Verzameld werk. Deel 4: proza

Besprekingen en beschouwingen

[p. 108]

Open brief aan de heer Kamiel Huijsmans

Berlijn, 25 Maart [1920]

Hooggeachte Heer Huijsmans,

De interpellatie Hubin zou reeds lang vergeten zijn, indien daar niet uw rede was, door dewelke gij in menig opzicht onze dank verdiend hebt. Gij hebt er veel toe bijgedragen de verwarringen betreffende orangisme en bewustzijn der nederlandse kultuureenheid bij de Vlamingen, activisme en federalisme, gevolg ener ‘ignorance crasse’ van zijde der waalse volksvertegenwoordigers in 't algemeen, uit de weg te ruimen. Uw klare uiteenzetting is afdoende en precies. Gij had niets meer moeten zeggen. Maar gij hebt meer gezegd. En over dit meer struikel ik, niet zozeer omdat het onwaar, dan wel omdat het zo sterk eenzijdig is. Daarom schrijf ik ook deze brief, hoe moeilik me dit ook valt. Moeilik omdat ik de debatten slechts van verre volgen kon en nog meer omdat ik me bewust ben dat een prakties-politiek debat mij persoonlik ver ligt.

Volgens de parlementsverslagen zoals ik ze in de dagbladen gelezen heb, was de zin van het gedeelte over de Vlaamse Frontpartij ongeveer de volgende: ‘1e. slechts een gering aantal mensen staan achter het zelfbestuur-program; 2e. en voornamelik, de Frontpartij bekijkt de zaak te veel door een taalkundige, te weinig door de sociale bril. De Vlaamse Beweging is niet meer het monopool van de intellectuelen; ze doordringt en omvat gans ons volk. Hoort gij op sociaal gebied bij de reactie of bij ons? De Vlaamse Beweging is een sociale beweging. Begrijpt de Frontpartij dit?’

Met deze reeks vragen hebt gij dit punt aangeraakt, hetwelk voor mij reeds vóór meer dan één jaar een klein dilemma was geworden en dit nog blijft: aansluiting bij de Belgiese Arbeiders- of bij de Frontpartij.

Zeker is het dat ik in Mons bij gezel Louis Piérard, op dewelke in uw Belgische Socialist zulk leuk gedichtje verscheen, naar ik vernam van uwe hand, tans met u in dezelfde partij; zeker is het dat ik in Mons weinig kans zou hebben in de partij opgenomen te worden. Maar bij u en Jamar, in Antwerpen, zou het mij stellig beter gaan. En bij Anseele heb ik misschien ook geen kans. Het socialisme der B.A.P. verschilt van Hoogstraten tot Rijkevorsel. Een partij? Daarover verder.

Gij vraagt dus aan de V.F.P.: ‘hoort gij op sociaal gebied tot de reactie of bij ons?’ Ik antwoord als derde: M. Kamiel Huijsmans, deze vraag is belachelik ofwel louter rhetories bedoeld en dat weet gij zelf zo goed als ik. Men kan zeggen: Het demokraties-sociaal voelen werd in de V.F. nog niet ten volle programmaties uitgedrukt. Zonder het nauwkeurig uit te drukken zoekt de V.F. naar een formule die het kristen en socialisties proletariaat omvatten kan. De V.F.P. bestaat dus gedeeltelik uit kristene arbeiders. De B.A.P. is samengesteld uit socialistiese arbeiders en salon-socialisten. De keus tussen een van beide kompromissen is niet moeilik. Het is, enerzijds een hart dat voor het socialisme open staat, een wil uit het moeras te komen; van de andere zijde een hart

[p. 109]

dat misschien eens open stond, daarbij de wetenschap hoe men uit het moeras komt met de verstokte wil er niet uit te komen, omdat men het bij het moeras beter heeft. Van de kristene arbeider kan ik zeggen dat hij onsocialisties is, omdat niemand zijn kennis in verhouding tot zijn verlangen stemde. De salon-socialist, (moet ik namen noemen uit de B.A.P.?) heeft (eventueel) de kennis, naast een dood verlangen. Wij geloven in de waarheid van het socialisme, zo kan bij mij ook geen twijfel bestaan dat ik een primitief denkend mens van deze waarheid overtuigen kan. De dorre boom maakt geen mens gezond. Ik stel mij naast de kristene arbeider van het Vlaamse Front; gij naast M. Piérard. Elk doet wat-ie kan.

Daarmee is de sociale politiek van de V.F.P. nog niet verklaard en het ligt niet aan mij, - zelfs geen partijlid, - deze te verklaren. Doch volledig ontkennend is te antwoorden op: hoort gij bij de reactie. De reactie dat is feitelik de bekende trits: hoger clergé, adel en bankbourgeoisie. Negatief kan gezegd worden dat het niet in het belang ligt van een vlaamse partij deze trits te dienen; zuiver negatief reeds is het Vlaamse Front tot het dienen van de belangen van de lagere klassen verplicht. Uit de nood van het volk zelf kan het V.F. nationaal niet van sociaal scheiden. Het gaat niet om een sociaal experiment. De nood van ons volk geeft meer élan dan een theorie. De noodzakelikheid schept het organisme. De nood van ons volk is de noodzakelikheid, het organisme de socialistiese beweging. Is het socialisme dit, dan kan geen beweging uit de nood van het volk geboren, zonder dit organisme uitkomen. Waarom twijfelen? Maar er zijn er anderen: ‘God geve dat het volk nood lijdt om het organisme in 't leven te houden.’

Gij stuurt nog een ander verwijt tot de Frontpartij: ze bekijkt de zaak te veel door een taalkundige bril, te weinig door de sociale. Dit is een verwijt dat rechtmatig alle partijflamingantisme treft, echter juist niet het V.F. Dit ‘homespun-flamingantisme’ kan men voornamelik de katolieke minimalistegroep à la Helleputte (dewelke in het jongste debat met u schouder aan schouder tegen zelfbestuur streed) verwijten. Juist deze groepen drukken het vlaams probleem op het niveau van het taalgrievisme. Immers men kan alle besturen zo inrichten dat zij gelijkheid aan Vlamingen en Walen verzekeren en, volgens U, enkel scheiding in het departement van Kunsten en Wetenschappen. Aldus vervlaamsing van de franse formuliers. (Ik denk: is 't zo ver, laat de franse formuliers dan in Godsnaam blijven). Maar wat is dit alles anders dan: de Vlaamse Beweging is een beweging strevend naar taalgelijkheid in de administraties, naar het positief uit de weg nemen van taalgrieven? Gij zelf weet beter, M. Huijsmans. Gij weet dat geen theoretiese vervlaamsing helpt. Enkel de individuele energie der ambtenaars is doorslaggevend. Gij verplaatst enkel de moeilikheid.

De Vlaamse Beweging der filologen had geen zelfbestuur in haar programma, en daarmee schermt nu Helleputte. Maar het V.F. wil geen taalkundige beweging in het leven houden. En zo kan zij ook voor zelfbestuur opkomen. Daardoor scheidt zij zich juist af van de germaanse filologengroep.

Weet gij wie een taalkundig flamingant is? Stoor u niet aan zijn gewestspraak: de heer Anseele. Nooit werd het vlaams probleem van een meer taalkundig standpunt uit betracht als door de lapidariese zin van Anseele: ‘of de Vlamingen franse of vlaamse

[p. 110]

halffrakskens krijgen is nevenzaak. Hoofdzaak zijn de halffrakskens.’

Een feit is: In de vlaamse afdelingen van de B.A.P. heeft men immer de Vlaamse Beweging als een taalkundige betracht, en van daaruit, van sociaal standpunt van accessoir belang. Er waren natuurlik taalgrieven: ‘En feitelik, waarom geen vlaamse hogeschool? En dan die onrechtvaardigheid in ons muntstelsel!’ Als men in de kamer daarover moest stemmen zouden de socialisten hun stem geven voor de vervlaamsing van ons muntstelsel! Natuurlik immer ‘niet te veel toegeven aan de pastoors. Wie weet wat die in hun schild voeren met die kleine witte Alberts in het Vlaams!’

Ik zegde dat de socialistiese leiders allerminst de vlaamse zaak als een sociale hebben beschouwd. Als socialist verwijt ik ze niet naar de raad van Bebel te hebben geluisterd: ‘een klassetaal, welk prachtig wapen voor de klassenstrijd!’ Dit wapen verwaarloosd te hebben is bijna ontoerekenbaar. Alle arbeiders worden geëxploiteerd, maar bij de vlaamse arbeiders is er een sur-exploitatie. Deze is het gevolg van die toestanden waarvan de heer Anseele enkel de taalkundige zijde ziet. Ik geloof, het Vlaamse Front ziet dit beter. Wat deed Anseele? Hij verwees de sur-exploitatie van de vlaamse arbeiders... naar de taalkommissie. Wanneer gij opwerpt ‘te veel door taalkundige bril’, bedoelt gij ook dat het V.F. te weinig let op economiese factoren, en alle schuld op de schouders der Walen laadt. Dat zij meent, door de suppressie dezer verdrukking zou alles - gaudeamus - bereikt zijn. Er is hier vergissing tussen middelen en doel. Enkele lokale frontkringen kunnen ‘ieveren voor het Vlaams’. Dit is niet het doel der partijleiding, in zoverre ik daarover oordelen kan. Doel is: hoger cultureel niveau, geringere exploiteerbaarheid, geestelike weerstandsmogelikheid van het proletariaat tegenover het kapitaal. Dit is ook het doel van Kautsky (Demokratie und Diktatur). Maes en Borginon dienen, misschien onbewust, de vooruitgang van het socialisme in Vlaanderen, Anseele belet deze vooruitgang onbewust. Is het socialisme de waarheid van onze tijd, dan hebben wij alle belang bij een ziende massa. Maar niet enkel klerikale leiders, ook socialistiese, hebben belang bij de domheid van hun volgelingen.

Ik schreef u dat ik voor een klein dilemma stond? V.F. of B.A.P. Wat biedt mij deze laatste partij?

Principieel: Erfurter programma, het socialisme bestrijdt elke onderdrukking, weze het deze van een klasse, een partij, een geslacht of een volk. Welk is de houding van enkele uwer vlaamse, de meeste uwer waalse collega's bij dit programmapunt? Waarschijnlik menen zij dat het vlaamse volk niet onderdrukt wordt? Menen zij! Zij hoeven niet te menen, zij hoeven te weten!

Het feit is: In de B.A.P. geldt dit princiep voor de Tsjechen, niet voor de Vlamingen. Wat moet ik nu doen, B.A.P. of Erfurter programma? Hoort de B.A.P. op politiek gebied bij de reactie of bij ons? Moet ik gezel Ernest geluk wensen bij zijn rechterlike aanklacht tegenover de Stockholmisten, of moet ik dezen gelukwensen, quand même? Mag ik naar Bern luisteren, ofwel niet aan tafel met ‘Boches’ zitten, volgens de leer van Hubin? Hoe moet ik tegenover Rusland staan? Zoals de ambassadeur Destrée, schouder aan schouder naast Kerensky, of zoals uwe Volksgazet? Het gaat hier niet om détails of schakeringen binnen een partij, het gaat hier om een juiste of valse interprete-

[p. 111]

ring van het socialisme. De B.A.P. wil al deze schakeringen omvatten, want ‘eendracht is macht’. Van deze maximum-inhoud kan men qualitatief niet meer bepalen wat hij is. Of lijkt de B.A.P. op het Godsbegrip in de negatieve theologie: coïncidentia oppositorum? Dan, ja, maar daarmee wordt zij een theologies-scholasties probleem. Als dusdanig kunnen wij erover praten.

Bekijkt de B.A.P. (immers de leiders) het vlaams probleem niet te veel door een taalkundige te weinig door een sociale bril? Hoort de B.A.P. op vlaams gebied bij de reactie of bij ons?

Ik kon deze vragenreeks nog uitbreiden. Ik ben socialist en beschouw de oplossing van het vlaams probleem als in de lijn der socialistiese belangen liggend. Wat biedt mij de B.A.P.? Politiek gans onduidelik. Een reusachtig kwantitatieve omvang die men daaraan verschuldigd is dat ‘le parti ouvrier a été patriote.’ Van het élan van het eerste socialisme niets meer.

De Vlaamse Frontpartij is een jonge demokratiese partij. Hare sociale tendensen liggen gevoelsmatig in onze richting. Arbeiden wij aan het programmatiese uitwerken daarvan. De lijn naar omhoog.

Onze primitieven, Van Ouwaeter en Jan Joest van Kalkar, zagen beiden de opwekking van Lazarus psychologies van dezelfde zijde. Lazarus stijgt uit het graf, de gelovigen omringen hem: Opstanding! De ‘geletterden’ zien het wonder en brengen de hand voor de neus. Wie overzag het belangrijkste? de gelovigen of de geletterden?

En dan toch, ik ben u dankbaar voor de vragen die gij stelde. Wat heb ik als vlaams socialist bij de B.A.P. verloren? ‘Qu'irais je faire dans cette galère?’ Dat weet ik nu bepaald.

Paul van Ostaijen.