Monumenten in Nederland. Noord-Holland

Amsterdam-Sloten
(gemeente Amsterdam)

Stadsdeel van Amsterdam, ontstaan als veenontginning in de 11de eeuw en nu het zuidelijke deel van de westelijke tuinsteden van Amsterdam. Een in 1063 voor het eerst genoemd lintdorp Sloten lag bij de Sloterplas. Het huidige dorp Sloten ontstond na 1300 langs de zuidelijker gelegen secundaire ontginningsas van de Sloterweg met een lichte verhoging ter plaatse van de kerk (verwoest 1572). De in 1465 ontstane heerlijkheid Sloten - met Sloten, Osdorp, Sloterdijk en Vrije Geer - werd in 1529 bezit van Amsterdam. De gemeente Sloten verloor in 1896 aan de oostzijde een stuk grondgebied aan Amsterdam en werd in 1921 geheel door die stad geannexeerd. Sindsdien heeft het tuinbouwgebied rond het dorp gaandeweg plaatsgemaakt voor forse uitbreidingswijken, zoals Overtoomse Veld (1956), Slotervaart (1959), Osdorp (1962) en Nieuw Sloten (sinds 1992).

De (Herv.) Sloterkerk (Osdorperweg 28) is een zaalkerk met aangebouwde consistoriekamer en een halfingebouwde toren van twee geledingen met achtzijdig houten lantaarn en naaldspits. Deze sobere neoclassicistische kerk met eclectische details (wenkbrauwen) werd in 1861 gebouwd naar plannen van P.J. Hamer ter vervanging van een kerk uit 1664. Deze had weer de in 1572 verwoeste middeleeuwse kerk vervangen. De kerk is gerestaureerd in 1960, waarbij de torenlantaarn is gesloopt (herbouwd 1965), en verder in 2004.

Het interieur bevat een rijk gesneden preekstoel (circa 1664, klankbord 1860) en een lessenaar met wapen uit 1664, alsmede drie koperen kronen en een scheepsmodel uit die tijd. Tot de inventaris behoren verder een door H. Knipscheer gebouwd orgel uit 1861 en vaste banken en twee luifelbanken uit 1861.

De R.K. St.-Pancratiuskerk (Sloterweg 1186) is een driebeukige basilicale kerk met recht gesloten koor en een robuuste ongelede toren met traptoren en naaldspits. Deze met neoromaanse elementen uitgevoerde kerk verrees in 1900-'01 naar plannen van J. Stuyt - zijn eerste grote kerk - ter vervanging van een 18de-eeuwse schuurkerk.

[p. 213]

Het interieur wordt gedekt door gepolychromeerde blauwe houten tongewelven. Uit de schuurkerk afkomstig is het Ypma-orgel (1883). Tot de inventaris uit de bouwtijd behoren een hoofdaltaar van atelier Cuypers (1901) en kruiswegstaties.

Naoorlogse kerken. Een traditionalistische zaalkerk met hoge vensters in de langsgevel is de voorm. kerk van het Apost. genootschap in Overtoomseveld (Derkinderenstraat 90; 1956-'57, M.E. Hartman). Ontworpen in de traditionalistische stijl van de Bossche school is de R.K. H. Pius X-kerk in Slotervaart (J. Geelstraat 44; 1959-'60, J.A. van der Laan, L. Hermans, Th.M. van der Eerden en H.M. Kirch.) [367]. Deze forse zaalkerk met robuuste hoektoren is voorzien van een glasmozaïek (F. Janssen). Om twee kleine binnenplaatsen liggen dienst- en vergaderruimten. Traditionalistisch van vorm is verder de Vrije Evang. kerk in Overtoomseveld (A. Waldorpstraat 90; 1963, B.B. Westerhuis). De Herv. kerk De Ark in Slotervaart (Van Ollefenstraat 9; 1960, P. Zanstra) en de (Bapt.) Herdenkingskerk in Overtoomseveld (Postjesweg 150-152; 1963, H. Geels) zijn moderne zaalkerken met aangebouwde bijruimten. Een vrijstaande opengewerkte klokkentoren heeft de forse R.K. St.-Lucaskerk in Osdorp (Osdorper Ban 130; 1964-'65, Th.J. Taen en Th.C. Nix). De gebrandschilderde glazen (1906) zijn hier in 1990 overgebracht uit het ursulinenklooster te Bergen. In Osdorp staan verder nog de R.K. St.-Pauluskerk (P. Calandlaan 196; 1966-'67, J.J. van Leeuwen), een koepelkerk met vrijstaande betonnen klokkentoren, en de (Geref.) Opgangkerk (Tussen Meer 70; 1968, J. Kruger) met vrijstaande bakstenen klokkentoren.

Het voorm. wees- en armenhuis (Akerpolderstraat 9-47) is een drielaags pand met neorenaissance-elementen, in zijn huidige vorm daterend van circa 1910.

Het voorm. raadhuis (Sloterweg 1190), dat tot 1921 als zodanig dienst heeft gedaan, is een tweelaags pand met omlijste ingang, gebouwd in 1850 en verhoogd rond 1910.

De politiepost (Sloterweg 1226) is een klein eenlaagspand uit circa 1900 met wachtlokaal en cachot. Ernaast staan een gietijzeren brandmelder.

Scholen. J.B. Ingwersen ontwierp twee belangrijke wederopbouwscholen voor Chr. lager onderwijs. Het betreft de tweelaagse halschool Louis Bouwmeesterstraat 14 in Slotervaart (1964) en het twaalfklassige schoolgebouw Simonskerkestraat 2 in Osdorp (1963-'67). Het laatste heeft twee vleugels om een binnenhof, waarbij boven de ingang een lokaal is uitgebouwd.

Woonhuizen. De klokgevel van het diepe huis Sloterweg 1261 is voorzien van 18de-eeuwse hoekvoluten. Uit de 19de eeuw stammen het houten huis Sloterweg 1243, met ingezwenkt houten voorschot, en het gepleisterde dwarse eenlaagspand Akerstein (Sloterweg 1289-1291; circa 1870). De forse notabelenwoning Sloterweg 1193-1195 (circa 1910) vertoont chaletstijl-elementen.

Tot de interessantste naoorlogse woonbebouwing in het gebied behoren de Woningbouw Sloterhof (Comeniusstraat; 1955-'60, J.F. Berghoef) in de vorm van vier- en zevenlaagse strokenbouw volgens het Airey-bouwsysteem, de twee stroken winkels met galerijwoningen Johan Huizingalaan 71-89 en 72-90 (1958, B. Bijvoet) en de zaagtandwoningen Ward Bingleystraat e.o. (1959-'60, F.J. van Gool), bestaande uit L-vormige woonblokken met geschakelde, overhoeks geplaatste eengezinswoningen. Functionalistische verglaasde galerijen hebben de hangbrugmaisonnettes Dijkgraafplein 1-177

Amsterdam-Sloten, Woningen Ward Bingleystraat e.o.

Amsterdam-Sloten, Banpaal

(1964-'70, J.P. Kloos).

Windmolens. Oorspronkelijk rond 1674 gebouwd ter bemaling van de Osdorper Binnenpolder is de poldermolen De 1100 Roe (H. Bonpad 6, Osdorp). Deze met riet gedekte achtkantige grondzeiler heeft men in 1965 geplaatst in het sportcomplex ‘De Ookmeer’. De Molen van Sloten (Akersluis ong.) is een met riet gedekte achtkantige stellingmolen. Met gebruik van delen van een molen uit 1847 uit de Watergraafsmeer is deze windmolen hier in 1990 herbouwd.

De banpaal (bij Sloterweg 1204) werd in 1794 geplaatst ter markering van het bangebied van Amsterdam (een geografische mijl oftewel circa 7,4 km) en verloor na 1813 zijn functie. Op de bakstenen voet staat een door Anthonie Ziesenis vervaardigde zandstenen obelisk met het Amsterdamse wapen.

Het Rembrandtpark (Nachtwachtlaan ong.) vormt een groene buffer tussen de wijken De Baarsjes en Overtoomseveld. Het werd in 1929 door C. van Eesteren ontworpen in het kader van het Algemeen Uitbreidingsplan (1934) als buurt- en stadspark. In verband met de aanleg van de rijksweg A10 is het park in 1969 herontwikkeld naar plannen van J. Theelen.