Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Waddinxveen

Dijkdorp, ontstaan in de 13de eeuw als veenontginning op de westoever van de Gouwe. De bebouwing concentreerde zich langs twee noord-zuid lopende ontginningsassen; bij de Gouwe de Noordkade-Zuidkade en ten westen daarvan de Dorpsstraat. Later ontstond bebouwing langs de verbindende Kerkweg. In de 19de eeuw kwam in het dorp een (arbeidsintensieve) hout- en papierindustrie tot ontwikkeling met inbegrip van een meubel- en speelgoedfabriek. Na de Tweede Wereldoorlog is Waddinxveen uitgebreid aan de noord- en later ook aan de zuidzijde (Zuidplas).

De Herv. kerk (Kerkweg-Oost 232) is een grotendeels gepleisterde T-vormige

Waddinxveen, Herv. kerk (1976)

[p. 525]

Waddinxveen, Woonhuizen Brugweg 19-21

kerk met dorisch zuilenportiek en een klokkentoren met ionisch front en twee houten geledingen. Deze neoclassicistische kerk werd in 1837 naar plannen van A. Blaauw gebouwd. Het interieur wordt gedekt door een houten koofplafond. Tot de inventaris behoren een preekstoel (circa 1840) en een door J.P. Schmidt gebouwd orgel (1808).

De Remonstr. kerk (Zuidkade 59) is een eenvoudige neoclassicistische zaalkerk met rondboogvensters, gebouwd in 1835-'36 en gerestaureerd in 1986. Het interieur met stucgewelf op pilasters bevat een preekstoel en doophek in empire-stijl en een door B.J. Gabry en J.F. Indermauer gebouwd orgel (1825).

De R.K. St.-Victorkerk (Zuidkade 175) is een pseudo-basilicale kerk met een gepleisterd, vijfzijdig gesloten koor en een ingebouwde toren van drie geledingen met een achtzijdige spits. Deze neogotische kerk verrees in 1879-'80 naar plannen van E.J. Margry ter vervanging van een 17de-eeuwse schuilkerk (vergroot 1741). De in 1991-'92 gerestaureerde kerk wordt inwendig gedekt door houten tongewelven en bevat een Maarschalkerweerd-orgel (1871) en kruiswegstaties van atelier Margry. De pastorie (Zuidkade 176; 1926) is ontworpen door J. Teppema.

Overige kerken. De kleine zaalkerk van Chr. Afgescheiden Gemeente (bij Dorpsstraat 5; circa 1860) is voorzien van spitsboogvensters en een uitgebouwd portaal. De Geref. kerk Vrijgemaakt (Stationsstraat 16), een zakelijk-expressionistische kruiskerk uit 1929, heeft in de jaren zestig een

Waddinxveen, Tabaksfabriek

nieuwe voorgevel met betonnen klokkenstoel gekregen. Opmerkelijk is de voor katholieken en gereformeerden gebouwde Ontmoetingskerk (Groensvoorde 1; 1968-'69, L. Roggeveen).

Het voorm. raadhuis (Zuidkade 8) kwam in 1910-'11 tot stand door verbouw en uitbreiding van het woonhuis van wethouder K. van der Torren. Dit in rationalistische stijl uitgevoerde pand met middenrisaliet en hoektoren is deels bekleed met zandsteen. Het interieur en de glas-in-loodramen van het trappenhuis vertonen jugendstil-invloeden.

Het postkantoor met directeurswoning (Kerkweg-Oost 157) is een blokvormige villa uit 1914 met gepleisterde verdieping.

Scholen. De Chr. lagere Prins Willem-Alexanderschool (Oranjelaan 1-3) werd in 1922 gebouwd als eenlaags middengangschool met bijbehorende onderwijzerswoning. P.D. Stuurman ontwierp in zakelijk-expressionistische stijl enkele openbare lagere scholen, te weten de Theo Thijssenschool (Kerkweg-Oost 230; 1926), een tweelaags school met aan weerszijden een aangebouwd lokaal, en verder uit circa 1925 het nu als cultureel centrum dienende schoolgebouw Kerkstraat 13 en de zesklassige school De Kameleon (Kanaalweg 2-4) met gymnastieklokaal.

Woonhuizen. Rond 1860 gebouwd zijn de wit gepleisterde herenhuizen Nesse 16 (met stucwerkornamenten) en Zuidkade 10. Een ingezwenkte lijstgevel hebben de huizen Dorpsstraat 66 en Nesse 18 (beide circa 1870). Het herenhuis Noordeinde 118 verrees in 1889 in neorenaissancestijl. Iets jonger zijn het complex arbeiderswoningen J. Dorrekenskade-Oost 45-59 (circa 1900) en de met chaletstijl-details uitgevoerde villa Dorpsstraat 1 (circa 1905). Decoratief metselwerk met neorenaissance- en jugendstil-invloeden vertonen de vroeg-20ste-eeuwse huizen Zuidkade 33-34, Kerkweg-West 46, Kerkweg-West 13 (1907) en verder Brugweg 19-21 met opvallend gekleurd metselwerk, Brugweg 23-25 en Brugweg 27 (1917). De huizen Brugweg 29-31 (circa 1920) hebben een getrapte gevel met hoekpinakels. Uit 1920 dateert het landhuis Sonnevanck (Kerkweg-Oost 220) met veranda. Het paviljoenvormig huis Kerkweg-Oost 155 (circa 1925) heeft een zandstenen deuromlijsting.

Boerderijen. Van de rond 1870 gebouwde herenboerderij Vredenburgh (Plasweg 26) is het gepleisterd blokvormig woonhuis uitgevoerd in neoclassicistische vormen. Waardevolle boerderijen uit dezelfde tijd zijn de in gele ijsselsteen opgetrokken dwarshuisboerderij Jagtlust (Noordeinde 130) en de langhuisboerderij Henegouwerweg 114 met zomerhuis - beide met ingezwenkte lijstgevel. Voorbeelden van rond 1890 gebouwde langhuisboerderijen zijn Bouwlust (Henegouwerweg 97), met serliana op de verdieping, de Pulpe Hoeve (Noordkade 108) en de boerderij Eben Haëzer (Noordeinde 106).

De voorm. kurkwarenfabriek van L. Vermeulen & J. Rupke (Noordkade

[p. 526]

68) werd in 1894 gebouwd en omvat een reeks bedrijfshallen met sheddaken en ijzeren spantconstructies en een fabrieksschoorsteen. Het complex werd in 1926 ingericht als meubelfabriek.

De voorm. coöperatieve graanmaalderij ‘De Eendracht’ (Brugweg 2), een gepleisterd tweelaagspand uit 1907 met mansardedak en jugendstilvormen, is na uitbreiding in gebruik als meubeltoonzaal.

De voorm. tabaksfabriek van de firma L. Dobbelman (Noordkade 64) kwam in 1935-'40 tot stand naar plannen van P.D. Stuurman. Evenwijdig aan de weg staat het langgerekte kantoorgebouw in kubistisch-expressionistische stijl met tweelaags middenpartij en lagere zijvleugels. Het rijke interieur is deels behouden. De grote glas-inloodramen in het trappenhuis zijn in mei 1941 geschonken door het personeel. Achter het kantoorgebouw staan enkele bedrijfsgebouwen met sheddaken en een watertoren in zakelijk-expressionistische stijl. Het complex is tegenwoordig als kabelfabriek in gebruik. Het station (Stationsplein ong.) werd in 1934 gebouwd naar ontwerp van H.G.J. Schelling. Het sobere pand is opgebouwd uit een ijzeren skelet met baksteenvulling en omvat een hal met wachtruimte. De langgerekte goederenloods is afgebroken.

De hefbrug over de Gouwe (bij Kerkweg-Oost 232) werd in 1936 door de firma De Vries Robbé & Co. geleverd. Deze geklonken stalen brug heeft twee taps toelopende heftorens in een open vakwerkconstructie. Het veelhoekige bedieningshuis is voorzien van een koperen dak.

De Alg. begraafplaats (Kerkweg-West 19) is het voorm. kerkhof van de in 1838 afgebroken middeleeuwse Petruskerk. Er liggen diverse familiegraven uit de periode vanaf 1886 en er is een aula in sobere expressionistische stijl (circa 1930).