Alle werken

(1969)–Mattheus Gansneb Tengnagel– rechtenstatus



[pagina 87]
Amsterdamsche Sonne-schynGa naar voetnoot+ 1[regelnummer] 'T Silver aensicht is verlooren, En het goude koomt weer aen: 't Sonne licht wordt vast herbooren, Dat de Maneschijn doet gaen. 5[regelnummer] Op! staet op! ik sie hem nadren, En my dunckt, dat hy sich spoelt In de dauw van Daphnes bladren,Ga naar voetnoot7 Dat sijn brandend' hert verkoelt. Kijck, hoe moedich koomt hy treden 10[regelnummer] Uit de poort van 't ooster hof, Met sijn op-gesmuckte leden. Luye rekels spreeckt hem lof. Op! sta op! en groet sijn straelen; 'T is al lang enoch gedroomt: 15[regelnummer] 'k Sal mijn spitsbroer meê gaen haelen,Ga naar voetnoot15 Die niet op sijn uur en koomt. Sacht wat! dats te vroeg gesprooken, Want ick meen hy ginder staet. Is hy 't, 't wilder dapper rookenGa naar voetnoot19 20[regelnummer] Want dan koom ick self te laet. Gut hy is 't, ik sie 't te degen, En ik ken hem aen sijn gang. 'T gaet, soo 't gaet, ik gae hem tegen, 'K ben ook voor geen menschen bang,
[pagina 88]
25[regelnummer] Of se mosten kunnen bijten, Als de vent, die ruyter is; Die sijn hembt noch sel bedrijten,Ga naar voetnoot27 En weer wasschen in de pis, Soo hy maer een veest siet vliegen, 30[regelnummer] Als hy eens op schildwacht staet. Houd! ik sou my self bedriegen, Want ick ben wat hart van praet: En mijn spitsbroer sou het hooren: Siet hy is hier dichte by. 35[regelnummer] Welkoom! welkoom, hoog-gebooren! Wacht ik jou, of wacht je my? 'K denk wy wachten geen van beyden, Want wy koomen even drae. Waer zal ons de weg nou leyden? 40[regelnummer] 'T is my even, waer ik gae. Maer ik moetme eerst wat sterken Met een mond-vol brood, of twee; Daer een dijker op sou werken,Ga naar voetnoot43 Die twee dagen honger leê. 45[regelnummer] Of kan 't eeten niet verkloeken?Ga naar voetnoot45 Hou je 't met den alsem-wijn?Ga naar voetnoot46 Laet ons dan dirk mouten soeken, Daer de klaerste romers zijn.Ga naar voetnoot48
[pagina 89]
Dat's niet quaed; koom gaenwe daetlijk, 50[regelnummer] 'K weet voorwaer geen beter stee. Elk een stoopjen, dat is staetlijk,Ga naar voetnoot51 Soo doet Mennoos volkje meê.Ga naar voetnoot52 Of beminje broeders schopjens?Ga naar voetnoot53 'K ben te vreen, ick keur 't voor goet, 55[regelnummer] Daer zijn meê wel sulke dropjens, Daer men 't swakke lijf meê voed. Spits, wy sijn nou op de kollek, Keur de korven, of de schop:Ga naar voetnoot58 Haestje wat! 't is schand voor 't vollek, 60[regelnummer] Snapter in, de deur staet op. Neen, blijf staen! ik moetje troonen Op het eynd van deeze gracht, Daer twee moye nichjens woonen, Roeland houter stage wacht.Ga naar voetnoot64 65[regelnummer] Get! 't zijn sulke zoete slooren, Altijt goed, en nimmer quaed, Kust'er after, kust 'er vooren, 'k Wed haer niet een grauw ontgaet. Maer het wijf dat doetme vreesen, 70[regelnummer] Als se kracht krijgt uyt de kan: Sy behoord' de weerd te wesen, Doch se heeft geen pieterman:Ga naar voetnoot72
[pagina 90]
Die en isser niet gegeven; Maer se weet een loutre plaets, 75[regelnummer] Daer der wel een door kan streven:Ga naar voetnoot74-75 Lambert oom ay merck die kaets!Ga naar voetnoot76 Want je weet van al haer saeken: Maer je ouwe kouwe lijf Had voorwaer te luttel smaecken 80[regelnummer] Voor het potgeld van je wijf.Ga naar voetnoot80 Spitsje wilje daer eens pypen?Ga naar voetnoot81 Koom, dat mostje staende doen: 'k Sal mijn mes terwijl eens slijpen, En het slijpbort met een soen 85[regelnummer] Neder-leggen. tre vast binnen, Want wy zijn hier voor de deur. Ay! daer staen de twee godinnen. Volg me na, dat gaetje veur.Ga naar voetnoot88 Siet! de roemer koomt ons tegen: 90[regelnummer] Dat zijn luy, die sneedich zijn! Gut! dat voel ik wel ter degen. Seeker 't is een goe dronck wijn. Jy de rest, en daer meê heenen, Daer's betaling voor de kan. 95[regelnummer] Soo mijn vaer! je kunt meê steenen,Ga naar voetnoot95 Dats een teyken van een man.
[pagina 91]
Meysje-maets wy moeten wand'len, Maer wy koomen t'avond wis, Siet wy hebben jets te hand'len, 100[regelnummer] Daer ons aen gelegen is. Blijft gesont mijn uytgelesen! Maektje onderwijl wat hert,Ga naar voetnoot102 Soo behoef je niet te vreesen, Of mijn steertje steekend werd'.Ga naar voetnoot104 105[regelnummer] Spits, wat dochtje van die billen. Is het niet goed tijd-verdrijf? 'K wou haer alsoo lief eens drillen,Ga naar voetnoot107 Als het schaep in N^o. vijf. Niet dat ick daer mee wil seggen, 110[regelnummer] Dat die van de slag niet weet: Neen, sy kan wel onder leggen, 'T wasser, seytze, anders leet. Maer dat sy z'al gaet te boven, Dieder zijn in deese stad, 115[regelnummer] Dat en kan ik niet geloven; Want ik weet een hippelgat,Ga naar voetnoot116 Met haer geel-gekrulde lokken: 'K meenmen haers gelijk niet vint; Maer se wil met niemand jokken, 120[regelnummer] Als met griet, en ysbrants kind.
[pagina 92]
'K wed die is de best van allen: Of ten sy het Engel was, Die sint Pieters broek deed' vallen;Ga naar voetnoot123 Daer goe geraert quam te pas, 125[regelnummer] Toen sijn oog de deur bewaekte Van de kamer, daer sijn bruyd Met het draey-gat haer vermaekte Sonder lachen, of geluyt. 'T is genoch van deeze dingen. 130[regelnummer] Och! my dunktse roepen brand:Ga naar voetnoot130 Laet ons nae 't gedrang eens dringen, En de luyden biên een hand. Heer! het breekt al door de pannen. Water! water! staet doch by! 135[regelnummer] Hellep vrouwen! hellep mannen! Want de menschen zijn in ly.Ga naar voetnoot136 'K bidje! siet de buurt eens vlugten, Als de boeren, die hun goed Bergen voor de krijgs-geruchten, 140[regelnummer] Roovers van de arremoed. Voort nae huys toe, deeze jongen! Vrysters gaet toch hier van daen! Of je word half dood gedrongen. Soo! ay soo! brengt emmers aen.
[pagina 93]
145[regelnummer] Och! de gilden koomen loopen. Lustig mannen, doet je best! Wie nu dank om dienst wil koopen, Die en wacht niet nae de lest. Houd doch ordre met malkander! 150[regelnummer] Want het water doet maer quaed, Als 't de een giet tegen d'ander; En het geeft een gladde straet. 'T sal wel gaen, hier zijn soldaten: Ginder sie ick burgers staen, 155[regelnummer] Die besetten vast de straeten, Datter niemand deur kan gaen. Soo behoort het, want daer naeken Somtijts helpers tot 'er baet, Die maer koomen om te taeken,Ga naar voetnoot159 160[regelnummer] Alsser nergens wacht en staet. Spits my dunckt, het is aen 't stillen: 'T volk is meester van de vlam. Nou 't is over, wou god willen, Dat het niet weer aen en quam. 165[regelnummer] Heer, 't steekt op! neen, 't gaet weer onder. Daer al weer! neen, 't is gevelt. 't Smookt noch wat, maer dats geen wonder, Want het isser nae gestelt.
[pagina 94]
't Stonter wel bedroeft geschaepen. 170[regelnummer] Was het soo wel nacht als dag,Ga naar voetnoot170 Als de meeste luyden slaepen, 'k Meen men 't soo niet uyt en sag.Ga naar voetnoot172 En het sou noch slim g'noch wesen Had Christofel met gedruys 175[regelnummer] Vuur en vlammen niet doen vreezen Met sijn sabel op het huys. 'Trouwes! willem quammer mede, Met een puthaek op sijn rug, Die geen kleynen voordel dede, 180[regelnummer] Op het oorgat van de brug.Ga naar voetnoot180 Heer! hy was het wyf ontkoomen, Met sijn knevel-loose beert: 'k Sweer de duyvel sou hem schroomen, Want hy had een ysre sweert. 185[regelnummer] En hy dreyghde strax te steeken Die hem slech liep in de weeg. Eensjes wou hy halsen breeken, Daer ick schier een koorts af kreeg. Ja wel kind'ren! sulke menschen 190[regelnummer] Zijnder noodig, soo ik meen: 'k Souwer sulke vier wel wenschen, Als myn kater werd gesneen.
[pagina 95]
Noch een aer van die gesellen Wasser, die wel quam ter staet, 195[regelnummer] Want hy wurp een tuygh met bellen Van de solder op de straet, Dat syn swager wist te vangen, (Sonder raken aen de grond) En rontom syn lijf te hangen, 200[regelnummer] Dat hem alsoo reyntjes stond Of hy voor de slee sou stappen. 'k Wil wel wedden dat het paerd Op 't geluyd so niet kon trappen Met syn opgepronkte staert, 205[regelnummer] Dat op 't gladde ys quam treden Doen de broekluy metter tween Langs de droeven Aemstel reden, Tot beschutting van Heleen. 't Is, so 't is, de brand is over, 210[regelnummer] Maer het moeyt me, klaesje maet, Jae 't waerachtig! vroome slover, Dat het jou so dapper schaet: Doch je moet je wat bedwingen: En bekennen dat hy leeft, 215[regelnummer] Die na wil, de aerdsche dingen Heden neemt, en morgen geeft. 't Is wel waer, die soekt te leven Met zijn huysgesin in eer, En een jeder 't sijn te geven, 220[regelnummer] Dien doet sulke schade zeer. Maer wat raed? daer is niet tegen Als met danken, en gebeen Aen te roepen 's Hemels zegen, Die gestadich is beneen.
[pagina 96]
225[regelnummer] Soo het wenschen hier mocht vlotten, 'k Wenschte datje schaeloos stond, En dat al de hoere-kotten Luchtig branden tot de grond; Ja! al souwen al de snollen, 230[regelnummer] Zonder datter een ontquam Huylen, als de tover-kollen, In het midden van de vlam. Of sou jy 't niet willen doogen, Als j'er in te seggen hebt 235[regelnummer] Jacob met je varkens oogen? Die daer altijt sit, en lebt,Ga naar voetnoot236 En niet uyt en recht als voelenGa naar voetnoot237 D'een, en d' ander nae de puys:Ga naar voetnoot238 Meenje soo je brand te koelen? 240[regelnummer] Och! soo benje veer van huys. Kan ik jou met raed verblyen? Soo gae nae de gasthuys steeg, Daer se leeren Emmers snyen: En bid barent-baes ter deeg, 245[regelnummer] (Dieder nou soo veel moet maeken) Dat hy jou met ien versiet, Daermen, om je brand te staeken, Viermael daegs een schoft meê giet.Ga naar voetnoot248
[pagina 97]
Daer nae toe! heen! zonder schroomen, 250[regelnummer] Soo geraekje uyt de pijn. 'k Wed 'er 1000. volgers koomen, Soo 'er soo veel vryers zijn: Ay! wat mag ik ook al praeten? Al wat in de vrijsters woelt 255[regelnummer] Sal een emmer maken laeten, Soose hooren dat het koelt. Koelen? ja. het moet wel koelen; Siet, de zomer heeft gedaen; En de winter laet sich voelen, 260[regelnummer] Want de kermis koomt vast aen.Ga naar voetnoot260 Laet de emmers soo lang rusten, Tot die tijt is achter stuur En voldoet je lieve lusten Met het geen'er koomt te huur. 265[regelnummer] Welkoom! welkoom kermis-gasten! Zijn-je wyven slechs wat graeg, Die niet vreesen voor het tasten, Ja al tastmen schoon wat laeg. Gut! men salje soo onthaelen 270[regelnummer] Met de bouten, en de ham Die de mostard sellef maelen,Ga naar voetnoot271 Want je bent te Amsterdam:
[pagina 98]
Dats geen stad, als andre steden: Hier is alles opgeschept: 275[regelnummer] Koomt vrymoedig binnen treden, Sooje maer goe honger hebt. Hey byget! daer 's weer een waegen! Spitsbroer dats een kermis pop,Ga naar voetnoot278 Die sou wel een ruyter draegen 280[regelnummer] Met een jongen after op. 't Mag byloo alreê wel sloeren!Ga naar voetnoot281 En het blijfter noch niet by: Hier komt al 't geslach van hoeren, Met ses wagens op een ry: 285[regelnummer] 'K wed se komen altemalen Van de Valckenburgse mis,Ga naar voetnoot286 Om haer renten op te haelen,Ga naar voetnoot287 Daer geen hooft-som van en is. Gansch! het wilder duyster daegen: 290[regelnummer] Mast, en kerven lyden last.Ga naar voetnoot290 Vryers let vry op de slaegen,Ga naar voetnoot291 Of je raekt aen 't teefjen vast: Doch je b'hoeftje niet te spenen, Als j'in tijts bent op je hoe:Ga naar voetnoot294 295[regelnummer] Voelje wat, gaet fijntjes henen Nae den Poolschen doctor toe:Ga naar voetnoot296
[pagina 99]
Die doet alle quaelen wijcken. Onlanx wasser sybrechts seun, En hy wou 't niet laeten kijken, 300[regelnummer] Heer! sy hadden sulken deun. Maer hy liet hem noch belezen,Ga naar voetnoot301 Dat hy 't haelde voor den dag:Ga naar voetnoot302 In een weeck was 't zoo genesen, Datmer niet een vlek aen zag. 305[regelnummer] Wel wat dunkje van die streeken? Seg eens, hansje hakkelaer? J'hebt nouw engels leeren breeken: Doch ten dienste van je vaer: Maer, ay hoor eens! sonder jokken, 310[regelnummer] Vonje in gansch Engeland Sulken meester wel van pokken? Want je haddet by der hand.Ga naar voetnoot312	voetnoot+ Amsterdamsche: staat in de tekst in gothische letters. voetnoot7 regel 7 Daphnes bladren: Daphne was de nymf die door Apollo (d.i. de zon) begeerd werd maar wist te ontkomen; waar zij gestaan had groeide een laurier. voetnoot15 spits(broer): boezemvriend. voetnoot19 't wilder dapper rooken: dan zwaait er wat. voetnoot27 bedrijten: beschijten. voetnoot43 dijker: dijkwerker. voetnoot45 verkloeken: kracht geven. voetnoot46 alsem-wijn: met alsembladeren gekruide wijn. voetnoot48 romers: roemers. voetnoot51 stoopjen: flinke drinkbeker; staetlijk: deftig. voetnoot52 Mennoos volkje: de menisten (doopsgezinden). voetnoot53 schopjens: drank? (ook wat broeders precies inhoudt, is niet uit te maken). voetnoot58 Keur: kies; de korven: eten; de schop: drinken (dus: kies tussen eten en drinken!). voetnoot64 Roeland: de ‘Steenen Roeland’, een beeld dat op de stoep van een huis aan de Nieuwe Zijds Voorburgwal stond, tegenover de Kolk. voetnoot72 pieterman: penis. voetnoot74-75 Maar zij weet een goed plaatsje waar een pieterman doorheen kan gaan. voetnoot76 Lambert oom: zou dit Lammert Bontemantel kunnen zijn? Hij wordt ws. bedoeld in St. Nicolaes r. 1137, waar eveneens van Lammertoom gesproken wordt; merck die kaets: die is raak! (namelijk de mededeling dat de vrouw van Lambert wel weet wat zij met de ‘pietermannen’ beginnen moet). voetnoot80 potgeld: wat (je vrouw) sexueel te bieden heeft. Cf. spaarpot in de betekenis van vrouwelijk geslachtsorgaan, passim. voetnoot81 pypen: wijn drinken. voetnoot88 dat gaetje veur: ik ga voor. voetnoot95 steenen: drinken (cf. drinken dat je steent). voetnoot102 Maektje onderwijl wat hert: drink je ondertussen wat moed in. voetnoot104 steertje: staartje (natuurlijk obsceen, cf. Schwanz in het duits). voetnoot107 drillen: beslapen. voetnoot116 hippelgat = hippelklink, volgens het wnt. Dit geeft als betekenis: ‘spring-in-'t-veld’ of ‘lichte deern’. Het één lijkt mij wat te onschuldig, het ander te gespecialiseerd. Eerder lijkt mij de betekenis: een ‘sexy meisje’ waarschijnlijk, aangezien klink (of gat) vrouwelijk geslachtsorgaan betekent. Het hele woord is dus letterlijk iets als: een meisje dat haar schoot op en neer laat dansen. voetnoot123 Die sint Pieters broek deed' vallen: die ‘Sint Pieter’ verleidde. Het lijkt mij waarschijnlijk dat hiermee gezinspeeld wordt op de makelaar Pieter van den Broeck, die een jaar later met Jacob Valck het St Nicolaes-gedicht zal maken, waar Tengnagel zoveel last van heeft gehad. Zie verder Inleiding. voetnoot130 vlgg.: de brand die h. beschreven wordt, vernielt het bezit van een zekere ‘Klaesje’ (regel 210). Is dit Klaas van den Heuvel, waarover in St. Nicolaes geschreven werd, ook in verband met een brand? voetnoot136 in ly: in nood. voetnoot159 taeken: stelen. voetnoot170 Was het soo wel nacht als dag: als het nacht was in plaats van dag (dit gedicht speelt immers overdag). voetnoot172 uyt: geblust. voetnoot180 oorgat: gleuf in brug waar de mast van een schip door kan. voetnoot236 lebt: (drank) slobbert. voetnoot237 niet uyt en recht: niets anders doet. voetnoot238 D'een, en d'ander nae: de een na de ander; puys: 1) vrouw, vooral snol, 2) vrouwelijk geslachtsorgaan. Hier beide mogelijk. voetnoot248 een schoft: eig. een maaltijd (waarvan er doorgaans vier per dag waren), ook wel de tijd tussen de maaltijden in. In het eerste geval is de betekenis hier: (vier maal per dag) een flinke portie, in het tweede: de hele dag door. Het eerste lijkt waarschijnlijker. voetnoot260 de kermis koomt vast aen: het gedicht speelt dus in september, de maand dat in Amsterdam kermis gehouden werd. voetnoot271 Die de mostard sellef maelen: de uitdrukking ‘mosterd malen’ betekent doorgaans: tekeer gaan. In deze passage echter is de betekenis ongetwijfeld obsceen: de ‘bouten en de ham’ (de geslachtsorganen) die zelf hun mosterd produceren, of wel: die flink tekeer gaan - wat verrassend is voor stukken vlees. voetnoot278 kermis pop: opgedirkte vrouw. voetnoot281 't Mag sloeren: het is niet gek. voetnoot286 de Valckenburgse mis: de Valkenburgse kermis werd in begin september gehouden. voetnoot287 renten: met deze ‘renten zonder hoofdsom’ wordt bedoeld dat de hoeren profiteren van het geslachtsleven zonder getrouwd te zijn. voetnoot290 Mast, en kerven: mannelijke en vrouwelijke geslachtsorganen. voetnoot291 vry: goed. voetnoot294 hoe: hoede. voetnoot296 den Poolschen doctor: blijkbaar iemand die een middel tegen geslachtsziekte had. voetnoot301 hem (...) belezen: zich overhalen. voetnoot302 hy, tekst: by. voetnoot312 Na deze regel, het slot van het eigenlijke gedicht, volgt een gedicht in veertien vier-regelige strofen, getiteld Spits Bekoorde Harder. Dit hoort hier wel thuis, want het wordt gevolgd door het vers van L.S. en 't Vertrek van Melis, waarmee het doek als het ware valt. Een bladvulling was het zeker niet, want juist hier begint een nieuwe kathern; als dat nodig geweest was, had op de laatste pagina van de vorige kathern het korte Vertreck van Melis afgedrukt kunnen worden. Al vormt Spits Bekoorde Harder dus een integraal onderdeel van het boekje, ik heb het hier niet afgedrukt, omdat Tengnagel een tweede versie publiceerde in Afgeslagen Bloemsel. Zie p 306. De varianten zijn daar aangegeven, omdat dit de enige tekst van Tengnagel is waarvan wij twee versies hebben die beide door de auteur zelf verzorgd zijn. De titel van het gedicht geeft nog aanleiding tot een opmerking. Betekent het: heftig verliefde herder? Of: Spits (d.i. vriend, en wel dezelfde die in Mane-schyn en Sonne-schyn als metgezel van Melis optreedt), verliefde herder? In het laatste geval zou die metgezel geïdentificeerd kunnen worden met K.V.G. (Karel van Gelder ws), die in Afgeslagen Bloemsel in dit gedicht aan het woord is. Daar over deze K.V.G. echter juist meegedeeld wordt dat hij uit Frankrijk komt, en verder dat hij in Harderwijk begraven werd, wordt zijn kandidatuur voor de rol van Amsterdamse boezemvriend nogal onzeker.

Vorige Volgende

Alle werken

Amsterdamsche Sonne-schynGa naar voetnoot+

Over het gehele werk

plaatsen