Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden

1452. Die eerst komt, (die) eerst maalt (of maant),

d.w.z. die het eerst komt, wordt het eerst geholpen, zooals hij, die het eerst met zijn koren aan den banmolen kwam, ook het eerst bediend werd. Sedert de middeleeuwen is de uitdr. bekend, zooals blijkt uit Goedthals, 54: Voren comt, voren maelt, qui premier vient au molin, premier doibt moudre; Prov. Comm. 240: Die eerst ter molen comt, sal eerst malen, ante molam primo veniens prius hic molet imo; Campen, 60: die yerst coemt, die maelt yerst; Volksleven V, 144: qui vie(n)dere premier sera moulu premier, die veur komt die veur maelt; Saksenspiegel: ‘So welc waghen eerst coemt op der brugghen, die sal eerst overvaren; so wie eerst ter molen coemt, die zal eerst malen’. In een charter van den Heer van Landrécyes van 1191 komt eene verordening voor, die door Raepsaet in het kort aldus wordt weergegeven: ‘Le meunier sera tenu de moudre les grains des bourgeois chacun à son tour à l'ordre de leur arrivée’²⁾. Zie verder nog De Brune, 184: eerst komt, eerst maelt; Idinau, 29; Van Effen, Spect. IV, 156; Harrebomée III, 38 b en 384; Taalgids III, 306 vlgg.; IV, 263; Suringar, Erasmus, n^o. CLXXXIII; mlat. qui capit ante molam, merito molit ante farinam. In het Friesch zegt men dy 't earst komt, dy 't earst mealt of dy 't earst oan 'e moule komt, mealt earst. In sommige streken hoort men in de plaats van maalt maant; zoo o.a. in Groningen (Molema, 297 a; vgl. ook Falkl. VI, 11: Wie 't eerst komt, wie 't eerst maant). Een synonieme uitdr. is het ook in de middeleeuwen voorkomende: die eerst in den boot is, heeft keure van royers (Goedthals, 13), dat ook luidt: (die t) eerst in de boot, (is heeft de) keur van riemen (Harreb. I, 81 a; III, 141 b; Ndl. Wdb. III, 499; XIII, 122; Joos, 184); Afrik. wie eerste kom moet eerste maal; vgl. ook het fri.: dy 't earst yn 'e roef komt het

2) Zie Fockema Andreae in de Mededeelingen van de Maatschappij der Nederl. Ltk. 1897-98, bl. 118-120; Mnl. Wdb. IV, 1061; Ndl. Wdb. IX, 140.

[p. 2]

kar fen plak (plaats) en Gallée, 28 a: dé 't eerste op den brink kümp, maalt 't eerste. Zie verder Wander III, 754; Eckart, 371; Borchardt n^o. 1219; fr. premier venu premier moulu; hd. wer zuerst (zur Mühle) kommt, mahlt zuerst; eng. first come first served.