Monumenten in Nederland. Noord-Holland

Egmond aan den Hoef
(gemeente Bergen)

Dorp, ontstaan op een strandwal bij het in de 13de eeuw gestichte kasteel van de heer van Egmond. De dorpsbebouwing ontwikkelde zich langs de Slotweg en de haaks daarop gelegen Herenweg op de strandwal. Graaf Lamoraal van Egmond liet in 1564-'65 het Egmondermeer inpolderen. Na zijn onthoofding in 1568 te Brussel werd het kasteel verbeurd verklaard en in 1573-'74 verwoest. Het dorp is na de Tweede Wereldoorlog aan de noordoostzijde uitgebreid. Egmond aan den Hoef is een beschermd gezicht.

De ruïne van kasteel Egmond (bij Slotweg 19) werd in 1933-'37 ontgraven en tot even boven de grond opgetrokken. Het oudste gedeelte is de aan de noordzijde gelegen onregelmatige ronde burcht (circa 1220), die in 1315 werd verwoest. Stichter was de rentmeester Berwout van de abdij van Egmond en het

[p. 284]

Egmond aan den Hoef, Rume kasteel Egmond vanuit het zuiden

kasteel was daarna zetel van de heer van Egmond, die zich vanaf 1486 graaf mochten noemen. Ten zuiden van de oude burcht verrees rond 1330 een vierkante burcht met zware hoektoren. Later in de 14de eeuw volgde een voorburcht, waarvan een klein deel van de rentmeesterstoren aan de noordwestzijde nog overeind staat. De voorburcht kreeg begin 16de eeuw een poortgebouw. Na de verwoesting van het kasteel in 1573-'74 heeft men de resten in 1798 voor sloop verkocht. De rentmeesterstoren werd in 1832 gedeeltelijk afgebroken.

De Herv. kerk (Slotweg 19) is een eenbeukige kerk met een vijfzijdig gesloten koor, enkele kapellen en een houten vieringtoren. Deze kerk, die als slotkapel diende, verrees vermoedelijk in 1430 ter plaatse van een afgebrande 13de-eeuwse kapel en werd in 1480 vergroot. Na de verwoesting in 1574 volgde herbouw in 1633-'34 met gebruik van het oude koor. De zijkapellen bevatten dienstruimten en in de vieringtoren hangt een door Jan Verbruggen gegoten klok (1750). De kerk is gerestaureerd in 1912-'13 (P.N. Leguit) en in 1966.

Het interieur wordt gedekt door een houten tongewelf met trekbalken. Tot de inventaris behoren wapenglazen geschonken door de Staten van Holland en enkele steden, een preekstoel met dooptuin en een herenbank van de familie Van Vladeracken (alles circa 1635). Het door Bakker & Timmenga gebouwde orgel (1898) komt uit de Geref. kerk te Wirdum (Fr). Verder zijn er grafzerken voor Jan II van Egmond († 1451), de Drentse predikant en geschiedschrijver Johannes Picardt († 1670) en de Amsterdamse burgemeester Nicolaas Witsen († 1717) met marmeren epitaaf.

De R.K. kerk St.-Margaretha Maria Alacoque (Herenweg 188) is een driebeukige pseudo-basilicale kerk met terzijde geplaatste toren en aangebouwde pastorie. Deze traditionalistische kerk verrees in 1922-'23 naar plannen van J. Stuyt (gerestaureerd 1991). Het interieur heeft een ziende bekapping.

Raadhuizen. Het 17de-eeuwse dwarse eenlaagspand Slotweg 42 heeft mogelijk als rechthuis gediend. In 1871 bouwde men als raadhuis van de gemeente Egmond-Binnen het diepe eenlaagspand bij Slotweg 46 met kleine klokkentoren. Het rond 1959 opgetrokken raadhuis Herenweg 181, mogelijk ontworpen door B. Blokker,

[p. 285]

Egmond aan den Hoef, Rechthuis Slotweg 42

heeft tot 1978 dienst gedaan.

De voorm. openbare lagere school (Slotweg 46) is een tweeklassige middengangschool, gebouwd in 1959 naar ontwerp van B. Blokker.

Woonhuizen. Het vroeg-17de-eeuwse diepe edelmanshuis Overkasteel (Slotweg 44) werd in 1835 verbouwd tot boerderij (‘Overslot’). Mogelijk uit 1629 dateren de van smalle dakerkers met in- en uitgezwenkte topgevel voorziene woningen Slotweg 13-17. Het met robuuste gevelerker uitgevoerde dwarse huis Schoolstraat 8 heeft een 17de-eeuwse kern (gevelsteen ‘1639’ van elders afkomstig). Van 1743 tot 1751 was het de herberg ‘Het Wapen van Alkmaar’ (latere gevelsteen). Een 17de-eeuwse kern en een 18de-eeuws aanzien hebben de huizen Slotweg 4-12. Uit de 18de eeuw dateert het dwarse huis Weg naar de Oude Veert 5 met opzij een 17de-eeuws poortje. Rond 1825 werd Slotweg 9 tot pastorie verbouwd; de nieuwe pastorie

Egmond aan den Hoef, Raadhuis en openbare lagere school

Egmond aan den Hoef, Atelierwoningen Julianaweg 23-25

Slotweg 11 verrees in 1906. In een curieuze pseudo-17de-eeuwse stijl ontwierp antiquair J. Kraakman voor de kunstschilders J. Hitchcock en G. Melchers de atelierwoningen Julianaweg 23-25 (1901).

Windmolens. De rond 1565 gebouwde poldermolen De Bosmolen (Hoeverweg 35; gerestaureerd 1994) aan de Bergerringvaart en de uit 1774 daterende poldermolen Wimmenumermolen (Krommedijk 2) van de Wimmenumer-polder zijn met riet gedekte achtkantige binnenkruiers op een met hout beklede voet. In 1899 als korenmolen herbouwd is molen (Egmonderstraatweg 34), die zijn bestaan in de 18de eeuw begon als houtzaagmolen te Schagen. Deze met riet gedekte achtkantige beltmolen staat nu zonder wieken.

De bollenschuur Herenweg 241 is een rond 1930 in baksteen opgetrokken sober tweelaags gebouw.

Het voorm. karmelietessenklooster ‘Karmel’ (Herenweg 269), gelegen tegen de duinrand ten noorden van Egmond aan den Hoef, werd in 1930-'31 in traditionalistische stijl gebouwd naar plannen van C.M. van Moorsel. Dit tot 1997 in gebruik gebleven slotklooster werd in 1998 verbouwd tot appartementen.

Atlantikwall. Ten noorden van het dorp bevinden zich nog enkele uit 1942 daterende Höckerhindernisse; tankversperringen in de vorm van drie rijen gewapende betonnen drakentanden (bij Herenweg 271).

Het huis Schuylenburg (Herenweg 292), gelegen ten noorden van Egmond aan den Hoef, is een T-vormig pand met 17de-eeuwse resten. De dwarse eenlaagse voorvleugel met poortje kwam rond 1750 tot stand voor de familie Van Vladeracken. Rond 1900 diende het gebouw als atelier voor H.J. Hitchcock en van 1922-'34 als koloniehuis.