi van hare Yet dade verstaen waer si ware. Dat si nerenstelike daden, 70[regelnummer] Maer gheen kinnen si en gebaden, Want si bat nerenstelike daer jegen, Dat hare bekinnen worde ontslegen Also lange als hare God slevens an. Doe troeste die abt genen man, 75[regelnummer] Ende seide: ‘Dit es die hope mine, Dat dijn dochter Eufrosine Dat beste deel vercoren heeft, Ende dat si salechlike leeft, Ende onse Here daerbi dat dect, 80[regelnummer] Dat si daer uut niet en worde getrect. Ende waer si ter quaetheit gegaen, Des God verde, mi seit mijn waen, Dat onse Here en gestaedde niet, Daer over bidt so heilech diet.’ 85[regelnummer] Teenre ander tijt es weder comen Pafuncius, dien heeft vernomen Die abt so droeve, dat hem was leit. ‘Wiltu spreken,’ heeft hi geseit, ‘Jegen enen brueder van hier binnen, 90[regelnummer] Die hier comen es, also wijt kinnen, Uut skeysers Theodosius sale?’ Die ander lovede die tale, Ende doe wert hi al gereet In Smaragdus celle geleet. 95[regelnummer] Eufrosina heeft versien Den vader ende bekint. Mettien Wert si in weene groot bevaen, Dat hi al devocie heeft verstaen, De vader, om dat hise niet en kint: 100[regelnummer] Hare anschijn was verkeert al sint Van abstinentien ende van weene, Dat scone, claer was ende reene, Doe hise lestwerf hadde gesien. Si decte hare oec te meer na dien
[pagina 506]
105[regelnummer] Metter covelen vore den vader. Dus en kinde hise niet algader. Ende na die bede in Gods namen Ghingen si sitten te samen. Si sachgenne sere tongemake, 110[regelnummer] Dat haerre herten was sware sake, Ende si began te bringenne vort Al dat ter salecheit toebehort: Hoe elc vader sine sinne Temperen soude in kindere minne, 115[regelnummer] Ende dat tkint minnen soude sinen vader, Ende Gods minne ga boven algader. Ten lesten troeste sine aldus: ‘Mijn meester,’ seit si, ‘Agapitus, Seide mi dinen groten rouwe, 120[regelnummer] Dies mi ontfaermde. In goeder trouwe Dedic te Gode mine gebede, Dat hi di gheve verduldechede, Ende hi vervulle ter eeren sijn Dijn doen ende der dochter dijn. 125[regelnummer] Ic segt di over getrouwen raet: Ware dijn dochter in state quaet, Hi hadt di gemaect al cont; Hi machse di wel ter salegher stont Wel oppenbaren, also hi sal. 130[regelnummer] Nu segt Gode danc van al.’ Salichlike getroest aldus Ghine van danen Pafuncius, Ende seide ten abt: ‘Her abt, wes des vroet, Mine siele heeft dese brueder goet 135[regelnummer] Al vermaect; ic ben blide sere Bi der gracien van onsen Here, Als oftic hadde die dochter mijn.’ Hen allen bat hi dat hi sijn Moeste in hare heilege bede, 140[regelnummer] Ende keerde also te sijnre stede. Volle XXXVIII jaer. Bleef Smaragdus aldus daer. Ten lesten quam hem siecheit ane. Dat quam Pafuncius te verstane, 145[regelnummer] Die tote hem maecte sinen ganc; Ende doe hine sach so cranc, Seide hi: ‘Waer sijn nu, wee mi, Die suete woerde, die ic van di Horde, ende dat belof, 150[regelnummer] Daer ic sere getroest was of, Dat ic soude sien noch miere dochter? Nu sal mi geschien onsochter: Ic en mach mine dochter vinden niet, Ende dies du saechteds mijn verdriet 155[regelnummer] Ende troesteds menechwerven, Dies moetic cortelike derven.’ Doe sprac si te haren vader: ‘Nu doe den rouwe wech algader. Ghedinc, dat in groter waerde 160[regelnummer] God Jacobbe oppenbaerde Josephe, sinen lieven sone; Nochtan beweendenne alse doot diegone. Omme dat God, onse Here, Heeft volvult al minen ghere, 165[regelnummer] Ende bracht heeft ten indde goet, So en willic niet dat dijn moet Meer droeve omme de dochter dine. Ic ben selve Eufrosine: Du best mijn vader. Den lichame mijn 170[regelnummer] En laet niemene onttect sijn, No gedwegen, dan van di. Vader, noch hore meer van mi: Doe ic quam ten cloester hare, Seidic dat ic rike ware 175[regelnummer] Ten abt, ende belovede hem mede, Blevic met hem, dat die rijchede Algader soude des cloesters wesen. Mijn belof voldoe in desen, Ende bidt over mi nu vort.’ 180[regelnummer] Als si endde rechte dat woert, Hare siele van den lichame schiet. Pafuncius, die dit hort ende siet, Begaven daer al sine lede, Ende viel rechte alse doot ter stede.
[pagina 507]
185[regelnummer] Dit heeft Agapitus vernomen, Ende es metter vaert daertoe comen. Smaragdus hi verscheeden acht, Ende Pafuncius in onmacht, Dien hi water in danschijn goot, 190[regelnummer] Ende hiefenne op; ende hi ontscoot Ende seide: ‘Laet mi hier sterven mede.’ Vort seide hi met seerechede: ‘Ay mi, suete dochter waert! Twi en haedstu di geoppenbaert? 195[regelnummer] Ic hadde metti hier geleeft.’ Alse dit claer verstanden heeft Agapitus, liep hi ter vaert Ende hevet al geoppenbaert. Die abt quam ende al tcovent. 200[regelnummer] Doe sprac die abt, dus eest bekent: ‘Heilege bruut Gods, Eufrosine! En verget niet onser, der cnechten dine, Maer bidde vore ons onsen Here.’ Daer na was si met groter eere 205[regelnummer] Begraven in tameliker stede. Een brueder daer, die in siechede Verloren hadde siere ogen een, Als hi hare anschijn gereen Met sinen monde, genaest saen. 210[regelnummer] Pafuncius die heeft ontfaen Van den cloestere dat abijt, Ende leidder wel in sinen tijt. Hi brachter in sine rijcheit groot. X jaer na siere dochter doot 215[regelnummer] Liet hi dit arme broessche leven, Ende heeft Gode de siele gegeven.

Hier beghint die sevende boec van der andere partien van den Spiegele hystoriale.

Van enen coninc van Indya. I.

Hoe dien coninc een sone geboren wert. II.

Van den selven ende van enen man, die met hem was. III.

Van Josaphat, des conincs sone. III.

Van Barlaam ende van Josaphat. V.

Van den selven. VI.

Van den selven noch. VII.

Noc van den selven. VIII.

Van den selven noch. IX.

Noch van den selven. X.

Noch van den selven. XI.

Van den selven noch. XII.

Noch van den selven. XIII.

Hoe Barlaam schiet van Josaphat. XIIII.

Hoe die coninc Barlaam dede sueken. XV.

Hoe die coninc raet suect om sinen Josaphat weder te verkeerne uut sinen goeden geloeve. XVI.

Van den selven. XVII.

Van den selven noch. XVIII.

Nachors spreken op de wet. XIX.

Van den selven. XX.

Noch van den selven. XXI.

Hoe de coninc de disputeringe verleide. XXII.

Josaphats tale tote Nachor. XXIII.

Hoe Nachor bekeerde. XXIIII.

Hoe die heidene papen raet sochten om Josaphat te verkeerne. XXV.

Van den selven. XXVI.

Van den selven. XXVII.

Van den selven noch. XXVIII.

Hoe Theodas bekeerde. XXIX.

Hoe Josaphat coninc wert van half sijns vaders rike. XXX.

Hoe Josaphats vader kersten wert. XXXI.

Des conincs Aveniers doot. XXXII.

[Hoe Josaphat sijn rike opgaf.] XXXIII.

[Hoe Josaphat ginc in de woestine]. XXXIIII.

[Hoene de duvel becoerde]. XXXV.

Hoe Josaphat Barlaam vant. XXXVI.

[Barlaams doot]. XXXVII.

Josaphats doot. XXXVIII.

Van Josaphat dleste. XXXIX.

Van Zosimas ende van Marien van Egypten. XL.

Van Marien van Egypten. XLI.

Hoe si hem cont maecte al haer leven van beginne. XLII.

Van den selven noch. XLIII.

Noch van den selven. XLIIII.

Van den selven noch. XLV.

Noch van den selven. XLVI.

Hoe Zosimas wederkeerde. XLVII.

Van sente Marinen. XLVIII.

Van Eufrosinen ende van haren vader. XLIX.