Oost-Groningen

[p. 215]

Vlachtwedde.

De NED. HERVORMDE KERK, eertijds R.-K. kerk en haar toren behooren,⁺ aan de Ned. Herv. gemeente.

literatuur. joosting, B. II. - van der aa, XI (1848), blz. 738. - vinhuizen,⁺ Kroniek, blz. 304 en 405. - Grafschr., blz. 377. - Avm. zilver, blz. 84.

geschiedenis. Evenals de vijf andere oude kerspelkerken van Westerwolde wordt⁺ deze kerk reeds in 1150 genoemd. Het huidige, sedert jaren gepleisterde kerkgebouw met groote spitsboogvensters en beeren moet echter uit veel latere perioden dagteekenen. In 1837 werd het ‘aanmerkelijk hersteld’. Tegen den westgevel is in 1856 een gemetselde toren gebouwd, blijkbaar ter vervanging van den ten N. vrijstaandən houten klokketoren, die afgebeeld is op een gebrekkige teekening uit de eerste helft der 19de eeuw in de Verz. Bodel Nijenhuis der Leidsche Universiteitsbibliotheek.

Het aan de westzijde van een ruim kerkhof gelegen eenbeukig gebouw⁺ (afb. 78) bestaat uit vijf rechthoekige traveeën en een driezijdig gesloten

Afb. 78. Vlachtwedde. Ned. Herv. kerk. Plattegrond.

eindtravee. Het is niet duidelijk in een schip en een koor ingedeeld. Er bestaan echter voldoende verschillen tusschen de sluitingstravee en de rest der kerk om aan te nemen, dat de eerste van zeer veel jonger datum is (XVI A) dan de overige gewijzigde traveeën (XIII B?). De lengte bedraagt in de as buitenen binnenwerks resp. 32,12 en 30,36 M., de breedtematen zijn 8,60 en 6,80 M. Het onder de kap waarneembare formaat der baksteen is voor de rechthoekige traveeën 28,5 × 8,5 à 9 cM. en voor de sluiting 28,5 × 13,7 × 7,5 cM. De gewelven met natuursteenen ribben zijn alle gemetseld in steen van 25 × 11,7 × 7 cM. De kerk is gebracht onder een zadeldak, belegd met Hollandsche pannen. Het inwendige wordt overdekt door gepleisterde kruisribgewelven, welke worden ingesloten door spitsbogige scheibogen en in de wanden verdwijnende muralen (pl. LXXX, 1). Het gewelf der koorsluiting is stervormig.

Op foto's van vóór de cementeering, uit Sept. 1893, zijn in de vijfde travee uit het⁺ W., en schijnbaar ook westelijker, sporen zichtbaar van laag-zittende langwerpige spitsboogvenstertjes, wat aan een verbouwing uit een ouder gebouw van ongeveer de tweede helft der 13de eeuw zou kunnen doen denken. Tevens treft op deze afbeeldingen, dat de vorm der sluitingsvensters origineel is, doch de overige ingebroken

+ N.H. Kerk.

+ Literatuur.

+ Geschiedenis.

+ Beschrijving.

+ Bouwperioden.

[p. 216]

zijn. Voorts geven daarop de beeren der sluiting blijk in verband te zijn gemetseld in tegenstelling tot de volgende verminkte zwaardere beeren, waarvan aan de zuidzijde twee en aan de noordzijde één overgebleven zijn, doch die blijkens moeten op de regelmatige afstanden aanwezig waren. Dit onderscheid tusschen sluitingstravee en rechthoekige traveeën komt ook uit in het boven de gewelven waarneembare baksteenformaat: bij gelijke lengte wijst de dunnere steen der sluiting op een jongere bouwperiode. Afgaande op het kleinere steenformaat zouden verder alle gewelven achteraf aangebracht kunnen zijn; het gebruik van lichter materiaal voor overkluizing kwam schijnbaar in Groningerland veel minder voor dan elders.

De kerk bezit:

⁺ Zeer eenvoudigen eiken preekstoel (XVII).

⁺ Eenige hardsteenen zerken, gedeeltelijk onder de vloerbedekking verborgen, waarvan de oudste met rijk Lodewijk-ornament voor den landrechter van Westerwolde Theodorus Cloppenborch († 1748).

⁺ Twee zilveren avondmaalsbekers (1821), hoog 20 cM.

In den toren hangt een in 1883 door de firma Van Bergen te Midwolda omgesmolten klok.

+ Preekstoel.

+ Grafzerken.

+ Avondmaalszilver.