Aurelia, 1632 & Tyrus belegeringhe en ondergangk, 1627 [Alleen Aurelia, 1632]

[fol. 4r]

Rodenburgs Aurelia. Treur blij eijnde. Eerste bedrijf.

Koning Arganthomus, Koninginne Terentia Princesse Aurelia, Hertoch Aristarchus, Prince Charisius, - Palamedes, Nicander Ortelius, Hippolitus. beneven veel andere dienaers leijdende bracken, een Valckenier en Jagers hebbende V/valcken opde handt, stekende de - Hoorens.

Ko: Arg.

1

Terentia, de jacht was heughelijck

Ko. Teren.

 

Mijn Heer

 

de oorsaeck was dat wij te velde waren eer

 

de bloosende Auroor was uijt haer tent getreden.

Ko: Arg.

 

Waer over dat wij zeer voorsichtelijcke deden

 

de vroege morgen\stondt ter Jacht te nemen waer

P. Aurel.

 

- Haar Majesteijt die zach het aldereerste paer

 

Patrijsen, Waer de valck ter schicht is na gestegen.

 

De tort'len zagh ick eerst, en heb de duijf gekregen :

 

helasij ! noch bebloedt, onnoos'le lieve beest !

10

H/haer dofferken moet nu : als treurende van geest :

 

Met droeffelijck gekor, zijn duijfkens mis betreuren

Ko: Terent

 

Soud dat ghevoelen in de dierkens oock gebeuren *?*

Ko. Argan.

 

Ach Ja : Want hun natuur is met ons daerin een ;

 

‘Waer eens verzaeming is lichaemelijck, de reen

 

Jn menschen en gediert, de neijging soo kan dwingen

 

dat naesmaeck van 't genot door 's geestens krachten dringen.

 

na 't weesen van het gun men eens genooten heeft

Ko: Terentia

 

'K Geloof de reden in de mensch dees' wercking geeft :

 

‘maer inde dieren heeft de reden geen besture.

Ko. Argan

20

De menschen door de reen, de dieren door nature.

 

‘Terentia gelooft, hoe dat natuurens wet

 

door eijgen eijgenschap zo strickte wetten zet

 

die in hoedanigheidt natuur zo wel bestieren

 

dat menschen mogen zelfs wel leeren vande dieren.

 

En tot bevesting ick u iets verhalen zal

[fol. 4v]

 

't gun ick onlanghs [ge+]<ver>le'en gezien heb, bij gevall',

 

Een moed'ge trotse swaen zijn swaennin zagh bedecken

 

door eenen ander swaen : en mits dat hij 't bevlecken

 

van zijn gaijinn' niet kost verhind'ren na zijn will'

30

hij die boeleerderswaen zo strijdelijck aenvil

 

Tot dat hij had vernielt de schender V/van zijn tweede

 

En naderhandt hij oock de zelve wreecking deede

 

Aen zijn Swaennin' : mits zij gheen weerstand had gedaen ;

 

Maer haer bedecken liet van d' ander vreemde swaen.

 

Sij beijde zijnde doodt, en hij alleen gebleven,

 

is treurende doen na zijn biese-nest gedreven,

 

hij zelven hebbend' trecht van 't overspel gedaen.

 

Mach dit niet wel voor ons als wettens voorbeeld staen,

 

en dat dit rechter-dier ons door recht doen mach leeren

40

hoe redelijcke mensch de [-mensch] echt behoort te eeren.

 

Js dit recht-doende dier niet stichtende de Wet

 

die door den H/hemel is voor reedlijcken gezet *?*

 

kan een onreed'lijck dier zijn tweedens schen niet lijden

 

H/hoe zullent lijden wij ?

P. Charis

 

Helasij ! H/heer de tijden

 

en eeuwen zijn verkeert, verkeert is 's menschens aert.

H. Arist.

 

't is wel gezeijdt. Wij zien dat veelen zijn onwaerdt

 

‘in echt verknocht te zijn. Z/zom anders echte breken

 

en d' ander breeckt weer zijn.

Ko. Terent

 

[*.*+]<a>ls een rechtvaerdich teken

 

‘Dat die maet die uijt meet, die maet meet weerom in.

P. Aurelia

50

- Als ick mijn duijfken zie zoo beeld mij in mijn zinn',

 

H/hoe dat haer doffer nu door het geboomt moet swieren :

 

vermits het dier, H/helaes ! nu niet zal kunnen tieren

 

hij missende zijn duijf. Jck wensch ; H/heer vader dat

 

het duijfken wederom zijn dierensleven hadt.

Ko. Argan.

 

Aurelia, gij toont beweechlijckheijts meedoogen.

Hier voegt de koningh sich bij de koniginne sprekende binnen mondt sonder te overhooren het spreken van de anderen. ¹

P. Charis.

 

Haer H/hoogheidt tot de duijf in liefd is opgetogen

 

W/woud d' hemel dat ick was de duijf

 

in't duijfkens steedt. |

P. Aurel.

 

En mooglijck tot mijn liefd' waer ick dan niet gereedt

 

Ja minder, mits ick wist gij in de duijf verkeerden.

Charis.

60

*P* ². Ten waer u H/hoogheijdt haer genadelijck verneerden

 

een prince d'eer te doen zijn liefd' mocht zijn geacht

Aurel.

 

*P.* ³ Vernedring van liefd', de Prince niet verwacht

 

V/verhoog hij zeggen wil.

1 De interlinie tussen de regels van de regie-aanwijzing is kleiner dan die tussen de verzen.

2 Een gedeelte van de "P" op de rand van het blad is weggevallen.

3 De "P." op de rand van het blad is weggevallen.

[fol. 5r]

H. Arist.

 

Sal ick't gespreeck niet breecken?

P. Charis.

 

't is onbeleeft gedaen te spreecken in ons' spreecken

H. Arist

 

- Scheldt gij voor onbeleeft die u beleeft gemoet ?

P. Charis.

 

Jck zegh u hertoch, dat gij onbeleefdlijck doet.

H. Arist.

 

Onwaerheijt

P. Charis.

 

Dat 's gezeijd als of het waer geloogen.

H. Arist.

 

u moedigheijt die heeft aen trotsheijdts speun gezoogen.

P. Charis.

 

Dees' hoon ick niet verswelg .

 

daer is mijn handschoen vecht.

70

want van dit trots gespreeck ick hebben wil mijn recht.

Hertoch Aris tarchus aenvaert de hantschoen ¹

P. Aurelia.

 

Hoe Princen laet u toorn niet steijg'ren boven reden.

P. Charis.

 

Vermetel spreken heeft een Prince noijt geleden.

Ko. Argan.

 

Wat's heeren u bedrijf ?

H. Arist.

 

Wij spreken van\de jacht.

Ko. Argan.

 

Dees' Morgenstond was zeer vermaecklijck door gebracht

 

Na n[.+]<o>en wij wederom ter ze[e+]<l>ver jachte keeren.

 

de vogl'en houdt gereedt, verwitticht het de heeren.

Alle binnen uijtgesondert Palamedes

 

Hoewel men waenden dat ick niet heb overhoort.

Palamedes.

 

't gewar der[*Princ*+]<*Heer*>en, 'k hebt gehoort van woord tot woord

 

Hoe Prins Charisius den H/hertoch trots uijtdaegden

80

te vechten, Geve Godt de Princes niet beklaegden

 

dit toeval. mits 't gevecht om haer wil sal geschien :

 

want beijd' de H/heeren H/haer hun echte liefd aenbien,

 

en beijde zijn zij vol van bittre jalousijë :

 

Waer over d' een niet gunt aen d' ander het gevrijë.

 

en mits de jalousij is wreevlich van natuur

 

vol onverstants afgunst, zo is zij oock het stuur

 

tot passijs vinn'ge haet : waer over d' een den ander

 

het spreecken met princes Aurelia malcander

 

misgunnen. Dies ick vrees' dat uijt dees' twisting zal

90

voor ons Princes, Helaes ! nu rijsen ongeval.

 

onlucken meer onluckx verselling noijt gebreecken

 

en uijt een kleene Vonck een groot vier kan ontsteeken.

binnen.

Aurelia.

 

‘Wat voordert H/hoge staet, als't hert is vol onrust *?*

 

Waertoe is rijcke weeld' als weelde in onlust

 

werdt droevigh opgequeeckt door geestelijck bekommer

 

Helaes ! wat heeft het hof al woelerijs beslommer ?

 

Wat isser ijdelheijt, en dwaese sloverij*?*

1 Tussen de regels van de regie-aanwijzing is de interlinie kleiner dan tussen de verzen.

[fol. 5v]

 

Wat isser pracht en prael met zotte hovaerdij

 

waen wijsheijt gantsch beheerscht de Hovelingens zinnen

100

't goetdunckend' oordel kan de waerheijd overwinnen.

 

lichtvaerdigheid verblindt zeer licht het lichte hert :

 

Soo dat het quaet voor goedt, door hun geoordelt wert

 

Berisp\men hun misbruijck zij [*.*+]<a>chtent ijdelheijden :

 

want laten hun verwoest zoo door de grillen leijden

 

dat zij bezadigheit verachten, en versmaen

 

dies zij hun zotheijt zien voor rechte wijsheijd aen.

 

Niet isser dat de mensch archlistiger doet dwalen

 

als quae gewoont : want zien voor deugde aen de falen.

 

en wortelen zoo zeer in 's hovelingens geest

110

dat wij helasij ! zien de minste en de meest

 

de groote en de kleen, de laegen en de H/hoogen

 

door hun verwaentheijdt zijn zoo schichtich opgetoogen

 

in ijdelheijt, dat zij de ijdelheijt niet zien

 

vermits door qua-gewo[*.*+]<o>nt het alles moet geschien :

 

En zijnde aen de reecx van quae gewoont gebonden

 

Gewoonte zoo vereelt dat zij niet zien de zonden

 

Het listelijck bedrogh dat wert geoordeelt nu

 

een geestelijck vernuft, en zo de Hoov'ling u

 

behendigh loeren kan, om voordeel te betrachten

120

dat zal de wispeltuur verstandens vruchten achten.

 

't is deerelijck te zien, dat heren die het hooft,

 

Van 's landts beheersching zijn van reeden zijn berooft.

 

en 't archst dat hier uijt spruijt, is dat de slechtste knapen,

 

Ja burgers en gemeent de heeren zoo na-apen

 

Nabootsen en oock doen, 't gun z' in de H/heeren zien.

 

dies 't zeer beklaeghlijk is, het gun wij zien geschien.

 

Waer uijt spruijt dit misbruijck ? mijns oordels is't geresen,

 

Vermits de princen zelfs niet stichtigh willen wesen,

 

En zoomen opde spreuck der Vrancken wijslijck let

130

zo is zeer wel geseijt Tel Marstre tel valet.

 

O princen ! gij die zijt de Goden vande aerde

 

de sceptren die gij swaijdt gij niet kunt wesen waerde

 

Soo gij niet na de waerd uws princelijke staet

 

de teugel uws gebits door deughde sturen laet.

 

ghij zijt de baeck waerna all' u gemeente zeijlen

[fol. 6r]

 

elck heeft het oogh op u, geen onder grond zij peijlen

 

Maer volgen uwen streeck. En zoo gemeent verdwaelt,

 

all' hun onheijlen, ghij gantsch op u zelven haelt,

 

Want g'lijck gij hun gaet voor zij volgen all te gader

140

Gemeent u kindren zijn, dies gij 's gemeentens vader,

 

en 's H/hemels vader u de straffing geven zal

 

Soo quaede voorgang u gemeente brengt tot val.

 

H/heeft u genade Gods de scepters swaij gegeven

 

behoort gij na Godts wet Godtvruchtich oock te leven.

 

u lichaem is niet meer als u gemeente was,

 

Maer nu gij Prince zijt, zoo moet het zijn de kas

 

Van deugds cieraetsels toon, waer d' H/hemel in verheugde

 

geen prinsdom waerdich zijt, zoo gij niet lieft de deugde

 

ghij voert het rechters swaert 't gun rechter Godt u gaf

150

om aen misdaders recht te bruijcken rechters straf.

 

Maer rechter ov'r u zelfs, helaes ! ghij noijt wilt wesen,

 

H/hoewel misdaden zijn tot hoog getal geresen.

 

De minste zonde diemen in een prince vond

 

Jck grooter acht, als d' aldergrootst' gemeentens zond.

 

Vraegt gij Waerom *?* 'k geeft reen. Vermits een prins de zegen

 

zijns hoogheijts ampt bezit, 't gun lucklijck is verkregen,

 

door Godts voorsichts bestem. Waer over hij verplicht

 

is tot ootmoed'ge danck. nu d' H/hemelsche voorzicht

 

hem op een aerdsche troon geplaetst heeft, dies behoorden

160

H/hij als ghezalfden, oock in daden, en in woorden

 

te leven heijlichlijck, op dat d' algever ziet

 

de gift des prinsdoms aen een danckb'ren is geschiet :

 

Maer soo hij toomloos leeft, en zonden niet wil schouwen

 

sijn alderkleenste zond' men voorde grootst moet houwen :

 

Vermits hij 't hoogste lot op 's werelts kreijs geniet

 

God door de kleenste zond de grootste hoon geschiet.

Palamedes, Nicander, Ortelius ¹, Hippolitus.

Aurelia

 

H/het schijnt ghij komt verbaest.

Palamed

 

u H/hoogheid zij gebeden

 

ons' komste zij verschoont

Aurelia

 

Wat 's d' oorzaack

Nicander.

 

Dapp're reden

 

[*.*+]<o>rtelius u hoogheijd weet hoe dat de Prins Charisius gaf

170

aen hertogh Aristarch zijn handtschoen

1 Bij de letters "li" is het papier lichtjes gescheurd.

[fol. 6v]

Aurelia.

 

Wat daer af ?

Hippolit.

 

Sij daedlijck zijn gegaen te zamen om te vechten

Palamed.

 

Vermits de prins betracht van d' H/hertoch zich te rechten.

Aurelia.

 

Oij me ! wat ramps toeval.

Nicander.

 

't Gevecht moet zijn belet.

Ortelius.

 

'twaer goedt u Hoogheijdt haer als middelaerster zet.

Hippolit

 

Sulx haestich mocht geschien om hun voorneem te breken.

Palame.

 

't Js Raedsaem dat Mevrou Haer Majesteijt gaet spreken

 

op dat zijn Majesteit hier van verwitticht zij :

 

want d' oorzaeck van't gevecht spruijt uijt de jalousij,

 

die d' een van d' ander heeft, des liefds die zij u dragen.

Aurelia.

 

¹

180

Ach datter dootslagh viel

Palamed

 

't waer deerlijck te beklagen :

 

't onluckigst, datmen oijt ten hove heeft gehoort.

Aurelia

 

Hoort, Palamedes, 'k heb te spreken u een woordt.

Princesse Aurelia en Palamedes vertrecken aen een zijde van't toonneel en Nicander, Ortelius, en Hippolitus blyven aen d'ander zijde, sprekende zeer ernstigh binnen mondts. Middelerwijl geschieter een vertooning waer Prince Charisius en den Hertogh Aristarchus met hun rappieren tegens malkander gestelt staen sonder Wambes en in hun hemden, hebbende ijder aen hun zijde twee seconden, doch vellen hun geweeren niet. Maer staen gelijck dit volgende afbeelt vertoont.
De vertooning geslooten sijnde.

Aurelia.

 

Mijns oordeels is't zo best

Palamed

 

't Moet inder\haest geschieden

Aurelia.

 

Vermits de tijt verloopt

Palamed.

 

'k zal na me Vrous ghebieden

 

op't spoedigst derwaerts gaen.

Aurelia

 

'k acht ghij mijn voorslagh wel

 

te rechte hebt verstaen *?*

Palamed.

 

Seer wel me Vrou, 't voorstel

 

ick oordel voor zeer goet, zoo't niet en komt te spade.

Aurelia.

 

Wat wegh zijn zij gegaen

Palamed.

 

Recht na Valleij Granade

Aurelia.

 

Dat is na bij.

Palamed.

 

Soo is't, 'k vrees dat zij hand gebaer

190

bij dese tijt al zijn.

Aurelia.

 

De saeck die lijdt gevaer

 

vertoeft, mij valt iets in, het best men moet verkiesen.

1 Van de rolaanduidingen bij de verzen 182, 186, 187 en 188 zijn resp. de letters Au, Au,Pala, Aure en Pal nagenoeg onzichtbaar geworden door vlekken. Deze vlekken zijn vermoedelijk veroorzaakt door een witte vloeistof die men op de buitenste rand van het folio heeft aangebracht en die, nadat ze gedroogd en verhard was, barstte en afbrokkelde. Ook op de buitenste rand van het tegenoverliggende folio zijn sporen hiervan zichtbaar.

[fol. 7r]

Palamed.

 

Ick vrees' me Vrou, men zal bequame tijt verliesen

Aurelia.

 

Gaet met u Vieren daer en toont de heeren beijd

 

Rodenburg fol. 6v.

 

dees' ring, en zegt hun dan 't gun ick u heb gezeijdt.

 

'k geloof dat zij 't gevecht door dese middel staeken

 

en ick door mijn beleijdt hun vrunden weer sal maeken.

Aurelia behandigt aan Palamedes een ringh. ¹
Binnen Palamed, Nicander, ortelius Hippolitus ²

Palamed

 

Wij gaen Me Vrouw.

Aurelia.

 

Gaet niet, A/ach Palamedes vliet

 

Ten eijnde het gevecht doch immer niet geschiet,

 

H/het spreecken mij verdriet, door droefheijt van gedachten..

200

Vermits dees' eedelien mij droeve maren brachten.

 

ach H/hemel gunt dat hun het vechten zij belet.

 

‘Niet isser vruchtbaerst' als 't ootmoedege gebet.

 

Met hertelijke ernst. Heer wilt mijn stem verhooren

 

Het menschelijck beleijdt is arbeijdt gantsch verlooren

 

H/helpt d' H/hemel niet ach ! helpt. Heer mijn gebedt ick stort

 

op dat d' een d' ander doch het leven niet verkort.

Aurelia knielt aen een tafelken met de rugge nade aenhoorders overmits dat zij so lang int gebedt moet wesen tot dat de eerste vertoning herstelt is Waer het geweer vande prince Charisius door de rechter borst vanden hertoch Aristarchus steeckt,en het geweer vanden hertoch door de rechter zijde vande prince, en in sodanige maniere datmen die geweeren after de lichamen door ziet steken, de hemden vande princen seer bebloet sijnde, de vier Seconden staen oock in posture tegens malkander, in S/sodanige wijse gelijck dese [v+]<n>avolgende afbeelding vertoont.

 

 

Vertooning gesloten zijnde.

Aurelia.

 

Hoe bitter het geval Aurelia belast !

 

Hoe, luckeloos, Helaes ! ick nu werd aengetast ! ³

 

en immer is door mij in't minste niet bedreven,

210

Waerdoor ick aen de prins, oft hertoch heb gegeven

 

de oorzaeck dat zij zijn zaem hand gebaer geraeckt :

 

Nochtans ick vrees' men mij de oorsaeck daervan maeckt.

 

soo zij mij zijn bezint, en ick niet ben genegen

1 Tussen de regels van de regie-aanwijzing is de interlinie kleiner dan tussen de verzen.

2 Tussen de regels van de regie-aanwijzing is de interlinie kleiner dan tussen de verzen.

3 Achteraan de verzen 208, 209 en 210, bij de resp. woorden "aengetast", "bedreven" en "heb", is het papier vertikaal ingescheurd.

[fol. 7v]

 

Tot geene van hun beijd' : maer staen mij beyde tegen

 

kan ick verhind'ren dat zij beijde lieven mij ?

 

en dat zij rasend zijn door dulle raserij?

 

Ach ! neen, H/helaes ! ach ! neen,

 

't is niet in mijn [*.*+]<V>e[d+]<r>mogen: |

 

want ijders hert verkiest na't kiesen van zijn oogen.

 

'k heb aende prins noch aenden H/hertoch noijt betoont

220

dat ick met weerliefd hun verlieving heb geloont.

 

En blijven zij standvast in liefd', en 't mijnwaerts neijgen.

 

Ja yder strijft met ernst, ons maken mij hun eijgen,

 

Aurelia, en kan hier in niet schuldigh zijn :

 

want zij bemerckten noit in mij weerliefdens schijn

 

veel minder 't weesen : dies ick mij bevind onschuldigh :

 

<Doch in't toevals geval ick wesen moet [-onsch] geduldigh :>

 

H/hoewel mijn laffe hert in traenen overvloedt

 

Als ick bedenck hoe dat de Princens eed'le bloedt

 

in waeghschael wert gestelt, en mooglijck zal verstorten.

230

Ach ! hoe de menschen vaeck het leven zelfs verkorten !

 

mijn zinnen mijmeren, ach !

Aurelia gaet sitten, leenende ophaer rechtehandt seer bedroefdelijck ; en midlertijt opent de - Vertooning ; Waer de S/seconden de geweeren - Vande prince ende den Hertoch uit de lichamen getrocken hebben, hebbende de zelve in hun - handen, de prince en den hertoch leenende - yder ophun seconden ; Malcander de handt biedende, en vergevende aen W/wedersijden hun bedrijven. sijnde de hemden seer bebloedt. Palamedes, Nicander, - Ortelius en Hippolitus, staende oock met 6 bloote geweeren, seer verbaest sijnde. Alles afbeeldende in sodanige W/wijse, gelijck dese navolgende vertooninge aenwijst.

[fol. 8r]

Vertooning geslooten sijnde.

Aurelia.

 

Wat nickerlijck bedrijf de mensch oock onder windt*?*

 

‘onredelijcker doen[s+]<t> : mijns oordels : men niet vindt

 

als datmen met voordacht zich daertoe gaet begeven

 

om zelfs te sterven oft te nemen 's anders leven,

 

Met voorberaed, ick zegh : doch dulle voorberaedt !

 

en 't schijnt dat huijdens daegs de proef alleen bestaet

 

Van 't adelijck gemoedt om 't leven zoo te waegen[:+]<,>

 

Gantsch zonder na bedenck, hoe 't de H/hemel mach mishagen

240

H/hoe Godes toorn ontsteeckt, als God dees' dulheijt ziet

 

Men werelds eere acht, en Godes eere niet.

 

Helasij ! om een woordt malkander zij vermoorden

 

en God zelfs wel verzwolg de alder hoonsche woorden

 

wat leedt de Lijder niet? Wat heeft hij niet gele'en*?*

 

en wij . ach ! Wormen ! wij om een spits woord alleen

 

gesproocken schicht[-e]lijck uijt wij trachten zulx te wreken

 

Jae 't beeldt geschapen na ons' schepper wreedlijk breecken

 

O Princen gij ontprinst u princelijke staet

 

als gij met voorberaedt u zoo verleijden laet

250

Dat wraecklust overwelmdt het vroedich voor beraeden

 

en tijtelijcke eer u dringt te doen de daden

 

die ijsen doen de ziel, de ziel, ick zeg, de ziel.

 

Die inde Nickers poel door u bedrijf verviel

 

H/helaes ! Verwoeste eeuw ! ach gij verwoeste tijden !

 

Waer't menschelijck vernuft de reden tegenstrijden,

 

de Christenheijdt ontChrist, de menschlijckheidt ontmenscht !

 

het Godt vergeeten hert na bloedigh wreken wenscht !

 

Voor't minst ontfangen leedt ; 't welck niet quetst' als het hooren :

 

Maer duijvelijck dringd, Helaes ; door ketelende ooren

260

in een bemorste ziel, die flucks inlaeting gaf :

 

Mits menschen meer ontzien Werlds eer, als Godes traf.

Palamedes, Nicander, Ortelius, Hippolitus

Palamed.

 

Me Vrou, ach ! droeve maer ! k/Kom ick u hoogheijdt geven

Aurelia

 

Wat Palameed*?*

Palamed.

 

Helaes ! in groot gevaer het leven

 

van beijd' de heeren is !

Aurelia.

 

Hoe beijde

Palamed.

 

Beijd gewondt

Nicander

 

Recht als wij quamen daer. men een droef bloedt-bat vondt

[fol. 8v]

ortelius.

 

Vermits den hertoch was dwars door de borst gesteken.

Hippolitus

 

En door de zijd de Prins ; doch hoorden hun noch spreken

 

en met handtasting, zij vergaven d' een den aer.

Palamedes.

 

Soo dat wij komen zeer verbaest, me Vrou van daer

270

beklagend' dit misval van beijd' dees' Jonge heeren

Pirot knielende

Pirot.

 

Genadege Princes zijn Majesteits begeeren

 

is dat u hoogheijt koomt bij zijne Majesteit

Aurelia.

 

Jck vrees' dit onluck mij te last sal zijn geleijt

Palamed.

 

Ach ! Neen, me vrou, vermits u hoogheijt is onschuldigh

Aurelia.

 

Pirot

Pirot.

 

Genaed'ge Vrouw.

Aurelia.

 

Jck vinde mij onduldich

 

door dit bedroeft verwar. Pirot.

Pirot.

 

Me Vrou.

Aurelia.

 

Gaet ghij

 

en zeght zijn Majesteijt, dat daedelijck ick mij

 

laet vinden daer, en ghij Palameed' en Nicander

 

Hippolitus, Orteel houdt u t'zaem bij malkander,

280

op u ick mij beroep, want gij getuijgen zijt

 

W/waer dit gevecht uijt\sproot.

Palamed.

 

H/het stuck geen last en lijdt

 

in u hoogheijts behalff kan geen gevaer hier weesen

Aurelia.

 

u oordel niet belet mijn duchten, en mijn vreesen.

Alle binnen.

Koningh Ar[t+]<g>anthomus, Koninginne Terentia, - Palamedes, Nicander, Ortelius, Hippolitus, Pirot en Pirotta, Haer Majesteijten hun stellende in hun staet zetels.

Argant

 

Vertreckt. Alle de volgers binnen. Terentia. H/het deerelijck toeval

 

des Prins, en hertoch is ons leedt

Terent.

 

en vrees' het zal

 

Aurelia ten deel tot ongeneuchten strecken.

Argant.

 

H/het zij hoet zij, men zal daer door de grondt ondecken

 

wien zij genegen is, den Hertoch oft de Prins,

 

'k acht zij de Prins bezindt

Ko: Terent.

 

Dat g'loof ick heer geensins.

Ko. Argan.

290

Wat reden ?

Ko. Teren.

 

'k heb mijn reen.

Ko. Argant.

 

Niet dat zij zulx u zeijden,

 

Meent ghij dat zij haer liefd dan op den H/hertoch leijden

[fol. 9r]

Ko: Teren.

 

- H/het is een raedsel, H/heer Aurel[a+]<i>a best weet

 

op wien van beijde zij haer wederliefd besteet.

Ko: Arg.

 

- 'k ben zeer beducht hierin, en keurich om te weeten

 

of onse dochter haer in iets oock heeft vergeten

 

Waer uijt dat het gevecht der Princen is geschiet

 

Want oorsaeck moeter zijn.

Ko. Tere

 

'k Geloof heer, immer niet

 

Aurelia d' oorsprong van het gevecht zoud wesen.

Ko. Arg.

 

Mijn liefde t' haerwaerts doet helaes ! mij 't quaetste vreesen

300

zij is een eenigh kindt en erven moet de kroon.

 

Ben ick met haer beducht, mijn liefd' daer door betoon

 

het vaderlijcke hert wil voor ons' dochter zorgen.

Ko: Ter.

 

Wat datter is geschiet. Nae dat wij dese morgen

 

ter Jachte zijn geweest, men grondich sal verstaen

 

uijt onse doc[g+]<h>ter, want de Princen spraken aen

 

Aurelia gelijck.

Ko: Arg.

 

Pirot ick om haer zonde

 

't geheijm van hunliens twist zal werden wel gevonden

Princesse Aurelia.

Koningin

 

Aurelia is daer*?*

Koning.

 

Aurelia wij zijn

 

Beducht, gelijck ick acht bekommertheijdens pijn

310

u oock verzelt gewis.

Aurelia

 

Niet zonder reen, heer Vaeder

Koning.

 

De oorzaeck van't gevecht wij achten gij ons nader

 

zult onderrecht van doen.

Aurelia.

 

Gheen ander onderrecht

 

Jck aen u Majesteijt kan geven van't gevecht

 

als Palamedes doet.

Koning.

 

Wij hem noch niet en hoorden

Aurelia.

 

't sal blijcken hun verschil alleenelijck uijt woorden

 

geresen is.

Koning.

 

Pirot

Pirot.

Koning.

 

Gaet zegt aen Palameedt

 

H/hij bij ons komt, Blijft hier, Aurelia gij weet

 

't gun Palamedes weet, en meer geloof wij leggen

 

op u verhaeling als op Palamedes zeggen.

Koningin

320

Daer over dochter ons de Waerheijt naeckt ondeckt

Aurelia.

 

Vrou Moeder all' de twist is slechtelijck ontwreckt

 

Vermits den Hertoch quam recht als de prins in't spreken

 

met mij eerst was getreen, g'lijck of hij wilde breken

 

de zamen\spraeck. het welck de Prins zeer oevel nam.

[fol. 9v]

 

en door de haestigheijd in herde woorden quam

 

met d' H/hertoch, en een woord het ander wilde brengen,

 

het welck de Prins in toor'n van hem niet woud gehengen,

 

aenboodt zijn hantschoen hem, die d' hertoch heeft aenvaerdt,

 

waer uijt rees het gevecht.

Koningh

 

Soo zijt gij niet beswaert.

Aurelia.

330

Jn't minste niet, want ick kost hun versteur niet keeren.

Koning.

 

Maer wien beklaeght gij meest van dese Princen-H/heeren ?

Aurelia.

 

'k beklaech hun beijde zeer.

Koningin

 

Doch een van beijde meest.

Aurelia.

 

H/hun beijden even veel, want in mijn zielens geest

 

Jck geen verkiesing heb, dies moet hun beijd beklagen.

Koning.

 

Soo hebt gij dan tot geen van beijden liefd gedragen

Aurelia.

 

Ach Neen ! hoewel zij beijd' mij hebben zeer versocht*.*

 

Maer noit en heeft de keur zoo werckelijck gewrocht

 

dat neijging ick gevoel tot eene van hun beijden

 

gelijck ick meenichmael de Prins en hertoch zeijden

340

dat hun genegentheijt tot mij was tijt verlies

Koning.

 

- En zoo wij wilden dat gij deede liefds verkies

Aurelia.

 

Heer Vader, u gebodt b'hoort willich te geschieden

 

H/hoewel dat liefde niet kan lijden het gebieden :

 

Doch mijn gehoorsaemheit, het weijgren niet toelaet

Koning.

 

Wij willen niet als 't gun tot nut streckt vande staet.

 

‘het koningrijck moet ghij na ons' aflijving erven

 

onse eenichste gebedt is, datmen mocht verwerven

 

van d' hemel. gij in d' echt met eenen wijsen treedt

 

en d' ondersaet geen onheijlen. ramp noch leet

350

door quae beheersching plaegt, mits woestich onderwinden

Aurelia.

 

Waer zal u Majesteit dees' wijse konnen vinden

 

‘in dees' verdurven eeuw, die zo wanlaeten is ?

 

Te zoeken wijsheijt, H/heer , H/helae[*.*+]<s> ! is tijt verquis !

 

Want vreese Godes is d' opvoetster vande Wijsheijdt

 

Waervan in d' heijl'ge schrift 't rechtgrondege bewijs leijt.

 

En op de vreese Gods zoo weijnich werdt geacht

 

Dat schaers in dese eeuw wijsheijd mach zijn verwacht.

 

De Godloosheijd, H/helaes ! heeft wijsheijd gants verbeten :

 

Want wijsheijt deses eeuws geacht is het veel weten

360

en het veel weeten mach geen wijsheijt zijn genoemt

 

Ten zij Veel weetert zich van vreese Godes roemt

 

en dat de roem, en daed in weesen zijn glijckaerdich

 

oft dees' veelweeter[-t] is de Wijsheijts naem niet waerdigh

[fol. 10r]

 

Mits wijsheijt uijt de vrees' des heeren spruijten moet.

Koning.

 

Aurelia gij spreeckt verstandigh en zeer vroedt:

 

‘Doch op u oordel mooght gij u zoo vast niet gronden

 

Dat inde wereldt zoud' geen wijse zijn gevonden

 

Ghij dencken moet de mensch naturens swackheijd heeft

 

En daerom niet volmaeckt na Wijsheijdts wetten leeft

370

Want waer de mensch volmaeckt zo waren't halve Goden.

Aurelia.

 

De taeffelen mijn heer, van Moijses : Godts geboden :

 

‘Wel duijd'lijck beelden af. Maer wien, heer, leeft daer naer

 

de Wetten zijn zeer licht, en ¹ wij die achten swaer.

 

De werelds wetten zijn veel swaerder in hun weesen :

 

Doch 't is de Nicker die de herten heeft geresen

 

Tot die vergetentheidt, dat werelds wet int hert

 

Grondtvest, maer Godes wet geheel vergeten werdt.

 

u Majesteijt, ick acht, verwondert van mijn spreken

 

Doch mits ick zach, en zie, de wereldsche gebreken

380

deert mij de werelts doent.

Koninginne

 

Aurelia spreeckt wel.

Aurelia.

 

Jck zie Vrou moeder, dat de schrickelijcke hel

 

‘vervult met zielen is. Wat zielen, ach de zielen

 

Van Vorsten, Princen, ja Monarchen die vervielen

 

door opgeblasen geest in d' afgrondts helsche poel :

 

Mits zij van vreese Gods op *<d'>*aerde geen gevoel

 

gevoelden : maer verzaeght hier leefden na hun willen

 

Dies zij rechtvaerdigh inde helsche gloed vervillen

 

Jck spreeck, H/heer Vader van de aldergrootsten meest.

Koningh

 

Aurelia te hoog verheven is u geest

390

u teere Jaren zijn t' onrijp om zo te spreken.

Aurelia

 

- Jck spreeck gelijck ick zie

Koning.

 

Ghij ziet op hun gebreken.

 

‘alleen, en niet op 't gun zij wercken in het goedt

Aurelia

 

't Goedt is zoo schaers, H/helaes ! en d' overgroote vloedt

 

des misdoens en misbruijcx, die zij veelvoudich hebben

 

zoo schricklijck is, dat zij het goedt doen gants doen ebben

 

uijt ons' geheugh ; vermits een zond zoo wijt verbreet

 

dat duijsent deugden door een zonde men vertreedt

Koningin

 

Aurelia die inde wereldt willen leven

 

‘die moeten recklijck zijn, de menschen iets toegeven :

400

Vermits het menschen zijn, die vallen en opstaen.

Aurelia.

 

'k Staet toe u Majesteit, want menschen zijnde aen

 

‘de swackheijd gants verknocht zijn onderworpen 't vallen :

 

Maer zelden hebben wij gezien dat onder allen

1 Bij de "e" is er een aanzet tot een andere letter, vermoederlijk de "m" van "maar" zichtbaar.

[fol. 10v]

 

de vallers schouwen vall' der zondens nicker\pack

 

dan vallen weer helaes ! ter schicht in't zelve wrack

 

Gh'lijck of zij waren tot de zondens val verkooren.

Koning.

 

Aurelia ghij zijt in echt Princes gebooren

 

Noodtsakelijck is't dat gij de echte staet aenvaerdt

 

Wij zorge dragen gij u waerde evenaert

410

En met een Prins verseldt, die u in staet en bloede

 

Gelijck is.

Aurelia.

 

Laet hem zijn, H/heer Vader, wijs en vroede

 

Jck offer aen hem op de lenten van mijn jeugt

 

Jck acht hem als mijn prins, en lief hem om zijn deugdt

 

Ja zal mij door dat luck de alderluckichst' achten.

Koning.

 

K/kiest d' hertoch, oft de Prins, want in bloedt [*.*+]<e>n geslachte

 

in staet, en heerschappij. En isser geen gelijck

 

van hun hoedanigheijt in onse Coningrijck

 

Mijns oordels.

Aurelia

 

Heer zijn dit de wijsen die men zochte ?

 

Siet niet u Majesteit hoe redeloos dat wrochte

420

de onbedachtsaemheit in beijde ?

Koning.

 

Waerom dat ?

Aurelia.

 

Vermits dat geen van beijd' de vreese Godes hadt.

 

‘Die om wraeck van een woordt stelt in gevaer zijn leven

 

kan die rechtvaerdelijck de bij-naem zijn gegeven

 

Van Wijse ? Neen ! ach. neen. Want in de plaets van Wijs'

 

te wesen doen zij van hun zotheijdt recht bewijs.

 

Moogh'lijck u Majesteit heeft zijn antwoord gereede ;

 

Dat haestigheit dit werck van hun bedrijving deede

 

jae dat de haestigheit hun overviel soo ras,

 

dat meester geen van beijd' van hunne zelven was,

430

Mijn antwoord hier op, heer, is oock gereed, en vaerdigh

 

Wie gheen Heer is sich selfs is naem van Wijs niet waerdigh

Monsieur de la Noue en la poesie Christene

 

‘Ce luij merite point la qualite de Reij

 

qui n'est activement Maistre, et siegneur de soij. ¹

 

Het is zeer wel gezeijdt door Monsieur de la Nouwe :

 

Dies ick dit zeggen voor de rechte waerheijt houwe,

 

W/waer over dat ick oock de Prins, en d' H/hertoch zoud'

 

onwaerdigh achten, om te maken mij hun vrou.

Koningin

 

Aurelia te trots gij deze H/heeren schelden.

Aurelia.

 

Me Vrou het gun ick denck mach ick eerbiedlijck melden.

Koning.

440

Een herder dient u best want gij ziet op geen eer

1 De interlinie tussen de laatste drie regels van deze verwijzing stemt niet meer overeen met die tussen de verzen.

[fol. 11r]

Aurelia.

 

'k acht meer een deugdsaem [-*her*][t+]<k>naep als een ondeugdsaem heer.

Koning.

 

Jn herderins beroep is best gij eynd u dagen

Aurelia

 

'k houd die staet voorde heijlst daer 'k God in kan behagen.

Koning.

 

Aurelia, weet ghij, dat gh' een Princesse zijt?

Aurelia

 

En dat ick koningin moet wesen zo de tijt

 

mij 't leven niet verrast

Koningin

 

Soo moet g' u daerna voegen

Aurelia.

 

Waerom en mach ick niet met nedricheijt genoegen

 

al was ick koningin? u Majesteijt gelooft

 

‘Dat nedricheijt verciert het allerhoogste hooft.

450

Een Prins en kan zijn K/kroon niet cierlijker vercieren

 

als die te proncken op met nedrigheits laurieren.

 

Behaeghlijck voor de mensch, en aengenaem aen Godt.

 

De nedricheijt, me Vrou, is't alderheijlste lot

 

Daer onse ziel na graegt, gesprooten uijt ootmoedigheijt

 

als hemelsche spring-aer, die voorbrengt alle goedigheijt.

 

Vermits gehoorsaemheijt uijt dese deugde teelt

 

een errenstlijcke graeght, die duurichlijck voorbeeldt

 

De wette taeffel Godts ; en g'lijck die is geschreven

 

Soo tracht gehoorsaemheidt daer gh'hoorsaem na te leven

460

en die zo leeft, me vrouw, die woeckert hooger troon

 

Als oft' geval hem gaf een Monarchale kroon ;

 

Want d' een vergancklijck is : maer eeuwich is de ander.

Koning.

 

'k Stae toe dat desen veel verscheelen van malkander

 

Maer ijder wil zijn eijsch, Aurelia, men ziet

 

dat gij de hoogheidt van u staet en achten niet,

 

gelijck de waerd gebiedt ; dies spreeckt gij onbescheijden

 

Jck sweer u dat gij zult verkiesen een van beijden

Koningin.

 

't zij d' Hertoch oft' de Prins.

Koning en koninginne in tooren binnen

Aurelia

 

t zal geen van beyde zijn.

 

Bedaert belaste hert, hoewel na alle schijn

470

men u verkrachten wil, doch laet u niet verkrachten

 

hetzij oock wat geval de tijden u toebrachten.

 

Mijn keur gekooren heeft, en die keur niet verkeert

 

Want deugdelijke liefd' verandering afweert.

 

Theopheles helaes ! helpt torsen nu mijn lasten !

 

Vermits men schricklijck nu Aurelia aentasten !

 

God vreesert reijckt mij hulp ! Deughd-rijckhert troost mijn ziel

 

Te lastich is de last die mij nu overviel !

 

Doch schrickt niet droeve hert, wat rampen mij bestelpen

 

Want die p godt vertrout sal G/godt gewislijck helpen.

binnen.

[fol. 11v]

Prince Charisius leggende op een Ledekant.

480

Jn neijging doolhofs parck mijn ziels benaude geest

 

met woelende gestreef bevangen is geweest !

 

bemickende 't verkrijgh van meed'lij, en meedoogen

 

Aurelia H/helaes ! die door 't afbeeldt van d' oogen

 

de inwaerts herte druck wel weesentlijcke zagh

 

heeft immer spots beboert mijn weenende geklagh

 

om onbeweechlijck in haer herts beweeg te blijven

 

en liet mijn droeve ziel op woeste baren drijven

 

in schipbreekx-noodts gevaer, niet achtend of mijn ziel

 

door moedeloosheijt, H/helaes ! in wantrouws wraeck verviel.

490

Princesse wreede schoon ! oij me ! zoo schoon als wreede !

 

En oock zoo wreed als schoon : Hoe vaeck heb ick u [-*.*]Eede

 

van sweeringe gedaen bevest met tranens Vloedt

 

Ja u An[t+]<a>thomij getoont van mijn gemoedt !

 

Maer u versteende hert geen deernis en gevoelden

 

Van d' Ethnaeslijcke gloed waerin mijn ziele woelden :

 

Doch hoe verachtelijck dat gij mij hebt veracht

 

Soo mach nochtans van mij geen wraecklust zijn verwacht.

 

Jck wensch u alle heijl, Jck wens u d' hoogste lucken

 

Jck wensch u weeld en lust, bevrijd van alle drucken.

500

Jck wensch u tijtel van Princes [e+]<i>n Monarchin

 

V/vergrooten mach. Hier ziet Aurelia dat in

 

de Prins Charisius u afkeer geen afkeerlijckheijt

 

gewrocht heeft, alhoewel u slaef, helaes in deerlijckheit

 

gewondt leijt, doch de wond en smert Charisius niet

 

vermits dat het gevecht om u will' is geschiet

 

Mijn oogen sluijmren, mits bedroefden immer plegen

 

om rusten 't zinnekoor tot slaep te zijn genegen.

Charisius begeeft sich te slapen, en middelerwijl verschijnt een vertooning. Te weten Vier Tomben. d' eerste van Salomon, de twede van Alexander, de derde van Cresus, en de vierde van Helena, afbeeldende Wijsheijt, wereldse maght, Ryckdom, en Schoonheyt, met sodanige omstandigheyden als dese navolgende afbeelding is aenwijsende.

[fol. 12r]

Vertoningh gesloten sijnde Charisuis ontwakende.

 

oij me ! wat mij verscheen ! t scheen in mijn droom ick zagh

 

‘Vier tomben, en in elck een doodens lichaem lagh :

510

De aldereerste was van Salomon, en d' ander

 

van Coning Cresus, en de derd van Alexander,

 

de vierde van Heleen, en allen in gelijckheijdt

 

Van Wijsheijt en van macht van schoonheit en van Rijckheijdt

 

Afbeelden dit gezicht. Verschijnt nu Coningen all,

 

bezichtigt dit gezicht, beoogt de tijts geval,

 

aenmerckt die stouten heldt ; die grooten aller grooten

 

die zoo veel overwins triumphlijck heeft genooten

 

die zoo zeer was ontsien, die zoo zeer was gevreest

 

die die de grootst' Monarch ter wereldt is geweest

520

Die wonderen door zijn heijrleegers lucklijck deede !

 

die Alexander die in zijn eeuw had geen tweede !

 

Wiens glorieus gerucht vervulden 's werelts rondt' :

 

Mits inde werelds kreijs men zijn gelijck niet vond.

 

zijn roem steech polens hoogt, d' aerds wereld was getuijge

 

zijns daeden, en 's menschs' reij na zijne will most buijgen

 

Sijn leijds vrou was 't geluck, en Roem lof zijn trompet

 

Beooght nu Princen, met bedachtsaemlijck oplet

 

H/hoe van die grootste Vorst, de Weesens nu vervormen,

 

Van't Monarchael Palleijs in't aerde hol der W[*.*+]<o>rmen.

530

Die wijd beroemde Prins, die zonder g'lijck hier was

 

de beenderen verrot, en 't lichaem vuijle as.

 

O Cijrus Waer is nu u prachtige staet zetel

 

Van zuijver goudt gemaeckt, u trots was te vermetel

 

Mach door bedachtsaemheijt nu niet wel zijn geseijdt

 

dat gij verwaendelijck swurft inde ijdelheijt ?

 

Die Prins die't all' volbracht Wat hij oijt heeft begonnen.

 

Die Alexander is van Wormen nu verwonnen !

 

Jn plaets der wijde werld, waerin hij heeft gebraldt,

 

Die Alexander nu in wormens kluijs vervalt !

540

Spreect Cijrus ! Cijrus, zegt ; is't u nu «t» <n>iet berouwen

 

dat gij u zitplaets in een gouden stoel woud houwen ?

 

O Cijrus ! all de weeld', die u de wereld gaf,

 

Js ruggewaerts gekreeft tot in het duffe graf !

 

u ondersaten die gestadigh uwe machtigheit

 

Vervolgden met ontzich als't ciersel van u prachtigheijt,

 

Wat waren die ? helaes ! een ijdle schaduws schijn

[fol. 12v]

 

die u versellers oock ten grave mosten zijn ?

 

ghij leijden hun zij u, en gh'lijcklijk tot het ende

 

op tijts gebaende wegh van aerdens grafs ellende.

550

Ghij door u H/heerschings macht hun strickte wetten zet

 

en kost u zelven niet bevrijen van doods wet.

 

Ghij pronckt u hooggebouw, en marmare palleijsen

 

en ijder oogenblick gij stondt om te verreijsen

 

't Scheen all' u eijgen was. maer had het slechs in huer.

 

van minuit tot minuit, van uur tot doodens uur.

 

Door u bekroonde hooft gaft ijl, een ijl gevoelen.

 

en in dat hooft, helaes ! de wormen nu krijoelen.

 

er[**+]<>s. ick bid u, ziet, komt ziet dees' tomben aen

 

ziet Alexanders graft, ziet hoe de blinde waen

560

en ijdle zinnens grill, door hooge moed gedreven

 

niet een minuit verlang van't leven en kan geven,

 

Siet Alexander ! doodt ! die Cijrus volghden na :

 

mits doodens zeijsen bruijckt met niemant geen gena.

 

Nero ! ijdel was't, dat gij u liet in beelden

 

u eerste afkomst' van de Godens Reije teelden

 

So gh' u gelijcke zaegt in't aerde graf vervil

 

want wat van aerde was gevormt, ter aerde wil.

 

Segt, Nero, waertoe doch de statuwen ons streckten

 

uws afbeeldts, met inbeeldt, d' afbeeldingen verweckten

570

geheugenis uws naems, door't levendich na-mael

 

So zelven ghij verrot die is't orrigenael ?

 

Cæsar ; Marc Antoon ! verschijnt hier, en leijt mede

 

ompeus, Hanibal en Scipio, die deden

 

Manhaftigheijden veel, op dat zij zien het parck,

 

Waerin verrotten leijt, die grooten, die Monarck.

 

Die Alexander, die de wereldt deed verbaesen !

 

en op d <i> e grooten prins, de worremen nu asen !

 

Die : wiens all-winnaer-hooft vaeck was gelauweriert,

 

Die Alexander wert vernielt nu door't gediert !

580

Saba ! koningin, komt gij oock : zonderlinge

 

verzelt met het nasleep van all' u hoovelingen,

 

die zagen 't hoogst' van't luck. 't gun luck u liet geschien

 

op dat zij oock u ramp in weezen mogen zien !

 

Hier aba ! saba ! hier 't waerachtige bewijs leijdt

 

Des tijtelijcke eijnds van alle werelds wijsheijt.

 

Geluckelijck gij zaegt zijn scepters heerscappij,

[fol. 13r]

 

en 't glorieus geswaij van zijne Monarchij :

 

Maer macht noch wijsheijt heeft de schicht niet kunnen letten.

 

Dat op bestemde tijt dees' hooge zonn' zoud zetten ;

590

de luijsterende schat van zijn verheven staet

 

Die alle princen in vermoog te boven gaet,

 

Ghegeven heeft aen u, eertijts een lief-behagen

 

en nu helaes ! ach ! nu een Jammerlijck beklagen !

 

Ghij ziende aba. nu gemethamorphoseert

 

H/het koninglijck palleijs in't aerde graf verkeert !

 

Ghij wonderden te zien, zijn macht, en hoge rijckheijdt

 

en dat oock niemand in zijn wijsheijd had gelijckheijt :

 

Maer nu helaes ! gij ziet all' deze hoedanigheijt

 

Verrot, verteert, verknaecht, in wormens kluijster leijdt !

600

Op ijdelheijts toonneel, gij hem ontsaegt en vlaijden

 

Als d' aldergrootst' Monarch, die immer scepter swaijden

 

en nu een stinckend rif. Waer ijder een afkeert

 

Met schrick ! en nu door aerdts gedierte gantsch verteert !

 

hier zietmen ware proef des wereldsche onwaerde

 

hoe alle ydelheijt ten laesten dringt in d' aerde.

Hier valt de prince wederom in sluijmering en terstont opent wederom de voornoemde vertooning doch de personages, die met verwondering - rondts\omme de tomben staen, sullen ten deele verstelt moeten wesen, om eenige verandering inde twede vertooning te hebben, en wederom gesloten zijnde ontwaeckt de prince.

 

‘O Solon : gij die door't geruchte zijt beroemt

 

en van de zeven een der Griecksche wijzen noemt

 

Bezichtigt Salomon. Wie overtroff u allen

 

en d' hoogste hoogte is in laege aerdt vervallen !

610

Siet hoe zijn Wijsheijts hoogt, en pracht van scepters staf

 

Verandert is in een bedroeft en aecklijck graf.

 

Wilt onder het getal van u Atheense wetten

 

een wette voor de eerste, en alderheijlste zetten :

 

d' Atheniaenen leert de wetten van natuur

 

hun houdende gereet te sterven alle uur.

 

Ach eriander komt 't graf alomons aenschouwen

 

Want <u> men wislijck voor zijn meed-gezel moet houwen

[fol. 13v]

 

als koningh, g'lijck ghij waert : en alhoewel dat gij

 

O Periander ! had naem van tijran daerbij

620

en wijsen Salomon dees' bijnaem ¹ niet gegeven

 

Soo was zijn ijdelheijt tijranne van zijn leven

 

Dies zoo gij Salomon, in't ijl wilt volgen naer

 

u zaligheijt ghij stelt in schrickelijck gevaer.

 

Doch Periander, bruijckt gij vrijlijck tijrannijen

 

Om tegens eijgen lust uws zelven wel te strijen :

 

Want anders doend', 't gerucht dat gij van wijse hebt

 

en nu in Griecken vloeijdt, door't ijl zal zijn geëbt.

 

Ghij Pittacus, komt meed dit droeve graft bezichten

 

Om't licht uws wijsheijdts daer ² door meer te doen verlichten

630

Bruijckt u welsprekentheijdt, en hoogheijt van't verstandt

 

op dat ghij Misbruijck rooijdt gantsch uijt u vaderlandt.

 

Ghij onderwijst, en leert. d' Atheniaenen allen

 

Dat wijslijck men voorsiet, de tijdtlijke toevallen,

 

om die gelaetentlijck te torsen. Waerom niet

 

Geleert u Volck, dat op de doodens komst' men ziet :

 

Mits die is zoo na bij, g'lijck schadu de lichamen :

 

Want waer het lichaem wendt de schaduwen oock quamen.

 

Bias, 'k weet ghij zult door dit gezicht verschricken

 

H/hoewel ghij hebt gesien de schichtelijcke stricken

640

van tijts toevals geval : Mits gij zaegt het verval

 

van't lieve vaderlandt, en dood uws kind'ren all',

 

Ghij waenden proef te doen van Wijsheijdt, als gij zeijden

 

Dat zijnde alles quijt all' u goet noch meed' leijden :

 

Waerin gij zeer misgreept, vermits gij u vertrout

 

op u veel weten 't gun gij voor het Alle houdt.

 

u Wijse bijnaem zult ghij wijslijck moeten derven.

 

Soo uwe Wijsheijt u niet zali[li*ch*+]<gh>lijck doet sterven.

 

Thales : Merckt het graf van Wijsen Salomon

 

Waerin men wijsheijdts baeck voor Wijsheijtlievers von,

650

H/hij wijser was als ghij ; doch alle zijn wijsheijden

 

H/hem tot de zaligheijt zeer schaerslijck kosten leijden.

 

Ghij na de kennis soeckt des loopings van de tijdt :

 

Maer inde graftskomst-loop gij zeer verzuijmigh zijt !

 

Ghij ondersoeckt waer uijt de winden zijn geresen

 

en zoeckt niet wat het eijndt der [-*..ss.e*] ijdelheijt sal wesen !

 

u leer<e>linghen gij de donders oorsprong wijst

1 Bij de letter "b" is het papier ietwat gescheurd.

2 Uit de vorm van de letter "a" blijkt dat de scribent hier eerst het woord "door" heeft willen schrijven i.p.v. "daer".

[fol. 14r]

 

en waer de blixsems licht het schichtigh licht uijtrijst

 

O Thales leerende leert u leerelingen t' zaemen

 

dat om te sterven zij geboort ter werldt bequamen.

660

Ach ! Chilon 'k acht gij zult tot weening zijn verwreckt

 

als gij merckt tot wat eijndt het eijndt des levens streckt !

 

als gij beooght de swaert des graefs-bedeckers zarcken,

 

Waer onder zijn geplaetst de Princen en Monarchen

 

Soo gij hun vraeght waer dat hun Diademens staet

 

hun prachtige palleijs, en princelijck gewaedt,

 

hun slaeven, en hun volck ten eijnde zijn gebleven,

 

en datter op u vraeg geen antwoort werdt gegeven,

 

Vraegt zulcx u eijgen geest, en antwoort krijgt gij haest

 

dat alles is tot niet verdweenen in het laetst.

670

Een wijse spreuck gij hebt ons allen willen zennen.

 

dat door de Wijsheijt Wij ons zelven leeren kennen.

 

Maer beter voeghden die spreuck in u hertens hol

 

als die te stellen op de tempel van Appoll'.

 

Want dese spreuck met u misbruijck niet kan verzellen.

 

En Chilon noch een spreuck ghij wilden ons voorstellen

 

Te wenschen niet te veel En zelfs gij wenscht te veel

 

zo dat de zelve spreuck u zelfs geraeckt geheel.

 

De leer die gij ons geeft ghij zelven moet betrachten

 

om van de zeven u een wijse Grieck te achten.

680

Cheobolus verbaest gij dese graven ziet

 

Waer Wijsheijdt, Rijckdom, Macht verwisselen in niet

 

Soo gij Cleobulus in uwe poesië

 

Noch errenstlijck volhardt laet u Philosophië

 

Dats Wijsheijt, stuuren, zo wijs-vrachtich uwen geest

 

Dat Wijsheijt ghij hoogh acht, maer zielsheijl aldermeest.

 

Nu Menelaus keert met u heijrlegers machten

 

om het V/verwin van u Helena te betrachten,

 

Laet u inbeelden <dat> 't graft haers begraeffenis

 

Waerin zij leijdt verrot, het trotse Troijen is,

690

Laet u H/heijrlegers macht de gravens tomb omringen,

 

en d'alderstoutsten van u stouten moedich dringen

 

Jn d' eerste aenval, om te winnen u Heleen :

 

Doch't is te vresen, dat hun stoutheijt in geween

 

Verand'ren zal, Want als zij sullen komen binnen

 

ellendigheijts V/vertoon helaes ! zij zullen vinnen.

 

Ten zal niet nodich zijn te branden haer tot as

[fol. 14v]

 

Vermits zij lang verleen al asch, en stoffe was.

 

Doch heft u vechters aen om Troijen te bestormen

 

Maer wederstrijders ghy niet vinden zult als wormen

700

Bezitters van H/heleen, en eijgenaers van haer

Hier sluijmert de Prins wederom, en Opent de voorige vertooningh, en de selve gesloten sijnde, ontwaeckt de prince.

 

‘Het schijnt ick Ajax zie, en oock Achilles daer

 

die 's grafts borstweering gantsch neerleggen en aflichten :

 

Nu Menelaus kunt ghij u Heleen bezichten :

 

Maer stopt u reuckens tocht voor 's gravens stancx qua lucht

 

dringd d' oogen vol getraen, en d' aezem vol gezucht

 

u ziel vervult met rouw, als gij daer zult aenschouwen,

 

een stinckend' riff, eertijts de schoonst' der Griecksche Vrouwen!

 

Dit is H/helena waer Thezeus op versot

 

en Paris op verlieft, en leijdt hier in V/verrot !

710

Dit is Heleen ! waer uijt het oorlogh is geresen !

 

en maeckten Griecken vol van weduwen en weesen !

 

Dit is helena die v'roorsaeckten veel rampspoet !

 

en Griecken overviel Deluviën van bloedt !

 

Dit is H/heleen, wiens schoon geen schilder oijt kost treffen

 

Noch geen poëet haer lof na waerde kost verheffen, .

 

Vraegt d' overschoonste schoon, ick bid u, vraegt haer waer

 

Dat nu gebleven is het goude draede haer ?

 

H/het veeslende gekrul, waerdoor zij leijde laegen

 

en zielen heeft bestrickt van die de haeren zaegen

720

Waer is't voorhoofdens schoon ? Waer van doen was gezeijdt

 

het rechte beeldt te zijn van Werelds Majesteijt.

 

Ach ! Menelaus waer zijn nu haer sterre-oogen ?

 

Waer door u ziel helaes ! zoo hoog was opgetogen,

 

Waer's haer robijne mondt? waer uijt een spraeck[*...*+]<equa>m

 

die [t+]<d>' eene 't leven gaf, en d' ander 't leven nam :

 

Waer's haer ijvore hals met dubb[e+]<l>e schoone draijen ?

 

die macht en krachte had de zielen te verlaijen

 

Waer is het alles nu ? heeft zij noch iets ? ach neen

 

Want alles wat zij h«eeft» <adn>iet heeft ; maer gantsch V/verdween !

730

Vermits het lichaem nu in een bedroefde kuijl leijt

 

en al haer schoonheijt is verkeert in vuijle vuijlheijdt.

[fol. 15r]

 

O Menelaus, ziet na wien ghij hebt gejaecht

 

om wien gij vaecken hebt, u scept'er en kroon gewaegt

 

Ja Griecken\land helaes ! tot groot gevaer gedreven

 

en in gevaer gestelt u staet, u eer en 't leven.

 

Ach Menelaus, ziet na wien gij hebt gehaeckt

 

Jae om wien dat ghij hebt u zelfs een slaef gemaeckt

 

O Paris ! zendt u geest om zien helenaes leeden

 

Om zien't verrotte rif dat ghij hebt aengebeden

740

H/hoe vaken hebt gij voor u afgoddin geknieldt

 

Vermits gij u Heeleen voor d'alderwaerdtste hieldt

 

Sijt ghij nu niet verschrickt in't binnenst uws geweeten

 

Nu dat zoo schoonen vrou van wormen werdt gegeten ?

 

'K daech alle Joffren nu op dit doods-graf bancket

 

op dat een ijder met aendachtigheijt wel let

 

Wat dat Helena was, nu is, en dat zij allen

 

door noodlot zullen tot diergh'lijck verrot vervallen

 

en 't best dat gij bezit zal wesen dan't verrotst'

 

Palleert u zelfs nu op het alder Wereldts trotst,

750

En als ghij : spiegelend' : ziet de bralling uwes zotheijdt,

 

Slaet dan't oogh op Heleen die hier in d' aerd V/verrot leijt.

 

O ijdelheijt ! hoe ijl is uwen ijd'len grill'

 

Want wijsheijt, Rijckdom, macht en Schoonheijt all' vervil

 

Tot niet, tot stof, tot asch hoe hoogh die zijn geresen

 

D' inslockster van het aerdts wil d' aerde zelven wesen.

binnen.

Koningh Arganthomus, sittende op sijn staet zetel bedroefdelijck, Leenende op zijn rechterhandt, en openende 't gordijn, spreeckt

 

Mijn zinnen zwieren in het doolhof van gedachten :

 

Doch van onruste geest men niet en mach verwachten

 

als onrust voor de ziel en quellingh voor het hert :

 

Mits Arganthomusnu helaes ! zeer wreed'lijck werdt

760

gedrongen tot geklagh, beklagende d' onlucken :

 

V/vermits de nedrigheijdt de hoogheijdt wil verdrucken.

 

Aurelia, H/helaes ! u vaders ziele zucht

 

Nu dat hij ziet hoe dat zijn eenige echtens V/vrucht

 

ontaerdigt van de aerdt haers koninglijke teelder.

 

Doch gij All' schicker heer, en luckens lot uijtdeelder

 

Schickt ghij de middel om te middelen 't opstel

[fol. 15v]

 

ons's dochters : Want H/helaes ! ick zie en merck zeer wel

 

dat z' in verkiesing van een Prince ons is tegen :

 

Vermits zij onbedacht, een ander is genegen

770

hoewel zij't listigh heelt. Wij hielden zeker dat

 

Aurelia : na dat 'k uijt Hoff gebannen hadt

 

Baron Theopheles : van hare liefd zoud scheijden :

 

Mits ick verscheijden had 't verzellen van hun beijden.

 

Aurelia, ick sweer, bij d' H/hemel en mijn kroon

 

dat nimmer ick geheng ghij aen het rijck de hoon

 

En kleijnheijdt zoude doen Theopheles te trouwen ;

 

Ghij zult, ick wilt, dat ghij na mijn verkies zult houwen

 

Voor dat ick zoude zien 't misdoen des rijckx staetsstaet

 

Jck u verscheur, verniel, oft u vermoorden laet

In tooren binnen.
Baron Theopheles seer kostelijk en prachtigh gekleet.

780

Jn eenigheijt ick treur ! in eenicheijd ick quijn !

 

Jn eenigheijt ick ween ! in eenicheijt verdwijn !

 

alleen en niet alleen ; Want door liefds krachts vermoogen

 

Aurelia ick zie gestaedigh voor mijn oogen.

 

Jck zie dat deughde -beeldt, ick zie de tweede Areet

 

Jck zie de Cass', waer in Araeta heeft besteet

 

het murch heurs weesens heijl : Ick siet all in 't afwesen :

 

Theopheles. u plicht is zoo top hoogh geresen,

 

Dat alwaert d' H/hemel u een Nectors leven gunt

 

Gij geen volkomen danck Aurelia geven kunt :

790

Want een Princes, gelijck z'is, haer hoogheijdt zo wil lagen

 

Dat zij haer minders minst deuchtsame liefd wil dragen.

 

Het hooge sterre-reij mij hooge gunst bewijst :

 

Vermits het reij, een kleen tot hoogberoeping rijst

 

Tot staet, die d' hoogste treft van d' hoogste staet der mannen.

 

Al ben ick nu geweest een Jaer van't hof gebannen,

 

gebannen ben ick niet uijt het gunst rijck gedacht

 

van mijn Aurelia, die haer Theophles acht

 

duijst werven meer, als ick helaes ! mij zelfs acht waerdigh

 

doch mijn danck is ghewis met haer liefd' even aerdich.

800

O Me ! H/hoe dat mijn ziel staech hengelt nae't gezicht

 

Mijns zons ; ghelijck de aerd na 't koesterende licht

 

van rijsende Auroor. ijets sal ick onderwinden

[fol. 16r]

 

door kloeckelijck beleijdt, om middelen te vinden

 

Dat ick Aurelia zien, en oock spreken mach :

 

Want ick in lange wijl, haer, noch zij mij niet en zagh !

 

En om tot het beleijdt mijns voorneems wel te koomen,

 

heb ick het aderslaen . in oeff'ning aengenomen

 

en het baerd scheeren meed' : dies meen ick voor barbier

 

Jn dienst zijns Majesteijts mij te begeven, H/hier

810

Daer door ick in het hof als ampt bedienaer gh'raken

 

en van Baron mij zelfs, een baerdescheerder maken.

 

Doch wat doet liefde niet ! Wat kan de liefd niet doen*?*

 

En niemant oock en zal in't minste iets vermoen

 

Dat ick Theopheles ben. Doch voor ick het sal leggen

 

in't werck, is't nodich zulckx Aurelia te zeggen.

 

Doch hoe koom ick bij haer ? 't vernuftens geest mij raedt.

 

Te kleeden mij geheel in Vrouwelijck gewaedt.

 

en zoo ten hove koom, en na haer hoogheijd vragen

 

g'lijck of ick iets uijtheems, verkoopende, quam dragen.

820

Doch als Theopheles Aurelia zal zien

 

H/hoe schichtich sal mijn ziel na mijn Z/ziel-voedster vlien !

 

H/hoe zal mijn laffe hert verquicken door de oogen !

 

k zeg sterren ; die H/helaes ! mij lange tijt ontoogen

 

Door banning zijn geweest ; doch dese wreede ban

 

in't minste onse liefd' uijt ons niet bannen kan.

 

Het afzijn nimmer kan getrouwe liefd' doen mindren

 

En wat den Hemel schickt geen menschen kunnen hindren.

 

‘Hoe tobbelt d' arme mensch in tijdts gevals gebaer !

 

Wat heeft een goede ziel te lijden all' beswaer !

830

Wat heeft een deughdsaem hert te torssen al verdrieten !

 

Jn plaats van eenen Wat, treckt deughde duijsent Nieten!

 

Want deughd werdt niets gegunt, Waer over deugde lijdt

 

Verstooting, en veracht in dees' bedurven tijt.

 

Dies deugd is zoo belast met Jammerlijcke plagen

 

Dat 't waer den Hemel hulp deughd 't niet zoud kunnen dragen

 

Maer die Algever-Godt, die zorge-dragher heer,

 

Die alles schickt en stuurt, geeft aen deugdzaemen weer

 

Soo nedrigen gemoedt, dat zij in't swaerst' wel dulden

 

op dat de wille Godts volkomentlijck vervulden.

840

Dies is hun strijd geen strijdt, Vermits deugdsamen weet

 

Dat het geval niets doet : maer Godt het alles deedt.

[fol. 16v]

 

Soo dat een goede ziel kan nimmer murmureren :

 

Maer inde grootste ramp, God alderhoogste eeren.

 

De brosheijts mijns natuers heeft vaeck mij ingebeeldt

 

Dat ick onluckigh was in 's wereldsche gedeeldt :

 

Vermits dat ick het licht mijns liefdens zonn' zach taenen

 

en barsten vloeden uijt in overvloedt van traenen.

 

Doch hebbend' uijtgenockt. Weer komend' tot bedaer

 

Bemerckend' d' oorsprongs grond, en d' oorsaecx tocht, van waer

850

Jck tijtlijck was bedruckt, Verstondt ick dat mijn drucken

 

gheen drucken waeren ; maer geschickte groote lucken :

 

Want grooter lucken noijt een [d+]<g>oede ziel geniet

 

als dat hij werdt beproeft door lijden en verdriet.

Lentellus een slechten herder dragende een lastigh bondel houts, groente en anders waer van V/vermoeijt sijnde, rust.

Theoph.

 

Beklaech die armen man

lentellus.

 

Vrundt, wilt mij niet beklagen

 

Noch noemt mij oock niet arm.

Theoph.

 

'k beklaegh u lastigh dragen.

Lentel.

 

Ten is niet lastigh, heer, om dat het will'ch geschiet.

 

Waerom noemt ghij mij arm ?

Theoph.

 

Vermits ick acht ghij niet

 

en hebt als 't gun ghij wint

lentellus

 

Al sloovende met sweeten :

 

Maer heer, daerom en moocht gij mij geen armen heeten :

860

Want ick zelfs acht mij rijck, Vermits dat mij genoeght,

 

en dat dit slooven mij ten best is toegevoeght,

 

Ja door het daeghlijcx doen mijn leeden daertoe wenden.

Theoph.

 

Den Hemel wil u, vrundt, zijn zegening toe zenden

Lentel.

 

die heb ick <lang> [-al] gehadt. jae grooter als gij meent.

 

Want boven all' is mij een goede Vrou verleent

Theoph

 

En kinderen ?

Lentel.

 

Ach Ja

Theoph.

 

Hoe Veel ?

Lentellus.

 

Jck hebber negen.

Theoph.

 

Dat is een groote last.

Lentellus.

 

A/ach neen, Het is een zegen.

 

en 't is mijn rijckdom. Heer, al heb ick daer niet toe

 

als't gun ick win, Nochtans ick die zeer rijcklijck voe

[fol. 17r]

870

‘Want een bruijn-beede-beet, daer graeglijck zij nae haecken

 

Met een versch waeters tooch, hun allen zoo wel smaecken

 

als ander leckerheijdt die ons is onbekent.

 

De smaecklust voeght zich nae de smaeck-zinn' werdt gewendt

 

Natuurs eenvoudigheijt met weijnich is te vreden

 

Soo wij te vreden zijn: mach ick met [*.*+]<g>roote reeden

 

Niet boogen rijck te zijn ? Gelooft mij heer dat wij

 

ons tooijen zoo wel op met een grof Watmoers pij

 

als pronckende zamet.

Theoph.

 

Een slecht gewaed, ach armen !

Lentell.

 

Mijn Heer, Wij kleeden ons alleenlijck om 't verwarmen

880

‘De pronck wij achten niet, als 't lichaem is bedeckt,

 

De zinnelijkheijt in ons tot anders niet en streckt,

 

Als tot natuurs vereijsch. Natuur vereijscht geen praeling

 

Wat boven nootrust is, dat achten wij [-ve]rdwaeling

 

Verwaentheijdts zotte kuur. Wat weeter 't lichaem af

 

oft is bedeckt met doeck, oft' met satijn oft' kaff.

 

ons' sinnen die en zijn de reen zoo met ontoogen

 

Dat wij ons kleden om te noegen zienders oogen :

 

Wij kleen ons om u <ons> ¹ zelfs, en niet om die ons ziet

 

Gelijck Naturens wets nootdruftigheijdt ghebiet :

890

Wie anders doet mijn heer, die doolt gewis zeer gecklijck

 

en die weijnich behoeft is zelden hier gebrecklijck.

 

Gebrecklijckheijt spruijt meest uijt bruijck van overvloet.

 

Dus die gebrecklijck is 't gebreck zich zelfs aendoet

 

ons nimmer iets gebreeckt.

Theoph.

 

Dat kan ick schaers geloven

Lentel.

 

Vermits dit zeggen gaet u oeffening te boven.

 

‘Begeert niet wat gij wilt, soo hebt gij wat gij moogt :

 

Maer zoo gij wilt u will', en dat gij verder poogt

 

als u vermoogen reijckt. zult gh' u gebrecklijck maken,

 

Dies u gebrecklijckheijdt spruijt uijt u willens haken,

900

Mijn zeggen ick bevest. Genomen dat ick wou ;

 

als herder, maken van mijn Herderinne Vrou

 

Een statege Princes ; En ick mij daertoe stelden :

 

Doch misten in't voorneem ; zoo ick mij daer meed quelden

 

Waer't geen belachens waerdt : Vermits dat ick onbedacht

 

Betracht te maken haer 't gun niet is in M/mijn macht ?

 

En dat ick met beklagh mijn onluck wil beweenen

 

Vermits gebreck van luck. 't geval niet woud verleenen

 

Verkrijging mijns bespoors, mach ijder zeggen niet

1 Hoewel 'u' in dit vers niet doorstreept is, we opteren niet voor *u (ons) * . Uit de betekenis van het vers leiden we af dat het hier niet gaat om een open variant, maar dat i.p.v. 'u' , 'ons' dient gelezen te worden.

[fol. 17v]

 

dat die gebrecklijkheijd van luck door mij geschiet ?

910

dus elckx gebrecklijckheijd spruijt wis uijt elckx gebreken.

Theophi

 

Bedachtsaemlijk ick hoor dees' slechten herder spreken

 

‘Dus onder slecht gewaed schuijlt wel een goede geest

 

En door zijn spreken ben ick zeer gesticht geweest.

 

Vrund, waerwaerts leijdt u wegh

lentulles

 

'k Gae na Florijs valeijen

Theoph.

 

En ick nae 't Bosch, dies zal u daerwaerts gaen geleijen.

Lentul.

 

Soo neem ick dan mijn last

Theoph

 

Kan ick u helpen iet ?

Lentull.

 

'k Danck u, H/heer, voor de hulp die mij van u geschiet

Theopheles helpt de last op heffen, en gaen beijde binnen.
Hertoch Ari[e+]<s>tarchus half leggende in een seer prachtige stoel, sijnde in een kostelijken tabbert hebbende de slincker narm vrij, en de rechter hangende in een princelijke sluijer, leenende op sijn slincker narm met de handt onder't hooft bij hem staende een taeffelken, daer bij een uurwerk en besondere groote boecken waervan een open leijdt daer den Hertoch in leest, en na de gordijnen geopent zijn, leggende sijn handt op een doodtshooft, twelck oock opde voornoemde taeffel staat, spreeckt.

 

‘Ghedachten opde dood ; gedachten op het sterven ;

 

Gedachten opde ziel ; gedachten op het derven

920

van 't leven v'rheughlijck zijn. als d' innerlijke ziel

 

aendachtelijck geheel op't hemelsche verviel,

 

en 's geestens wercklijckheijt de ziele krachten dwingen

 

Tot opmerck van't verschil des aerts, en hemels' dingen,

 

Herreecknende de wijl van ons' gebannen tijdt,

[fol. 18r]

 

op't naere aerdsch toonneel, Waer dat de mensche lijdt

 

geboeij, gepars, geslaef met angst', en schrickens duchten

 

gedurichlijck verzelt met knaegen, klaegen zuchten.

 

de slaven leven op het voedsel van de hoop

 

Dat hunne slaverij zal eijnden door de loop

930

Van staege loop des tijts. Helaes ! Wij zijn de slaeven

 

‘ons' lichaems gantsch onterft van Paradijsche gaeven

 

Die d' eerste onnooselheijdt van ons' voorvaders brocht

 

en d' ongehoorsaemheijdt H/helaes ! geheel ontwrocht

 

Met wat bejammer wij het groot verlies beklaegen

 

Van die verlooren eeuw, en dees' bedroefde daegen !

 

Want herts beklach geklaechs elck ziel nu hebben moet,

 

Die overdenckt 't verlies van zoo hooghwaerden goedt.

 

't Verdrietichste verdriet dat oijt in lievert woelden

 

De wreedste tyrannij die oijt een lievert voelden

940

Js't afzijn zijnes liefs, en is't waerachtich dat

 

D' oorsprong des lieverts liefd' d' oorsprong zijns weesens had

 

en uijt de waerde van't geliefde is gereesen.

 

H/hoe groot moet dan de liefds genegentheijt oock wesen

 

Die onze ziele tot ons' zaelichmaker pleeght !

 

Wiens heijl'ge waerde all' de waerde overweeght :

 

En alhoewel die God zoo groot is. En all machtich

 

uijt liefd' tot ons hij zich gemaeckt heeft noch deelachtich

 

Van een natuurlijck hert. Waerom ? Helaes ! alleen

 

Om dat zijn weesen zoud' met ons zijn gantsch ghemeen,

950

En sterven aen het kruijs, met smert, en bittre wonden

 

Tot reijninging, en boet van onse vuijle zonden.

 

O wonderbaere liefd ! Ach ! groote liefdens gloeijdt

 

die door barmhertigheijdt uijt yver in liefd bloeijdt.

 

hij neemt ons' weesen aen, om lijden alle ellenden

 

en met een will'ge will' hij tot de doodt zich wenden

 

Met die aentrecklijckheijdt, die ons aentrecklijk noodt

 

Ja d' h/Herten wenschen doet na d' uure van de doodt.

 

Tot scheijding van de werldt, verfoeijent haer verderflijckheijt

 

Om door het aerdsche graf te gh'raken tot d' onsterflijckheijt.

960

Als ick d' Apostels klacht bedachtsaemlijck aenmerck

 

Gelijck een goede ziels Godtvruchtelijcke werck

 

Wanneer hij zeijdt. Wanneer, Wanneer, Heer sal ick leven

 

gantsch uijt mijn selfs, om mij geheelijck te begeven

 

Te leven in hem die ick l[e+]<i>eve ; Waerlijck meer

 

Als ick mij zelven lief ; uijtroepende O Heer.

[fol. 18v]

 

Mijn leven duurt te lang, vermits mij heeft verdrooten

 

De daegen die ick in dit leven heb genooten.

 

Ach die de Harmonij zijns aenroeps wel verstaet

 

en in het koor zijns ziels de Echo galmen laet

970

Na vleugelen hij wenscht om zijn ziel op te heffen

 

Ten eijnd' hij het gezicht zijns hemels God mach treffen.

 

Verlatend' d' aerd' die hij afkeerelijck veracht :

 

Mits hij door dat verlaet de eeuwigheijt verwacht.

 

Wij allen Pilgroms zijn, en rechte aerdens slaeven

 

geduerigh tot de tijdt wij sluijpen in ons' graeven.

 

H/het lichaems schaduw' is de zondens duijsterheijd

 

Die't lichaems weesen volght waert weesen werdt geleijdt.

 

Ach ! watten heijlgen uur zalt zijn als gantsch verdwijnen

 

de duijsterheen des aerds, en 't eeuwige licht zal schijnen.

980

Wat kan men wenschen meer als uijt d' aerdts slaverij

 

Door leven-gever-dood te worden vranck en vrij ?

 

O alderzoetste dood die elendts eynde wrochte !

 

ô leven over wreed die ons d'ellenden brochte !

 

Ach ! welgekomen dood ! waer door de mensch genaeckt

 

De haven die hij zoeckt, en in zijn graf geraeckt.

 

Bedroefde Herten die 't geval aen onlucken binden

 

Gheen hulp, verlicht noch troost als door het sterven vinden

 

Helaes ! in dit ge[v+]<t>al, zijn wij begrepen all' :

 

Want ijder torst het zijn in dit bedroefde dall',

990

["+]<J>n dees' doolhoofsche werldt, moet elck zijn rampen dragen

 

Ghebooren in't geween, en levende in't klaegen

 

Dus zijnde hier men swerft, en komend' hier men schreijt

 

En noch verschrickt men als de dood zijn seijssen zwaijdt,

 

‘Wat is het sterven doch ? Wie is't die niet bekenden

 

Dat stervens laeste snick 't eijnd' is van ons' ellenden.

 

Een heijlich man de dood voor een Verdeelder, hiel

 

die d' aerd' aen 't lichaem geeft, en d' hemel aen de ziel.

 

- Niet anders 't sterven is als van de werldt te scheijden,

 

En d' heijlge ziel in't Reij der Engelen te leijden.

1000

- 't is wonder, datmen na het sterven niet en lust :

 

Want door de doodt men komt van d' onrust in de rust.

 

- Van droefheijdt inde vreugd, en <d'> ijd'le werelds sturicheijt

 

Verandert het verdriet in weeldens eeuwich duricheijt.

Hij leest in een Boeck

 

‘- O K/koningklijck Propheet hoe wel hebt gij 't getreft

 

als innerlijck de ziel was Godtlijck opgeheft.

[fol. 19r]

 

te Vraegen. Heer, ô Heer, Wanneer sal ick verwerven

 

't Begin van't leven daer'k voor eeuwigh niet sal sterven.

Hij keert wederom tot leesen en middelerwijl verschijnt een vertooning waer de tijt gestelt is voorde doodt, en aen kem ghereext de Paus Cardinalen en koningen beneven anderen gelijck[-elijck] inde navolgende afbeelding vertoont wert
Vertooning sluijt.

 

‘Na Adam ende Aef door ongehoorsaemhe[ij+]<e>den

 

De heijlge wille Godts gants hadden overtreeden

1010

Natuure in natuurs verandering verviel

 

en God doen Adam noch oock Aef voor kind'ren hiel,

 

Hier rees helaes ! verkeer, het eng'le koor verschrickten !

 

de zonne eclipseert ! het lichtste licht niet blickten !

 

De Maen zijn zuster, neemt de herts verstooring aen !

 

Veranderend van gedaent, 't licht wisselt in getaen !

 

't onnoosle sterre Reij veranderden in listicheijdt !

 

D' aerdts influentien gants vervallende in twistigheijt !

 

Natuure zelfs uijtschrildt ! door wraecx-lusts geests geschall'

 

Om haer te wreken van Adams en Evaes val',

1020

Door dees' ervarentheijt de wisse weet wij gronden

 

Dat grooter Vijandt voor de mensch niet werdt [b+]<g>evonden

 

Als hunne eijgen zelfs. Want door de graeg-lusts will'

 

Tot breecken van't verbodt, Adam, en Aef vervill'

 

dees' arme eerste twee bevindend' hun misbruijcken

 

Berouwelijck zij laech geknielt ter aerde duijcken

 

Doch wat vergif dees' twee verkregen van haer daed

 

Nature zelven n[ie+]<oij>t vergiffenis toe laet

 

Nature klaegt en zal gedurich blijven klaegen :

 

Vermits natuure moet de vals onlucken dragen.

1030

Doch d' aldergrootste kracht in onse zielens klacht,

 

Js overmits de vall' ons doodens erff'nis bracht.

 

Het schijnt ick zie de tijd op zijn triumphens zetel

 

Soo brallich en zoo trots, zoo moedich en vermetel

 

Jn ruijming soo geswing, in schichticheyd zoo ras

 

en dat de naere dood zijn naeste V/volger was

 

Met zijn trompettens galmt om niemant te verschoonen

 

H/het zij de hoog' oft laeg, noch scepteren noch kroonen

 

Vermits zijn zeijssens\zwaij zoo vinnichlijck geschiet

[fol. 19v]

 

en doodens felle schicht oock niemant oijt ontsiet.

Hier opent de voorgaende vertooning. Middelerwijl leest den Hertoch in een vande Boecken, leggende zijn handt wederom op het doodtshooft en de vertoning geslooten zijnde, spreeckt het navolgende.

1040

‘Men moet geloven dat de ijdelheijdens grillen

 

d' aendachticheijt des ziels zoo dampich overvillen

 

dat 't insicht tot ons' heijl gantsch mollichlijck verblindt

 

Vermits de ijdle werldt ons aen de ijd'lheijdt bindt

 

de Weelde ons verleijt, door weeldens overvloedigheijt

 

't gemack de luijheijt voet, en rijckdom sterckt de moedigheijd,

 

Gesondtheijd dartelheijd teeldt, en Staten d'Hovaerdij ¹

 

en desen zijn't die ons in slavens slaver[-n]ij

 

geduurich swerven doen, en d' herten zoo doordelven

 

Dat wij verliesen gantsch de kennes van ons' zelven

1050

Beklaeghlijck is't helaes ! dat wij door ijd'le waen

 

niet mercken dat all 't ijl in ijdelheijdt sal vergaen

 

en ijder treed wij treen't eijnd' van het ijl ons naerde :

 

Want tredent op de aerdt wij treden tot in d'aerde

 

Maer d' ijdelheijdts vermom ons' inzicht gantsch verdwaeldt.

 

De zonn' die 's morgens zet, en 's avondts wed'rom daeldt

 

Het rechte afbeelt is ons 's rijsings en weer zetting

 

Doch d' onbedachtsaemheijdt is d' eenichste beletting

 

Van heijlsaemlijck insicht. d' Apostel zeer wel zeijdt

 

Dat hij van uur tot uur tot sterven zich bereijt.

Hij leest wederom in een boeck en de voorgaende
Vertooningh opent.

Palamedes, Nicander, Ortelius, Hippolitus.

Palamed.

1060

Ghenaedege heer, besoeck haer hoogheijdt aen u doet

H. Aris.

 

- Princes Aurelia*?*

Nicander

 

zij heer

ortelius

 

en haere groet

 

door ons zij aen u zendt

Arist.

 

Seer aengenaeme maeren

Hippol.

 

beklagend' 't ongeluck 't gun u is wedervaeren

H. Arist.

 

't onluck geen onluck is, 't onluck en queldt mij niet

 

Nu door't onlucx geval mij dese eer geschiet

 

Soo waerdegen Princes haer dienaer laet besoecken

Palamed.

 

Haer H/hoogheijt wenscht dat u genaede zich verkloecken

1 Aan het begin van de "H" is de aanzet tot een andere letter zichtbaar.

[fol. 20r]

 

en zoo vermoed'gen mach in dit toevals gheval.

 

dat u geduldt men ziet

H. Arist.

 

Haer hoogheijdt vinden zal.

1070

Een H/hertochlijck gemoedt in't H/hertochlijcke weesen.

 

En alhoewel in dit gevaer iets is te vreesen

 

't gun 't leven roert. zeght haer, dat ick nochtans daerin

 

ontroering niet gevoel, ten aenzien ick bevin

 

Haer H/hoogheijdt mij vereert mijn onluck te ghevoelen

 

En sweert haer dat mijn ziel, en hertens tochten woelen

 

alleen na een bemick, het gun haer hoogheijdt weet

 

en dat ick dat ghewoel oock acht zoo wel besteedt

 

Dat niets ter wereld kan geluckiger mij maken

 

als dat ick glorijs doel van dat bemick mocht gh'raken.

1080

Vrundt Palameed, Weet ghij van Prins Charisius iet ?

Palamed.

 

Bezoecking is door ons aen hem nu oock geschiet.

H. Arist.

 

Een Woord maer in't geheijm

Palame.

 

Een weijnich wilt vertrecken

Ortelius Nicander Hippolitus vertrecken aen een syde van 't Toonneel. ¹

H. Aris.

 

zeght mij doch, tot wat eijnd dat u besoeck[-ing]

 

mocht strecken

 

Was't in haer hoogheijts naem, als gij de Prins versocht

Palame.

 

Ach Ja.

H. Arist

 

't Js droeve maer ! die gij nu aen mij brocht

 

Oij me !

Den Hertoch overvalt een flaeute

Palamed

 

Nicander, helpt ! den H/hertoch in een flaeute leijdt

Nicander

 

Helaes ! het is een tocht, en schicht van 's herts benautheijt.

Ortelius.

 

Mijn Heer

Hippolit

 

Mijn H/heer ! geen spraeck.

Palamed

 

ach neen, slaet aen de handt.

 

en binnen leggen hem op zijn bedts ledekant.

ortelius.

1090

Den hertoch gants besterft, de drupplen sweets uijtbreecken

Palamed.

 

Nicander, wacht die zijd, want daer is hij gesteken.

zij dragen hem binnen.

Princesse Aurelia.

 

inde woeling mijns gedachten

 

waer ick niet en mach verwachten

 

Als herts quelling voor mijn ziel

 

moet ick noch het last der plagen

 

met geduldt gelaten dragen

 

die helaes mij overviel.

 

Doch nut zijn de hemels wercken

1 Tussen de laatste drie regels van de regie-aanwijzing is de interlinie kleiner dan tussen de verzen.

[fol. 20v]

 

sal den Hemel mij verstercken

1100

Want den Hemels voogd die weet

 

mijn herts wenschen noit en zaegen

 

Als op't gun h[un+]<em> mach behaegen

 

Al' waert all' de wereld leet.

 

Js sijn Majesteits begeeren

 

Dat ick kies een van dees' heeren

 

soo en kies ick niet door keur :

 

Maer ick kies door zijn gebieden

 

En soo't kiesen moet geschieden

 

Jck het kiesen seer betreur.

1110

Treur, en sal gedurich treuren

 

mits mij niet en mocht gebeuren

 

die mijn keur gekooren heeft :

 

moet ick dan mijn keur verliesen

 

en door dwang een ander kiesen

 

in getreur mijn ziele leeft.

 

Leven sal ick, en niet leven

 

mits men mij niet wilde geven

 

Vryheyts kiesing na mijn wil.

 

Ach ellenden*!* o verdrieten !

1120

Dat ick niet en mach genieten

 

Waer mijn liefdens keur op vil !

 

Van Theophelus, deugdrijcken

 

Sal Aurelia niet wijcken,

 

Alhoewel zijn Majesteijt

 

mij tot ander keur wil dwingen,

 

nimmer salmen mij afdringen

 

d' eerste liefd' die'k heb geleijdt.

 

Hooge sceptren, keijsers troonen,

 

Princens prinsdoms ; koonings kroonen

1130

acht ick min, en minder als iet:

[fol. 21r]

 

Jae al d'aerdens heerschappijë

 

en de werelds Monarchije

 

acht ick niet, is deugd daer niet.

 

Hoe hoogh staet mach zijn gereesen

 

Kan de staet niet statich wesen

 

't zij de deugdt de Staet-heer leijdt :

 

Want de ondeugdt doet hun allen

 

Van de staet tot ontstaet vallen

 

als Staetheer van deughde Scheijdt.

1140

Slechten Herder, boergezelle

 

Deughdsaem ; ick veel hooger stelle

 

als de ondeugds State-heer.

 

Want de deughde is aentrecklijck :

 

is staet-heer van deugd gebrecklijck

 

maeckt hij van sijn min sijn meer.

 

Heijlge deugde watten glorij !

 

Watten Lofkrans ! Wat Victorij !

 

Woeckert uwen Heijlgen aerdt !

 

So u weesen en u rijckheijt

1150

vindt ter wereldt geen gelijckheijdt

 

met u heijlge hooge waerdt.

 

Jn u murch is alle soetheijt

 

in u hert is alle goetheijt

 

in u ziel is't all' en all'

 

inde vruchten van u Leven

 

u Een heylsaem sterven geven

 

als ghij scheijdt van't Traene-dal.

 

Deugdens moeder is de Vrese

 

Godes, En gewis uijt dese

[fol. 21v]

1160

Teelster, teelden 't oppre goedt

 

en die vrees in all' u handel

 

Jn u doent en in u wandel

 

stuurt het stuur van u gemoedt.

 

Stuurt mij Hemel die oit trachten

 

na de macht mijns mensche machten

 

om te volgen deughdens wet :

 

Doch natuur aen't swack gehaeckt leijdt

 

dies de mensch heeft geen volmaecktheijdt :

 

W/want natuur't volmaeckt belet.

1170

Maer ghij sijt so milden vader

 

dat de born uws goedtheijts aeder

 

opde ernst des wille siet

 

Goede will[e+]<'w>rrt aengenomen

 

zijn de daden niet volkomen

 

nade deugdens wet gebiedt.

 

Jck beken, ick ben gebrecklijck

 

en de wereldt is aentrecklijck

 

dies te seer mijn neijging haeckt

 

Bij Theophelos te wesen

1180

Liefde is te hoogh geresen

 

en te diep in't hert geraeckt.

 

'K/k merck hoe dat de aerdsche dingen

 

Veel te heftigh in mij dringen

 

Waer door liefd ick in verviel.

 

Hoed mij heer voor verder sneven !

 

stuurt, o heer, [u+]<d>t ick mach geven

 

Hem mijn hert, maer u mijn ziel

 

Laet het laegst mij niet verleijden

 

dat ick van het hoogst soud scheijden

[fol. 22r]

1190

Want het laegst door tijt verslijt,

 

Laet op hem mijn liefd wel bouwen :

 

Maer u voor de liefste houwen :

 

Want ghij eeuwigh duurigh zijt.

 

't Afzijn heeft mij lang verdrooten*!*

 

doch in't afsijn heb genooten

 

u versellings heijlgen geest :

 

Waerin d' heijlste Lucken leggen

 

dies ootmoedigh ick mach zeggen

 

'k misten 't minst, maer heb het meest.

1200

Want ghij sijt het alderwaerste

 

een gelijckheijt heeft het aerdsche

 

bij het hemelsch. Dies O Godt !

 

Stuurt de neijging onser beijder

 

Z/zijt ons' Lootsman en ons leijder

 

Tot doeltref van't hoogste Lot.

 

Mijn Theophelos gebannen !

 

Paragon van alle mannen,

 

Doch geen Prins, maer slecht Baron ;

 

Dan van zijne deughdens rijckheijt

1210

ick in't minste geen gelijckheijt

 

in de prins noch hertoch von.

 

Sal de stont niet eens genaken

 

Dat Aurelia mocht raken

 

in Theophelos gesticht?

 

'k sie geen middel 't is gevaerlijck :

 

doch het gun ons schijnt beswaerlijck

 

Js voor d' all'bestuurder licht.

Palamedes, Nicander, Orteluis. Hippolitus.

Palamed.

 

Genaedege Princes, na u H/hoocheijts gebieden

 

besoecking aende Prins en Hertoch beijd geschieden

1220

En was zeer aengenaem.

[fol. 22v]

Aurelia.

 

Wien is in't meest gevaer

 

Van't leven ?

Palamed

 

't Schijnt me Vrouw. den H/hertoch herts beswaer

 

inwendich heeft, en dat de prins oock heeft zijn quellen

 

Soo dat zij zelven hun in veel gevaeren stellen :

 

Doch beijden zij hun zeer gebieden aen me Vrou.

Pirot knielende.

Pirot.

 

Een Vrou zeer gaeren aen u hoogheijt spreecken zou

Aurelia

 

Wat Vrou ?

Pirot

 

ons onbekent. het schijnt zij iets komt dragen

 

om lev'ren aen me vrou.

Aurelia

 

Wat is't ?

Pirot.

 

'k en weet.

Aurelia

 

Gaet Vragen,

 

Van waer zij komt.

Pirot binnen.

 

H/heeft Prins Charisius u iet

 

geheijms gezeijdt om ons te seggen?

Palamed.

 

Gantschlijck niet :

1230

Doch d' hertoch heeft vermaent van iets dat in hem woelden

 

En dat me vrou wel wist het gun dat hij gevoelden.

Pirot, hebbende een brief inde Handt.

Pirot.

 

dees brief de land vrou brengt.

Aurelia

 

Van waer *?*

Pirot.

 

Jck zulx niet weet

Aurelia leest de brief, en in't openen vertrecken Palamedes en de drij anderen aen d'ander zijde van *<'t>* toonneel.

Nicander

 

Dees' brief moet melden iets het zij tot lief oft leedt

 

Vermits haer hoogheijt zeer verandert van Coleuren.

Ortelius.

 

Nicander swijght, ghij zult haer hoogheijts lesen steuren

Aurelia.

 

Pirot brengt penne, en inck, opdat ick antwoordt geef

 

Vermits hij haest vereijscht die desen aen mij schreef.

Nicander, Palameed.

 

H/hoe zal ick dit bedecken ?

Hippolitus, Orteel.

 

laet ons, en wilt vertrecken

1240

W/want na mijn antwoordt staet de brengeres, en wacht

 

'k nootsaecklijck schrijven moet, vermits dees' brief mij bracht.

 

Seer aengename maer.

Palame.

 

Het is ons lief te hooren.

de vier edelluijden binnen

Aurelia

 

Theophelos, mijn Waerdst', mijn hert mijn ziels verkoren !

 

Ter goeder uur gij komt. Helaes ! in V/vrouws gewaedt !

 

W/wat isser dat de trouw eens lieverts niet bestaet?

 

Die geen onheijl ontziet, noch schreum heeft voorgevaeren./,

[fol. 23r]

 

Ach ! All' behoeder, gunt, dat niet mach openbaeren

 

dit heijmelijck be«*..*» <le>[*.*+]<ij>«*.*» <t> .

 

zal ick mijn zonn' nu zien ! |

 

Sal 't gun onmooghlijck scheen nu waerelijck geschien !

1250

het schijnt een ijdle droom ! en geestens spokerijen !

 

Nochtans is dit zijn schrift, oft lettrens toverijen.

 

Het is zijn schrift, het is, het is zijn schrift gewis

 

en zelfs Theophelos, de brievens brenger is,

 

Verkeert zijn, hij, in zij, om't wesen te verzussen

 

Js dit zijn waepen ? 't is. Aurelia te kussen

 

eerbiedlijck 't zegel . is u danckbaerheijdens plicht.

zij kust het zegel.

 

Verleijdt verbaestheijdt oock, H/helasij ! mijn gezicht !

 

Ach ! neen, zijn waepen is't, dies isser niet te vreesen

 

Dat in't beleijdt bedroch, oft schalckheijt zoude wesen.

Pirot . met papier en inck.

Pirot

1260

Hier is't, me Vrou.

Aurelia

 

Pirot, zegt dat de Vrou vertoeft.

Pirot binnen

 

Jnt aldermeest gevaer men aldermeest behoeft

 

Te zijn voorsichtich, Vroed, bedachtsaem, en beradich

 

op dat uijt dit bedrijf niet rijsen mach 't gun schadigh

 

kan wesen in't beleijdt. Laet ick hem komen in *!*

 

daer in ick veel gevaers door voorberading vin :

 

Want 't is niet mooghlijck om mij zelven zoo te breken

 

Dat veijnsend' ick aen hem zoud' g'lijck een vreemden spreken :

 

Doch mooghlijck dat mijn spraeck verstommen zal door't zien,

 

van d' afgod mijnes harts : Vermits mij zal ontvlien

1270

de leijds Vrou mijnes geests. Noc[*.*+]<h>tans moet ick besluijten !

 

Aurelia is hier, Theophelos daer buijten,

 

Jck in zijn trouwe hert, hij in mijn trouwe ziel

 

Pirot. Te langh ick mij van mijn Baron onthiel!

Pirot.

Aurelia

 

Pirot, leijdt in de Vrouw.

Pirot binnen.

 

Mijn zonn' die Eclipseerden

 

geraeckt nu uijt d' eclips.

Theophelos. Pirot

Theoph.

 

De Prins me Vrou vereerden

 

Met dese vruchten die ick breng u hoogheijt hier

Aurelia.

 

Pirot

Pirot.

 

Ghenaed'ge Vrou.

Aurelia

 

Draegt wech d' inck, en 't papier

 

Theophelos!

Zij omhelst hem.

Theoph.

 

Me Vrou !

Hij omhelst haer

Aurelia

 

Theophelos

[fol. 23v]

Theoph.

 

Princesse !

Aurelia

 

Theophelos !

Theoph.

 

H/helaes !

Aurelia

 

Oij me ! d' hertsbrand ick lesse

1280

door d' ommehelsing van mijn Waerdege Baron

Theoph.

 

En ick de straeling zie van mijn ontaende zonn' !

 

Aurelia, Princes, het licht uws bij-zijns luijster

 

Verquickt u slavens ziel, en 't lang bedroefde duijster

 

verdwijnend nu, verdwijndt nu oock mijn herts verdriet !

Aurelia.

 

Mijn leven leven schept nu 't oog Theophelos ziet.

 

Oij me ! Wat quelling heeft Aurelia gedragen !

Theoph.

 

- Princes de lange wijl die ick met klacht en knagen

 

versleet niet machtich is te beelden af door spraeck !

Aurel.

 

Helaes ! Theophelos de teesing en 't gebraeck

1290

W/waerin ick heb gestreeft onmooglijck is te melden.

Theoph.

 

- Hoe mijn hert heeft getreurt, en hoe mijn ziel haer quelden

 

Js ongelooflijck lief. Want onrust was mijn lot.

Aurelia

 

- Jn eenicheijt ick vaeck gebeeden heb aen Godt

 

te nemen 't leven, mits mijn leven was geen leven !

Theo.

 

- En dees' All'gever heeft ons nu 't geluck gegeven

 

Dat eijndelijck wij nu geraken noch bij een.

Aurelia

 

- 't hert door quell' heeft geschreijdt, en nu van vreugd ick ween

 

M/mijn traenen tuijgen zijn van herts en ziels verblijden !

Theoph.

 

- Mijn vreugt nu grooter is als oijt was all' mijn lijden

1300

Vergeeten is de ramp nu ick geniet 't geluck

Aurelia

 

Vergeten is't verleen, vergeeten is de druck :

 

Mits overgroote heijl de onheijl doet vergeeten.

Theoph

 

- De naere dagen die met droefheijt zijn versleeten

 

Nu door de [bitter+]<blij>heijt zijn in blijheijd gantsch verkeert.

Aurelia.

 

- Vermits de tijt is nu gemetamorphoseert :

 

Verdweenen is d' eclips nu dat zijn zonne straelden.

Theoph.

 

- Mijn Phebus soo hoog rijst ghelijck die eerst laeg daelden

 

uijt droeve duijsterheijt geresen is mijn zonn'

Aurelia

 

- Theophelos ! oij me ! ach waerdegen Baron

1310

Aurelia en kan haer vreugde niet uijtspreken

Theoph.

 

- H/het luck wil haer nu van de ongelucken wreken.

 

Hoe hoogh sijn wij verplicht aen d' alderhoogsten heer !

Aurelia.

 

- Jck bid u lief, laet ons ootmoedlijck buijgen neer

 

Ter aerd, om na zielsplicht ons' herten op te heven

Theoph

 

- En die all'gever danck voor zijn mildtgeven geven.

zij knielen ; die Princesse Aurelia aende rechter zijde van Theophelos slaende zijn rechter narm om de slincker van Aurelia, voegende als dan sijn handen te samen, gelijck Aurelia, om t'samen gestrengelt te zijn.

[fol. 24r]

Theoph.

 

Heer dijn werck is zoo H/heijl, zoo troostich en zo mildt !

Aurelia

 

- Dat ghij verdruckten oijt in drucken helpen wilt !

 

Ghij troost die troostloos zijn, als troosteloosens trooster !

Theoph

 

- Als't swaerst' te lastich is gunt u genaed verpooster

1320

En azems nieu verhael, Waerdoor ghij hun beproeft !

Aurelia

 

- Hoewel ghij van hun will' geen onderzoeck behoeft

 

Want voor de wille wil weet ghij wat will' zal willen.

Theoph.

 

- Door u all' weetenheijd, en zoo de willen villen

 

op't gun u will' niet wil, de will' des wils ghij stut

Aurelia

 

- en door genaede ghij de daed des wils beschut.

 

Vermits u will' niet wil, als't gun tot heijl mach strecken !

Theoph.

 

- O Hooge Wille-vooght, laet onse willen trecken

 

de lijn van uwen will', op dat het doen u haegt!

 

Rodenburg fol. 23 v.

Aurelia

 

En onse will' niet will', als't gun ghij willich zaegt !

1330

Dies willen wij u will', en niet ons' wille hebben !

Theoph

 

- De H/hoogste vloed' ons's wils, laet die, heer, gantsch verebben

 

Soo die niet heijlsaem is, stuurt na u wil ons heer

Aurelia.

 

- Laet niets geschien als tot u glorij, lof en eer

 

H/heer maeticht doch mijn liefd' die tot mijn lief mach strecken

Theoph.

 

- Laet mijn liefd' tot mijn lief, maer meest heer, tot u trecken

 

Want ick het eeuwich meer als het vergancklijck acht.

Aurelia

 

- En nu wij door u stuur tezamen zijn gebracht

 

Stuurt ons' doent en bedrijf om't best te mogen treffen

Theoph.

 

- Laet wereldsche begeert mij niet te hoog verheffen

1340

Want staet ick niet betracht, als die mij streckt ten goed.

Aurelia

 

- Wat zalichst' voor ons is, Heer, ghij schicken moet

 

Mits goede gaven all' van u genaede quamen

Theoph, Aurelia

 

- Jn hemel en op aerd u will' geschiede, Amen.

zij rijsen

Aurelia

 

Theophelos zoo veel u voorneem nu aengaet

 

Ghelijck ghij schrijft om u in een Barbierens staet

 

t' onthouden in het Hoff, zal kunnen wel geschieden

Theoph

 

- u Hoogheijt kan mijn dienst zijn Majesteit aenbieden

 

en weijg'ren zal hij't niet, als gij't met errenst doet.

Aurel.

 

- Theophelos 't vereijscht te weesen wijs en vroedt

1350

Want onluck luijstert nauw.

Theoph

 

'k verander all' mijn zeden

 

en maeck een valschen baerdt

Aurel.

 

Gaet u terstont verkleden

 

Jn slecht Barbiers gewaed . op datmen u niet ken.

Theoph

 

- en niemant weten mach dat ick Theoph'los ben.

Aurel.

 

Jck stelt terstont in't werck om't voorneem t' onderwinden

[fol. 24v]

Theoph

 

en naden noen zal ick u Hoogheijdt komen vinden

 

Om weeten het bedrijf.

Pirot.

Pirot.

 

Me Vrou, zijn Majesteijt

 

om uwe hoogheijdt zendt

Aureli

 

Segt 't gun ick heb gezeijt

 

dat ick voor dese gift in hem zeer ben verbonden

 

en zal die lev'ren, g'lijck die aen mij is gezonden

1360

aen mijn vrou moeder. Haelt, Pirot, Pirotta hier.

Pirot binnen

 

k omhels u lief, met danck voor u vernufts bestier

 

Ghij draegt mijn herte meed.

Zij omhelsen malcander

Theoph

 

En mijn laet ick hier blijven

 

k verhoop den Hemel zal iets gunstelijckx bedrijven

 

Tot onser beijder luck.

Pirot, Pirotta.

Aurelia

 

En zeght u heer en Vrouw

 

Dat ick u gifte van zeer groote waerde houw.

Theoph

 

- Het zal geschien me Vrouw.

binnen

Aureli

 

Haer Majesteijt behaegen

 

der vruchten hebben zal. Helpt gij malkander dragen

 

dees korf

Pirotta

 

Waerwaerts me Vrou ?

Aurelia

 

Volgt mij

Pirot.

 

De korf is licht

Aurelia

 

licht brocht hij diese brocht doorlichtende ghezicht.

Alle binnen.

Lentellus. Silvio.

lentel.

1370

Wel machmen zeggen dat de droefheijt «*...*» <staeter Voor>

 

als blijheijdt en de vreughdt wij hebben binnen door !

 

Ach Silvio, 't onluck dat mij is overkomen

 

parst uijt mijn droeve hert een vloed van waterstromen !

 

Mijn huijsvrou sterft van rouw, en ick sterf door't verdriet

Silvio.

 

- Lentellus zegt mij doch, wat isser dan geschiet ?

 

Wat is't dat u bedroeft ?

Lentel

 

Jck vrees' het u te zeggen.

Silvio

 

Ghebuurman laet het niet verborgen in u leggen

 

Verdriet moet sijn geklaegt, g'lijck vreugdt moet zijn gemeldt

Lentel

 

- Ach Silvio ! hoe dat dit ongeluck mij quelt !

1380

Het swaerst' dat mij H/helaes ! noch oijt is overrompelt

 

en vrees' dat in ons' dorp daervan al werdt gemompelt

 

't quaet haest zich openbaert.

[fol. 25r]

Silvio.

 

Segt mij doch wat het is ?

Lentel.

 

Jck vrees' dat ick door quel in't eijnd mijn zinnen [w+]<m>is.

 

Men wenscht om kind'ren Ach !

Silvio

 

zijn't kind'ren die't u deden ?

Lentel.

 

Jck en mijn vrou, Helaes ! ons' arbeijdt staech besteden

 

in wercken, en gesloof, en doen al watmen kan,

 

om winnen nootrust, en, ghelijck een eerlijck man,

 

ick zorg gedragen heb, mijn kindren op te voeden

 

in eerbaerheijdt, en zoo geleeft, dat gheen vermoeden

1390

van ontucht t'onswaerts was, en nu ick't minst' verwacht

 

't geheele huijs werdt in onteeringe gebracht

 

onteert, bevleckt, bekladt, bemorst met vuijlicheijden

 

Ja dat het Christlijck waer, om van de werld te scheijden

 

door moording aen mij zelfs, mij zelven ick misdeedt.

Silvio

 

- Lentellus, noch en weet ick d' oorsaeck van u leet

 

niet grondich ; dies ick bid, mij alles t' openbaeren

Lentel.

 

- Jck schrick voor't melden, jae doet rijsen mij de haeren !

 

mijn dochter deed ons leedt.

Silvio.

 

Wat dochter*?*

Lentel.

 

Philla

silvio

 

zij ?

lentel.

 

Ach ! zij.

silvio.

 

Waerin ?

Lentell.

 

Helaes ! ach Silvio, dat gij

1400

mijn droeve hert mocht zien. Het zoud' u hert bewegen

 

te storten met mij uijt, een bloede traenens regen

 

Mijn Philla is onteert.

Silvio.

 

Lentellus, vrundt het deert

 

mij Hertlijck zeer, helaes ! H/het gun ick van u hoorden !

lentel.

 

- Jck vrees de droefheijdt zal mijn droeve hert vermoorden !

S/silvio.

 

Maer zegt mij doch, H/hoe is d' onteeringe geschiet ?

Lentel.

 

- K/kent ghij Pantellus niet ?

S/silvio.

 

A/ach ja ! Wie ken hem niet ?

 

d' uijtmuntenste van all' ons' dorpens herders knapen

 

En wat was zijn bedrijf ?

lentel

 

Hij Philla heeft beslapen.

silvio.

 

Beslaepen?

lentel.

 

en bevrucht[-?]

silvio.

 

Bevrucht*?*

lentel.

 

zij heeft gebaert.

silvio.

1410

Ghebaert?

[fol. 25v]

lentel.

 

Ach.ja gebaert. En hoe mij dit beswaert

 

meet Silvio wel af.

Silvio

 

't zijn groote ongelucken

lentel.

 

Ach ! dat ick mocht mijn hert uijt dese boesem rucken !

 

om niet te zien 't verdriet, dat wij aen Philla zien !

 

Een groote zond voor Godt, en schande voor de lien !

 

Ach dat wij Philla zien, een onses lichaems vruchten

 

vervallen in schandael, oneer, en in ontuchten !

 

o Silvio ! 't verwurcht, helaes ! mijn hert en ziel

 

‘Mijn dochter die ick zoo lief, en zoo waerdich hiel

 

als d' applen ons's gezichts, is die, helaes ! verkoosen

1420

tot lust versaetster van een wulpsen tuchteloosen ?

 

heb ick in arbeijdts sweet haer tuchtich opgevoet !

 

heb ick gedaen all' 't gun een eerlijck vader doet

 

om in Godvresentheijdt mijn dochter op te queecken

 

en zal een wispeltuur mijn eer oneerlijck breecken !

 

Jck zegh [haer+]<mijn> eer ; want haer eer acht ick voor mijn eer !

 

onlijdbaer is de h[*.*+]<o>on. Doch Silvio, ick sweer

 

bij d' Hemel dat ick mij zal van Pantellus wreecken !

Silvio.

 

- Bedaert lentellus Wilt bezaedichlijcke spreecken

 

Mijns oordels is tot dees' onteering goeden raedt.

lentel.

1430

Wat raedt ?

Silvio.

 

Verzaemt hun beijd' in d' echtelijke staet :

 

Want vastlijck ick geloof, dat hij haer trou beloofden.

lentel.

 

- Beloofden wel, maer hij door valsch-belofte roofden

 

haer lichaems lust Want hij te vooren een zijn trou

 

belooft had, zo dat zij niet worden kan zijn vrou :

 

Mits d' eerste trou hem bindt.

Silvio.

 

't Sijn groote fielterijën

Lentell.

 

En midd[e+]<'l>er-wijl helaes ! zoo zijn wij in het lijën !

Silvio.

 

't Js Goddeloos bedrijf het gun Pantellus doet !

Lentel.

 

Te schennen haer in eer, en schennen mij in bloedt !

 

Te vooren een getrout, en trou nu Phill' te loven !

Silvio.

1440

- En onder die beloft' 't genot zijns lusts te roven.

 

O Rover vande eer. Ach schenner vande maecht !

lentel.

 

O Silvio helaes ! dees' eeuw' mach zijn beklaecht !

 

Dees' eeuw mach zijn beweent ! die deughdsamen doet treuren

Silvio

 

- Mits nickerlijck bedrijf Wij daeglijcx zien gebeuren !

 

Fij! maechde schenners fij ! fij ! duijvelslijck bedrogh !

lentel.

 

Fij ! ghij vervloeckt gespuijs diet Asdrabassche zogh

 

inslorpten om in't badt van vuijle lust te swemmen !

S/silvio

 

- Fij u! verdoemden hoop . die lusten niet wilt temmen.

 

Maer door u gaijle lust in lustens vl[*.*+]<a>mmen brandt !

[fol. 26r]

lentel.

1450

- ziend' op u eijgen lust, en niet op d' anders schandt !

 

Niet op het zuur gevolgh, maer op't zoet tegenwoordigh !

silvio

 

- Verkrasters van de eer, struijckroovende zoo moordich

 

het maeghdelijck cieraat, de pronckkrans vande Vrou !

lentel.

 

- En dat alleen, Helaes ! door logentaelge trou*,*

 

en liege-woorden die u valsche tong uijtklappen !

Silvio

 

- Ja d' onervaren maeght door listigheijt betrappen. !

 

Bij d' Hemel dat ghij zijt gheen mannens namen waerdt !

lentel.

 

- Vermits ghij schaerlijck zijt het vuijlste schuijm der aerdt !

 

Doch schuijmers ick u noem, en listelijcke liegers.

Silvio.

1460

- Wat zijt ghij anders doch als duijvelsche bedriegers !

 

Tijrannen vande deughd' ; inslockers van de eer !

lentel.

 

- O riffen zonder ziel ! die op u, schepper-Heer

 

Noijt dencken ; maer alleen op u vervloeckte lusten.

Silvio.

 

- En tot u naestens schandt 't vier van lusten blusten

 

Sinckt fielten ! Want de aerd is voor u veel te goedt !

lentellus

 

- Mits in u is H/helaes ! gheweeten noch gemoedt !

 

Wat zijt ghij anders ! als vleeschklompen zonder zielen !

Silvio.

 

- ghij volght de Nickers, en zij V/volgen u op d' hielen !

 

Dies alles duijvelsch is, en Duijvels zelven sijt !

lentel.

1470

- Het minste dat ghij denckt is dat hier na een tijt

 

verschijnen zal, dat ghij God rekening moet geven.

silvio.

 

- Doch dan zal zijn u loon gelijck hier was u leven !

 

daar een geduurge straf, en hier een vlugge schicht :

lentellus.

 

- Een helsche duijsterheijd, in plaets van hemels licht !

 

Daer blaecking . en gestoock door duijvelijcke handen !

silvio.

 

- Met balckende gehuijl, en knarsinge van tanden

 

Booswichten schrickt, verschrickt door't nickerlijck gespuijs !

lentellus.

 

- [M+]<V>«*...*» <oor> d' afgrondt vande hell' met aeckelijck gedruijs !

 

Waer ghij voor vleesche vreugdt zult hebben helsche smarten !

silvio.

1480

-Doch dit gedacht niet dringhd in u verwoeste herten !

 

Mits ghij genade mist van u ghenaedegen heer.

lentell.

 

- Ten aenzien dat ghij steelt u evennaestens eer !

 

en schendt de beelden die u schepper hiel zoo waerde.

Silvio.

 

- Als beeltnis na zijn beeldt geschaepen op de aerde

 

ô beelde schenners ! fij ! ghij breeckers van de Wet !

lentell.

 

Die Godt selfs heeft gestelt ¹, doch niet werd op gelet !

 

Ach Silvio ! vruchtloos is ons' zeggen en vermaenen !

 

't is best dat ick helaes ! mij zelfs versmoor in traenen

 

en met mijn dochter ween, En weenende beklaegh

1490

het deerelijck geval, en jammerlijcke plaegh

 

die op ons' bloedt vervil . Verdrietigh is mij 't leven

Hij weendt met wringende Handen.

1 Onder de woorden "selfs" en "heeft" gaf de scribent d.m.v. de cijfers 1 en 2 aan dat de volgorde van deze woorden dient te worden omgekeerd.

[fol. 26v]

Silvio.

 

Jck vind' gheraden dit te kennen werdt gegeven

 

Aen zijne Majesteijt, die doch het rechters swaerdt

 

Swaijdt, om te straffen recht aen ijder na zijn waerd

 

Jck gae met u ten hooff, en knielen aen zijn voeten !

 

Want heeft Pantellus u misdaen hij moet het boeten,

 

oft recht, en doet geen recht, Jck bid u gaet met mij.

lentellus

 

- Ach Silvio, ick danck u Hertlijck zeer dat ghij

 

Mij hulp reijckt in mijn noodt.

Silvio.

 

Lentellus trouwe vrinden

1500

Behoortmen inde noodt will'vaerdelijk te vinden

Beijde binnen.
Koningh, Koninginne, Palamedes./, Nicander, Ortelius, Hippolitus, Pirot, Pirotta, Valckeniers met valcken opde hadt, Jagers en meer anderen so veelen als mogelijck is, windende de hoorens.

Koning.

 

Waer daelden de Patrijs ?

Palamed

 

Recht after d' olmen H/heer.

Koning.

 

Waer schoot de Valck ?

Palamed

 

De Valck die daelden oock flux neer.

Koning.

 

Gheeft ons de Loer.

Een van de Jagers geeft hem de loer. Dit moet seer haestich gheschieden. ¹

 

ooght daer, ziet waer hij neder zetten

 

en wij aen dese zijd' op's Valckens Proije letten.

Koningin

 

- En windt u H/hooren zo de valck de Vogel heeft.

Koning.

 

En vinden wij de proij ons' hoor'n u kundschap geeft.

Koning en Koningin met ortelius Nicander en meer anderen binnen aen een sijde, en d'anderen aen d'ander zijde van't Toonneel windende de hoorens.

Princesse Aurelia.

 

Wonderheijden mij voorkomen

 

soo't geval heeft voorgenomen

 

goedt uit dit geheijms bedrijf:

1510

moet ick laegh ter aerde buijgen ;

 

Om ootmoedlijck te getuijgen

 

dat ick Godt veel schuldigh blijf.

1 Tussen de regels van de regie-aanwijzing is de interlinie kleiner dan tussen de verzen.

[fol. 27r]

 

Nochtans kan ick niet bevinden

 

Dat «ick niet kan» <door onse> onderwinden

 

in't gheveijnst barbiers gewaedt,

 

anders iets voor ons bequame[r+]<n>

 

als dat wij nu sijn te samen

 

't gun geluck des tijts toelaet.

 

Doch den hemel kan vergunnen

1520

't geen wij niet begrijpen kunnen

 

Dat h[a+]<i>er iets ten best uijtsproot

 

f iets goedts hier uit soud' teelen :

 

Doch ick zal't den heer beveelen.

 

Want zijn macht en kracht is groot.

 

'K hebt de koning voor gehouwen

 

dat hij wilden een getrouwen

 

Goedt barbier nu nemen aen ;

 

En zijn Majesteijts genaede ;

 

Nam het voorstel in beraede ;

1530

doch mij sulckx nu [-bij] <toe> gestaen.

 

'K wensch Theophelos nu wiste

 

mijn versoeck mij niet en miste :

 

Op \dat hij sich daena stel,

 

en sich mocht gereede maken

 

Rodenburg fol. 27r.

 

om in deese dienst te gh'raken

 

Tot verlicht van onse quel.

 

Jmmer sal mijn quel verlichten

 

door bijweezens liefs gesichten

 

Van Theophelos mijn Lief,

1540

Nu ick 't bijzijn sal genieten

 

Soo versoeten mijn verdrieten

 

van het afsijn ; Ruste-dief.

 

Hemel laet het doch verhoolen

[fol. 27v]

 

't gun vernuftigh werdt gestoolen

 

jdat zijn majesteit niet weet

 

laet ons' doent en ons' bedrijven

 

Tusschen twee ghelieven blijven

 

of mijn lief verkeert in leet.

binnen werdt de hooren gesteken.

 

Wat hoor ick ? d' hooren steeckt. de Coning is nabij

1550

H/het blijckt zijn Majesteijt in dese Jagerij

 

Nu zijn tijdtkorting heeft . Wijl dat mijn zinnen Jagen,

 

Na wenschs verkrijch, en waer zijn neijginge toedragen :

 

Dus ijder heeft een doel waer dat de zucht toe streckt.

 

Ach ! dat zijn Majesteijt doch eens mocht zijn verwreckt

 

Te mercken op't verschil van deughde, en ondeughde !

 

Dat mijn Heer-Vader zich in deughde zoo verheughde

 

Gh'lijck hij gebonden is aen't mick van hooge staet !

 

Bedenckend' dat de deughd' in waerd' te boven gaet

 

De trots[e+]<t>e scepters prael, en d' hoogste heerschappië,

1560

‘H/helaes ! Wat doet de wer[-e]ld verwoeste tijrannije !

 

Aen deuchdelieverts ! ach ! H/hoe datmen deughd verstoot !

 

de deughtsamen zijn kleen, ondeuchtsamen zijn groot !

 

de deughtsamen zijn niet, ondeughtsamen zijn't alle !

 

Soo redeloos nu heerscht de swaijingh van't gevalle.

 

Ghevalle noem't ment ; doch 't en is't gevalle niet :

 

Want alles wat gebeurt door schicking Goodts geschiet

 

oft door toelatings will'. van Godts voorzienicheijden

 

Te spreken, wichtich is, om wel te onderscheijden

 

d' hoedanicheijden van eenvuldigheijts voorzien,

1570

en des noodschickings aerdt ; en desgelijcx hoe geschien

 

gevallen schichtelijck, 't welck zijn zeer hooge dingen,

 

Wiens gronds bedregging ons vernuft te boven dringen.

 

Doch dies niettegenstaend[e *...*+]<'HetR>edelijck ghemoedt

 

ons dese aenwijsing : door geschickt op mercken ; doet

 

Dat alle dings voort teelt, en voortgang der natuuren

 

Ja all' wat zich beweegt, neemt oorsaeck uijt 't bestuuren

 

En uijt bestendigheijt der Goddelijcke will',

 

't zij hoe d' hoedanigheijt in weesen oock gevil.

 

Dit zijnd' in d' H/hoogheijdt zijns eenvuldigheijdts gelegen,

1580

Stelt in't gun moet geschien oock menichfuldige weegen,

 

dees' weegen aengemerckt nu inde zuijverheijdt

 

Der Godlijcker verstandts, Voorzienigheijt gezeijdt

 

Te weesen is : Maer als men deeze houdt tot dingen

 

die door voorzienigheijdts beweegings schick in dringen,

 

Sij bij de ouden was noodtschickinge genaemt

[fol. 28r]

 

de kun van dit verschil gij lichtelijck bequaemt,

 

Soo haerder beijder kracht in oordel werdt gehouwen,

 

En met een zuijver, reijn gemoede wel aenschouwen.

 

Voorzienicheijdt is zelfs de Goddelijcke reen

1590

Diet all' door macht en kracht in alle dingen de'en

 

Noodtschicking is 't beleydt : gelijck de wijsen raemen :

 

Waer door voorzienicheijt de dingen voegt te zamen,

 

Ghelijck die zijn geschickt. En voor zoo veel belangt

 

het onderscheijt, is geen ; Want't een aen 't ander hangt :

 

Vermits de voortgang van noodschicking heeft haer weesen

 

G'lijck z'uijt d' eenvuldicheijt des voorziens is geresen.

 

Oft nu de Noodtschick heeft in't werckende beleijdt

 

Een Goddelijke geest van Godts voorzienigheijt

 

Of dat de noodtschickx gang werdt uijtgewrocht ten deele

1600

door't middel van de ziel, of van Natuur geheele

 

Of door bewegingh van het hemelsch sterre Reij

 

Of door de krachten van het Engelens beleij

 

Js't twijffelloos, En wis, zoo vre/oedich wij't aenmercken

 

dat die bedrijving zijn Voorsienigheijdens Wercken.

 

En dees' voorzienicheijdt ons schickt in't minste niet

 

H/het gun ten quaede streckt maer all ten goede schiet.

 

Hier rijst V/verwarring nu : na 't menschelijcke duijden

 

Vermits men rampspoedt ziet in veel deugdsaeme luijden,

 

Veel quelling, veel verdriet, O/onheijlen, en verdruck

1610

En aen de boozen veel, voorspoedigheijts geluck.

 

' Artsmeesters moeten zoo voorzichtelijke weezen

 

Dat zij de lichaems na d' Hoedanigheijdt genesen,

 

Zom met een bitterheijdt, en anderen met zoet

 

Het zacht den eenen helpt, het scherp den ander doet

 

genezen. Z/zielens zieckt, Helasij ! werdt bevonden

 

te zijn niet anders als de zieckte vande zonden.

 

Godt die d' alweeter is, en alle zielen kendt

 

aen yder zielens zieckt de beste hulpe zendt.

 

Dus 't gun ons strafheijdt schijnt is niet als Godes goedigheijdt

1620

Waer over dat wij oock met danckbaerheijts ootmoedigheijt

 

Verplicht zijn duldelijck te draegen wat Godt doet

 

aenvaerdend' 't scherp, voor zacht, en 't bitter voor het zoet.

 

Wat beurt mij ! Wat is dit ? zoo schichtelijck te bloeden

 

drij dr[u+]<o>pplen ! drij helaes !

zij heeft een Snuijtdoeck in haer handt waer drij droppelen bloets op sijn gevallen die sij vertoont.

 

Wat machmen doch V/vermoeden

 

Hier uijt gevallen zal*?* Doch't zij, wat dat het zij

 

All' wat den Hemel doet ick zeer gelaten lij

[fol. 28v]

 

Oij me ! Wat valt mij in ! Theophelos moet wesen

 

Ondect ! Helaes ! de liefd doet mij het quaedtste V/vreesen

 

Ach dropplen drij ! 't zijn drij ! drij, als't volmaeckt getal

1630

Doch Hoope dat mijn Godts drijvuldigheijdt mij zal.

 

Behôen in zijn beschut. Zoud 't wel zijn een V/voorzeggen

 

Hoe datmen laege en list in wercking nu zal leggen

 

Om breecken onse liefd' door zijn dood oft' de mijn.

 

Helaesij ! dropplen drij ! Wat mach u boodtschap zijn

 

Spreeckt dropplen ! spreeckt ! ach ! spreeckt ach spreect bedroefde vlecken |

 

en meldt Aurelia doch, waertoe drie dropplen strecken !

 

drij dropplen mijnes bloedts ! drij dropplen alleen !

 

drij droppelen helaes ! zijn voorboon in't ghemeen

 

van overvloeden ramps ! doch wat kan vrees' mij baeten

1640

de menschen niet meer doen als Godt hun wil toe laeten.

binnen

Lentellus : Silvio. Silvio geeft aen lentellus een papier.

Silvio

 

't sal best zijn datmen hier zijn Majesteijt verwacht

Lentel.

 

- Want hij door deze wech sal komen vande Jacht.

 

En zeer ghevoeglijck salmen hem 't vertoon dan geven.

Silvio.

 

- De rechtsgeleerden heeft het stuck zeer wel beschreven

lentell.

 

God geef zijn Majesteijt het grondich mach V/verstaen.

Silvio.

 

- En straffen 't gun dat u Pantellus heeft gedaen.

Theophelos, in barbiers gewaed met een valschen baert, Middelbaer hoofswijs gekleedt.

Theoph

 

Dit is den Herder die ick korts verleen ghemoeten :

 

Doch onbekent sal ick hem onbekent nu groeten.

Silvio

 

- Mijn heer, is u bewist of zijne Majesteijt

1650

dees' wech komt vande Jacht

Theoph

 

'K meen Ja.

lentel.

 

ons is gezeijdt

 

dat deese wegh hij pleech gewoon<*e*>lijck ¹ te koomen.

Silvio.

 

Soo dat de Coning hier moet weesen waergenomen

Theoph.

 

Verzoeckt gij iet

lentel.

 

Ach Ja !

Theoph.

 

Wat is't ?

silvio.

 

Wij eijschen recht.

Theoph.

 

Waer op*?*

lentel.

 

't Mij is geschiet door eenen herder knecht

Theoph.

 

Gheweldt.

silvio.

 

ach neen.

Theoph.

 

Gevecht*?*

lentell.

 

oock niet.

1 We nemen aan dat hier een "e" tussengevoegd is omwille van het jambisch metrum.

[fol. 29r]

Theoph.

 

wat is't ontrouheijdt ?

Lentell.

 

't is zulcx heer, dat mijn hert en ziel van bittre rouw schreijdt

 

Mits't onverdraeghlijck is, het gun mij is geschiet:

 

Want ick verlooren heb het gun de tijd mij niet

 

Weergeven k[o+]<a>n : noch oijt in weesen kan weer keeren

1660

't is zoo beklaechlijck dat't een steenich hert zoud deeren !

Theoph.

 

Jck bid <u> zeght wat [-het] is't ?

Lentel.

 

Verliesing van mijn eer

Theoph.

 

u eer ?

Lentel.

 

en dat verlies, acht ick, Helaes ! veel meer

 

in waerheijdt, heer als of ick't leven had verlooren !

 

En zoo zijn Majesteijt genaedelijck wil hooren

 

Na mijn versoeck van recht zoo houd ick voor gewis

 

[-en] [-zoo] [-zijn] [-majesteijt] Dat recht mij zal geschien

 

of datter geen recht is.|

lentell.

 

- Jck heb een dochter ; heer ; die eerlijck ick op voeden

 

Van wien men noijt en had ontuchticheijdts V/vermoeden

 

en eenen schalcken droch haer laegen heeft geleijdt

1670

door middel dat hij haer zijn trou heeft toegeseijt

 

Dies eijndelijck hij tot vermeeten is gekomen

 

en heeft haer door bijslaep haer lichaems eer genomen

 

hij hebbend' lusts genot van't gun hij heeft bejaecht

 

Bevindmen dat hij heeft getrout een ander maecht

 

Voor dat hij haer besliep. Z/zijn dit geen looze treeken*?*

Theophelo

 

Ja machtich om het hert eens deugdzaem mans te breken.

 

Jck sweer u Vrundt . dat ick de misdaed straffen mocht

 

die dees' misdoender door zijn gaijle lusten wrocht

 

het leven ick hem nam, om and'ren schrick te geven

1680

die inde wulpsche tocht van lustens schichten leven

 

‘.'t zijn zielebreeckers van een eerelijck gemoedt

 

Want schennen niet alleen de eer, maer oock het bloedt.

 

H/het bloedt schrildt uijt om wraeck ; 't bloed wil de schenning wreken |

 

Vermits de fielten door hun lust de eere breeken.

 

alleen van eene niet, maer van't geheel geslacht

 

Doch van dees' drochgen mach in 't eijnd niet zijn verwacht

 

als drochgens loon. Mits zij Godt en de werldt misdeden[.+]<,>

 

G'lijck ijdle vaeten die berooft zijn van de reden.

 

En leven niet op deughd ; maer op hun lust alleen

1690

Ja 't gun hun vreugde brengt, brengt anderen geween.

 

H/hun woorden leug'nen zijn, H/hun zielen zijn meijnedich :

 

Vermits hun herten zijn van vreese Godes leedich

 

u misval ick beklaech ! hoe vreemdt dat gij mij zijt.

Silvio.

 

En soo zijn Majesteijt dit in zijn landen lijdt,

 

een plaech hem overvalt gewis.

lentel.

 

En deze plaegen

[fol.  29v]

 

De koning niet alleen, maer wij oock zullen dragen.

de hooren steeckt.

Theoph

 

- Daer komt zijn Majesteijt, men hoort de hoorens windt

 

God gun dat ghij het recht doen inde Coning vindt.

binnen.

Lentel.

 

- Jck danck u, H/heer*,* het schijnt, ach Silvio ! mij beven

1700

de leeden ; dat ick schaers zal kunnen reden geven

 

Mijns klachten, Want gevoel, door angst mij 't sweet uijtbreeckt !

Silvio.

 

- het spreeken niet behoeft, 't papier in u naem spreeckt.

Koning, koninginne, Palamedes, Nicander Ortelius, Hippolitus, Pirot, Pirotta. Valckeniersmet valcken opde handt, Jaegers en meer anderen soo veelen als mogelijck kan wesen. Windende d'hoorens.

Koning

 

Terentia 't was vreemt hoe dat de Reijger steech

Koningin

 

- 't Js wonder dat de Valck hem eijndelijck noch kreeg.

Lentellus en Silvo vallen den koning te voet

Koning.

 

Wat willen dese luijd'*?*

zij overleveren 't vertoon ; de koning leest het.

Koning.

 

Waer is't dat dit geschieden ?

lentell.

 

Tot Floredael, mijn Heer, Wij zijn wel arme lieden

 

Maer hebben d' eere lief

Koning.

 

Wij nemen 't in beraedt

 

Gerecht ghij hebben zult na dat de wet toe\laet.

Alle binnen.
Theophelos; Aurelia, hebbende in haer handt een snuijtdoeck met drij dropplen bloets.

Aurelia.

 

Theophelos met reen ick u verklaeren mach

1710

dat ick verschrickten als ick dese dropplen zagh

 

Vermits het boodschapt van onluckige gevallen.

Theoph

 

- Aurelia wij staen in Godes handen alle,

 

daer over niet verschrickt, beveelt het alles Godt

 

vertrouwend' datter niet geschieden [*.*+]<s>al als tot

 

ons' beijder goedt, en heijl. Laat ons daarop vertrouwen

 

Den Hemels voogdt, ick hoop, zal ons in hoeding houwen.

 

Maer nu zijn Majesteijt mijn dienste heeft aenvaerdt

 

en dat ick dus verkleet, met deesen Valschen baerdt

 

Mij in het Hof begeef, zoo moetmen mij oock geven

1720

Een ander naem.

Aurelia

 

Wat naem ?

Theoph

 

Een naem niet hoog verheven :

 

Maer een gemeene naem, geeft gij Princes de naem

[fol. 30r]

 

die mij doch 't leven geeft.

Aurelia

 

Jck voor het beste raem

 

Men u Silentio noemt

Theoph

 

Het is zeer wel gevonden

 

Vermits in dit bedrijf, 't gun nu is onderwonden

 

Men W/wijslijck swijgen moet, en d' eerste Sill'ben van

 

Mijn naem, Silent te zijn men in gheheugnis kan

 

Behouden om silent te wesen, en te swijgen.

 

Maer hoe sal ick : Me Vrou : de ingang nu verkrijgen

 

Mijns ampts.

Aurelia

 

Seer wel, gij zult bij Palamedes gaen

1730

die heeft de last om u in dienst te nemen aen

 

En hij zal daedlijck u oock bij de Coning leijden,

 

Want ick aen Palameed van uwen dienste zeijden.

Theoph.

 

- Soo gae ick derwaerts nu

Aurelia.

 

Theophelos 't verdriet

 

Mij datmen u in dees' gemeene kleding ziet

 

Soo eed'len lichaem waer de deughden in Huijsvesten

 

Js waerdich meer cieraets.

Theoph.

 

Me vrou 't geschied om 't besten

Theophelos

 

ick ben, Silentio, 'k vertoon.

Aurelia.

 

En op u waerde hooft ick stellen zal een kroon

 

die uwe deughd verdient.

Pirot

Pirot.

 

Me Vrou, de Koninginne

1740

om uwe Hoogheijdt zendt

Theoph.

 

Genaedege Vrou, 'k bevinne

 

Ten hoogsten mij verplicht: mits mijn geluck nu rijst

 

door gunste die me Vrou genaedich mij bewijst

 

Nu dat zijn Majesteijt mij voor Barbier aenvaerden

 

door middel van Me Vrouw, u H/hoogheijt openbaerden

 

H/haer goedertierenheijt.

Aurelia

 

zeer gaeren ick het deedt,

 

Soo ghij diendt trou en wel zal nimmer mij zijn leedt

 

de gunst die ick aen u nu mild'lijck heb beweesen.

Theoph

 

Gelijck mijn lucken uijt u H/hoogheijd zijn gereesen

 

Jck zorge dragen zal u Hoogheijdt nimmermeer

1750

beklagen zal de gunst, de weldaed, en de eer

 

die mij geschieden.

Aurelia

 

Sulx ik vastlijck zal vertrouwen

 

Dat wij u gunstich zijn [-*gij*] moocht gij versekert houwen.

 

En zoo der iets voorvalt in u behalf daer wij

 

u hulpsaem konnen zijn. Het zij oock wat het zij,

 

ns' gunstige Voorspraeck en zal u niet gebreken.

 

Pirot, als desen komt ten H/hoof om ons te spreken

 

So leijdt hem daedlijck in

Pirot

 

Me Vrou het sal geschien

[fol. 30v]

Theoph

 

u Hoogheijdt mij verbindt, en mach mij oock gebien

 

als haer gemaeckte slaef

Aurelia

 

Gaet u in dienst begeven

Theoph

1760

Jck bid' den Hemel gun u Hoogheijdt Nestors leven.

Aurelia en Pirot binnen aen een zijde en Theophelos aen d'ander zijde.
Koning, Koninginne, Sittende aen een taeffel, de Koning Schrijvende, ende Konin[-in]ginne leenende op een stoel leesende het vertoon van Lentellus de gordijnen geopent zijnde.

Koningin

 

Mijns oordels is dit stuck onlijdelijck en baldadich

 

Pantellus is onwaerdt u Majesteijt genaedich

 

Hierinne Hand'len zoud'. Het recht moet hebben recht

 

zal dit geleden zijn van eenen herder knecht !

Koning.

 

En off het waer een Prins ?

Koningin

 

zo waer de misdaed meerder:

 

Waer mijn het rechters swaert de Prins zoud ick veel eerder

 

Toeduijden straffe straf, als oft zijn minder waer

 

Js dit geen villenij ?

Koningh.

 

't is zulckx openbaer

Koningin

 

Dees' misdaed die en mach in't rijck niet sijn geleden

1770

door't recht van Godes wet, en door het recht van reeden :

 

Want dees' misdader heeft Godt en de werldt misdaen.

Koningh

 

- Verkrachting deed hij niet, zij heeft het toegestaen

Koningin

 

Waerom was't toegestaen? Mits hij haer trou beloofen.

Koningh

 

- En onder dees' beloft hij Phille <a> s eere roofden :

Koningin

 

Soo dat de eere roof door loosheijd is geschiet.

 

Want door de trous beloft zij hem zijn lust toeliet,

 

En door zijn lusts genot heeft zij nu haer verdrieten :

 

Soo dat zij't all' verliest, alleen door zijn genieten.

 

Soo gij dees' doent niet straft zijt gij geen scepter waerdt.

1780

De Princen : g'lijck gij weet : zijn Goden op de aerdt

 

Sijt ghij een aerdtschen Godt, zo volgt oock Godts geboden

 

vergeldende de go'en, en straffende de snoden

 

Haer lichaem is besmet, H/haer ziele is belaen

 

en straf hij waerdich is die't leet haer heeft gedaen.

 

zoo ghij niet en straft dees' merckelijcke daede.

 

gewis dat ghij verliest de Hemelsche genaede

 

u Majesteijt die neem het wel in na beraedt

[fol. 31r]

Koning.

 

'k bekenne dat de daedt is overdadich quaedt

 

en wil Pantellus oock in geene wijs verschoonen

Koningin

1790

Daer over moet gij u rechtvaerdicheijt betoonen

 

op dat het andren tot een waerschouw dienen mach,

 

Ten eijnd'[-ly] men dierghelijck hier na niet meer en zagh.

 

Doet recht. Misdoet gij't recht, zoo zal het recht u rechten :

 

Maer zo men ziet u straf, de H/herderlijcke knechten

 

verschricken zullen voor zoo duijvelijcken daedt,

 

en straft ghij't niet, zoo rijst uijt dit quaet quader quaedt

 

Ja van dat quaet zult ghij alleen de oorsaeck wesen

 

want uijt een qua voorgang veel quade volgers reesen

 

en all' de werelt zal daer weesen door ontsticht

1800

Soo dat u Majesteijt verduijstren zal het licht

 

uws glorijs famens strael

Koning

 

Wat straf kan ick hem geven ?

Koningin

 

Stal hij t' onrecht haer eer, neemt gij met recht zijn leven

Koning.

 

Het leven.

Koningin

 

't leven.

Koning

 

Hier moet eerst op zijn gelet

 

of't wettlijck waer.

Koningin

 

Hebt ghij geen wet, maeckt Wet

 

Te maecken nieuwe wet staet gantsch in u vermogen

 

Saegt gij op and'ren nu, dan zalmen op u oogen.

 

De wet gij breecken kundt, en Waerom zoud gij niet

 

Nieu maken zo gij<'t> in «*.*» <u> rijck hooghnodich ziet

 

ontlevendt hem die boos een anders eer onteerden.

Koning.

1810

Jck vind geraeden dat ick raedpleeg met geleerden

Koningin.

 

Seer wel u Majesteijt moet weten watmen doet

Koning.

 

Ten eijnd ick niet beswaer, door onrecht doen, 't gemoet.

 

De zaeck eijscht nabedenck, en vroedich V/voorberaeden.

 

Dit stuck en quelt mij niet, Maer ick ben meest beladen

 

Met onse dochter ; Want Aurelia ick merck

 

Maeckt vanden Hertoch, noch oock vande Prins geen werck

 

Verachtende die beijd', Nochtans, met groote reeden,

 

Vind' ick in't Rijck geen daer zij meed' in d'echt mach treden

 

als met een van dees' twee. Terentia wat raedt ?

1820

Wat middel wendmen voor om onse Rijck en staet

 

te hoeden voor Onheijl ? Gedachten doen mij duchten

 

Bekommertheijdt mij quelt, en vreese doet mij zuchten

Koningin.

 

Wat vreese heer ? Wat is't ?

Koningh

 

Jck vrees' helasij ! dat

 

Aurelia de eerst' die zij verkooren hadt

 

Theophelos ick meen, noch in haer hert moet blijven :

 

Want wij in all' haer doent', en daghelijck bedrijven,

 

Niet werelds zien: noch dat zij haer in iets verheugt :

[fol. 31v]

 

Hoewel zij is noch in de lenten van haer jeugdt

 

dies ducht en vrees' ick zij Theophlos is genegen.

Koningin

1830

'K Verklaer u dat zij mij oijt zullicx heeft verswegen

 

en oock verswijgen zal: Want die hoon waer te groot

 

Voor ick die echt zoud zien wensch ick haer eerder doodt

 

Begraven ; Want oneer het Coningkrijck geschieden.

Koningh

 

Mijn liefde tot het rijck, en zucht des staets gebieden

 

Dat nimmer ick geheng Theophelos zij trout.

 

Hoe zeer dat zij haer liefd' voor ons verborgen houdt

 

Jck merck, Jck zie, ick weet dat zij hem liefd wil dragen

 

Jn trots van ons, en dat tot spijt van ons' mishaegen.

Koningin

 

't Rijck stelt zij in gevaer.

Koningh

 

z'is nutter in haer graff

1840

Jck offer Haer Godt op gelijck hij ons haer gaf.

Pirot

Pirot.

 

Prins en Princes Valbel met eedlen, en staet Vrouwen

 

Ten Hove komen H/heer.

Koningh

 

Gh'lieft gij hun t' onderhouwen

 

Mijn hers'nen zijn V/verwardt

Koningin

 

ontstelt u niet te zeer.

binnen.

Koningh.

 

D' ontstelling die gheraeckt het rijck en onze eer.

 

Bij d' Hemel voor dat ick Aurelia zie trouwen

 

Theophelos, ick doe ! ick doe ! al zoud't mij rouwen

 

't gun is onvaderlijck. Jck zelven haer verniel

 

voor dat mijn rijck door haer in Kleenicheijdt verviel !

 

Jck zelven ! Neen ! ach Neen ! die doente waer te wreede

1850

t' onmenschelijck waer zulcx de Vader tzelven dede.

 

Nochtans het sal geschien, en zulx ick onderwin.

 

Doch waer gh'raeck ick aen een, die 'k daer bequaem toe vin*?*

 

'K laet haer vergeven ! Neen ; zulx zoud' de tweede weeten.

 

Wat middel vind ick om te koomen tot vermeeten

 

Mijns voorneems, en voor all' dat niemant daervan wist?

 

Hier toe vereijscht beleijdt, behendigheijt en list

 

Om uijt te wercken zulx, en blijven mach verhoolen

 

Jck sweere dat mijn eer niet weesen sal gestoolen*!*

 

Aurelia sal mij niet doen dat ongelijck

1860

de kleenheijt aende kroon, en onheijl aen het rijck.

 

Al is't mijn eenich kindt, 'k heb liever haer te derven

 

als dat Theophelos mijn kroon en Rijck zoud' erven.

 

Aurelia sterven sal ! zij sterven zal, ick sweerdt

 

S' is nutter in haer graf, als kroon en <'t> Rijck onteert.

binnen.

[fol. 32r]

Princesse Aurelia half leggende in een stoel hebbende een Curieusen doeck over't hooft hangen, doch het aengesicht ondect leunende ophaer rechter handt half sluijmerende hebbende een snuijtdoeck in haer handt met drij droppelen bloets de Snuijtdoeck soo hangende datmen de voornoemde droppelen sien kan, [*.*+]<h>et gordijn openende.

 

Jn het doolhof van V/voorbeelden

 

De gedachten mij verveelden

 

mits 't gedacht loopt veel te varr'

 

Beelden door malkander zolden,

 

Waer de zinnen zo door holden

1870

Dat ick in't gedacht verwar.

 

 

 

Ach ! hoe warren de gedachten !

 

die mij angst en vreese brachten !

 

Welcke angst en vreese doet

 

Dat mijn zinnen gantsch verschricken

 

En mijn hert en ziel versticken

 

ziende dees drij dropplen bloet.

 

 

 

Droeve dropplen ! kost ghij seggen

 

Wat onlucken datter leggen

 

doch verborgen in u drij !

1880

En in plaetse van u spreken

 

geeft mij dropplen maer een teeken

 

en daer meed' genoegh ick mij.

 

 

 

Laet mij niet in angst en vreesen,

 

Want de vrees', en angst' mij teesen

 

Door een geestelijke kracht

 

en mij lustelijck beswaeren

 

mits ick niet en weet de maeren

 

die ghij droeve dropplen braght.

[fol. 32v]

 

Twee bij een, en hier maer eenen !

1890

Wat of ghij hier meed' mooght meenen

 

Dat ghij niet te zamen zijt ?

 

Waerom vielt ghij van malkander?

 

Twee te [za+]<zae>m</> en d[oo+]<ae>r een ander

 

T is een Raedsel-Tyt-verslijt.

 

 

 

Het geheijm ick niet kan vinden !

 

't is een vruchtloos onderwinden !

 

Om te treffen uwe reen,

 

dat ghij in het dropplendt vallen

 

niet versamelden u allen ;

1900

maer hier twee, en daer maer een.

 

 

 

Hoe bekoorich en beladen

 

en ick om 't geheijm te raeden !

 

zoud' 't wel zijn dat ghij hier twee ;

 

en daer eenen stelt soo verde ;

 

op dat ick 't afkeer volharde

 

V/vande Prins, en d' hertoch meed'.

 

 

 

Dropplen, brengt gij dese maeren

 

Z/zoo zie ick u ; dropplen gaeren :

 

Want u wille evenaert

1910

met de will' van mijn gedachten ;

 

G/geen verkeer men mach verwachten :

 

Want mijn lief is mij te waerdt.

 

 

 

Maer als ick bedenck het naeder

 

ducht ick is u bootschap quader

 

als Aurelia vermoedt.

 

Want het is 't gemeene zeggen

 

alser maer drij dropplen leggen

 

dat het niet en streckt tot goet.

[fol. 33r]

 

Js't tot goedt, Godt geef 't mach weesen :

1920

maer de eijgenschap van't vreesen

 

kanmen niemant nemen af

 

Dies de vreese mij doet duchten,

 

en het duchten doet mij zuchten,

 

makend' hert en ziele laf.

 

 

 

Laf' en afgesloofde zinnen !

 

En gevoel hoe dat ick binnen

 

in mijn hert soo ben ontstelt

 

Dat een koorts mij heeft bevangen

 

door het errenstlijck verlangen

1930

om te weeten wat ghij meldt.

 

 

 

Verr' en wijd gedachten dringen !

 

als ick zie de drijelingen

 

als ick zie mijn eijgen bloedt

 

als ick zie de dropplen leggen

 

en dat niemant mij kan zeggen

 

of gij voorsegt quaet of goedt.

 

 

 

Zoud' wel zijn : het mach wel weesen :

 

dat de droppel, ick meen desen,

 

die alleen verschoven staet ;

1940

ick ben ; en dees twee te gaeder

 

zijn mijn moeder, en mijn vaeder

 

die verkeeren liefd' in haet.

 

 

 

Haeten mij, mits ick bezinde

 

hem daer ick de deughd in V/vinde

 

en rechtvaerdigh doe mijn klacht.

 

gh'lijck een ijder moet geloven

 

Nu ick wesen moet verschoven

 

mits ick deughde d' waerdste acht.

[fol. 33v]

 

Brengt ghij maer dat ick moet doolen

1950

Houden oock mijn liefd' verhoolen,

 

Die ramp is de snootste niet

 

Want ick stil all' mijn verdrieten

 

als ick dat luck mach genieten

 

dat het oogh mijn lief maer siet.

 

 

 

Want dan zie ick de cieraetsten

 

en van deugde de V/volmaecksten

 

die oijt opde wereld was

 

en dit lof mach ick hem geven

 

mits in hem de deugden leven

1960

noem ick hem de deugdenska[*.*+]<s>s's.

 

 

 

K/kasse waer de deughd in groeijden,

 

boesem waer de deughd in bloeijden

 

ziel waerin de deugd Huijsvest

 

Hert waer in is deughdens zeegen

 

zinnen tot de deugd genegen

 

man van mannen d' alderbest.

 

 

 

'K Zie in geene wijs op staten,

 

maer op die de ondeugd haeten

 

en sijn deugden stelt ten toon

1970

door sijn liefd tot deugd will'vaerdigh

 

is die man niet dobbel waerdigh

 

Scepters swaijing, konings kroon.

 

 

 

Hooger stijgh ick, 'k spreek noch verder

 

Was Theophelos een herder

 

in de plaetse van Baron,

 

slecht en arm, misdeeld in haven

 

Jck alleen door sijn deugds gaven

 

Scept'r en kroon hem waerdigh von

[fol. 34r]

Koning. Koningin.
Pirot en Pirotta openen de gordijnen

Koningh.

 

Aurelia hoe is't ?

Aurelia.

 

Heer Vader niet zeer wel

Koningh.

1980

Ghebloedt*?*

Aurelia.

 

drij dropplen, en daer door ick mij ontstel

Koningin

 

Helaes ! Waerom ontstel?

Aurelia.

 

Vermits het is quaet teken

Koningin

 

't is overvloedt van bloedt, men sal den Doctor spreken

Koningh.

 

Om u te laeten, en zult daedlijck zijn verlicht

Koningin.

 

Waerom is't, dat ghij weendt *?*

Aurelia.

 

Helaes ! Heer het gesicht

 

Treckt uijt mijn hert de last van droefheijts O/overvloedigheijt

 

Het leven mij V/verdriet, Heer ick V/verlies mijn moedigheijt

Koningh.

 

Waerom ?

Aurelia

 

Mits ick verloor u liefd. ¹

Koningh

 

u eijgen schult.

Aurelia

 

Oij Me mij is zoo bangh

Koningin

 

Verkloeckt u . en gij zult

 

Best rusten op u bedd, ick zal van hier u leijden

Koningh.

1990

Gaet met u moeder, want het is gelijck men zeijde

 

ghij moet gelaeten zijn

Koningin

 

Laet ons te zamen gaen.

beijde binnen

Koningh.

 

't Geen voorgenomen was diendt nu te zijn gedaen :

 

Oock valt het best mij in : Maer wie zal ick vertrouwen ?

 

Wie vind ick die het stuck zal wel verhoolen houwen,

 

Hierin bestaet het meest, 't bestaet daerin gewis,/.

 

Silentio, die eerst in dienst gekoomen is

 

Mocht ick vertrouwen hem : bequaem daertoe zoud wesen

 

Een voorneem g'lijck dit is omzingelt is met vreesen

 

Ja vreesende met angst' het alderminst' toeval.

2000

Silentio ick meen, mijn dochter laeten sal.

 

Dat ick met gelt en gift Silentio kost voeden

 

Om door de open aer haer doodt te laeten bloeden

 

Mijn voorneem was volbrocht. Silentio ick spreeck

 

en met voorsicht aen hem mijn M/meeninge uijtbreeck

 

Hoewel dat in dit stuck veel swaericheijden V/vielen

 

Doch om het goudts genot verkopen zom hun Zielen.

binnen.
Lentellus silvio.

silvio.

 

Lentellus, t zal zijn best dat ghij mij hier verwacht

1 Aan het begin van de horizontale lijn is er een aanzet tot de hoofdletter "M".

[fol. 34v]

 

dewijl ick gae nae't Hoff, want voor gewis ick acht

 

Dat Palamedes zal die wech oft desen koomen :

2010

Waer over hij moet hier, en daer waer zijn genomen.

 

Lentellus, wacht gij hier, en ick verwacht hem daer

binnen

lentellus.

 

Het is zeer wel [-gedaen] geraemt . Helaes ! in wat beswaer

 

Lentellus is ! oij me ! Oij me ! 'k verlies mijn zinnen !

 

Het gun verlooren is, ick nimmer weer sal vinnen !

 

Pantellus, duijvel ! droch ! Bedriegert snooden guijt

 

Eer-rover ! eere-dieff ! Godlosen ! schalck ! schaefuijt

 

Hertbreeckert ! ziels-vergif ! gij fielt ! gij mensche-nicker !

 

onwaerdigh ghij gheniet het minst des zons geslicker !

 

De aerde barst van spijt Waer gij u treeden zet !

2020

baldaedelijck gij bra[-c][kt+]<ec>kt Godts, en de menschens wet,

 

en breeckt de herten beijd van Vader en van moeder !

 

als moeder zorgh zij droech, en ick als vaeder hoeder.

 

om onse dochters eer te houden inde eer.

 

En gij vervloeckte ziel ! gij slingert d' eere neer !

 

het gun ons hoogste was, ghij alderlaechste richten

 

en door u duijvels lust ons' beijder herten druckten

 

ghij in een droeve pars ! in't alderdroefst Helaes !

 

'k verwonder dat ick niet ontzin, verdul ! en raes !

 

Want alles wat ick had is alles nu verlooren !

2030

pantellus, nutter waer't dat gij noijt waert gebooren,

 

Als dat ghij kancker werdt die menschen herten eet !

 

Bij d' Hemel dat de ramp, het ongelijck en 't leedt

 

't Gun gij mijn Huijs aend[e+]<o>edt, aen u sal zijn gewroken !

 

Vermits ghij hebt V/vermoordt ! Verquist ! vernield ! gebroken !

 

't gun wesen hadt, en weesen niet weer geven kundt !

 

't is wonder dat de lucht u longen asem gunt !

 

En niet een donderslagh u hersenen V/verpletten !

 

en u als vuijlste fielt voor 'S fieltens spiegel zetten !

 

Ghij Barabassche slaef ! Areposlijck gespuijs

2040

die bloedtschandt brocht : H/helaes ! in 't eerelijcke huijs !

 

Gij tijger ! O Griffoen ! gij vuijlste padd' der padden !

 

Die't zuijvere geslacht zoo eerloos komt bekladden

Silvio

lentullus

 

Ach Silvio ! Wat nieuws

Silvio.

 

Helaes ! zeer quade M/maer

lentell.

 

Wat is't ?

Silvio

 

Lentellus, 't is grootlijx tot u beswaer

 

Pantellus daedlijck moet Josepha echtlijck trouwen

[fol. 35r]

lentell.

 

Soo moetmen Philla voor zijn Concubijne houwen.

silvio.

 

Het recht verstaet het soo . vermits de eerste trou

 

Hij aen Josepha deed zij wesen moet zijn V/vrou

lentellus.

 

- Helaes ! Wat droef gebaer sal mijn Josijn bedrijven !

2050

Haer dochter gantsch onteert, en in d' oneer te blijven !

 

Jck vrees' de droeve V/vrou haer eijgen zelfs misdoet !

Silvio

 

Lentellus u onluck ghij duldich dragen moet

 

Sijn Majesteijt die heeft die heeft de saeck wel overweegen,

 

't recht is Josepha meed, en is u Philla tegen,

 

Het Vonnes moet zijn recht . Vermits 't de koning gaf.

lentellus

 

Verliest zij dan haer eer zoo wil ick hebben straf !

 

Jck bid u laet ons gaen Een rechts geleerden spreken

 

M/mist mij de eering : straf, en kan mij niet gebreken

2060

Want hij heeft haer misdaen . Het moet soo zijn verstaen

Silvio.

 

zeer Will'ch ick met u bij de rechts geleerd zal gaen.

binnen.

Aurelia, leggende op haer bedde onder een koninglijc Pavelloen.

 

Droeve eeuw ! ach droeve tijden !

 

Weijnich V/vreugt ! maer altijt lijden

 

Brengen u bedrijven meed' !

 

't Schijnt helaes ! mijn hert wil breeken !

 

hert schrildt uijt ! spreeckt ; want het spreken

 

iets verlicht het herte-leet.

 

 

 

Droefheen mij zoo overvielen !

2070

dat zij hert en ziel vernielen !

 

En weet schaers de reen waerom !

 

Mits dees vlecken mij niet seggen,

 

Watter in't geheijm magh leggen

 

Want de dropplen blijven stom.

 

 

 

Kander zijn onluck noch quader !

 

als de moeder en de V/vader

 

afkeer hebben van hun kindt !

 

Ja het kindt helasij ! h[ie+]<a>ten

 

gantsch V/verstoten en verlaten :

2080

mits het kindt de deugd bezint.

[fol. 35v]

 

Swarighe'en mij overstelpen !

 

en 't schijnt niemant mij kan helpen :

 

W/want ick selven niet en weet,

 

W/wat de oorsaeck soude weesen ;

 

als alleenelijck het vreesen ;

 

dat mij naeckten eenigh leet!

 

 

 

Doch als ick in mijn gemoede

 

't wel bedenck en wel bevroede,

 

zondich ick ; Jck zondigh ; Heer ;

2090

Wanter nimmer iets geschieden

 

Door u will' en u gebieden

 

of het streckt tot uwer eer.

 

 

 

Waerom zoud ick doch verschricken ?

 

so mijn ziel wil overwicken

 

Dat gij voor mij sorge draegt

 

Waerom wil ick treurich treuren !

 

so der niet en kan gebeuren

 

als het gun dat u behaegt.

 

 

 

Wat u heijlge W/will' bemickten

 

Wat u V/voorsien ons toeschickten

 

Wat ghij : Heer der Heeren : doet,

2100

Schijnt wel bitter : Maer in't leste,

 

streckt het alles t'onsen beste,

 

't is al goedt wat dat ghij doet.

 

 

 

Want in u geen dwael noch lack leijdt

 

't Js o heer ! Naturens swackheijdt

 

die mijn hert dringht tot geween.

 

Sterckt mij : heer : en geeft mij krachten

 

Stuurt mijn ziel, en mijn gedachten

 

Dat zij zien op u alleen.

[fol. 36r]

 

ghij behoet mij en ons allen:

2110

Ja een hair en kan niet vallen

 

zoo 't u wille niet en wil.

 

Waerom zoud mijn geest doch treuren

 

't gun moet zijn, dat moet gebeuren

 

Want het door u schick gevil.

 

 

 

All' mijn quel en kan niet baeten :

 

best het is te sijn gelaeten ;

 

En met herts ootmoedigheijt :

 

Ja met zielens kracht aendachtigh

 

Loven u O heer Almachtigh :

2120

V/voor u heijll'ge goedigheijt.

Pirot.

Pirot

 

Silentio : Me Vrou : u Hoogheijt wenscht te spreken

Aurelia

 

Gaet leijdt hem in.

Pirot binnen

 

. Helaes ! mijn traenen nu uijtbreken

 

Van vreugd' nu 't oog zal zien de baeck van mijn geluck.

 

Theophelos gezicht verdwijnen doet mijn druck

 

Hulpreijcker in mijn noodt, Vertrooster mijns verdrieten !

 

Jn yder traen van dees' mijn ogens traenen V/vlieten

 

beeldt af u lieve beeldt : Want ijder traen die werdt

 

gedrongen uijt de grondt van mijn : u eijgen : hert

 

Oij me Areetsche heldt

Theophelos in barbiers gewaedt.

Theophel

 

Aurelia mijn waerde.

Omhelst haer

2130

Princes*!*

Aurelia.

 

Theophelos.

omhelst hem.

Theoph

 

op d' omring van de aerde.

 

Js geene vreugd' die mijn herts droe[ve+]<ff>heijdt overwindt

 

Nu dat Theophelos, Aurelia bevindt

 

in zieckelijcke staet.

Aurelia

 

u komst' kan't al genesen

 

Mijn zieckte is helaes ! alleenelijck gereesen

 

Rodenburg fol. 36r.

 

uijt dees' drij dropplen bloedts, ontstellende mijn geest

Theoph.

 

En zonder oorzaeck is d' ontstelling niet geweest

Aurelia.

 

Niet zonder oorzaeck, lief ! [Wat is +]<Helaes> ! wat isser gaende ?

[fol. 36v]

Theoph.

 

'k Verwonder dat de zonn' zijn hemelsch licht niet taende !

 

'k Verwonder dat het licht zijns zusters niet V/verdwijnt

2140

'k Verwonder dat het licht der sterre lichten schijnt !

 

'k Verwonder datmen een vindt van vier elementen !

 

'k Verwonder datmen niet de Hemelsch' firmamenten

 

Siet vallen met gedruijs, en d' aerde barst van spijt

 

Ten aenzien van de snood', en nickerlijcke tijdt.

Aurelia.

 

Wat isser lief ?

Theoph.

 

Helaes ! het snootst, het quaetst, het wreedtste

 

het Nickerst' ! 't alderhardst ! 't onmenschelijcxst, en het leetste

Aurelia.

 

Wat leedt*?*

Theoph.

 

Wee ons ! zulck leedt ! die all 't leedt overtreft !

Aurelia

 

Theophelos, Helaes ! te zeer ghij 't leedt verheft

Theoph.

 

- Den goeden Godt wil ons geduldigheijd verleenen !

Aurelia

2150

Jck bid u zegt wat is't ? opdat ick u help weenen

Theoph.

 

- Aurelia Vrij weendt H/helaes ! ach weent ! weendt vrij !

 

Het bloedichste bedrijf ! de sneedste tijrannij !

 

D'onchristelijckste daed ! H/helaes ! werdt voorgenomen.

Aurelia.

 

Godt\vreesende Baron, wat zal ons overkoomen.

 

Jck vreesden zeer dat d[i*t*+]<ee>s' drij droppelens getal

 

een bloedich ongeluck voor maere brengen zal

Theoph.

 

Aurelia, dees' drop, de koning is, u vader,

Hij wijst opde droppel

 

en d' ander twee, Helaes ! verzellende te gader die verre vande ander

 

Sijn wij, en dese een, dees' twee vermoorden wil twee gevallen is.

2160

en daerom deze drop zoo verr' van d' andren vil !

 

Aurelia uijt schaemt ! d' onnoosle drop zich schaemden !

 

Vermits u Vader wil, het gun hem niet betaemden !

Aurelia.

 

Wat wil hij.

Theoph.

 

Ach hij wil een duijvelslijcke daedt

Aurelia.

 

Wat daedt ?

Theophelos

 

Dat laetend' u men u doodt bloeden laet

 

En op dat deze moordt soud blijven wel verhoolen

 

Heeft hij aen mij belooft Vier duijsent gou pistolen.

 

Jck merckende zijn will' ; Hij achtende mij trou

 

en zoo ick 't had ontzeijdt, dat ick mij zelven zou

 

doen hebben in gevaer gestelt, Helaes ! van't leven

2170

Heb ick de daed aenvaerdt : doch Godt zal't mij vergeven

 

Want ick mij wachten zal, te openen u aer.

Aurelia.

 

Den Hemel u behoedt ? Den Hemel u bewaer

 

Doch oft soo waer Baron, ick 't leven moste derven.

 

geen grooter luck alsdat ick van u hand mocht sterven

[fol. 37r]

 

uijtsuchtend' in u A/arm mijn levens laetste snick

 

en sach Theophelos in't laetste ogens-[s+]<b>lick

 

Mijn sterven leven was, als't sterven zoo geschieden

Theophelos

 

Princes, de laeting zal bedriegelijck t gebieden

 

Nochtans volbrocht : geschien, door listelijck beleydt

2180

Want daer toe heb ick oock d'uijtwercking al bereijdt,

 

Vermits op dit bedrijf ick zeer V/vernuftiseerden,

 

En als ghij zien zult dat ick mijn lansets punt keerden

 

Na d' ader, zal de steeck geveijnst zijn. Tot de Wondt

 

die bloeden moet daertoe heb ick een ander vondt:

 

Soo dat de Aer in schijn, volkomentlijck zal bloeden,

 

En dat zijn Majesteijt in't minste geen V/vermoeden

 

Sal hebben van bedrogh. En hebt hier oock gereedt

 

Princesse ziet de vondt op dat ghij alles weet :

Hij wijst de Mamere.

 

u Narm zoo't u gelieft, de steeck zal niet geschieden :

2190

Maer door dit Aderken zal straelend' bloedt uijtvlieden,

 

En als zijn Majesteijt de bloede straeling ziet,

 

Sal hij geloven dat de laeting is geschiet.

 

Waerna ghij noodlijck moet beveijnsde flaeute plegen

 

op avontuur of dit de koningh mocht bewegen

 

tot M/medelijd'

Aurelia.

 

helaes ! zijn afkeer is zoo groot

 

Dat hem niet deeren zal mijn droefelijcke doodt :

 

Soo dat hij 't sterven, mits zijn haet, niet zal gevoelen

Theoph.

 

't kan wesen dat zijn in wroeginge zal woelen, Hert ¹

 

tot insicht. 'k hoor gewach.

Aurelia.

 

tzal zijn zijn Majesteijt

Koning Koninginne, Pirot.

Koningh.

2200

Aurelia, hoe is't ?

Aurelia

 

Heer, ick heb mij bereijdt

 

tot Laetingh.

Koningin

 

En sult gij, Silentio haer laeten*?*

Theoph.

 

God gun de laetingh aen haer hoogheijdt iets mach baeten.

Koningh.

 

Helaes ! zij is belast met overvloedt van bloedt !

Koningin.

 

Aurelia, gij u kloeckmoedigh houden moet.

 

Jck laet u, want te zien het bloedt zoud mij ontroeren.

Binnen

Theoph.

 

- Pirot, een becken haelt, en brengt twee zijde snoeren

 

voor windels.

Pirot binnen. Theophelos scherpt het lancet

Koningh.

 

Sterven sal Aurelia ; Want zij

 

min acht een hooge kroon als laege Baronnij.

Hij wandelt aen d'ander zijde van 't Toonneel

1 "Hert" moet hier midden in het vers toegevoegd worden.

[fol. 37v]

 

Eergiericheijt zij mist, ziet op geen kroon noch staten

2210

Waer door ick oock mijn liefd' tot haer gantsch heb verlaeten.

 

Sterft dochter, sterft ! u doodt gevoelt u Vader niet:

 

Want zijnde doodt men u verdriets doent niet en ziet

Pirot . brengende een becken en Windels.

Koning.

 

Aurelia ; zult ghij door't laeten oock ontstellen

Aurelia.

 

- Ach ! neen Heer Vader, 'k hoop door't laeten mij de quellen

 

van't swaere bloedt afgaen.

Koningh.

 

En werden weer gezondt

 

Silentio, zijt ghij gereedt ?

Theoph.

 

Mijn heer terstont.

koning.

 

Past dat gij d'aeder treft

Theoph.

 

'k zal daerin niet gebreken

 

Want met voorsichtigheijt zal ick de ader steken.

De koning wandelt over het Toonneel met ontroertheijdt en verbaesdelijck, en sijnde rugwaerts van't ledekant van Aurelia heeft Theophelos sijn werck gedaen en tegen den koning[inne+]<h W>eder omme keert, soo straelt het bloedt. Pirot houdende het silvere becken.

Koningh.

 

Silentio, 't blijckt gij zeer goede hand'ling hebt

Hij wandelt aen d'ander zijde van 't Toonneel

2220

Aurelia niet weet, dat nu haer leven ebt

 

Doch beter dat ghe-ebt, als dat ons' onheijl vloeijden

 

Een bloem verwelcken zal, die in haer lenten bloeijden :

 

Dan nutter dat de vrucht tot een droef eijndt nu quam

 

A/alsdat door haer mis doen verdwijnen zoud de stam.

 

'k zie graeger haer ten graef, als Scept'r, en kroon verlooren

 

Theophelos en is tot die hooght' niet gebooren.

 

Silentio ick dees' dootbloeding heb vertrout

Hier verschijnt een ijselijke Duijvel, die hem somwijlen V/volgt en S/somwijlen stil staet. ¹

 

onseker ben ick of hij 't oock in swijging hout !

 

Om zekerheijdt dat dit verhoolen zij gebleven

2230

Sal ick Silentio flucx doen benemen 't leven.

 

Hij sterven zal ! hij zal ! en zulx nodich hou

 

't waer onbedacht gedaen ick op zijn trou vertrou.

 

Vertrouwen wil ick niet. Want die die meest vertrouwen

 

die mogen hun gewis voor meest bedrogen houwen.

 

Hij is een mensch, en mensch is door de menscheijt swack :

 

En dat Silentio getrouheijt met mij brack

 

Ja melden het bedrijf ! en datment uijt hem hoorden !

1 Tussen de regels van de regie-aanwijzing is de interlinie groter dan tussen de verzen.

[fol. 38r]

 

Hoe koning Arganthoon Aurelia vermoorden !

 

't Gerucht bevlecken zoud' mijn glorieuse naem

2240

Bemorsende H/helaes ! mijn wijdt verbreijde faem

 

en mij uijt het getal der loffelijcke bannen

 

Ja stellen mij in't Reij der Woestige tijrannen !

 

Want als het kundbaer is het gun ick heijmlijck deedt

 

Men schelden mij voor een M/moordadegen te wreedt.

de duijvel binnen.
¹Hier verschijnt een V/vrou afbeeldende het gemoedt sijnde in wit gekleet hebbende een bos van witte lelijen in d' handt, en een onrust ophaer hooft hem volgende, en somtijts weer stil staende.

 

en sal dees' afterdocht die ick begin te voelen

 

Door na bedencken oock niet in mijn gemoede woelen

 

Helaes ! wat ick ghevoel ! Mijn hertens ziele klopt

 

Silentio ! houdt op ! de aer moet zijn gestopt.

Silentio ; sijnde Theophelos ; stopt de ader en bewindelt de narm. Pirot met het becken met bloet binnen.

Theoph

 

Mijn heer het is te spaed, u dochter is besturven

Koning.

2250

oij me ! hoe dat, H/helaes ! mijn dulle zinnen swurven

 

Gheen Athem ?

Theoph

 

Gantschlijk geen, haer pols niet meer en gaet

Koning.

 

Vervloeckte Arganthoon ! O Nerolijcke daed !

 

Aurelia ?

Theoph

 

Mijn heer, zij is ten eijnd' van't leven

Koningh

 

Silentio wat raedt ?

Theoph

 

Hier is geen raedt te geven.

 

Haer hoogheijt is gantsch wech, de spraeck die is geleijdt

Pirot

Koningh.

 

Pirot

Pirot.

 

Mijn heer

Koning.

 

Pirot . gaet roept haer Majesteijt.

Pirot binnen.

 

Aurelia ! helaes ! ach ! dochter geen bewegen !

 

Silentio ! wat hulp !

Theoph.

 

Gheen hulp hier is, want tegen

 

de dood geen hulp men V/vindt

Koningh

 

Verdoemde Arganthoon

2260

Moordadegen Tijran ! Want ick Helaes ! betoon

 

of heb betoont het wreedste dat oijt tijrannen deden

1 Deze regie-aanwijzing staat schuin (van onder naar boven) in de marge geschreven.

[fol. 38v]

 

't onmenschelijckst ! het wreedst' ! de wreedste aller wreeden !

 

Ben ick ! Tijran ! Tijran ! ach ! Arganthoon ! Tijran.

Hij is aen d' ander zijde vant toonneel.

 

Want wreeder Tijrannij ! helaes ! niet wesen kan./,

 

V/van wreedtheijdts wreedste [-daedt] doent

 

men noijt geen wreeder hoorden |

 

als dat de Vader ! ach ! zijn eijgen kindt vermoorden !

 

Sijn eijgen kindt ! zijn kindt ! H/helaes ! zijn kindt ! zijn kindt ! Silentio.

Theoph.

 

Mijn heer

Koning.

 

Silentio ! ach V/vindt

 

Ghij Azem noch?

Theophelos

 

Mijn heer ick vinde gantsch geen leven !

Koningh.

2270

Ach ! Waertoe heeft mij doch staet gierigheijdt gedreven !

 

dat ick tijrannich heb verkort mijn dochters tijt !

 

Mijn dochters leven ! ach ! Aurelia ! ghij zijt

 

vermoort ! helaes ! vermoordt ! en door u eijgen vaeder !

 

Ter wereldt noijt en was geen booser ! snooder ! quaeder !

 

Noch nickerlijker daedt ! noch duijvelslijker doent !

 

Dees' doent, ach ! nimmer kan in d' H/hemel zijn V/versoent !

 

Ten aenzien dat ick heb mijn eijgen bloedt vergooten !

 

Van God ick ben, en van zijn Engelen verstooten !

 

als een V/verdoemde ziel.

koninginne seer Verbaest. Pirot.

Koninginne

 

Wat isser, H/heer . 'k verbaes *?*

Koningh.

2280

Terentia ! oij me ! [oij m+]<Ter>entia ! H/helaes !

 

ons' dochter sterft

Koningin

 

H/hoe dat ? Aurelia ! ach ! armen !

 

Sij gantsch besturven is ! Den hemel wil ontfarmen

 

Mijn dochter ! geen gevoel ! Aurelia !

Theophelos

 

zij is

 

Helaes ! na't schijnt : me Vrou : V/verscheijden !

Koningin

 

Ach ! ick mis mijn zinnen.

Koningh

 

Jck mijn hert ! zoo ick mijn kindt moet derven

Koningin

 

Helaes ! dus haestich, en zoo schichtelijck te sterven !

 

Jck vrees ' men haer te veel bloedt afgetrocken heeft *!*

Koningh

 

- Terentia, ach ! ziet of zij noch azem geeft !

Koningin

 

'k Gevoel helasij ! geen ! Pirot, gaet haestich haelen

2290

een spiegel.

Pirot binnen

Koningh

 

Ach ! wee mij ! mijn zinnen gantsch verdwaelen

 

door droefheijdt, mits d' ellend' ! en rampspoet diemen ziet

Koningin

 

Aurelia mijn kindt ! hoort gij u moeder niet

 

Aurelia ! Princes !

Koningh

 

Aurelia ! mijn dochter

 

Jck ben u Vader !

Koningin

 

ach ! te veel bloets laeting brocht'er

 

een Herts Vang !

[fol. 39r]

Pirot. brengende een spiegel

Koningh.

 

H/hout het glas recht voor mijn dochters mondt

 

Om weten ofmen in haer asems tocht noch vondt

Theoph.

 

Daer is noch leven in.

Theophelos houdt de spiegel voor Aureliaes aengesichte.

 

Men ziet het aen't be[z+]walmen.

Koning.

 

Ach Hemel gunt dat dees' tempeest ten deel mach kalmen

Koningin

 

Geeft mij het glas, ick ziet, ziet H/heer de Asem daer

2300

Daer is noch leven in : Doch z'is in groot gevaer

Koningh.

 

Aurelia mijn lief

Theoph.

 

De pols begint te leven.

Koningh

 

Ach dat den Hemel woud' genaedelijck vergeven

 

Haer vaders moord ! of will' die hij tot moorden hadt

 

en gunnen 't leven haer.

Koningin.

 

Silentio. Nu dat

 

zij azem heeft, en dat de polsen weer beginnen

 

Naturelijck te slaen, zoud' ick geraeden V/vinnen

 

dat wij haer tilden op vermits zij leijdt te laeg

 

en moogelijck daer door beweegen zal de vlaeg

 

die't hert heeft overstolpt.

Theoph.

 

u Hoogheijt zeer wel zeijden

Koningh

2320

Beurt ghij aen dese zijd', en d' ander zijd' wij beijden

 

Vertillen.

zij verleggen haer.

Koningin

 

't is nu wel. Aurelia hoe is't ?

 

Hoe voelt gij u princes ?

Koning.

 

hoe is't ?

Theoph.

 

Helaes ! zij mist

 

gehoor en spraeck. Want noch en sietmen geen verander

 

De zinnen en de geest : verscheijden van malkander

 

Nu zijnde : isser geen beweging ; dies 't gehoor

 

door missing van de geest ; 't gehoor geheel verloor

 

Koningin, gelijck 't gevoelen oock geheelijck is verdweenen

Koningin

 

- Jck hoop den Hemel zal verandering verleenen

Koning.

 

Aurelia.

Theoph.

 

't schijnt zij verandert van Coleur

Koningh.

2320

Het overblijfsel van mijn tijt ick in getreur

 

en wroeging slijten sal : Vermits mij overvielen

aen een sijde van 't Toonneel

 

Ghevallen die mijn ziel met alle droeve zielen

 

Sal porren tot wantrouw. Aurelia

Theoph.

 

Mijn heer

 

Benaut haer niet ; ick hoop zij zal verkoomen weer

 

Daer is beweegh ! Princes !

Koningin

 

Haer oogen sijn ontloocken

[fol. 39v]

Koningh.

 

Maer lasij ! het gezicht dat is geheel gebroocken !

 

Aurelia !

Aurelia

 

oij me !

Theophelos

 

Daer's spraeck, doch 't is zeer flaeuw !

 

het doodts sweet breeckt haer uijt, haer handen zijn schaers laeuw

 

Doch zij verkomen is . Mijn H/heer zij slaet haer oogen

2330

Nu op u Majesteijt, 't schijnt of haer lippen poogen

 

te uijten spraeck.

Koningh

 

Princes Aurelia ! ach ! spreeckt

Koningin

 

Helaes ! zij is te flaeuw.

Koningh.

 

De macht haer gantsch gebreeckt !

 

Wat wil Aurelia ? Wat wilt ghij dochter *?*

De koninginne leijt haer oor voorde mondt van Aurelia, luijsterende na haer seggen.

Koningin

 

Sterven !

 

Sij zeijdt zij sterven wil.

Luistert wederom.

Koningin

 

Om hemels vreugd te erven !

De koningin luijstert

Koninghin

 

Mits zij gevoelt de doodt

luistert wederom.

Koningin

 

'k vergeef u willich all

 

Waerin ghij misdeed.

Luistert wederom.

Koningin

 

zij hoopt haer vader zall'

 

des'gh'lijcx vergeven haer

Koning.

 

Aurelia zeer gaeren

Luijstert werderom.

Koningin

 

Sij wenscht dat d' hertoch en de Prins beijd bij haer waeren

Koningh

 

Tot alles wat zij wil wij vinden ons gereedt.

2340

'K/k Send' daed'lijck om hun beijd . Pirot . roept Palameed.

Koninginne luistert

Koningin

 

Sij wenscht noch voor haer doodt Theophelos te spreeken

luistert wederom.

Koningin.

 

Nu zeijdt zij niet

Theoph.

 

Het is : me Vrou : een mercklijck teken

 

Van groote flaeuwt.

Koningh.

 

Jck om Theophelos fluckx zen.

 

Tot alles wat zij wil ick will'ch en vaerdich ben

 

Aurelia ! eijscht all' waer toe gij zijt genegen

 

Want wat ghij wilt daer heeft u vader gantsch niet tegen

 

u leven acht ick waerd mijn scepter en mijn kroon

 

als onderdaen ick mij aen uwe will' betoon.

[fol. 40r]

 

Den H/hemel gun alleen dat gij behout het leven

2350

Niet isser dat ick O/om u leven niet sal geven.

Koningin

 

- Aurelia ghij hoort wat u H/heer V/vader zeijdt

zij luijstert

Koningin

 

Ootmoedigh zij bedanckt aen uwe Majesteijt

 

en 't schijnt zij eijscht u handt.

Koning.

 

Daer is mijn Handt, bij d' eede

 

Aurelia*,* Princes, die oijt een koning deede

 

Dat niets ter wereldt is het gun mijn will' niet doet

 

Tot u genoegen.

Palameed'.

Koningin

 

Daer is palameed

Koning.

 

Ghij moet

 

Terstont, terstont, en flucks in haest gaen bij de heeren

 

den H/hertoch en de Prins, hun zeggend' ons' begeeren

 

Js, dat zij daedlijck beijd' verschijnen Hier ten Hooff

Palamed.

2360

't Gheschiet genaed'ge H/heer, ter vaert : doch ick geloof

 

zij qualijck kunnen gaen

Koningh

 

Dat zij hun dan doen dragen

 

Segt sulcx geschiet om mijn Aurelia te behagen.

Palameed binnen

 

Silentio gaet ghij terstont in alle spoet

 

en vindt Theophelos ; hem doende onse groet

 

en zeggen hij zich laet terstont hier bij ons vinden,

 

en dat wij oock de bandt zijns ballingschaps ontbinden.

Theoph.

 

Jck gae genaed'ge heer.

binnen.

Koningh

 

Aurelia ghij zult

 

bevinden uwe Will' in alles gantsch V/vervult

Aurelia

 

Oij me !

Koningin

 

Hoe is't mijn lief?

Koning.

 

Helaes ! haer oogen weenen !

Aurelia

2370

Het Hert is mij zoo flaeuw

Koningin

 

'K hoop d' hemel zal verleenen

 

Verlichtingh !

Aurelia

 

Om het Juck des werelds te ontslaen.

 

Heer Vaeder heb ick u in't minste iets misdaen

 

vergeeft u dochter, mits haer hertelijck berouwe

Koningh.

 

Aurelia ghelooft, ick mij meer schuldig houwe

 

als gij oijt schuldigh waert.

Aurelia

 

Heer Vaeder ick beken

 

dat ick ach arme [Vrou+]<Wor>m ! een zondaresse ben !

 

Ja van de swacksten heer, Vermits natuurens swackheijdt

 

ons door haer brosheijt in de zondens vuijle wrack leijd :

 

Doch die ziel lievert godt, hoe zeer de menscheijt sneeft

2380

door hertelijck berouw genadelijck vergeeft

[fol. 40v]

 

‘Ja zuijvert onse ziel van d' overvloed'ge zonden

 

door bloede\stralen van zijn lijdens heijl'ge wonden

 

door offerhandt aan't kruijs ; en die off'r hande doet

 

Voor alle zielen een genadelijcke boet.

 

Soo dat ick vast geloof, nu ick van hier moet scheijden

 

die goeden Godt voor mij een heijlge plaets bereijden

 

in't Cherubijnsche Reij, in't hooge hemelsch koor

 

Soo dat ick om die winst' de wereldt graeg verloor.

 

Wat is de Wereldt heer ? Wat is hier meer als lijden !

2390

Wat is hier meer als ramp, en onrusts quellings strijden !

 

Wat is een Wereldts kroon ! Wat is een scepters staf !

 

Wiens uijtkomst gantsch bestaen in d' inkomst van het graf !

 

'k heb oijt veel meer geacht Heer Vader en Vrou Moeder :

 

en neme tot getuijgh die hooge ziele-hoeder :

 

Dat ick een vesel van het hemelsche gewaed

 

Tien duijst werf meerder acht als 's wereldts hoogste staet.

 

Ach als mijn Zael'ge ziel in d' H/hemel zal verschijnen

 

Waer dat zelfstandigheijdt is, en niets en zal verdwijnen.

 

Wat glorij ! heer, ach heer ! wat glorij ick geniet

2400

Wat glorij, H/heer, Jn plaets van't wereldsche verdriet !

 

Jn plaets van Wereldts [-vreug*t*] volck verzelling van de Engl'en,

 

Jn plaets van mensch krijoel, de heijlegen hun meng'len

 

Door d' engelens gemeent, en in d[*e*+]<i>e vaste staet

 

die eeuwich duuren sal, en eeuwich niet vergaet.

 

Jck hebbe : zonder roem : getracht de tijd mijns jeugde :

 

Doch onvolmaect helaes ! te oeffenen in deugde,

 

Vermits dat deugde is de leijdstarr' voor de ziel

 

en door de deugd' de ziel de vreese Godes hiel

 

Ghestadich in de ziel, om daer door te geraken

2410

Dat Godt door zijn genaed de ziel mocht zalich maken.

 

het gun Godt willich doet zoo willich men't betracht

 

en ijder na zijn pondt de willens vruchten bracht

 

Als Godt de wille ziet wil hij de wil verstercken

 

om door de goede will' ons' zaligheijd te wercken

 

Wat is het hoogste, Heer ? de zaelicheijdt, Heer, is't

 

Want als de ziel, Helaes ! de zalighede mist

 

Soo mistment all' en all'. Waer elck voor b'hoort de V/vreesen

 

dat deese' vrees' gestaech mocht in de menschen wesen

 

de deugdeloose doent zoud minder zijn gedaen :

2420

Want d' hemel en de hel gestadich zouden staen

 

Jn voorbeeld van de ziel, en nimmer Godt vergeeten

 

een ijder trachten zoud het binnenst' zijns geweeten

 

te houden zuijv'r en reijn van d' alderminste zond

[fol. 41r]

 

Want d' alderminste zond', de ziel, helasij ! wondt :

 

E/en deese wonding zal ons smerten zeer ten lesten

 

door't Jammerlijck verlies, van't hoogste goed, en 't beste

Koningh

 

Godt\vreesende Aureel !

Koningin

 

't is wijsselijck gezeijdt.

Hertoch Aristarchus gedragen in een stoel, tusschen twee persoonen, Den hertoch hebbende aen een H[o+]<e>rtochlijcke tabbert of mantel, Daer na volgende Prince Charisius sittende in een bakermat kostelijck behangen gedragen door twee dienaers een voor en een after.

Koning.

 

Aurelia hier zijn de heeren alle beijd

 

Prince Charisius doet sijn beleeftheijdt aenden

 

Hertoch Aristarchus.

P. Charisi

 

Doorluchtige Princes, hier ziet me Vrou twee strijders

2430

die streeden om u liefd, gelijck nu medelijders,

 

<van't ziekelijk toeval, waerin u

 

hoogheit leijt>

 

Genaedege Princes, 'k gelooff natuure sch <r> eijdt

 

Bedenckende 't gevaer 't geen haer is opgekomen

 

verzelschapt met een vrees', dat haer mocht zijn benomen

 

door korting uwes draets, 't Cieraedsel van [u+]<haer> prael :

 

Want wat zij heeft pronckt in u hoogheijd teenemael.

 

Verwondert niet, Princes, dat Prins Charisius streefden

 

om uwe hoogheijt*s* gunst. Want hoop die in hem leefden

 

Staeg tergden door de Hoop te zoeken hoopens vr[*.*+]<u>cht :

2440

Vermits Charisius in neijging, liefd en zucht

 

d' Heer Hertoch Aristarch geen voordeel oijt woud geven :

 

Want ijder waent zijn liefd' de hoogste is verheven.

 

'k verlaeg den H/hertoch niet. 'k Verminder niet zijn waerd.

H. Arist.

 

Hier in de Prins betoondt, Heuscheijts beleefde aerdt,

 

als ranckens ciersels van zijn eedele doorluchtigheijdt.

 

't was immer lievers plicht te bruijcken lie[*.*+]<f>ds vernuftigheijt

 

om woeckeren weerliefd' van het geliefde beeldt.

 

't is waer dat d' eenens liefd' de anders liefd verveelt,

 

G'lijck mij verveelden dat de Prins na u liefd' trachten,

2450

Doch mijn lief en 't verveel noijt die herts tochten brachten

 

Dat ick de Prince in zijn weesen heb hehaet :

 

W/want die hoedanigheijt de liefd niet aen en gaet.

 

Gelijck twee schutters die na een doel beijde schieten

[fol. 41v]

 

en ijder pooght om't zeerst' de doels prij[*.*+]<s> te genieten :

 

Maer niet dat d'eerst de tweedt, oft' tweed de eerste haet.

Aurelia

 

Mijn heeren dit gespreeck mijn staet niet toe en laet

 

Vermits het schijnt helaes ! mijn draedt is afgesponnen !

 

Mijn leven tijdtlijk eijndt, glijk't tijtlijck was begonnen !

 

Vant tijtlijck is't geen tijt voor mij te spreken nu ;

2460

Maer V/van het hemelsch wel, dies ick het tijtlijck schuw,

 

'k verlaet het minste graeg om 's meerders hooge waerde.

 

Het schijnt, mijn heeren, dat mijn weesen opde aerde

 

van d'aerde scheijden wil, om winnen hooger steedt.

 

Heer Hertoch, en heer Prins, gij weet hoe dat ick weet

 

E/elcks liefde uwes beijds mij echtelijck V/versochte

 

en zonder datter blijck van Weerliefd in mij wrochte.

 

Niet uijt afkeerlijckheijdts ondanckbaerheijdens aerdt :

 

Want elck van u ick acht meer als Aurelia waerdt.

 

Heb ick u iets misdaen in't stuuren van mijn leven

2470

Wilt d' onbedachtsaemheijt ick bid u mij vergeven

 

Mits beijde ick u lief, mits, gij mij liefden beijd

P Charis

 

't Js ongeluck, want hier gebreeckt het onderscheijdt.

Aurelia

 

- Genomen 'k onderscheij, en dat ick mocht verkiesen

 

Den hertoch tot mijn echt

P. Chari

 

Mijn heijl zoud ick verliesen.

Aurelia.

 

Verliesen kunt ghij niet, het gun gij noijt en hadt.

 

Genomen zoo ick niet verkreech mijn kiesing, dat

 

ick sterven moste, zoud' de Prins mij laeten sterven.

P. Chari.

 

- Ach ! neen, Me vrou, veel eer wil ick mijn neijging derven.

Aurelia

 

En zoud' den H/hertoch zoo ick Prins Charisius koor

2480

Ten echt, oft' anders dat ick 't leven oock verloor

 

wel dulden in't verkies.

H. Aristarch

 

Soo waerd is mij mijn leven

 

Jck niet alleen mijn zucht en liefd' maer zoud' begeven

 

Mijn leven voor dat ick dat ongeluck zoud zien.

Aurelia.

 

- Soo mocht mijn kiesing dan wel na mijn keur geschien

 

Dies belgt u, heeren niet wat dat mijn keur mocht hechten

 

Doch na ick mij bevin zal ick met d' H/hemel echten

 

Jn d' heijlige gemeent van d' eeuwige Monarck

 

en een voorbidtster zijn van d' Hertoch Aristarck,

 

En Prins Charisius als danck voor all' de eeren

2490

die mij geschieden door u twee doorluchtige heeren

 

en W/wensch u soo veel heijl als zelfs ghij wenschen kunt

 

Ten aenzien dat gij mij d' echts liefde hebt vergunt.

H. Arist.

 

D' Hemel gunne dat wij zaegen

 

Het verlangen van u dagen

 

alderwaerdigste, Mevrou.

[fol. 42r]

 

En mijn luck zo waer geresen

 

Jck u hoogheijts slaef mocht weesen

 

want dat luck ick 't hoogste hou.

Prince Charisius.

 

Jck en wensch geen hooger lucken

2500

Als gebuijchsaemlijck te bucken

 

Voor u hoogheijts wils autaer :

 

En u wille en gebieden

 

zal zoo willich oock geschieden

 

of mijn wils gebieden waer.

H. Aristarch.

 

Jck ; Princesse, heb een beede,

 

te geloven 's Hertochs eede,

 

Die sijn liefd hem sweeren deen,

 

dat hij eeren sal de gronden

 

Waer hij u bewandelt vonde

2510

mits ghij hadt de grond betreen.

P. Charisius

 

Alwaert dat ick most verliesen

 

het geniet van mijn verkiesen

 

sal ick blijven die ick ben

 

en gedurende mijn leven

 

sal mijn liefd' mij niet begeven :

 

mits ick't u alwaerdich ken.

P. Aurelia

 

Danckbaerheit sal in mij leggen.

 

Let heer Vader op hun seggen

 

Hoe zij beijde zijn te vreen

2520

Dat ick kiese na mijn neijgen

 

en in echte maeck mijn eijgen

 

al verkoor ick geen van tween.

Koningh.

 

Princen, laet u niet verdrieten

 

't missen, oft het niet genieten

 

V/van het gun ghij hebt betracht :

 

W/want wij moeten all' genoegen,

 

Na het godes schick wil voegen

 

't moet van hem all' zijn verwacht.

Koninginne.

 

Menschen wenschen, Godt moet schicken

[fol. 42v]

2530

niets bestaet in ons bemicken

 

alles in Godts will' bestaet

 

en hij schickt het all' ten goede

 

Dies ick oock in mijn gemoede

 

mijn geheel op godt verlaet.

H. Aristarch.

 

Genaedge H/heer, en Vrou wij wenschen aen u beijde

 

dat d' all' beschicker schickt, door't Goddelijck beleijde

 

Het luckigst' voor u rijck, en 't Heijlste voor u staet

P. [Aristarch+]<Charisius>

 

- En Vrou Aurelia genadelijck toe laet

 

Verkoeveringe van gezondtheijt, met lang leven.

P. Aurelia.

2540

- Seer hertelijcke danck moet ick u beijde geven

 

en tot een proeve ick aenbiede u mijn handt.

H. Arista.

 

- Het Waerdichste Juweel ! ô kostelijckste pandt !

 

Wiens kussings aftersmaeck staeg in mijn ziel zal blijven.

Hij kust haer handt en wert binnen gedragen

P. Aurelia

 

- O Prins, ick heb gezien, u Woeling en u strijven

 

om winnen mijn weerliefd, gelooft mij, 't is mijn leedt

 

dat ick in weerliefd' niet geweest ben zoo gereedt,

 

Ghelijck u waerdt verdient. Jck danck u, en tot teecken

 

bevest ick't, door dit lit

P. Charisi.

 

De glorij doet uijtbreken

 

Vreugds traenen uijt de born van een bedroeft gemoedt,

2550

Hij kust de hand

 

Dees' kus, me Vrou, de Prins zoo achtbaer achten moet

 

dat door de achtbaerheijt men immer kan bemercken

 

dat trouwe liefd' gestaeg in dese ziel zal wercken.

binnen.

Koningin

 

- Aurelia vermoeijt u zelven niet te zeer

Koningh.

 

Jck bid u dochter leght u nu een weijnich neer

 

Haelt asem want u flaeut kan't spreken niet verdragen.

 

Helaes ! mijn ziel verheugt nu dat de oogen zaegen

 

Verkoevering uws flaeuts.

Koningin

 

Jck bid mijn dochter rust.

Koning.

 

Aurelia mijn lief, u Vader die u kust

Hij kust haer

 

Verzekert u zijn liefd'

Aurelia.

 

Jck danck mijn Heer ootmoedich

Koningh.

2560

En ick danck d' hoogen Godt voor zijn genade goedich

 

Jck u verkomen zie.

Koningin

 

Dies wij geluckich zijn.

Aurelia

 

Jck bid Vrou Moeder sluijt een weijnich het gordijn.

Wijl dat de koning<in> en de koning dese haer gordijnen sluijten soo sluijten de tooneels gordijnen

[fol. 43r]

Lentellus Silvio

Silvio

 

lentellus, vrundt, ghij hebt het vonnes nu bekomen

 

en dat Pantellus zal het leven zijn genomen

 

mits hij u dochters eer bedriechgelijcke stal

 

d' onthoofding, zoo ick meen terstont geschieden zal

 

Doch wat windt ghij hier meed ?

lentellus

 

Mijn dochter het verschoonden

 

Want nu hij heeft zijn straf, het recht daer door betoonden

 

dat hij haer ong'lijck deed.

Silvio.

 

Heer Philla daer door weer

2570

haer lichaems zuijvering en haer verlooren eer ?

lentellus

 

Ten deel ; Want door de straf men opentlijck sal weeten

 

Hoe dat Pantellus heeft zich zelven zeer vergeeten

 

en zij onschuldich is. Waermeed' ick ben te vre'en

 

Mijn Vrou Josijna zal oock stillen het geween,

 

en't bitterlijck geklach, 't gun ons het onluck brochte

 

als zij de straffing ziet, Waer ernstich ick na zochte.

 

Pantellus dienen zal tot waerschouw en tot voorbeeldt

 

Dat niemants dulle lust een maegdens eere steelt

 

laet sterven d' eere dief ! laet d' eere breecker sterven !

Silvio

2580

Het is ten deele goet. Want niemant nu sal derven

 

meer onderkruijpen d' eer van d' eerelijcke maeght.

lentellus.

 

Een zond' die Godt is leet, en oock de Werldt mishaegt

Silvio.

 

Wilt gij d' onthoofding zien ?

lentell.

 

Ach neen dat staet mij tegen,

 

Het is genoeg dat ick het Vonnes heb verkregen.

 

Vrind Silvio, laet ons na Floredael nu spoen,

 

om aen mijn vrou Josijn Verwittinge te doen,

 

H/hoe dat zijn Majesteijt rechts straffing woud verleenen.

Silvio.

 

- 'k Geloof dat Philla zal Pantellus dood beweenen,

 

Vermits het recht niet gaf Pantellus haer in echt.

lentellus.

2590

-Genoegen moeten wij met vonnes van het recht

 

de rechter die recht doet kan in rechts recht niet dwaelen

Silvio.

 

De straf zij waerdigh zijn die d' eer G/godloosich staelen.

Binnen Theophelos seer kostelijck gekleet hebbende bij hem ses dienaers.

Theoph.

 

Vraegt eerst na Palameed, en zegt hem dat ick ben

 

ghekomen.

Eerste dienaer binnen, en de anderen staen aen een zijde van't Toonneel met malkander binnens monts sprekende S/sonder dat zij overhooren het spreken van Theophelos. Hij vertrocken zijnde aen d'ander zijde van't Toonneel.

Theoph.

 

Wat verkeer ! ach, Hemel nimmer ken

[fol. 43v]

 

ick geven u : o Heer ! mijn danckbaerheijdt volkomen,

 

als ick bedenck het gun, Helaes ! was voorgenomen

 

Bij zijne Majesteijt, tot een moordaedich endt,

 

en dat het weesen nu geheel is omgewendt,

 

Geheel verkeert in luck, Hoewel't onlucken scheenen,

2600

de nickers duijstre vlaeg is t'eenemael verdweenen.

 

Theophelos was in Silentio verkeert,

 

Nu werdt Theophelos gantsch gunstelijck vereert

 

door zijn Majesteijt, mij roepende ten H/hove.

 

‘Het weesen des noodtschicx gaet ons begrip te boven.

 

't is wonderbaer, en vreemdt hoe dit stuck werdt geleijdt.

 

Js iemandt in de Werldt die hebben zoudt gezeijdt,

 

Dat uijt dees' Warrerij gelucken zouden rijsen ?

 

doch d' hemel wil hier door zijn machtigheijt bewijsen,

 

op datmen niet verschrickt voor't schricklijckst' overval,

2610

‘Want d' ll'-besorger-Voogdt het alles schicken zal

 

Tot onser goet, als wij helaes ! het minst verwachten.

 

O All' beschicker heer ! H/hoe machtich zijn u machten !

 

ongrondbaer uwe diept ! hoe onbegrijplijck, heer

 

Js u verborgentheijdt ! hoe mildlijck ziet gij neer

 

op ons helaes ! op ons ! op ons ! Wij arme Wormen !

 

Hoe licht gij kalmen doet de schrickelijckste stormen !

 

hoe haestelijck gij stilt de donderende V/vlaeg !

 

hoe haest vernedert ghij de hoog, en hoogt de laeg !

 

Hoe teugelt gij de Wil door Goddelijcke Goedigheijt

2620

en doet bedaeren 't hert dat woelden nade bloedigheijt !

 

O ziel-behoeder Heer ! die wack're zorge draegt

 

Dat will' niet doet de daed die u, o heer, mishaegt

 

Aftrecker van het quaedt, en tot het goet d' aendrijver

 

als wercken van u wils Jn liefd bloeijende ijver.

Eerste dienaer van Theophelos.

Theoph.

 

Vond gij d' heer Palameed ?

Eerste dienaer.

 

Hij met verlangen wacht

 

Na u inkomst mijn Heer

Theoph.

 

Als gij de maer hem bracht

 

Mijns weesens hier, zaegt gij in Palamedes wesen

 

Verandering ?

Eerste. d.

 

Het scheen zijn geest was opgeresen

 

door innerlijcke vreughd

Theoph.

 

Jck vaerdich derwaerts gae

2630

't onluck verkeert in luck, doch chi sara sara

Binnen met sijn dienaers.

[fol. 44r]

Pantellus in gevangenis.

 

De hertens schrick en angst voor't naken van de doodt

 

de A/angst zoo lastich is gelijck de vrees' is groot

 

Het innerlijck berouw. Het hertelijck leetweesen

 

veel grooter is als de anghst', en meerder als het vreesen

 

Want mijn berouwens kracht spruijt uijt mijn ziels opmerck

 

en vreese, en angste is't naturelijcke werck

 

Baldadige natuur ! O Woeste tijranninne!

 

lichtvaerdige Hertstocht ! geketende slavinne

 

van dartle vleesche lust ! Hoe reuckloos ! onbedocht !

2640

hoe onberaedich gij na lusts voldoening zocht !

 

Was't niet genoeg dat ghij Josepha trou beloofden ?

 

en boven dien dat ghij noch Phillaes eere roofden !

 

Waer was mijn afterdocht ! Waer was mijn voorberaedt

 

Ach mannen ! spiegelt u ! O spiegelt u, en laet

 

Pantellus dienen u, om u een schrick te geven,

 

Te leven niet na lust. maer tot Godts eer te leven.

 

Jck schenden Philla. ach ick schenden d' eerb're maecht !

 

het gun helaes ! mijn ziel zo bitterlijck beklaegt !

 

Soo innerlijck betreurt ! door't schrickelijck bedrijven !

2650

Ach Jongelingen ! laet ick u als voorbeeldt blijven,

 

Dat u de nickerlust zoo teug'loos niet verleijdt

 

dat ghij van Godt van eer van deugd' en schaemte scheijdt :

 

Want na mijn doodt men zal Pantellus naem verfoeijen !

 

G'lijck ick in lasten swom wilt ghij in deughden bloeijen

 

opdat ghij niet bestaet het gun Pantellus deed.

Gevangens hoeder met eenige dienaers.

Gev : hoed.

 

Pantellus d' uur genaeckt om maken u gereed

 

tot sterven

Pantel.

 

'k ben gereedt, en sterf met zulck berouwe

 

dat ick oock zekerlijck en vastelijck vertrouwe

 

[-G.hoeder] mijn ziel genadelijck door Godt zal zijn aenvaert

G.hoeder

2660

- Door't hertelijck berouw' werdt u geopenbaert

 

Ghenaede. Waer\door gij geluckigh u moogt achten.

Pantel.

 

Wie in V/vleesch lusten leeft moet een droef eijndt verwachten

Alle binnen
Koningh Arganthomus in een vertoning knielende aen een tafelken met sijn handen

[fol. 44v]

te samen bij hem staende een Engel, hem toonende een doodtshooft, en naest de engel het gemoedt met een onrust op't hooft en aende drij syde van't taeffelken, Hoope, liefde, en't geloof. Palamedes, Nicander, Ortelius, Hippolitus.

Palame

 

Nicander het geval is vreemdt

Nicand.

 

Dies ick verwonder.

Ortelius

 

't is wonders wonder datmen vindt hoe datter O/onder

 

een ballingschap, luck is : en nu nochtans men ziet,

 

H/hoe dat Theophelos zeer groote eer geschiedt

 

door zijne Majesteijt

Hippoli

 

't zijn luckige gevallen

 

een deughdelijcke leer, een spiegel voor ons allen,

 

Princes Aurelia de deughde niet en von

2670

in d' hertoch noch de Prins, maer wel in haer Baron.

Nicander

 

- Meent gij zijn Majesteijt Aurelia sal trouwen

 

Nu met Theophelos.

Palamed

 

Dat moocht gij zeker houwen.

Hippoli.

 

Soo erft hij dan het rijck ?

Hortelius.

 

Ach, Ja, 't Rijck en de kroon

Nicander.

 

Dunckt u niet, dat het is voor't Rijck een groote hoon,

 

een slecht Baron sal aen de kroon: en 't rijck geraken.

Palamed.

 

- Ach neen, een deughdsaem man men niet te groot kan maken

 

Wat is de deugd niet waerd ? de deugd is alles waerd !

 

Want opde werldt, noch op d' omring van de aerd,

 

en isser niet in waerd' bij deugde te gelijcken

2680

een deughdsaem man die zijn Godtvreesentheijt laet blijcken

 

‘en leeft in teugel vande heijlge deuchdens parck,

 

Nicander, die verdient te wesen een Monarck.

 

Men heeft gezien, helaes ! zom die de scepter sw[ier+]<aij>en,

 

hun levens vol ontucht . zoo snood en Godloos laijen,

 

Dat Godes tooren hun als een rechtvaerd'ge straf,

 

het wreede oorloch, Pest en diere tijden gaf :

 

Maer zelden zachmen dat gemeentens lucken ebben

 

Die een Godtvreesent prins voor hun beheerscher hebben.

 

Geluckigh, Rijck en landt waer zulcken prince heert

2690

die deug[de+]<hd'> en vreese Godts aen d' onderdaenen leert

 

Die op deugdsamen ziet, op geen pluijmstrijckers vlaijers

 

Mondspeelers, die doch zijn van Princen de verlaijers

 

de weege wijsers tot een doolhoflijcke baen,

[fol. 45r]

 

Waer zij de Princen vaeck doen in gevaren gaen

 

op slibberende grondt. Wijs moetmen die Prins achten

 

die door de vreese Godts voor dit gedroch hun wachten.

 

De Princens wijsheijt in twee hooftpunten bestaet

 

Dat weijnich hij vertrout en niets doet sonder Raedt.

Nicand.

 

zijn Majesteijt die heeft zijn Wijsheijt dan doen blijcken

2700

dat hij het Vonnes van Pantellus niet woud' strijcken

 

Voor dat hij had gehoort, de rechtgeleerdens stem.

Palamed.

 

- Jn mijn gevoelen is rechtvaerdich vonnes hem

 

gegeven, na de Wet, zoo geestelijck als Waerlijck :

 

Want waer zulckx niet gestraft, men leefden zeer gevaerlijck.

 

‘De grootste lucken die een eerlijck man geniet

 

Js dat hij eer en deugd in zijne kinderen ziet :

 

en die van eer en deugd is d' eerlijck mans ondrager

 

die acht ick, g'lijck hij is, de eers, en deughds dootslager.

 

[-+]<J>a wie dees' heijl'ge twee hoedanicheijden heeft

2710

"Vermoort : bij d' hemel : is niet waerdich dat hij leeft.

 

Sijn Majesteijt deed recht de straffing te gebieden.

Ortelius.

 

- Na ick verstae zoo zal d' onthoofding nu geschieden.

 

Laet ons t'zaem derwaerts gaen, om het gerecht te zien.

Hippolit.

 

- Het zal een spiegel zijn voor alle Jonge=lien.

 

om hun te hoeden voor zoo schrickelijcken zonde !

Nicander

 

- En teug'len moog'lijck die, die leven ongebonden.

Alle binnen.
Vertooning waer Pantellus onthooft werdt, Doch zoude zeer goedt sijn, dat de ont hoofding daedelijck geschieden, het hooft van Pantellus af gegooten sijnde en door de Scherprechter afgehouden werde, gelijck seer aerdigh geschieden in mijn werck van Rodemond. En bij aldien dat het in sodanige voegen geschieden om meerder schrick te geven, soude ick goedt vinden, dat als't hooft afgehouden sal wesen dat de Scherprechter het hooft opneemt, - en vertoont aende aensienders seggende.

Scherprec

 

Dit is een Eerdiefs hooft, het gun hier is gevallen

 

Laet dit een Waerschouw zijn, en voorbeeld voor u allen

De gordijnen sluijten.

[fol. 45v]

Koningh Arganthomus seer droevigh.

 

Wat onrust ! watten quel ! wat wroeging ! wat geklaegh

2720

wat hertelijck berouw ! wat droefelijck geknaegh !

 

Bevind ick in mijn ziel, met grondelijck leetwesen !

 

hoe nickerlijck, helaes ! was mijn hertstocht geresen !

 

Te trachten na de doodt-vermoording van mijn kindt !

 

Ach Arganthoon ! oij me ! Wat was het onderwindt !

 

als duijvelslijck bedrijf ! u schepper te vergeten !

 

wee M/mijn benaude ziel ! Wee ! mijn bedroeft geweeten !

 

Stort traenen vloeden uijt de born van u berouw !

 

Want ick, Helaes ! mij voor zoo grooten zondaer houw

 

Dat schrick mij vreesen doet genaed' mij zal gebreken

2730

Vermits mijn boose will' zoo ijslijck heeft gebleken !

 

O/ondanckb'ren Arganthoon ! Onchristelijcke hert !

 

Van een gezalfden Prins gij een vermoorder werdt !

 

Van een gekroonde furst, een schrickelijcke nicker !

 

De hooge mildtheijt Godts, d[e+]<i>e goedertieren schicker,

 

die u genadelijck de scepters swaijing gaf,

 

die ruckt gij zelfs. ach zelfs ! u eijgen zelven af.

 

u koninglyck beheersch . u prinsdoms heerschappije,

 

moorda[-digh] <ed> lijck gij, H/helaes ! verkeert in tijrannije !

 

onwaerdich ! ach ! onwaerd ! dat ghij de aerd betreedt !

2740

die zoo veel hoon en leedt aen d' hoogen hemel deedt !

 

u weesen vrij verkeert ! u weesen wilt vervormen

 

en stelt u in het Reij der slechste aerdsche wormen !

 

en penetentelijck u zelven geeft de straf !

 

als een V/verlooren zoon, u voedende met draf !

 

Sendt hemelwaerts u ziel, licht op tot God u stemme !

 

Wijl u berouw'ge ziel in't traene badt zal swemmen !

 

en beed'len om genaed' door een verkleendt gemoedt !

 

met een ootmoed'ge hoop dat door berouw gij boet

 

u val, en boose will'. u woestich onderwinden !

hij knielt

2750

Ach goedertieren, heer, Laet mij genade vinden,

 

Genaede ! Heer, genaed ! Heer mij genadich zijt !

 

en't overblijfsel van M/mijn leven ick verslijt

 

Boetvaerdelijck, en leef, Heer na u Heijlge wetten

 

'k verlaet mijn scept'r en kroon ! Laet heer de kroone zetten

 

door uwe Eng'len op Aureliaes waerde H/hooft

 

Mits Arganthoom, H/helaes ! rechtvaerdelijck gelooft

 

dat hij onwaerdich is de scepters staf te swaijen,

 

Noch vooren koningskroon ! Laet hem, oij me ! beschraijen

 

de zonden zijnes daedts ! Helasij ! die bloedzond

[fol. 46r]

2760

die ick onchristlijck, en baldaed'lijck onderwond'.

 

Afstand ick doe van kroon. van scepter, en van staeten,

 

en zal Aurelia mijn rijck beheerschen laeten

 

Want haer Godtvreesentheijt haer vader overtreft

 

en laet Theophelos oock waerdich zijn verheft,

 

Vermits zijn deughd' dies ick hun echtelijck laet trouwen

 

en ick mijn [b+]<l>ee[d+]<v>en eijnd, in beeden, boet, en rouwen :

 

Vertrouwend' : Hoogen Godt : dat door beken van schult

 

ghij u onwaerden knecht genaedich wesen zult,

 

Door loutere genaed' uws over groote goedicheijdt

2770

Aenvaerdend' het berouw' mijns ziele met ootmoedigheijt.

Hij rijst.
Pirot hebbende een brief in d' handt.

Pirot.

 

Ghenaed' ge heer, dees' brief komt aen u Majesteijt

Koningh.

 

- Van Wien ?

Pirot.

 

De brenger, heer, heeft ons gantsch niet gezeijdt.

Pirot binnen. De koningh opent de brief.

Koningh

 

Silentio schrijft gij.

Hij leest de brief overluijde.

 

Grootmachtigen koning genadegen Heere.

 

De schaemt mijnes daedts, Moordadigheijts mijnes

 

Wils, en't nabedencken mijns bedrijfs, wroeght

 

soo mijn hert ; belast mijn gemoed ; en bedruct soo mijn

 

ziel : verongelijct hebbende so Godtvreesenden princesse ;

 

dat berou mij dringdt ; leetwesen mij raedt, en schaemte -

2780

mij dwingt te vlieden uijt het gesicht uws majesteijts ; -

 

V/verlatende Europa ; om in onbekent gewest te heelen de -

 

doente ; Te beklagen mijn sonden ; en te boeten : door strickt

 

leven : mijn ongeteugelde boose-daeds-wille, blijvende -

 

immer

 

V. Majesteijts ootmoedegen dienaer

 

N. Silentio.

 

Silentio betoont te wesen wijs en V/vroet

 

Want wroeging die ick vind ; vind hij in zijn gemoedt,

[fol.  46v]

 

Doch mijne is de swaerst' ; mits ick Silentio porden

2790

dat hij helasij ! in de will' vermoorder worden

 

van mijn Godtvreesende Aurelia : Want ick

 

door goudts beloft hem heb geleijd in snoode strick

 

van een moordaed'ge will' . Al wilden hij vertrecken

 

nu uijt Euroop, om niet de moorderij t' ondecken,

 

H/helaes ! ' all' weeter weet wat datter is geschiet

 

al wetendt menschen niet d' alsiender alles ziet .

binnen.
Pirot, Pirotta . ijder met een Simbelle ofte ronde houte ringen met rinckels komende all' dansende en rinckelende op het toonneel en hun omkerende opde moorse maniere, en weder stille staende - singen opde wijse V/van : si c'est pour mon peccelage que vou me faictes l' amour . doch als Pirot singt swijgt Pirotta, en Pirotta singende swijgt Pirot .

Pirot.

 

Rustich lustich sonder treuren

 

onse herten zijn verblijdt ;

Pirotta.

 

Nu wij zien 't beloop vant tijt

2800

E/en oock onverwacht gebeuren,

 

Dat de vreese Godts en deughdt.

 

Hebben eijndelijck alle vreugdt.

Pirot en Pirotta singen dit ghelijkckelijk, rinckelende de Simbellen danssende rondtom verhalende dese twee regulen twee malen al danssende. ¹

Pirot.

 

Wegh met alle werelts dwaelen !

 

Want de werld geen loon en geeft

Pirotta.

 

gelijck de deugds belooning heeft.

 

Deugd sal oijt in glorij pralen :

 

Want door vreese Godts, en deugdt

 

Heeftmen eijndlijck alle vreugdt.

Pirot en Pirotta singen als vooren

Pirot.

 

Snoode menschen, boose willen

2810

hebben immer : gh'lijck men sach

Pirotta.

 

Eijndelijck benaut geklach ;

 

Daer zij zondich in vervillen

 

Maer die godt vreest door de deugdt

 

hebben eijndlijck alle vreughdt.

Pirot en Pirotta singen als vooren.

1 Tussen de regels van de regie-aanwijzing is de interlinie kleiner dan tussen de verzen.

[fol. 47r]

Pirot.

 

Menschen die deughdsamigh leven

 

hebben vaecken wel verdriet :

Pirotta.

 

Maer wie dat op't eijnde siet

 

zietmen 't luck hun hoog verheven :

 

Want die Godt vreest en de deugdt.

2820

hebben eijndlijck alle vreugdt.

Pirot en Pirotta singen als vooren.

Pirot.

 

Mits in liefdt bloeijende ijver

 

tot de vreese Godes doet

Pirotta.

 

Dat zij houden 't reijn gemoedt :

 

want de deugd is hun aendrijver :

 

zo dat vreese Godts en deughdt

 

hebben eijndlijck alle vreugdt.

Pirot en Pirotta singen als vooren.

Pirot.

 

Wie men deughdsaem dan bevon[d+]<n>en

 

En G/godtvreesent in zijn geest :

Pirotta.

 

Want die Godt vreest wint het meest

2830

heeft het hoogste lot gewonnen :

 

S/soo dat vreese Goodts en deughdt

 

hebben eijndlijck alle vreught.

Pirot en Pirotta singen als vooren.

Pirotta

 

Pirot, 't is tijt te gaen

Pirot.

 

O/op datmen alles ziet

 

Hoe dat de krooning van Aurelia geschiet.

Pirotta.

 

En van Theophelos, 't is wonder voor de lieden !

Pirot.

 

Dat dese krooningh aen hun beijde zal geschieden

Pirot Pirotta gelijc

 

De Vreese Godes, en de deughdt

 

hebben eijndlijck alle vreughdt

Pirot en Pirotta gelijc danssende en rinckelende de Simbellen, al S/singende tot drijmaelen verhalende dese regulen, gaen al danssende, rinckelende en al singende binnen.

Eerste vertooningh, waer Aurelia met Theophelos echtelijck getrout werdt in't bijsijn van de koningh, koninginne, Palamedes, Nicander ortelius, Hippolitus, en soo veel anderen als - mogelijck sal weesen inde vertooning te stellen.

[fol.  47v]

Tweede vertooningh waer Aurelia en Theophelos gekroont werden : Aurelia altijt hebbende de opperhand van - Theophelos. Derde vertoningh waer de gemeente met opgeheven vingeren eede van getrouheijdt doen aen Aurelia en Theophelos.
De vertoningh sluijt. Koningh, Koninginne, Aurelia, Theophelos de laetste gekroont sijnde, Palamedes, Nicander, Ortelius, - Hippolitus, Pirot, Pirotta, beneven soo veel anderen als men op't Tooneel sal konnen krijgen brengen. Alle hovelingen komen eerst uijt met blaesinge van - Trompetten, daerna de koningh en de koninginne <m>e[n+]<t> Aurelia en Theophelos . doch voor iemant uit\komt, komen Pirot, en Pirotta eerst danssende en rinckelende de simbellen singende als vooren.

Pirot. Pirotta.

 

Die Godt vreesen en de deughd'

2840

hebben eijndlijck alle vreughdt

Koningh.

 

De Heijl'ge schicking Godts volkomen is volbrocht

 

En niet door 's menschs beleijdt, maer door God zelfs gewrocht.

 

Wij wenschen dochter u, en desgelijcx u tweede

 

het wenschelijckste heijl, voorspoet, welvaert en V/vreede

 

in u beheersching.

Koningin

 

en het luckelijckst' geluck

 

Vermits in Vreugde is verkeert het droefste [-stuck] druck

 

Met glorie ick zie u kroon en scepter swaijen.

Theoph

 

- Al is 't, genaed'ge heer, u Majesteijt woud schaijen

 

van't Coninglijck beheersch, en wij nu zijn gekroont

2850

Sal nochtans door ons' beijd' ootmoedlijck zijn betoont

 

dat g'lijck door u genaed' de krooninge geschieden

 

't beheerschen van het Rijck blijft noch in u gebieden.

Aurelia.

 

- Want alhoewel dat wij de kroone voeren nu

 

de kroonen hebben wij maer d' b'heersching blijft [bij u+]<aen> u.

 

Heer Vader nimmer g'looft, dat nimmer wij vergeeten

[fol. 48r]

 

De kinders plicht . Want dat die deughdt uijt ons' geweeten

 

zoud' scheijden H/heer, Helaes ! zoo waeren wij onwaerd'

 

liefd die u Majesteijt ons heeft geopenbaert,

 

de kennes van ons' plicht zal eeuwich in ons duuren.

Koning.

2860

- u Vreese Godts en deughd' zal't alles zo wel stuuren,

 

Dat wij met zielens vreugt u goe beheersching zien

 

Koningin- Alreede zien wij dat de onderdanen vlien

 

in neijging tot u beijd', voor ons zeer groote vreugde,

 

Dat defticheijt, en ernst geplaetst' zijn in u jeugde.

 

door u gekroon, gemeent geluckich is geweest

Koningh.

 

Wel machmen zeggen, dat die Godt vreest wint het meest.

 

Tot dees' hoedanigheijdt Godt blijve u aendrijver.

Theoph.

 

- Wij danckbaer willen zijn n-liefd-bloeijende-ijver.

 

 

 

Chi Sara Sara 10/30 1632.