De verraders

[p. 1]

Voor Peter

[p. 5]

New York City

December 1968. De westerse landen om de Atlantische Oceaan behoren tot, wat Barbara Ward heeft genoemd, ‘de bevoorrechte aristocratie van de volkerengemeenschap’. Zij tellen 16 percent van de wereldbevolking, terwijl zij 70 percent van het inkomen van de wereld in de wacht slepen. Men zou kunnen stellen, dat deze Atlantische gemeenschap even welgesteld is vergeleken bij de rest van de mensheid, als Andrew Carnegie puissant rijk was in verhouding tot zijn staalarbeiders. De achterstand, die de derde wereld van Azië, Afrika en Latijns Amerika heeft in te halen is nauwelijks voorstelbaar.

Ik schrijf deze herinneringen in een appartement aan 178 Fifth Avenue. Hier kan ik mij, in dit zenuwcentrum van de westerse beschaving, door Wallstreet in alle opzichten overschaduwd, nauwelijks aan deze associerende gedachten onttrekken, ook al schrijf ik over Nederland en Indonesie.

Toynbee heeft ons herinnerd aan het feit, dat de mens sedert de Paleolitische eeuw, dus de eeuw waarin deze mens het overwicht bemachtigde op olifanten, leeuwen en tijgers, hij aan geen groter gevaar heeft blootgestaan, dan nu, het atoomtijdperk.

Nu zijn wij immers met onze huidige kennis van techniek en wetenschap werkelijk in staat alle leven op aarde te vernietigen en weg te vagen.

De vraag is echter of de mens zichzelf niet bedot. Terwijl hij ogenschijnlijk wordt beheerst door de godin van de Rede, dreigt deze moderne rationaliteit tegelijkertijd zijn meest tragische illusie te worden. Ondanks de zogenaamde fiere overheersing door de mens van de Natuur, waar wij vooral in het westen zo prat op gaan, zijn wij in wezen nog altijd niet anders dan haar slachtoffers. Wij hebben immers bij al onze knapheid, en schijnbare technische vervolmaaktheid nog allerminst geleerd onze eigen natuur te beheersen. Wij weten thans pienter en kloek een astronaut om de maan heen te zenden, maar wie verklaart ons een ziel, een droom, een simpele traan, de bestemming van ons menszijn? Of, zoals de brilliante psycholoog Jung onmiskenbaar signaleerde, ‘de mens gaat langzaam maar zeker voort met absolute zekerheid de onvermijdelijke catastrophe uit te lokken......’.

Hoe ver zijn wij nog van het atoom-Armageddon verwijderd? Amerikanen beschikken op hun zevende vloot in de Stille Oceaan

[p. 6]

over 400 atoomprojectielen van 25 megaton. Hetzelfde soort ei, dat zij nabij Spanje en boven Groenland kwijtraakten. In de V.S. kan men met een glas whiskey-sour en een sigaar naar het televisie journaal luisteren, waarbij de omroeper aankondigt, dat een bom van 25 megaton dezelfde vernietigingskracht heeft van 1.250 maal Hirosjima. Men waarschuwt dan de Chinese Volks Republiek, dat deze vloot voor haar kusten patrouilleert en koppelt hieraan het dreigement, dat men in Peking dient te beseffen dat 400 maal 1.250 maal Hirosjima gelijk zou staan aan 40 ton TNT voor iedere man, vrouwen kind in China. Met andere woorden zeggen de Amerikanen, ‘Wij zijn gereed indien nodig 750 miljoen Chinezen van de aardbodem te vegen’.

De minister van defensie, Clark Clifford, komt in aansluiting hierop het publiek mededelen, dat Amerika thans over 4.206 atoomkoppen beschikt om op de Sovjet Unie af te vuren, terwijl de Russen slechts 1.200 bommen en raketten zouden hebben om mee terug te schieten. Bij deze machtsverhouding gaat men aan de Fifth Avenue nog altijd rustig slapen.

Bij deze alarmerende toestand zijn wij Nederlanders, als ingezetenen van ons mini-staatje aan de mond van de rivier de Rijn, in deze tweede helft van de twintigste eeuw nauw betrokken geweest. Als scheppers en mede profiteurs van de hierboven beschreven westerse welvaart speelden wij een belangrijke rol bij de groeiende spanningen en ontstellende verwijdering tussen oost en west.

Wij bestuurden tot het midden van deze eeuw een groot koloniaal rijk in Azie: Indie. Daar werd iets groots verricht. Wie zal dit willen ontkennen? Men vergeet maar al te gauw, dat dit Indonesië van Sabang tot Merauke zich over een afstand uitstrekt vergelijk baar met de luchtlijn Portugal-Oeralbergen. Met een minimum aan mankracht handhaafden wij ons in een eilandenrijk van nu 115 miljoen mensen. Wij manageerden deze archipel. Wij, Nederlanders, brachten haar tot ongekende welvaart. Om slechts één voorbeeld te noemen, hier. Nederlanders brachten de kina-plant vanuit Zuid-Amerika naar Indië en stichtten hiermede een nieuwe cultuur in dit land welke zou uitbloeien tot de voornaamste productie van de kina ter wereld. Met de tweede wereldoorlog veranderde er echter iets in Azie. Als een natte moesson trok de kreet van Merdeka (vrijheid) over ‘onze’ droomeilanden in de verre zuidzee. Men had hier niet met

[p. 7]

een Boston teaparty te doen. Noch met het aflossen van de wacht. Noch met de wijziging van een parlementair kabinet. Neen. Men had in Azie, na 1941, met een wervelstorm te maken, zoals Mao Tse Toeng het noemde, met een ‘east wind, that prevailed over a west wind’. Er gebeurde iets in Azie.

En wij verzuimden deze transformatie te vergelijken met het Frankrijk van 1789.

De Robespierre in Indonesie was Soekarno. Om iets van die revolutie te begrijpen, diende men hem, als voornaamste architect ervan, als exponent ervan, te kennen, te doorgronden, te peilen, te begrijpen. Hij hield de sleutel tot dit rijk van 3.000 eilanden in zijn broekzak. Hij was de onbetwistbare overwinnaar over het westerse kolonialisme en imperialisme. Hij had zijn strijders bezield en aangespoord tot verzet. Hij was de vader des vaderlands.

Terwijl de kaars in het koloniale Indie langzaam opbrandde, bleef men zich in Nederland fel en koppig verzetten tegen de onvermijdelijke loop der geschiedenis. Dit onmiskenbare drama, dat Jacques de Kadt de laatste acte van het treurspel der gemiste kansen in Indie heeft genoemd, heb ik in de jaren 1956-1966 van nabij meegemaakt.

In meer dan een opzicht komt dit boek als mosterd na de maaltijd. Ik ben het mij bewust. Het is te laat de klok terug te draaien. Maar is alles verloren? In het grotere verband van een westerse wereld, steeds meer teruggedrongen in het bastion van deze Atlantische gemeenschap, teruggedrongen of buiten de deur gezet in gebieden in Azie, Afrika en Latijns Amerika, waar wij eens alleenheersers waren of onbetwist de scepter zwaaiden, is het noodzakelijk om de woelige gebeurtenissen van de jaren achter ons met de grootst mogelijke objectiviteit en precisie te analyseren, willen wij er in de toekomst op kunnen hopen in het economische-politieke wereldspel een rolletje te blijven bezetten. Vooral, nu wij, Nederlanders, werden teruggeperst in de europese elf provincien en de gebieden der Antillen en Suriname overzee.

Het gaat er thans om onze radar met grote nauwgezetheid af te stellen op deze revolutionaire golflengten der ontwikkelingen in de derde wereld van de tweede helft van deze eeuw. Ontwikkelingen waarvan men de meest ingrijpende schokken nog tegemoet moet zien. Veel van onze kansen werden reeds

[p. 8]

verspeeld. Veel van de goodwill ging onherroepelijk verloren. Maar de opeenvolging van generaties biedt nieuwe kansen en nieuwe mogelijkheden. In 1968 is de ratio van de mens in de wereld, met een pigmentatie die is omschreven als ‘bleached white’, 1 op twintig. In het jaar 2000 zal de verhouding 1 op 50 zijn. De minderheid zal zich meer dan in één opzicht moeten aanpassen wil zij niet onder de voet worden gelopen. Ook de ontwikkelingslanden bouwen thans universiteiten. Toynbee meent zelfs, dat wanneer de derde wereld zich eenmaal de wetenschap en techniek van het westen eigen gemaakt zal hebben opnieuw getallen, dus de bevolkingscijfer an sich, zullen gaan tellen. Zij zullen de momentale superioriteit van onze kennis over de achtergebleven gebieden opheffen.

Bij het ons instellen op de nieuwe stromingen in de wereld zal feitelijke informatie een doorslaggevende betekenis hebben. Adlai Stevenson heeft gewaarschuwd, dat wanneer men slecht over elkaar geinformeerd is men bij het bepalen van zijn koers onherstelbare en onvergeeflijke fouten maakt.

Door omstandigheden ben ik de afgelopen jaren in het grote spel om Nieuw Guinea verwikkeld geraakt. Allereerst omdat ik in Rome, in 1956, president Soekarno ontmoette, en wilde ontmoeten tègen de instructie van mijn werkgever DE TELEGRAAF in. Ik was van mening, dat indien men als Nederlands journalist te weten wilde komen wat Indonesie werkelijk in haar schild voerde, werkelijk dacht, werkelijk bedoelde in haar campagne om Irian Barat in haar bezit te krijgen, hoe ver de Indonesiers meenden te moeten gaan met ons uit Nieuw Guinea te verdrijven, dat hij dan diende door te dringen tot het Merdeka paleis zelf, en tot de grote Boeng in eigen persoon. Dit heb ik gedaan. Ik raakte zodoende ingelicht over de gang van zaken in Indonesie, over de motieven van Indonesie, en de mogelijkheden voor Nederland en Nederlanders binnen de Indonesische realiteit van het moment van toen.

Bij het doorgeven van deze inlichtingen stuitte ik echter op een wal van opgeblazen belangrijkheid en de kleinmenselijkheid van het twintigste eeuwse individu, dat zich verbeeldt zijn natuur overwonnen te hebben, maar in feite zelfs de elementaire eenvoud mist om te kunnen toegeven, ‘ik ben fout geweest’. Eenmaal de verkeerde koers ingeslagen hebbende, waagde niemand het de eerste te zijn om radicaal met het verleden te

[p. 9]

breken. Het mankeerde onze leiders en vele journalisten aan inzicht, morele moed en karakter impopulair te durven zijn. Koningin Wilhelmina heeft het in haar memoires gezegd, ‘De laatste vijf en zeventig jaar hebben weinig politici van formaat opgeleverd.....’. Luns, die flater na flater heeft geslagen en wiens hele Nieuw Guinea beleid letterlijk in duigen is gevallen zit nog. Men geniet immers van zijn moppen en Max Tailleur snor. Maar in Engeland, nadat sir Anthony Eden nul op het request kreeg met zijn Suez-campagne tegen Nasser, zou hij tot Lord Avon worden gebombardeerd, maar hij verdween voorgoed van het toneel naar zijn farm in Wales. Bei uns kan men een grandioos fiasco voor koningin en vaderland arrangeren, en tegelijkertijd als een held worden vereerd. Of zoals men wel zegt, een volk zal de leiders hebben die het verdient.

Bij de publicatie van zijn ‘Anti-memoires’ zei Andre Malraux, dat hij gesprekken met John F. Kennedy had weggelaten, omdat deze pas vijftig jaar na zijn dood zouden kunnen worden gepubliceerd. In tegenstelling tot Malraux was professor Arthur Schlesinger van mening, dat hij zijn eigen ooggetuige verslag van de regeringsperiode van John F. Kennedy (1961-1963) in de ‘Duizend dagen’ wel degelijk het publiek niet mocht onthouden. Hij stelde hierbij, dat hij allerminst beoogde een volledig overzicht van het Kennedy-regime te willen geven, maar zijn bijdrage tot de discussie over deze vitale periode in de Amerikaanse buitenlandse politiek, te willen leveren.

Dit boek komt op eenzelfde basis tot stand. Ik ben als journalist in het Nieuw Guinea drama betrokken geraakt. Ik was een soort officiële koerier van de befaamde groep Rijkens, een combinatie van zeer vooraanstaande Nederlandse industrielen, die het niet met het beleid van de regering en minister van buitenlandse zaken eens waren. Ik heb in bijzonder nauw contact gestaan met president Soekarno persoonlijk, en vele van zijn naaste medewerkers. Ik ben hierbij in spionage-affaires terecht gekomen. In tientallen krantenartikelen, tijdschrift-artikelen en boeken is mijn rol in de Nieuw Guinea affaire ter sprake gekomen. En ik meen thans een reconstructie van mijn ervaringen en intenties in dit dramatische epok van onze ondergang in Azie te moeten geven. Pascal heeft gewaarschuwd, dat wanneer een ieder wist wat de ander over hem zei er geen vier vrienden in de wereld zouden zijn. Ik geef toe, dat ik dit boek nauwelijks heb geschreven in

[p. 10]

de hoop mijn aantal vijanden erdoor te kunnen doen verminderen. Integendeel. Toch geloof ik, dat het nuttig zou kunnen zijn, èn bij de bestudering van deze trieste phase uit onze vaderlandse geschiedenis, èn bij het bepalen van een koers voor de toekomst, dat men ook zal beschikken over deze presentatie van de toedracht der feiten, bij de uiteindelijke beoordeling van het geheel.