Het bosken en Het theatre

Regelnummers proza verbergen

BIJLAGE: gereconstrueerde gedichten

Ode. ^*

Inden April als Flora heur gaet spoeyen, ¹
Om lieffelyck het eertryck t'amallieren, ²
Met verscheyden bloemkens die sy doet groeyen,
Sprack ick aen, heur die my t'hert doet verteiren. ⁴
Schoon lief laet ons (sprack ic) gaen sien die Roose
Die desen dach soo schoone stont ontloken. ⁶
Daer comendé stonden wy een goey poose ⁷
Soeckende waer sy nv mocht syn ghedoken. ⁸

Wy en vonden gheen roose, maer alleene
Saghen wy heur bladerkens al ontdaen daer ¹⁰
Ende berooft van heur schoon verwe reene
Die wy t'smorghens seer schoone saghen staen claer. ¹²

^*Ay lief sprack ick, is dit niet groote schade ¹³
Dat dees schoon bloeme aldus is af gheresen ¹⁴
Eer yemanden gheschiet sy de ghenade, ¹⁵
Te ghebruycken heuren reuck weert ghepresen. ¹⁶

Och iaet sprack sy, want het was een schoon bloeme. ¹⁷
Hier om schoon lief doet toch dat ick v rade,
En laet my toe dat ick met recht v noeme ¹⁹
Bermhertich, lief, in eeren vroech en spade. ²⁰

T is nv den tijt wilten toch nemen ware, ²¹
Ghy comt nv recht int beste van v leuen, ²²
Op dat met v oock niet alsoo en vare, ²³
Alst heeft ghedaen met dees bloeme voerschreuen. ²⁴

* een vrije bewerking naar Ronsards ode ‘A sa Maistresse’ (Odes I, 17)

1 Flora: godin van de bloemen en van het voorjaar; heur gaet spoeyen: zich gaat spoeden

2 t'amallieren: veelkleurig te maken

4 verteiren: verteren, wegkwijnen (van liefde)

6 desen dach: (hier) vanmorgen

7 een goey poose: een hele tijd

8 mocht syn ghedoken: zich verborgen zou kunnen hebben

10 al: alle; ontdaen: afgevallen

12 claer: heerlijk (een stoplap)

* [D.7.v^o

13 groote schade: erg jammer

14 af gheresen: afgevallen

15 yemanden: aan iemand

16 ghebruycken: genieten; weert ghepresen: waardig om geprezen te worden (behoort bij reuck)

17 iaet: (ja het) ja

19 laet my toe.... noeme: gun het mij, dat ik u naar waarheid (d.w.z. naar de feitelijke toestand) mag noemen

20 bermhertich: nl. omdat gij medelijden met mijn liefde hebt en daaraan tegemoet komt; in eeren: (stoplap) in alle eerbaarheid

21 wilten toch nemen ware: wil hem toch waarnemen, wil er toch gebruik van maken

22 recht: juist

23 op dat met v niet en vare: opdat het met u niet ga

24 voerschreuen: bovengenoemd.

Ronsard. A sa Maistresse. Ode XVII.

Mignonne, allons voir si la rose
Qui ce matin auoit desclose
Sa robe de pourpre au Soleil,
A point perdu ceste vesprée
Les plis de sa robe pourprée,
Et son teint au vostre pareil.
Las! voyez comme en peu d'espace,
Mignonne, elle a dessus la place
Las las ses beautez laissé cheoir!
O vrayment marastre Nature,
Puis qu'vne telle fleur ne dure
Que du matin iusques au soir!

Donc, si vous me croyez, mignonne,
Tandis que vostre âge fleuronne
En sa plus verte nouueauté,
Cueillez cueillez vostre ieunesse:
Comme à ceste fleur la vieillesse
Fera ternir vostre beauté.

(Laumonier, II, pag. 168)

Epigramme.

Hoe? meyndy lief dat ick v sou verlaten,
Om gelt oft goet, oft om de hooghe staten? ²
Neen ick voorwaer ick ben anders ghesint:
Want v liefde is soo vast in my gheprint, ⁴
Dat ick als knecht lieuer by v waer, schoone,
Dan sonder v te dragen (fier) een croone
En Cepter oock ouer een ryck verheuen, ⁷
Soo wel behaecht my v ootmoedich leuen. ⁸

2 de hooghe staten: de hoge ambten, waardigheden

4 gheprint: geprent, gedrukt

7 Cepter: scepter; verheuen: machtig

8 ootmoedich: zachtmoedig, vriendelijk.

Liedeken.

Cvpidos schichte ¹

Is my nu wel bekent,

Door tsuet ghesichte ³

Der schoonheyt excellent, ⁴

Van een maechdeken reene ⁵

Wys, minlyck en seer goet, ⁶

Die my nv dus alleene ⁷

Naer heur verlanghen doet.

^*Heur schoon bruyn ooghen ⁹

Lieffelyck ende claer,

Doen my nv dooghen ¹¹

Pyne groot ende swaer:

Heur wancxkens net en pure,

Blosende als een granaet, ¹⁴

Maken my d'leuen sure,

Ia schier half desperaet.

Heur eerbaer wesen,

En heur manieren soet,

Weerdich ghepresen, ¹⁹

En diemen prysen moet:

En heur seer eerlyck leuen, ²¹

Al heur bedryuen vry, ²²

En heur deuchden verheuen,

Maken myn herte bly.

Weer ick int herte ²⁵

Blyschappe heb' oft pyn,

Weer vreucht oft smerte,

Sy sal de weertste syn: ²⁸

Ick salse oock al' myn leuen

Dienen wt ionsten puer, ³⁰

En heur gheensins begheuen ³¹

Om vreucht oft lyden suer.

God almachtich ^*

Die alle herten voet,

Weest toch ghedachtich

Dees' schoone vrouwe goet,

Wiltse voor schande wachten ³⁷

Nou en tot alder tyt,

Tis al in uwer machten, ³⁹

Die sonder eynde syt.

1 schichte: pijl

3 tsuet ghesichte: het zoet aanschouwen

4 excellent: verheven

5 reene: schoon

6 minlyck: vriendelijk

7 dus: aldus

* E.j.v^o

9 bruyn: donker

11 dooghen: lijden

14 granaet: granaatappel

19 weerdich ghepresen: waardig om geprezen te worden

21 eerlyck: eerbaar

22 bedryuen: doen en laten; vry: edel

25 weer.... oft: òf.... òf (ook in reg. 27)

28 de weertste: de liefste

30 wt ionsten puer: uit zuivere liefde

31 begheuen: in de steek laten

* E.ij.r^o

37 wachten: bewaren

39 al: alles.

Sonet. ^*

En ist de liefde niet, wat ist dan dat my quelt?

En ist de liefdé ooc, wat mach de liefde wesen? ²

Is sy soet ende goet, hoe valt sy hert in desen? ³

Is sy quaet, hoe is dan soo suete heur ghewelt?

Brande ic met mynen danc, hoe ben ic dan ontstelt? ⁵

Ist teghen mynen danc, sal tsuchten my genesen?

O vreucht van pynen vol, pyne vol vreucht geresen

^*O droefheyt vol ioleyts! o blyschappé verfelt! ⁸

Leuende doot hoe moecht ghy teghen mynen danck ⁹

Dus velé ouer my? maer ben ick willens cranck, ¹⁰

My claghende tonrecht, de liefde ick tonrecht blame. ¹¹

Liefde goet ende quaet, my leet en aenghename, ¹²

Gheluck en ongheluck, suer en soet ick gheuule: ¹³

Ic suke vryicheyt, en om slauen ick wule. ¹⁴

* Vgl. Baïf: ‘Si ce n'est pas Amour, que sent donques mon coeur?’, dat weer vertaald is naar Petrarca, sonnet 102: ‘S'amor non è....’ (Baïf, Amour de Francine I, 22)

2 mach: kan

3 hert: hard, wreed

5 danc: wil (ook in reg. 6 en 9)

* E.iij.r^o

8 vol ioleyts: vol blijdschap; verfelt: wreed geworden

9 moecht ghy: vermoogt gij

10 dus velé: zoveel

11 dan laster ik, mij ten onrechte beklagende, ten onrechte de liefde

12 leet: onaangenaam

13 gheuule: gevoel

14 suke: zoek; om slauen ick wule: om slaaf te worden span ik mij in.

Baïf.

Si ce n'est pas Amour, que sent donques mon coeur?

Si c'est Amour aussi, pour dieu quelle chose est-ce?

S'elle est bonne, comment nous mét elle en detresse?

Si mauuaise, qui fait si douce sa rigueur?

Si i'ars de mon bon gré, dou me vient tout ce pleur?

Si maugré moy, que sert que ie pleure sans cesse?

O mal plein de plaisir! o bien plein de tristesse!

O ioye douloureuse! o ioyeuse douleur!

O viue mort, comment peus-tu tant sur mon ame,

Si ie n'y consen point? mais si ie m'y consen,

Me plaignant à grand tort, à grand tort ie t'en blame.

Amour bon & mauuais, bon gré maugré, ie soufre:

Heureux & malheureux & bien & mal ie sen:

Ie me plain de seruir où moy mesme ie m'ouffre.

(Marty-Laveaux, I, pag. 102)

Sonet.

Soo langhe mynen gheest dees leden sal doen ruren ¹

(Sweere ic v suete lief) en sal nemmermeer vrouwe ²

Dan ghy, ouer myn ieucht (in des werelts landouwe) ³

Heerschappyé hebben, want myn liefde sal duren

Ghestadichlyck altyts, wat leet ick moet besuren.

V alleene (schoon lief) sal ick blyuen ghetrouwe,

Want veel lieuer wil ick v dienaer syn in trouwe,

Dan eens anders dienaer wat vreucht my mocht ghebeuren.

^*V schoonheyt is soo hooch in mynen gheest verheuen,

En v liefde is soo vast in myn herte gheschreuen,

Dat noch den langen tyt, noch Atropos geruchten ¹¹

Niet keeren en sullen, ick en sal 't allen daghen ¹²

In myn herte geprint ende gheschildert draghen, ¹³

V ooghen, uwen mont, v lachen, v versuchten.

1 ruren: roeren, bewegen

2 nemmermeer: nooit

3 in des werelts landouwe: op aarde

* [E.4.r^o]

11 Atropos geruchten: de faam van Atropos, de Schikgodin die de levensdraad der mensen afsnijdt. Of staat hier geruchten onder invloed van het rijm voor gerichten, zodat de zin zou wezen ‘de beschikkingen van Atropos’?

12 niet keeren en sullen, ick en sal....: niet zullen beletten, dat ik zal....

13 geprint: gedrukt, afgebeeld.

Sonet. ^*

Had ic tverstant so grof, so plomp en onbesneden ¹

Als vele die int velt spitten, grauen en spayen,

^*Oft waer ick als sy syn die als weerhanen drayen,

Soo en sou v schoonheyt, noch v verchierde leden, ⁴

O weerde suyuer maecht my niet houden tonvreden ⁵

Noch ic en sou altyts niet staen t'uwer genaeyen, ⁶

Maer sou nv hier nv daer vast myn ghenuchten maeyen, ⁷

Die ick ghisteren sach sou syn vergeten heden:

Bouen dese acht ic my nochtans gheluckich t'syne,

En bouen alle goet acht ick myn bitter pyne

Die ic om v reyn lief lyde nachten en daghen:

Want sonder liefde lief sou ick sonder ghenuchten

Leuen gelyck sy doen (al moet ic nv dick suchten) ¹³

Die na eere noch deucht, noch reyn liefdé en vraghen. ¹⁴

* Vgl. voor het eerste kwatrijn het sextet uit Ronsards ‘Petit barbet, que tu es bienheureux’ (Amours I, 78)

1 onbesneden: onbehouwen

* [E.4.v^o]

4 verchierde: fraaie

5 tonvreden: in onrust

6 staen t'uwer genaeyen: tot uw beschikking staan, geheel van uw wil afhankelijk zijn

7 vast: snel; ghenuchten: genoegens

13 dick: dikwijls

14 na: naar.

Sonnet. ^*

O suet ghepeys, o sware fantasyen! ¹

O groote vreucht! die my comt deur t'gedencken

Van v minlyck wesen het welck my schenken ³

Can een eerlyck ende salich verblyen. ⁴

O droefheyt bly', ô ghenuchelyck lyen! ⁵

O ghesontheyt, ô daghelycx vercrenken! ⁶

O scherp verbot, ô lieffelyck weerwenken! ⁷

O suren peys, ô aldersoetste stryen! ⁸

T is my al vreucht, al goet ende bequame: ⁹

^*T is my al lief, wilcome en aenghename,

Wat ick deur v liefde (reyn lief) ontfanghe: ¹¹

Tsy suer oft suet, alst v wel mach behaghen:

Maer nochtans is al myn vlieghen en iaghen,

Naer uwen troost, en naer v ick verlanghe.

* Naar zijn vorm herinnert dit sonnet aan Petrarca's ‘O passi sparsi, ò pensier uaghi, & pronti’, dat zowel door Clement Marot, Louise Labé als Baïf werd vertaald. Daar slechts van Baïf invloed op Het Bosken vaststaat, wordt hier met diens sonnet ter vergelijking volstaan (Amour de Francine II, 44)

1 sware fantasyen: droeve mijmeringen

3 minlyck: vriendelijk

4 eerlyck: eerbaar

5 ghenuchelyck lyen: vreugdevol lijden

6 vercrenken: verzwakken

7 weerwenken: terugwenken

8 suren peys: onaangename vrede

9 al: alles; bequame: aangenaam

* [E.5.r^o]

11 v liefde: de liefde voor u.

Ode.

Wat de mensen bedryuen
Van loffelycke daden
In stryden oft in raden, ³
Het moet vergheten blyuen, ⁴

Den tyt verwinnet al: ⁵

Men mach veel deur Tropheen ⁶
Den mensch' noch wat doen leuen,
Nae syn doot, met verheuen
Colomnen fraey besneen, ⁹

Maer tcrycht al eenen val: ¹⁰

Want den tyt can d'oblisken
D'anticken d'Arabisken, ¹²

Doen vallen met gheschal. ¹³

Alleen de Musen schoone
De menschen als sy steruen ¹⁵
Den tyt te spyte verweruen
Eewighen lof te loone

En eenen goeden naem,

Deur het gheleert ontfouwen ^{* 19}
Van eenighe Poeten,
Dié als goede Propheten
De goy leuende houwen ²²

Deur heur veerskens bequaem ²³

Ghelyckmen dat mach mercken ²⁴
Aen heur gheleerde wercken ²⁵

En schriften sonder blaem. ²⁶

O ghesusters eersame ²⁷
Die ontrent de fonteyne ²⁸
Phegasis op de pleyne ^{28-29 29}
V verblyt sonder blame ³⁰

Met Phebus minioot, ³¹

Gheeft dat ick op myn liere
Mach singhen deur v ionste ³³
Nae der Poeten conste ³⁴
Den lof en eere schiere ³⁵

Van eenen Vander Noot.

3 in stryden oft in raden: als krijgsman of als overheidspersoon

4 vergheten blyuen: vergeten raken

5 den tyt verwinnet al: de tijd overwint alles, doet alles verdwijnen

6 mach: kan; veel: veelal, dikwijls; Tropheen: zege- en gedenktekens

9 colomnen fraey besneen: fraai met reliëfwerk versierde zuilen

10 al: alles

12 d'anticken: de antieke bouwwerken(?); d'Arabisken: de Arabische bouwwerken(?) (Van der Noot wil blijkbaar zeggen: de Egyptische, Grieks-Romeinse en Arabische monumenten ter ere van bepaalde personen of feiten)

13 gheschal: geraas

15 de menschen: (datief!)

* F.ij.r^o

19 het gheleert ontfouwen: de kundige uiteenzetting

22 de goy: de goeden, de verdienstelijken; leuende houwen: (nl. in de herinnering van het nageslacht)

23 veerskens bequaem: welluidende verzen

24 mach: kan

25 gheleerde: naar de regelen der kunst samengestelde

26 schriften sonder blaem: voortreffelijke geschriften

27 ghesusters eersame: de Muzen

28 ontrent: in de nabijheid van

28-29 de fonteyne Phegasis: de door het dichterpaard Pegasus met een hoefslag veroorzaakte dichterbron Hippokrene

29 pleyne: vlakte

30 sonder blame: op edele wijze

31 Phebus: Apollo, de god der dichtkunst en leider der Muzen; minioot: bevallig, liefelijk

33 deur v ionste: door uw gunst

34 nae: naar

35 schiere: aanstonds, nu

[p. 98]

tekstkritische noten

tekstkritische noten

O Brabant moeder schoone,
Gheluckich en vruchtbare
Van een gheleerde schare,
Een vroem volck, neemt de croone, ^37-40

Die Vander Noot v gheeft:

Dewelcke hy met den sweerde
Ghewonnen heeft in stryden,
^*Springhende sonder myden, ⁴⁴
Cloeckmoedich vanden peerde,

(Dies menich Francois beeft) ⁴⁶

Om Egmont synen Heere
Te helpen in syn eere, ⁴⁸

Die nv deur hem noch leeft. ⁴⁹

Egmont was seer cloecmoedich,
Sterck en bequaem van iaren ⁵¹
In de Fransoyssche scharen,
(Die hy deurwonde bloedich)

Ghereden alsoo diep

Dat hy hem vont besloten, ⁵⁵
En omringhelt al omme ⁵⁶
Van een seer groote somme ⁵⁷
Fransoysen, onuerdroten. ⁵⁸

Vander Noot (die hem riep, ⁵⁹

Goeden moet myn goet Heere,
Wy cryghen prys en eere) ⁶¹

Alleene met hem liep. ⁶²

Ghelyckmen siet twee Leeuwen
Dat als sy syn bespronghen, ⁶⁴
En seer ras ouerdronghen: ⁶⁵
Met iuychen en met schreewen,

Van veel landt lieden grof, ⁶⁷

^*Die heur met scherpe pyken ⁶⁸
Met bussen, boghen, stauen, ⁶⁹
Willen dooden en strauen, ⁷⁰
Den boeren niet en wycken,

Maer heur weeren met lof, ⁷²

Alsoo sachmen dees Heeren
Inde Fransoyse benden
Menighen Fransoys schenden, ⁷⁵
En verslaghen met eeren, ⁷⁶

Cloeckmoedich onuersaecht.

Ten lesten viel ter eerden
Deur veel wonden en keruen
Egmonts peert d'welck most steruen:
De ruyters hem aenueerden, ⁸¹

En hebben hem gheuraecht:

Wilt v gheuanghen gheuen,
Want v peert isser bleuen, ⁸⁴

En ghy vint v gheplaecht. ⁸⁵

Merct nv een stuck van trouwen, ⁸⁶
Weerdich te syn ghepresen,
Een stuck datmen by desen ⁸⁸
Soo lofweerdich mach houwen,

Alsser oyt is gheschiet.

Als Vander Noot beuonde ^{* 91}
Dat Egmont was te voete
Deur syns peerts doot onsoete, ⁹³
Sprack hy met heussen monde: ⁹⁴

Gheselle en vreest toch niet

En wilt hierom niet suchten,
Maer sprinct hier sonder duchten
Op myn peert, tis v siet. ⁹⁸

Hy spronck van synen peerde,
Niet vreesende de crachte
Van het Fransoys gheslachte: ¹⁰¹
Egmont sadt op met veerde, ¹⁰²

O ghetrou en stout werck!

En voorts heeft hy ghegrepen ¹⁰⁴
Dees peerts steert metten hander
In spyte der vyanden,
Dwelck hem heeft wt gheslepen, ¹⁰⁷

Vechtendé euen sterck.

40. volck, - T volck 42. sweerde - T sweerde.

72. lof, - T lof. 74. benden - T benden. 81. ghevraecht: - T ghevraecht
94. monde: - T monde

37-40 O Brabant, schone moeder, die gelukkig zijt en vruchtbaar in het voortbrengen van een groot aantal dichters (een gheleerde schare) en van een dapper volk, neem gij de lauwerkrans aan....

* F.ij.v^o

44 sonder myden: onverwijld

46 Francois: Fransman

48 in syn eere: in zijn waardigheid als legeraanvoerder

49 die: nl. Egmont

51 bequaem van iaren: op de juiste leeftijd, (hier:) in de kracht van zijn jaren

55 hem vont besloten: zich ingesloten vond

56 omringhelt: omsingeld

57 van: door; somme: aantal

58 onuerdroten: zonder daardoor de moed te verliezen (behoort bij hy uit reg. 55)

59 riep: toeriep

61 prys: roem

62 alleene met hem liep: bevond zich alleen bij hem

64 bespronghen: aangevallen

65 ras: plotseling; ouerdronghen: in het nauw gebracht

67 van: door; grof: ruw

* F.iij.r^o

68 pyken: pieken

69 bussen: vuurroeren; stauen: stokken

70 strauen: straffen, (hier:) wonden

72 heur weren met lof: zich moedig verweren

75 schenden: letsel toebrengen

76 verslaghen: verslaan, doden

81 aenueerden: aanvielen

84 isser bleuen: is gedood

85 gheplaecht: in 't nauw gebracht

86 een stuck van trouwen: een staaltje van trouw

88 by desen: bovendien

* F.iij.v^o

91 beuonde: bemerkte

93 onsoete: gewelddadige

94 met heussen monde: hoffelijk

98 tis v siet: zie, het is voor u

101 het Fransoys gheslachte: de Fransen

102 sadt op met veerde: sprong snel te paard

104 hy: nl. Van der Noot

107 wt gheslepen: uit het gevecht gesieept

[p. 100]

tekstkritische noten

Hy heeft met wysen sinne ¹⁰⁹
Des peerts steert ras ghebonden
Om den slincken vol wonden, ¹¹¹
En vocht tsynen ghewinne ¹¹²

Sterck met syn rechte hant.

Ghelyck twee stercke winden
^*Door eenen boomgaert groene
Met seer snellen fatsoene, ¹¹⁶
Vlieghende ende soo schynden ¹¹⁷

De vruchten abondant, ¹¹⁸

Soo sachmen dees twee loopen,
En omworpen met hoopen ¹²⁰

Tfrans volck aen elcken cant.

Te wyl dat dees twee vochten,
Quamen aen de Boergoensche, ¹²³
En sloeghen de Gaschoensche ¹²⁴
Die sy soo tonder brochten,

Ghelyck de cat de muys:

Veel werdender gheuanghen,
Oock verdronckender veele,
De rest' vloet wt den spele ¹²⁹
Benaut deur het verstranghen, ¹³⁰

Seer beschadicht nae huys: ¹³¹

Soo sy oock hadden gheuaren ¹³²
Ouer twee halué Iaren ¹³³

Dit meyneedich ghespuys,

Als sy meynden t'ontsetten
Sinte Quintens beleghen ¹³⁶
Daer sy ooc de neerlaeg' creghen,
En daer heur fraey Cadetten ¹³⁸

Gheuanghen werden meest: ^{* 139}

En corts daer nae verloren ¹⁴⁰
De stat die sy soo presen, ¹⁴¹
En Chattelet by desen
Han, en ander vercoren, ^{142-143 143}

Voor heur een droeue feest.

O Vander Noot, te rechte
Hebt ghy hier connen toonen
Voor soo veel vroem persoonen, ¹⁴⁷
Dat hier niet van de slechte

En syt ghesproten ghy: ^148-149

Ghy hebt hier wel doen blycken

110. ghebonden - T ghewonden (wat echter onder de ‘Fauten’ verbeterd wordt, zij het ook dat daar abusievelijk de ‘5. sye’ van de lettre F’ wordt vermeld in plaats van de ‘6. sye’) 112. ghewinne - T ghewinne, 118. abondant, - T abondant. 122. vochten - T voechten
134. ghespuys, - T ghespuys.

109 met wysen sinne: met schrander verstand

111 den slincken: de linkerhand

112 tsynen ghewinne: tot zijn voordeel

* F.iiij.r^o

116 met seer snellen fatsoene: op zeer snelle wijze

117 ende soo schynden: (lees:) ende die soo schynden (= vernielen)

118 abondant: overvloedig

120 omworpen: omver werpen

123 de Boergoensche: de Bourgondiërs, (hier voor:) de soldaten van Philips II als Bourgondische Habsburger

124 sloeghen: verdreven; de Gaschoensche: de Fransen

129 vloet wt den spele: vlood uit de strijd

130 het verstranghen: de overweldiging

131 beschadicht: gehavend; nae: naar

132 soo sy oock hadden gheuaren: zoals het hun ook was gegaan

133 ouer twee halué Iaren: vóór een jaar (nl. in de slag bij St. Quentin)

136 Sinte Quintens beleghen: het belegerde St. Quentin

138 fraey Cadetten: pronkerige adellijke jonge officieren

* F.iiij.v^o

139 meest: merendeels

140 corts daer na: kort daarop

141 presen: hoogschatten

142-143 Chattelet, Han: plaatsen, die eveneens door de Spanjaarden en Nederlanders op de Fransen werden veroverd (Hooft vermeldt nog: ‘Nojon, Chauly en andere’)

143 ander vercoren: andere, hun dierbare sterkten

147 vroem: dappere

148-149 dat gij niet van geringe afkomst zijt

[p. 101]

 

Dat ghy (vry van onuromen) ¹⁵¹

 

Den oorspronck hebt ghenomen

 

In de neerlantsche rycken, ¹⁵³

 

Van een eel gheslacht vry. ¹⁵⁴

155

Dwelck ouer duysent Iaren, ¹⁵⁵

 

Hem in Brabant quam paren ¹⁵⁶

 

Met een eel vrouwe bly. ^155-157

Waer af dat syn ghesproten ¹⁵⁸
Soo veel goy edel Heeren, ¹⁵⁹
Die vol vromen en eeren ¹⁶⁰
De deucht vry onuerdroten ¹⁶¹

Altyt hebben ghesocht.

^*Onder welck' syn gheuonden
Soo veel wyse gheleerdé,
Vroomé, goedé, gheeerdé, ¹⁶⁵
Die des lants t'allen stonden,

Voorspoet hebben ghewrocht: ^166-167

Som synde Cancellieren, ¹⁶⁸
Raetsheeren goedertieren, ¹⁶⁹

Borghemeesters wel bedocht. ¹⁷⁰

Som ruyters, Capiteynen,
Ridders en offichieren, ¹⁷²
Die in alder manieren
In de Brabantsche pleynen ¹⁷⁴

Heerlyck hebben ghebout, ¹⁷⁵

En hebben tallen stonden
Dorpen ende Casteelen,
En steden voor heur deelen, ¹⁷⁸
Leenen en vaste gronden

Ghehadt, en oock schoon gout.

My is hier wel ghegheuen
Stoffe schoon om te prysen, ¹⁸²
Na de Thebaensche wysen, ¹⁸³
Met myn veerskens verheuen,

Dit goet edel gheslacht,

Maer om dat ick ghesproten
Ben van dit self gheslachte ^{* 187}
Wil ick met alder machte
My myden vande Nooten

Te prysen nae myn macht, ^{189-190 190}

Want het en sou niet veughen ¹⁹¹
Dat ick na myn ghenughen ¹⁹²
Hier toonen sou myn cracht.

Alleen heb ick ghesworen
Te singhen sonder letten ¹⁹⁵

151 vry van onuromen: vrij van ongeluk, (dus:) gelukkig

153 rycken: gebieden

154 eel: edel; vry: edelgeboren

155 ouer: vóór

156 hem: zich

155-157 Vgl. wat Van der Noot daarover zegt in zijn gedicht ‘De Vrijagie ende het houwelyck van Messer Luciaen dela Noce’ op pag. 57 vlgg., en Bijlage II

158 waer af: uit wie (nl. de gehuwden uit reg. 154-157)

159 goy: goede, dappere

160 vromen: moed

161 vry: zeer

* [F.5.r^o]

165 gheeerdé: geëerde

166-167 die altijd in het belang van het land werkzaam zijn geweest

168 som.... som (171): sommigen.... anderen

169 goedertieren: edel(aardig)

170 wel bedocht: bedachtzaam

172 offichieren: ambtenaren

174 pleynen: velden

175 heerlyck hebben ghebout: als grote heren hebben gewoond

178 voor heur deelen: in hun bezit

182 om te prysen: (het object is ‘dit goet edel gheslacht’, r. 185)

183 na de Thebaensche wysen: in de vorm van een ode (Pindaros van Thebe was de grote oden-dichter der Oudheid)

* [F.5.v^o]

187 dit self: dit zelfde

189-190 my myden vande Nooten te prysen: mij er van onthouden de Nooten (de Van der Nooten) te prijzen

190 nae: naar

191 veughen: voegen, passen

192 na myn ghenughen: naar welgevallen

195 sonder letten: zonder mankeren

[p. 102]

 

Op tgheclanck der trompetten,

 

De schoon daet wtuercoren

 

Van myn Heer van Carloo.

 

Op dat den tyt der Iaren

200

Niet en soude verteeren

 

Den lof niet om vercleeren ²⁰¹

 

Die weert sonder beswaren ²⁰²

 

Is datmen hem sing' soé, ²⁰³

 

Om syn stout edel herte,

205

Dwelck altyt vliet de smerte

 

Der schanden eens herts bloó. ^205-206

En op dat de Neerlanden
Oock moghen sien en weten
Dat ick Phoebus secreten ²⁰⁹
Myn vyanden ter schanden

In heur ierst heb gebrocht, ²¹¹

Singhendé op de wyse ²¹²
Der Grieken en Romeynen,
Nae Horaciums meynen, ²¹⁴
En na Pindarus ghyse, ²¹⁵

Dit werck dus heb volbrocht. ²¹⁶

201 niet om vercleeren: onovertrefbaar (in glans)

202 sonder beswaren: zonder dat men het daarover oneens kan zijn

203 soé: zo, aldus

205-206 vliet de smerte.... bloó: vlucht voor de pijn der schande, die een laf hart veroorzaakt

209 Phoebus secreten: de geheimen van Phoebus Apollo, de god der dichtkunst, (hier voor:) de poëzie

211 in heur: nl. in de Nederlanden; ierst: als eerste

212 (lees: en dat ick singhendé op de wyse...)

214 nae Horaciums meynen: naar de wijze van Horatius (de grote odendichter der Romeinen)

215 na Pindarus ghyse: naar de wijze van Pindaros (de grote oden-dichter der Grieken)

216 dus: aldus.

Vireyn. ^*

Sydy int eten ras en snel ¹
En int loopen traech int ontcnopen, ²
Soo moet ghy met de voeten wel ³
Eten, en met den tanden loopen. ^3-4

Ghelyck t'Castilliaens ver wt is d'beste Spaens,
Ghelyck oock het Tuscaens is dbeste Italiaens, ²
Ghelyckmen te Lyons spreect het beste Francois, ³
Alsoo wordt in Brabant met d'aldersuetste voys, ⁴
Ghesproken en ghebruyct het alder beste duyts. ⁵

* Vgl. Ronsards ‘Si tu es viste à souper’ (Traduction de quelques autres epigrammes Grecs nr. 11, in Gayetez) Titel. vireyn: kwatrijn

1 sydy: zijt gij

2 int ontcnopen: in het loskomen(?)

3 wel: op de goede wijze.

3-4 De bedoeling is: dan moet gij, om de juiste verhouding te herkrijgen, de zaak omkeren, door bij het eten de traagheid van uw voeten toe te passen en bij het lopen de snelheid van uw tanden

2 Tuscaens: de taal van Toscanië (hoofdstad Florence)

3 Francois: Frans

4 met d'aldersuetste voys: op de meest welluidende wijze

5 duyts: Nederlands.

Epigramme. ^*

Niemanden niet schuldich te wesen ¹
Dat is het beste goet ghepresen, ²
Het tweede, niet ghehout te syn, ³
Sonder maeschap ist derde fyn: ⁴
Die dit verstaet en hem can wachten, ⁵
Leeft wysselyck, en mach hem achten ⁶
Wel gheluckich daghen en nachten, ⁷

Deur vreets verpachten. ⁸

* Vgl. Ronsards ‘Aux creanciers ne deuoir rien’ (Traduction de quelques autres epigrammes Grecs nr. 2, in Gayetez) Titel. epigramme: kort kernachtig gedicht

1 niemanden niet: aan niemand iets

2 dat is ghepresen: dat wordt geprezen als

3 ghehout: gehuwd

4 maeschap: maagschap, bloedverwantschap; fyn: (adv.) volkomen, geheel en al

5 hem can wachten: zich (daarvoor) in acht kan nemen

6 hem achten: zich beschouwen als

7 wel: zeer

8 deur vreets verpachten: omdat hij de vrede in pacht heeft, durend bezit.

Probleme. ^*

Waeromme schildertmen in de Poeterye

De schooné Venus, suet lachendé int aenschyn, ²

Heur beelt vergult, dooge ooc aenlockende ende blye? ³

Om gheen oorsaké en is daensicht lachende fyn, ⁴

Dan om der vryers hert tot liefden te berueren: ⁵

D'oogé heeft sy seer suet, minlyck ende niet wreet, ⁶

Om te doen branden heet, diese siet tallen uren: ⁷

Vergult is sy want (siet) om gheluckich ghereet

Te syn in liefden vast, moetmen tgout met hem vueren. ^{8-9 9}

* probleme: gedicht, waarin een vraag wordt gesteld

2 suet: zoet; int aenschyn: van gelaat

3 dooge: het oog

4 lachende fyn: liefelijk lachende

5 berueren: bewegen

6 minlyck: vriendelijk; wreet: streng, bars

7 om te doen... uren: om hem, die haar ziet, altijd in vurige liefde te doen branden

8-9 om gheluckich.... vast: om met zekerheid gelukkig te zijn in standvastige liefde

9 met hem vueren: bij zich hebben.

Ode. ^*

Veel menschen draghen hier

Menich wreet en wilt dier ²

In heur wapens ghegheuen, ³

Als Tyghers, Arents snel,

Leeuwen en Luypaerts fel, ⁵

Deur hoochmoet voorts ghedreuen: ⁶

Maer de Poeten vroet ⁷

Draghen een swane goet, ⁸

Wit, suyuer, net en pure ⁹
Op een velt van Asure.

* Vgl. Emblema CLXXXIII van Andreas Alciatus (1492-1550), de grondlegger van de tijdens de Renaissance zo populair geworden emblemata-literatuur. De eerste druk van de Emblemata verscheen in 1531 te Augsburg, de eerste volledige uitgave in 1551 te Lyon. Van der Noot kan echter gebruik hebben gemaakt van een te Antwerpen (bij Plantijn) uitgegeven herdruk van 1565. De op zijn gedicht volgende ‘Wtlegginghe’ is een vrije weergave van enkele gedeelten uit de later aan Alciatus' Emblemata toegevoegde commentaar van Claudius Minos.

2 wreet: bloeddorstig

3 ghegheuen: (hier voor) afgebeeld, geschilderd

5 fel: wreed, bloeddorstig

6 voorts ghedreuen: aangedreven

7 vroet: wijs, verstandig

8 draghen: (nl. als hun wapenembleem); goet: edel

9 net: rein, zuiver.

^*Wtlegghinghe.

1Signes was hier voermaels een Coninck ende broeder van ¹ 2 Phaeton, ende is nv eenen Riuier voghel seer suetelyck singhende, ² 3 seer wit ende suyuer Phebo toeghewydt die Prince der Musen ³ 4 ende Poeten is. Die welcke nv de swane in heur wapen dragen, ⁴ 5 want sy syn eel, heerlyc ende worden met lauriere gecroont als ⁵ 6 Keysers ende Coninghen, ende ghebruycken sulcken vryicheyt ⁶ 7 int schryuen als de Keysers int doen ghebruycken ende maken ⁷ 8 orloghe met gheschriften, gelyck de Coningen met wapen: sy ⁸ 9 beminnen de riuiren, bemden, ende lustige plaetsen: sy syn ⁹ 10 suyuer ende blinkende, ende singhen seer suetelyck in heur ¹⁰ 11 welluydende verskens.

* [G.7.r^o]

1 Signes: Cygnus, zoon van de Ligurische koning Stheneleus, werd door Apollo in een zwaan veranderd, ter bevrijding van zijn hartstochtelijk verdriet om de dood van Phaëton; hier voermaels: vroeger

2 Phaëton: de ongelukkige bestuurder-voor-één-dag van Helios' zonnewagen, die de wereld door zijn onervarenheid dusdanig in brand zette, dat Zeus hem met zijn bliksem moest treffen; seer suetelyck (= liefelijk) singhende: volgens de klassieke voorstelling hief de zwaan kort voor zijn sterven een klaaglied aan, schoner dan de zang van alle andere vogels

3 Phebo toeghewydt: gewijd aan Phoebus Apollo, de god der dichtkunst en der muziek; Prince: vorst, leider

4 die welcke: welke (nl. de poëten)

5 eel: edel; heerlyc: voornaam; met lauriere: met een krans van de aan Apollo gewijde laurier (Renaissancistische hulde voor kunstenaars en in het bijzonder voor dichters)

6 ghebruycken: genieten; sulcken: zulk een

7 int doen ghebruycken: genieten bij hun handelingen, daden

8 wapen: wapenen

9 bemden: beemden, weiden; lustige: aangename, schone

10 suyuer ende blinckende: onbevlekt en schitterend wit (beide in figuurlijke zin).

Apodixe. ^*

Goeden lof en goey fame, ¹

En eenen goeden naem,

Volghen na sonder blame ³

De goey menscen bequaem: ⁴

Die hier voorsichtich leuen, ⁵

En de deucht volghen meest: ⁶

En voorts worden ghedreuen ⁷

Van eenen goeden gheest. ⁸

* apodixe: kort gedicht, waarin een onweerlegbare waarheid wordt uitgesproken

1 goey fame: een goede faam

3 sonder blame: zonder schande.

4 de goey menscen bequaem: de goede en beminnelijke mensen

5 voorsichtich: met bedachtzaamheid

6 meest: vooral

7 voorts worden ghedreuen: worden (aan)gedreven

8 van: door.

Alciatus.
(Insignia Poetarum. Emblema CLXXXIII)

Gentiles clypeos sunt qui in Iouis alite gestant,

Sunt quibus aut serpens, aut leo, signa ferunt:

Dira sed haec vatum fugiant animalia ceras,

Doctaque sustineat stemmata pulcher Olor.

Hic Phoebo sacer, & de nostrae regionis alumnus:

Rex, olim, veteres seruat adhuc titulos.

‘......At Poëtis Olor est candidus, Phoebo sacer, quique Regi quondam nomen dedit; animi puritatem repraesentat, qualis in Poëta sacro debet esse, qui suos omnes labores ad Phoebum literarum Praesidem, &, vt loquuntur Graeci, μουσαγετήν referre debet............ Cycnus Ligurum Rex, in Gallia transpadana, Musicae laude clarus: qui cum decessisset, ab Apolline in sui nominis auem mutatus creditur, ait Pausanias in Atticis. Aliam caussam 2. Metamorph. Ouid. adfert......’

(ed. 1581 Antwerpen, pag. 635-637)

De liefde die tot der deucht trect.
Dialogisme in Prosopopeye. ^*

Waer syn v boghen nv Cupido en v pylen ¹
Daer ghy des iongers hert me doorwont by wylen? ²
En waerom hout ghy noch dry croonen in v hant? ³
Waerom sydy ghecroont met de vierde playsant? ⁴

Ick en hou niet altoos van de ghemeyn goddinne ⁵
Venus, die moeder is van de onsuyuer minne: ⁶
Maer ick onsteeck het vier in alle gheesten reyn ⁷
Der wysheyt om alsoo heur te eeren ghemeyn: ^{7-8 8}
En vier croonen der deucht berey ick sonder smette, ⁹
Deerste is voorsichticheyt die ic hem opt hooft sette. ¹⁰

* Vgl. Emblema CIX van Alciatus. De bij dit vers behorende ‘Wtlegghinghe’ is een vrije weergave van enkele gedeelten uit de commentaar bij Alciatus' emblema. Titel. dialogisme: ‘samenspraak-vers’, waarin een vraag gesteld wordt en de aangesprokene daarop antwoord geeft; Prosopopeye: stijl-figuur, waarbij onbezielde voorwerpen, doden, afwezigen enz. als handelend en sprekend worden voorgesteld

1 v boghen en v pylen: Cupido wordt gewoonlijk afgebeeld met een boog en een pijlkoker, die de (liefdes)-pijlen bevat welke hij op de harten der mensen afschiet

2 des iongers: van de jonkman; me: mee

3 hout: houdt; croonen: kransen

4 sydy: zijt gij; met de vierde: nl. met een vierde krans; playsant: op bevallige wijze

5 hou van: houd het met; de ghemeyn goddinne: ‘de eertsche Venus’ uit de Wtlegghinghe (ghemeyn: gewoon, waarmee ieder in aanraking komt)

6 onsuyuer: onkuis, wellustig

7 onsteeck: ontsteek

7-8 het vier der wysheyt: het vuur (de liefde) voor de wijsheid

8 heur: nl. de wijsheid; ghemeyn: geheel en al

9 vier croonen der deucht: zie de Wtlegghinghe; berey ick: bereid ik (nl. voor wie alzo de wijsheid eert); sonder smette: (behoort bij croonen)

10 vgl. de Wtlegghinghe.

^*Wtlegghinghe.

1Plato heeft twee Venus ende twee Cupidos of liefden ghe- ¹2maect, te weten, d'een erts en d'ander hemels: de eertsche ² 3 die de verganckelycke ende verderffelycke dinghen lief doet ³ 4 hebben, als syn het vleesch, ryckdommen, eere en hoocheden ⁴ 5 der werelt. De hemelsche die de eewige ende onuergancke-6lycke saken lief doet hebben, als syn de consten, de weten-7schappen, ende deuchden der welcker int ghemeyn seuen ⁷ 8 syn: waeraf de Voorsichticheyt met dander dry principael ⁸ 9 int hooft gheleghen syn, dander dry te weten Iusticie, cracht ⁹ 10 ende maticheyt syn int werck gheleghen, ende daerom synse 11 inde handen gheschildert. ¹¹

* [G.8.r^o]

1 Plato: nl. in zijn Symposion, cap. 8; Venus: (meervoudsvorm)

2 erts: aards

3 verderffelycke: vergankelijke

4 als syn: als daar zijn
hoocheden: hoge waardigheden

7 der welcker.... syn: waarvan er in het algemeen zeven zijn (bedoeld worden de zeven hoofddeugden);

8 waeraf: waarvan; met dander dry principael: met de andere drie voornaamste deugden (nl. geloof, hoop en liefde; merkwaardig is, dat Van der Noot deze drie hoofddeugden zo uitdrukkelijk noemt, ook al doet Alciatus zelf dit niet en al wordt de symboliek van de éne krans op het hoofd daardoor vertroebeld)

9 Iusticie: rechtvaardigheid

11 gheschildert: (hier voor) afgebeeld.

Epigramme in Apodixe. ^*

Nemesis maecte (vroet) d'een liefde d'ander tseghen. ¹
D'een liefde die is goet, dewelcke in alle weghen ²
Der ander liefden cracht benemt ende veriaecht: ³
Met synen heeten brant hy des anders vier plaecht, ⁴
En met syn schichten scherp, can hy des anders breken ⁵
En can des anders quaet, also deur syn deucht wreken.

Also verdryft de deucht d'ondeucht vroech ende laet,

Waer de deucht plaetse crycht, daer moet verhuysen t'quaet,
Die de liefde des vleeschs gheheel willen verlaten
Crygen een liefde reyn tot der deucht theurder baten. ¹⁰

* Vgl. Emblema CX van Alciatus, waarvan dit vers een zeer vrije weergave is. Titel. Epigramme in Apodixe: kort, kernachtig gedicht, waarin ditmaal tevens een onweerlegbare waarheid is verwerkt

1 Nemesis: godin der (wrekende) gerechtigheid; vroet: op verstandige wijze; d'een liefde d'ander tseghen: de ene Cupido aan de andere vijandig (vgl. over deze twee Cupido's de ‘Wtlegghinghe’ hierboven)

2 in alle weghen: overal

3 benemt: een einde maakt aan

4 plaecht: doet afbreuk aan

5 schichten: pijlen; des anders: (de pijlen) van de ander

10 theurder baten: tot (hun) hulp.

Alciatus.
('Αντέρως, id est amor virtutis. Emblema CIX ¹⁾)

Dic vbi sunt incurui arcus? vbi tela Cupido?

Mollia queis iuuenum figere corda soles.

Fax vbi tristis? vbi pennae? tres vnde corollas

Fert manus? vnde aliam tempora cincta gerunt?

Haud mihi vulgari est hospes cum Cypride quicquam,

Vlla voluptatis nos neque forma tulit

Sed puris hominum succendo mentibus ignes

Disciplinae, animos astráque ad alta traho.

Quattuor eque ipsa texo virtute corollas:

Quarum, quae Sophiae est, tempora prima tegit.

‘........Sed primum aduertendum est ex Platone, in Symposio, duas esse Veneres, & totidem Cupidines:...... Horum enim alter honestas cupiditates animis ingerit: alter vero affectus voluptuosos & terrestres inculcat...... Hic itaque tres coronas manibus contrectat, vnamque circumfert in capite: quibus quatuor illae virtutes (ex quibus omnis honesti fons petitur) designantur. Prior illa corona caput ambiens (partem quidem Platoni in Timaeo omnium corporis partium diuinissimam, & certè principem) prudentiam repraesentat: prouidere enim & aliquid prudenter meditari, contemplationis est: tres aliae, quas manibus continet, Iustitiam, Fortitudinem, & Temperantiam notant, quae potissimùm in actione positae sunt, manus enim actionis sunt organa.

(ed. 1581 Antwerpen, pag. 382-383)

1) Ook Remy Belleau heeft ditzelfde emblema tot een ‘Dialogue’ verwerkt (Oeuvres Complètes de Remy Belleau, ed. A. Gouverneur, tome I - Paris et Nogent-la-Rotrou 1867 - pag. 154-155), maar zonder toevoeging van de ‘Wtlegghinghe’.

Sommighe psalmen van Dauid, ^{* *}

by den Poet in Duytsche gheset, te singhen nae de Fransoyse wyse.

Den eersten Psalm.

1Desen Psalm seyt datse gheluckich syn, die verworpende ¹ 2 den raet der godlooser, heur geuen om de wet des ² 3 Heeren te leeren kennen ende daer nae leuen: ende seyt ³ 4 oock ongheluckich te syne die ghene die anders doen.

Die niet en gaet inder godloosen raet, ¹
Die niet en staet ins boosheyts paden quaet, ²
Noch niet en heeft by de spotters gheseten, ³
Maer nacht en dach Godes wet sonder vergeten
Pryst en begheert, en vierich ouerpeyst, ⁵
Die mensch' is wel gheluckich ongheueyst. ⁶

Want hy sal syn gelyck den scoonen boom
Die gheplant staet ontrent den waterstroom, ⁸
Die tsynder tyt voorts brenghende is goy vruchten, ⁹
Waeraf geen blat dort en valt, door sdoods suchten, ¹⁰
Soo dat sulck man in alles dat hy doet, ¹¹
Altyts gheluck hebben sal en voorspoet. ^*
Maer sulcken goet de quade niet en vint, ¹³
Want ghelyck t'stof verstroyt wordt met den wint,
Soo sullen sy heur oock verworpen vinden: ¹⁵
De saken oock die sy heur onderwinden, ¹⁶
Sullen int recht ghans om worden ghekeert, ¹⁷
Met die vroom syn en wordt hy niet gheeert. ¹⁸

Want God weet wel wat dié oprechte doet, ¹⁹
En sorghe draecht voor heur en voor hun goet: ²⁰
Daerom sal hun gheluck eewichlyck dueren:
Maer die quaet syn van leuen sullen trueren: ²²
Want hy en draecht gheen sorghé voor heur lyf, ²³
Noch voor heur goet, maer verworpt heur bedryf. ²⁴

* [I.7.r^o]

* sommighe: enkele; by: door; in Duytsche: in het Nederlands; nae de Fransoyse wyse: op de Franse melodie (nl. die van de Hugenootse Psalmberijming door Clément Marot en Théodore de Bèze)

1 verworpende: verwerpende

2 heur geuen: zich er op toeleggen

3 daer nae: daarnaar

1 raet: raadsvergadering

2 ins boosheyts paden quaet: op de kwade wegen der boosheid

3 noch niet en heeft: noch heeft

5 vierich ouerpeyst: vurig, ernstig overdenkt

6 wel: zeer; ongheueyst: zonder veinzerij, waarlijk

8 ontrent: nabij

9 voorts brenghende is: voortbrengt; goy: goede

10 waeraf: waarvan (slaat terug op ‘boom’ in reg. 7); door sdoods suchten: (de dood wordt hier vergeleken met de wind, waarvan reeds een ademtocht voldoende is om het dorre blad te doen vallen)

11 sulck: zulk een

* [I.7.v^o]

13 sulcken goet: zulk een geluk

15 sy: nl. de bozen; heur: zich

16 die sy heur onderwinden: die zij ondernemen

17 int recht ghans om worden ghekeert: in het gericht volkomen worden vernietigd (lett.: ondersteboven gekeerd)

18 hy: de boze (na de meervoudsvorm van reg. 15 wordt hier teruggegrepen op het enkelvoud in reg. 13)

19 wel: goed; die oprechte: de eerlijke, rechtvaardige mens

20 sorghe draecht: Hij draagt zorg

22 trueren: treuren

23 lyf: leven

24 verworpt: verwerpt.

Datheen.
Psalm I.

1Dese Psalm leert datse gelucksaligh sijn, die de zeden ende 2 raetslagen der Godtloosen verachten, ende hen begheuen om 3 Godts Wet te verstaen ende te bewandelen: Ende datse 4 ongelucksaligh sijn, die sulcks niet en doen.

Die niet en gaet in der godloosen raet,
Die op den wegh der sondaeren niet staet,
End niet en sitt by den spotters onreyne,
Maer dach end nacht heeft in Gods Wet alleyne,
Al synen lust, Ia spreeckt daeruan eenpaer,
Die mensch' is wel gelucksaligh voorwaer.

Hy sal gelijck sijn eenen schoonen boom,
Gheplant by eenen klaeten waterstroom,
Die sijn vruchten geeft in bequaeme tijden,
Van welcken geen drooge blat valt bezijden,
So sal die mensche saligh sijn bekent,
Met al sijn doen tot welcken hy hem wendt.
Maer so en is 't met den godtlosen niet,
Die als kaf verstroyt werden daermen 't siet,
D'welck van den windt hier end daer wert gedreuen:
So sullen sy in Godts gerichte beuen,
End niet bestaen, maer haest vergaen beschaemt,
Met den vromen werden sy niet genaemt.

God kent den wech end der vromen gemoet,
Hy draeght sorge voor hen end voor haer goet:
Dies sullen sy wel gelucksaligh wesen.
Maer naedenmael dat onse Godt gepresen,
Op der godtloosen weghen niet en achtt,
Sy end haer doen werden tot niet gebracht.

Marot-de Bèze. Pseavme premier. Clem. Mar.
Beatus vir qui non abiit

1Ce Pseaume chante, que ceux sont bien heureux qui reiettans 2 les meurs et le conseil des mauuais, s'adonnent à cognoistre 3 et mettre à effect la Loy de Dieu, et malheureux ceux qui 4 font au contraire.

Qvi au conseil des malins n'a esté,
Qui n'est au trac des pecheurs arresté,
Qui des moqueurs au banc place n'a prise:

Mais nuit & tour la Loy contemple & prise

De l'Eternel, & en est desireux,
Certainement cestuy la est heureux.

Et semblera vn arbre grand & beau,
Planté au long d'vn clair courant ruisseau,
Et qui son fruict en sa saison apporte:

Duquel aussi la fueille ne chet morte:

Si qu'vn tel homme, & tout ce qu'il fera
Tousiours heureux & prospere sera.
Mais les peruers n'auront telles vertus:
Ainçois seront semblables aux festus,
Et à la poudre au gré du vent chassée.

Parquoy sera leur cause renuersée

En iugement, & tous ces reprouuez
Au reng des bons ne seront point trouuez.

Car l'Eternel les iustes cognoist bien,
Et est songneux & d'eux, & de leur bien:
Pourtant auront felicité qui dure:

Et pour autant qu'il n'a ne soin ne cure

Des mal-viuans, le chemin, qu'ils tiendront,
Eux, & leurs faits, en ruine viendront.

Den tweeden Psalm.

1Hier sietmen hoe dat Dauid ende syn ryck een warachtich 2 voorbeelt, ende onghetwyfelde profecye ons Heeren Iesu ^{2 2-3} 3 Christi, ende syns rycx gheweest syn.

Waerom is toch het volck aldus beruert? ¹
Wat dwaesheyt doet heur nv dus murmureren? ²
Hoe syn nv dus de Heydenen bekuert, ³
Om ydelyck dwaesheyt groot t'ordonneren? ⁴

De Coninghen en de Princen der eerden ⁵

^*Hebben ghehadt alsulcken ouermoet
Te muyten iá en oorloghé t'aenueerden ^{6-7 7}
Al teghen Godt en synen Coeninck goet, ⁸

Segghende: coemt laet ons breken gelyck ⁹
De banden daer sy ons me bynden willen, ¹⁰
Verworpen wy van ons in elcken wyck, ¹¹
Het iock daer sy ons mede willen brillen: ¹²

Maer hy die woont in de hemelen schoone

En doet niet dan dat hy met heur en lacht, ¹⁴
Godt die heur doen veel min acht dan een boone ¹⁵
Bespotse toch want hyse niet en acht. ¹⁶

Hy salse dan wesendé heel ghestoort ¹⁷
Met groot ghecrijs straffelyck spreken ane, ¹⁸
En salsé soó als syt hebben ghehoort
Deur theylich woort doen beuen inde bane. ²⁰

Ghy Coninghen (sal hy segghen) wilt hooren:

Van waer coemt v dit voornemen dus erch? ²²
Mynen Coninck heb ick voor my vercooren,
En hem ghesalft op Sion mynen berch.

En ick die ben Coninck die hem behaecht ²⁵
Sal spreken wt d'oordeel by hem ghegheuen, ²⁶
Dats dat hy my gheseyt heeft onuersaecht: ²⁷
Ghy syt myn Soon die ick heden doé leuen: ²⁸

Begheert van my, ick sal v t'eender eruen ²⁹

^*Allé volcken haest maken onderdaen; ³⁰
Een sulcken Ryck sult ghy van my verweruen
Dat tot het eynd' van dees' weerelt sal gaen. ³²

Een yseren roey sult ghy in v hant ³³
Draghen, om heur te houden in v banden, ³⁴
En lustet v ghy sultse als uwen pant
Brieselen als een eerden vat tot schanden. ^35-36

Wel aen dan nv ghy Coninghen en Princen ³⁷

Die hier deur voorts wyser gheworden syt, ³⁸
Oordeelt nv oock van landen en prouincen, ³⁹
En neemt v less' hier wt tot deser tyt. ⁴⁰

Stelt v nv oock Dienaers van Godt den Heer ⁴¹
Syn gramschap vreest, soeckt om hem te behaghen,
En syn te syn verheucht v alle seer ⁴³
Hebbende altyts hem te stooren versaghen: ⁴⁴

Den soon die hy v seyndt die wilt oock eeren ⁴⁵

Dat hy hem niet en stoore druckelyck, ⁴⁶
Op dat ghy als ghy v van hem wilt keeren
Niet en vergaet seer ongheluckelyck.

Want onuerhuets sal synen tooren heet ⁴⁹
Branden terstont eer mens hem soude wachten, ⁵⁰
Och hoe salich sullen dan syn ghereet ⁵¹
Sy die gheheel op syn heyl sullen achten. ⁵²

2 onghetwyfelde: ontwijfelbare

2-3 profecye ons Heeren I. Chr.: profetie omtrent onze Heer J. Chr.

1 beruert: in beroering

2 dus: aldus (ook in reg. 3)

3 bekuert: in verleiding gebracht

4 dwaesheyt groot t'ordonneren: grote dwaasheid te beramen

5 Princen: vorsten

* K.j.r^o

6-7 alsulcken ouermoet te muyten: zulk een verwatenheid, dat zij dorsten te muiten

7 ia: zelfs; t'aenueerden: te beginnen

8 goet: edel

9 gelyck: tegelijk, ter zelfder tijd

10 me: mee; bynden: binden

11 verworpen wy van ons: laten wij van ons afwerpen; in elcken wyck: overal

12 daer sy ... brillen: waarmee zij ons willen bedwingen

14 niet: niets (anders); met heur: om hen

15 veel min dan een boone: volstrekt niets

16 niet: niets

17 ghestoort: vertoornd

18 met groot ghecrijs: met schrikaanjagende luide stem; straffelyck: streng, bars

20 inde bane: op het slagveld (waar de koningen zich voor de strijd tegen Hem hebben verzameld)

22 dus erch: zó kwaad, zó schandelijk

25 ick: (hier spreekt de door God verkozen en gezalfde koning zelf)

26 sal... gegheuen: zal het oordeel uitspreken, dat door Hem is geveld

27 onuersaecht: (hier enkel een versterking bij ‘gheseyt’, ongeveer in de betekenis van:) zonder aarzeling, onomwonden

28 doe leuen: het leven schenk

29 t'eender eruen: als erfdeel

* K.j.v^o

30 haest: spoedig

32 dat sal gaen: dat het zich zal uitstrekken

33 roey: roede, schepter

34 heur: hen

35-36 en lustet v... tot schanden: en wanneer gij wilt, zult gij hen, die immers uw eigendom zijn, verbrijzelen als een aarden vat ter onere (vgl. Romeinen 9:21; de bedoeling is: als een stuk aardewerk, bestemd voor weinig eervol gebruik)

37 Princen: vorsten

38 voorts: voortaan

39 van: over

40 neemt v less' ...tyt: leert hieruit thans uw les

41 stelt v Dienaers: gedraagt u als dienaars

43 syn te syn verheucht v alle seer: verheugt er u allen zeer in, de Zijnen te zijn

44 hebbende ... versaghen: terwijl gij er altijd bang voor zijt Hem te vertoornen

45 seyndt: zendt

46 dat hy hem ...druckelyck: opdat Hij Zich niet hartstochtelijk vertoorne

49 onuerhuets: onverwachts; synen tooren heet: Zijn brandende toorn

50 eer mens hem soude wachten: eer men er op verdacht zou zijn

51 ghereet: ongetwijfeld, stellig

52 op syn heyl sullen achten: zich zullen bekommeren om Zijn heil.

Psalm II.

1Dese Psalm leert, dat David end sijn Rycke, een voor-2beeldt Christi ende syns eewighen Koninghrycks geweest 3 sij. Item hoe die vianden Christi ende syner Kercken met 4 schanden vergaen sullen.

Waerom raest dat volck met sulcken hooghmoedt?
Waerom komen die heydenen te samen?
Wat is datse vergeefs so woeden doet?
End raetslaen van dinghen die niet en betamen?

Die Koningen hen tesamen verbinden,

Die voornaemst' al sijn ooc daer toe bedacht,
Godt te bestrijden sy hen onderwinden,
End synen gesalfden met grooter macht.

Sy spreken t'saem, Laet ons breken met een,
Haer banden al, daer met sy ons verstricken:
End t'iock dats' ons hart opleggen gemeen,
Laet ons verwerpen end breken in sticken.

Maer Godt die den hemel bewoent gepresen,

Sal se belachen, want haer doen hy siet,
Haer opstel sal van hem bespottet wesen,
Want het is ydel, end Godt acht het niet.

Hy sals' aenspreken elck by synen naem,
In sijn gramschap die grootlicks is te vruchten:
Hy salse verbaest maeken al te saem,
In syn toornicheit die seer is te duchten.

End sal spreken: Ghy Koningen wilt hooren,

Van waer komt v dese raetslagh so ergh?
Ick heb myn Koningh gesalft end verkoren,
Ouer Zion mynen heyligen bergh.

End ick sijn Koningh van hem toebereydt,
Sal Godts oordeel spreken voor yders ooren:
T'welck is, dat hy my klaerlick heeft geseyt,
Ghy sijt myn Soen huyden van my geboren.

Begeert van my ick sal v t'eender eruen,

Veel volckeren haest maeken onderdaen:
Een alsulck rijck sult ghy van my verweruen,
Dat tot den eynden des eertrycks sal gaen.

Ghy sult draegen eenen yseren staf,
Om die al te dwingen dats' v doen eere:
Ghy sults' inden windt verstroyen als kaf,
End morselen als een eerden vat teere.

Dies ghy Koninghen end Vorsten der eerden,

Wilt myn onderwys met herten ontfaen,
End ghy Rechters wilt met ootmoet aenueerden,
T'goet vermaen dat v van my werdt gedaen.

Dient Godt met kinderlicke vreese goet,
Vreest sijn gramschap end soeckt hem te behaegen:
Verblijdt v, end beeft voor hem met ootmoet,
Siet dat ghy hem geen oorsaeck geeft te klaegen.

Kusset den Soen dien hy v heeft gesonden,

Dat hy niet gram sy ouer uwe daet,
Op dat ghy haest t'saem niet werdt verslonden,
End in uwen wegh niet schricklick vergaet.

Want sijn gramschap ontsteeckt seer haest en brandt,
Gelijck een vuer als men daer op niet achtet:
Och hoe salich is hy in sulcken staet,
Die hem vertraut end op sijn goetheit wachtet.

Pseav. II. Cl. Ma.
Quare fremuerunt gentes.

1Icy void-on comment Dauid et son royaume sont vraye 2 figure et indubitable prophetie de Iesus Christ et son regne.

Pourquoy font bruit & s'assemblent les gens?

Quelle folie à murmurer les meine?
Pourquoy sont tant les peuples diligens,
A mettre sus vne entreprise vaine?

Bandez se sont les grans Roys de la terre:

Et les primats ont bien tant presumé,
De conspirer & vouloir faire guerre
Tous contre Dieu & son Roy bien aimé.

Disans entr' eux, Desrompons & brisons

Tous les liens, dont lier nous pretendent:
Au loin de nous iettons & mesprisons
Le ioug, lequel mettre sur nous s'attendent:

Mais cestuy-la qui les hauts cieux habite,

Ne s'en fera que rire de là haut:
Le tout-puissant de leur facon despite
Se moquera. Car d'eux il ne luy chaut.

Lors, s'il luy plaist, parler à eux viendra

En son courroux, plus qu'autre espouuantable:
Et tous ensemble estonnez les rendra
En sa fureur terrible & redoutable.

Rois, dira-il, d'où vient ceste entreprise?

De mon vray Roy i'ay fait election,
Ie l'ay sacré, sa couronne il a prise
Sur mon tressaint & haut mont de Sion.

Et ie qui suis le Roy qui luy ay pleu,

Raconteray sa sentence donnée:
C'est qu'il m'a dit, Tu es mon Fils eleu,
Engendré t'ay ceste heureuse iournée.

Demande moy: & pour ton heritage

Subiets à toy tous peuples ie rendray,

Et ton empire aura cest auantage,
Que iusqu' aux bords du monde l'estendray.

Verge de fer en ta main porteras

Pour les dompter, & les tenir en serre:
Et s'il te plaist, menu les briseras
Aussi aisé comme vn vaisseau de terre.

Maintenant donc, ô vous & Rois & Princes,

Plus entendus & sages deuenez:
Iuges aussi de terres & prouinces,
Instruction à ceste heure prenez.

Du Seigneur Dieu seruiteurs rendez-vous,

Craignez son ire, & luy vueillez complaire,
Et d'estre à luy vous resiouissez tous,
Ayans tousiours crainte de luy desplaire.

Faites hommage au Fils qu'il vous enuoye,

Que courroucé ne soit amerement:
Afin aussi que de vie & de voye
Ne perissiez trop malheureusement.

Car tout à coup son courroux rigoureux

S'embrasera qu'on ne s'en donra garde:
O combien lors ceux-la seront heureux,
Qui se seront mis en sa sauue-garde!

^*Den 3. Psalm.

1Dauid besprongen synde van een groote heercracht, ¹ 2 verbaest hem met den iersten, maer terstont neemt hy ² 3 soo grooten betrouwen in Godt, nae den male dat hy ³ 4 syn hulpe ende bystandt aengheroepen heeft, dat hy 5 hem versekert houdt voorspoet ende seghen tseghen ⁵ 6 syn vyanden te hebben.

O Heer wat synder al ¹
Die suecken mynen val, ²
En my stooren en quellen! ³
Veel vyanden voorwaer
Te velde maken haer, ⁵
En heur teghen my stellen. ⁶

Seer veel sien icker by ⁷
Die al segghen van my: ⁸
Syn crachten syn ghebroken,
Synen Godt laet hem (siet)
Nu sitten int verdriet.
Tis dwaesselyck ghesproken:

Want ghy syt mynen schilt,
Die my beschermen wilt,
^*Myn hoope, ende myn leuen;
Ghy syt (diet wil verstaen) ¹⁶
Die maeckt dat ick mach gaen ¹⁷
Met den hoofde op gheheuen.

Ick hebbe myn ghebet
En hope op Godt gheset,
En hem ghedaen myn clachte:
En hy en heeft my niet
Ghelaten int verdriet,
Maer maeckt myn lyden sachte.

Dus sal ick dan met lust
Slapen vry en gherust; ²⁶
Sonder vreesé oft schade:
En sal voort weer ontwaeckt ²⁸
Worden, vry onghelaeckt, ²⁹
Deur Godts schoone ghenade.

Hondert duysent versaemt ³¹
En sullen niet beschaemt
My maken hoe syt dryuen: ³³
Ia al quamen sy my
Besluyten noch daer by, ³⁵
K'en sal niet beschaemt blyuen. ³⁶

Coemt Godt toont dat ghy syt
^*Met my tot alder tyt
Op dat ghy myn vyanden
Opt kinnenbacken slaet, ⁴⁰
En heur soo met der daet ⁴¹
Ontstucken breeckt heur tanden. ⁴²

Tis van v Heeré goet
Datmen verwachten moet
Hulpé vroech ende spade.
Want ouer v volck hier
Stortt ghy seer goedertier
Mildelyck v ghenade.

* K.ij.r^o

1 van een groote heercracht: door een grote legermacht

2 verbaest hem met den iersten: is aanvankelijk ontsteld

3 nae den male dat: nadat

5 hem: zich; tseghen: tegen

1 wat synder al: wat zijn er aldoor

2 suecken: zoeken

3 stooren: hinderen, kwellen

5 te velde maken haer: trekken te velde

6 heur: zich

7 sien icker by: zie ik er daaronder

8 al: aldoor

* K.ij.v^o

16 diet wil verstaen: (ik zeg dit voor ieder) die het wil horen

17 die maeckt: degene die maakt; mach: kan

26 vry: verheugd, blij

28 voort: vervolgens, daarna; ontwaeckt: gewekt

29 vry onghelaeckt: volkomen ongeschonden, ongedeerd

31 hondert duysent versaemt: honderdduizend man bijeenverzameld, een leger van honderdduizend man

33 hoe syt dryuen: hoe zij het ook aanleggen

35 besluyten: omsingelen

36 beschaemt blyuen: te schande gemaakt, verslagen worden (ook in reg. 32 gaat de betekenis van ‘beschaemt’ in de richting van ‘verslagen’)

* K.iij.r^o

40 kinnenbacken: wang, kaak

41 heur: hun

42 ontstucken: stuk, kapot.

Psalm III.

1Dauid bestreden synde van een groote heerkracht is een 2 weynich verbaest: doch vertraut hy op Godt, ende maeckt 3 eenen moet: End nae dat hy Godt gebeden heeft, werdt hy 4 versekert, dat hy al sijn vianden ouerwinnen sal.

Hoe veel is des volcks Heer,
Dat my benydt so seer?
Hoe veel menschen my quellen?
Hoe veel vianden myn,
Nu sterck te velde sijn,
Die hen tegen my stellen?

Ick sie daer veel voorwaer,

Die tot my spreken klaer:
Vergaen sijn al syn krachten,
Sijn Godt die helpt hem niet,
In dit cruys end verdriet:
Maer t' sijn ydel gedachten.

Want ghy sijt Heer myn schildt,
Die my beschermen wilt,
End my eere wilt geuen.
Ghy doet dat ick voortaen,
Magh vry opentlick gaen,
Met den hoofd' opgeheuen.

Ick hebb' in myn elendt,

Myn stem tot Godt gewendt,
End geklaeght in dit wesen,
Hy heeft oock nae sijn Woort,
Myn klacht' altyt verhoort,
Van synen bergh gepresen.

Dies sal ick rust' ontfaen,
End seker slapen gaen,
Bewaert voor alle schaede.
Ick sal des morgens klaer,
Ontwaeken sonder vaer,
Want Godt wilt my slaen gaede.

Hondert duysent by een,

Deden my vreese geen,
Wanneer se sulcks aenuyngen,
End my wilden met haest,
Om te maeken verbaest,
Verstricken end omryngen.

Komt Heer, toont dat ghy sijt
Met my tot aller tydt.
End dat ghy myn vianden,
Opt' kinnebacken slaet,
End hen breeckt met der daet,
In stucken haere tanden.

Van v ist O Heer goet,

Datmen verwachten moet,
Hulp' end troost vroegh ende spaede:
Want ouer v volck hier,
Stortt ghy Heer goedertier,
Seer rycklick v' ghenaede.

Pseav. III. Cl. Ma.
Domine, quid multiplicati sunt.

1Dauid assailly d'vne grosse armée, s'estonne du commence-2ment: puis prend vne si grande fiance en Dieu, qu' apres 3 l'auoir imploré, il s'asseure de la victoire.

O Seigneur que de gens,

A nuire diligens,
Qui me troublent & greuent,
Mon Dieu que d'ennemis,
Qui aux champs se sont mis,
Et contre moy s'esleuent!

Certes plusieurs i'en voy,

Qui vont disant de moy,
Sa force est abolie:
Plus ne trouue en son Dieu
Secours en aucun lieu,
Mais c'est à eux folie.

Car tu es mon tresseur

Bouclier & defenseur,
Et ma gloire esprouuée:
C'est toy, à bref parler,
Qui fais que puis aller
Haut la teste leuée.

I'ay crié de ma voix

Au Seigneur maintes-fois,
Luy faisant ma complainte:
Et ne m'a repoussé,
Mais tousiours exaucé
De sa montagne sainte.

Dont coucher m'en iray,

En seurté dormiray,
Sans crainte de mesgarde:
Puis me reueilleray,
Et sans peur veilleray
Ayant Dieu pour ma garde.

Cent mil' hommes de front

Craindre ne me feront,
Encor' qu'ils l'entreprinssent:
Et que pour m'estonner,
Clorre & enuironner
De tous costez me vinssent.

Vien donc, declare toy

Pour moy, mon Dieu mon Roy,
Qui de buffes renuerses
Mes ennemis mordens,
Et qui leur romps les dents
Et leurs gueules peruerses.

C'est de toy Dieu treshaut,

De qui attendre faut
Vray secours & defense:
Car sur ton peuple estens
Tousiours, en lieu & temps,
Ta grand' beneficence.

Den 4. Psalm.

1Dauid aenroept Godt als Absalon den oproer teghen hem ^1-2 2 maeckte. Hy berispt de Vorsten van Israel datse teghen 3 hem muyten, ende roeptse tot leetwesen, voorts sluytende ^{3 3-4} 4 seyt dat hy hem alsdan wel getroost vint, als hy Gode te ^{4 4-5} 5 rechte betrout.

Als ick v roep wilt my verhoren
O Godt die mijn gherechtheyt syt, ²
Doet mijn herte cranc vreucht oorboren, ³
En wilt my oock toch niet verstoren, ⁴
Maer verheft mijn gebet altyt. ⁵

^*O ghy wreede menschen hoe langhe

Sult ghy dus soecken mijn misval? ⁷
Hoe lang' sult ghy de boosheyt stranghe, ⁸
De leughens der ydelheyt pranghe ⁹
Soecken en wenschen groot en smal? ¹⁰

Weet dat Godt my hier in dit leuen
Ouer syn volck sonder ghetal ¹²
Voor synen Coninck heeft verheuen, ¹³
Die mijn suchten, kermen en beuen ¹⁴
Vanden Hemel verhooren sal:

Dus ghy die nv vreest al syn wercken

Wacht v tseghens hem te misdoen, ¹⁷
En wilt nou op v bedde bemercken ¹⁸
Syn groote cracht niet om verstercken: ¹⁹
Houdt op van my te quellen coen.
En voorts offert reyn offerhande
Met vermeerder herten en moet, ²²
En maeckt van v misdaden schande ²³
Stellende op Gode goederhande ²⁴
V hope en v betrouwen goet.

Veel segghen: wie sal tonser leeren ²⁶

Oueruloedich ons toonen t' goet?
Nae v goetheyt o Heer der Heeren ^28
*Wilt de claerheyt ws aensichts keeren ²⁹
Op my en myne met voorspoet. ³⁰

Want ick heb meer vreuchden ontfanghen
Deur de schoonheyt ws aensichts claer,
Dan sy die hier naer heur verlanghen
Olie en wijn met vollen ganghen ³⁴
Hebben, en een goet cooren iaer.

Soo dat ick in peys ende vrede

Slapen sal gaen seer wel gherust, ³⁷
Want v goetheyt vuecht dat soó mede ³⁸
En versekert my op deés stede ³⁹
Dat ick ghebieden sal met lust. ⁴⁰

1-2 als Absalon den oproer teghen hem maeckte: vgl. 2 Samuel 15-18

3 roeptse tot leetwesen: vermaant ze tot berouw

3-4 voorts sluytende seyt: vervolgens besluit hij met te zeggen

4 hem: zich; wel: goed, zeer

4-5 Gode te rechte betrout: op de juiste wijze op God vertrouwt

2 gherechtheyt: gerechtigheid

3 doet mijn .... oorboren: doe mijn zwakke (zieke) hart vreugde genieten

4 verstoren: verdelgen

5 verheft: hef tot U op

* K.iij.v^o

7 dus: aldus; misval: ongeluk

8 boosheyt stranghe: strenge, wrede, boosheid

9 de leughens ... pranghe: de leugens, de knellende banden van de ijdelheid

10 groot en smal: gij groten en kleinen, aanzienlijken zowel als onaanzienlijken

12 sonder ghetal: ontelbaar

13 voor: tot

14 die: (slaat terug op ‘God’ in reg. 11)

17 tseghens: tegen

18 nou bemercken: nauwkeurig aandacht schenken aan

19 niet om verstercken: onovertrefbaar sterk

22 met verneerder herten en moet: met ootmoedig hart en gemoed

23 maeckt van v misdaden schande: schaamt u over uw misdaden

24 goederhande: goedertieren

26 tonser leeren: tot onze lering

28 nae v goetheyt: naar (in overeenstemming met) Uw goedheid

* K.iiij.r^o

29 de claerheyt: het licht, de heerlijkheid

30 myne: de mijnen

34 met vollen ganghen: in overvloed

37 seer wel gherust: volkomen rustig

38 vuecht dat soo mede: schikt, bestuurt ook dit (nl. het slapen) zo

39 op deés stede: op dit ogenblik, nu

40 ghebieden sal met lust: (eenmaal) in vreugde zal heersen.

Psalm IIII.

1Dauid bid Godt in den oproer dien Absalom maeckte, ende 2 vermaent die Vorsten Israels, die teghen hem opstonden tot 3 bekeeringe, ende betuyght, dat hy hem als dan wel ghetroost 4 vindt, als hy Godt recht vertrouwt.

Als ick v bidd' opent v ooren,
O Heer myne gerechticheit,
Laet myn hert' bang' uwen troost hooren,
End v stedes komen te vooren,
Myn gebedt nae v goedicheit.

Hoe langh sult ghy soecken ghy Heeren,

Myn eer te schenden met hooghmoet,
End v tot ydelheit bekeeren,
Die luegen oock t'uwer oneeren,
So liefhebben als ghy nu doet?

Bekent dat Godt my in dit leuen,
Bouen die ander menschen al,
Tot eenen Koningh heeft verheuen,
Die myn suchten ende myn beuen,
Van den hemel verhooren sal.

So ghy gram werdt, wacht v van sonden

Misdoet niet tegen synen wil,
Op uwen legher wilt doergronden
Dit werck. Laet af tot desen stonden,
My te quellen met dit gheschil.
Offert dan een oprecht' offrande,
Met verslagen hert' end ghemoet.
Betert v van dees sonde end schande,
End stelt op Godt (seer goederhande)
Geheel al v vertrauwen goet.

Veel spreeken: Hoe kan hy ons leeren,

Dat goed is end Godt aengenaem?
Nae v goedtheit wilt Heer der Heeren,
V lieflick aenschyn doch eens keeren,
Tot my end' al de myne t'saem.

Want meer blijdschap is my gegeuen,
Doer v aenschyn Heer goedertier,
Dan hen is die hier syn verheuen,
Die met veel wyns end koorens leuen,
Hebbende haeren nootdruft hier.

Dus sal ick my in goeden vrede,

Nederleggen end slapen wel,
Want v goetheit beschickt dit mede,
Die my doet hopen hier beneden,
End int' Ryck doet hebben beuel.

Pseav. IIII. Cl. Ma.
Quum inuocarem exaudiuit.

1En la conspiration d'Absalon il inuoque Dieu, reprend les 2 Princes d'Israel, conspirans contre luy, les appele, à repen-3tance, et conclud qu'il se trouue bien de se fier en Dieu.

Qvand ie t'inuoque, helas, escoute,

O Dieu de ma cause & raison:
Mon coeur serré au large boute:
De ta pitié ne me reboute,
Mais exauce mon oraison.

Iusqaes à quand gens inhumaines,

Ma gloire abatre tacherez?
Iusques à quand emprises vaines,
Sans fruit & d'abusion pleines,
Aimerez-vous, & chercherez?

Sachez, puis qu'il Le conuient dire,

Que Dieu pour son Roy gracieux,
Entre tous m'a voulu elire:
Et si à luy crie & souspire,
Il m'entendra de ses hauts cieux.

Tremblez donques de telle chose,

Sans plus contre son vueil pecher:
Pensez en vous ce que propose,
Dessus vos licts en chambre close,
Et cessez de plus me fascher.

Puis offrez iuste sacrifice,

De coeur contrit, bien humblement,
Pour repentance d'vn tel vice:
Mettans au Seigneur Dieu propice
Vos fiances entierement.

Plusieurs gens disent, Qui sera-ce,

Qui nous fera voir force biens?
O Seigneur par ta sainte grace,
Vueilles la clarté de ta face
Esleuer sur moy & les miens.

Car plus de ioye m'est donnée

Par ce moyen, ô Dieu treshaut,
Que n'ont ceux qui ont grand' année
De froment & bonne vinée,
D'huiles & tout ce qu'il leur faut.

Si qu'en paix & en seurté bonne

Coucheray & reposeray.
Car, Seigneur, ta bonté l'ordonne,
Et elle seule espoir me donne,
Que seur & seul regnant seray.

Den 5. Psalm. ^*

1Dauid ballinck synde, veel gheleden hebbende, ende 2 verwachtende noch meer te lyden deur d'opruyen der 3 pluymstryckers die ontrent Saul waren, Stiert syn ghebet ³ 4 tot den Heere, En voorts vertroost hy hem seluen, als hy ⁴ 5 ghedachtich wort dat Godt de quade altyts haet, ende 6 de goede gunstich is.

Ghehoor o Godt wilt my toch gheuen,
En mijn woorden wilt toch verstaen, ^2
*Wilt oock wel neerstich gade slaen, ³
Waerom mijn hert dus sucht met beuen, ⁴

Heeré verheuen.

Verstaet toch mijn clachte ghestadich ⁶
Mijn Godt, mijn Coninck groot gheacht,
Want ick alleene met aendacht ⁸
V bid o Heeré seer ghenadich

Endé weldadich.

Des morghens eert beghint te daghen,
Sult ghy my Heer gheuen ghehoor:
Want ick v vroech sonder ghestoor ¹³
Vierich sal bidden ende claghen,

Sonder vertraghen. ¹⁵

Ghy syt de Godt die de boosheden
Niet en bemint, maer wederstaet:
Ghy versmaet de doenders van tquaet,
En heur boosé en valsche seden ¹⁹

Sult ghy vertreden.

Nummermeer en sullen die quade ²¹
Heur vertoonen doruen voor v. ²²
Want altyts, voor, naer ende nv ²³
Haet ghyse, die sonder ghenade ²⁴

Syn, vroech en spade.

^*V gramschappé sult ghy bewysen
Ouer de leughenaers ghemeyn: ²⁷
Bedrieghers, dootslaghers onreyn,
Syn voor Gode (diemen moet prysen)

Een groot afgrysen.

Maer deur v groote deucht ghepresen ³¹
Die ghy my bewyst, sal ick gaen
Om v mijn Godt te roepen aen
In v huys, daer ick sal deur desen ³⁴

Godtvruchtich wesen.

Gheen waerheyt en spreken haer monden, ³⁶
Haer herten syn erch als fenyn, ³⁷
Heur kelen open grauen syn,
Heur tonghen syn tot allen stonden ³⁹

Gheueyst beuonden. ⁴⁰

Betoont heur, Heere datse dwalen, ⁴¹
Heur opset wilt te niete doen, ⁴²
Verderftse om heur boosheyt seer coen,
Want sy hun herten toch verstaelen ⁴⁴

Tseghen v paelen. ⁴⁵

Maer laetsé verheucht worden Heere,
Die op v betrouwen altyt:
Laetse toch altyts syn verblyt,
^*Met alle die soecken v eere,

Tot elcken keere. ⁵⁰

Want ghy syt milt en oueruloedich,
En ghy beschermt den goeden man,
Voor alle dat hem deeren can, ⁵³
Ghelyck den schilt ons is behoedich ⁵⁴

Voor wonden bloedich.

* In deze Psalm is tussen vss. 35 en 36 blijkbaar een strofe weggevallen

3 pluymstryckers: vleiers; ontrent: bij; stiert: zendt op

4 hem seluen: zichzelf

2 verstaen: horen (ook in reg. 6)

* K.iiij.v^o

3 wel neerstich: heel ernstig; gade slaen: er op letten

4 dus: aldus

6 ghestadich: (behoort bij ‘clachte’)

8 alleene: (behoort bij ‘V’ in reg. 9); met aendacht: in vroomheid

13 sonder ghestoor: zonder door iets gestoord te worden, (of:) zonder mij door iets te laten storen

15 sonder vertraghen: zonder daarin te verslappen

19 seden: levenswijze

21 nummermeer: nooit

22 heur: zich; doruen: durven

23 voor, naer ende nv: vroeger en later (voor en na) zowel als nu

24 ghenade: ootmoed

* K.v.r^o

27 ghemeyn: allen tezamen

31 deucht: goedheid, gunst

34 daer: waar; deur desen: hierom

36 haer: hun (nl. van de bozen uit reg. 27. en 28)

37 erch: boosaardig; fenyn: vergift

39 tot allen stonden: altijd

40 gheueyst: geveinsd, huichelachtig

41 betoont heur: bewijs hun

42 opset: plan

44 verstaelen: versterken, verharden

45 tseghen v paelen: tegen Uw verordeningen

* K.v.v^o

50 tot elcken keere: telkens weer

53 alle dat: alles wat

54 den schilt ons is behoedich: het schild ons behoedt.

Psalm V.

1Dauid verbannen sijnde, ende veel lydende, verwacht noch 2 meer lydens doer de pluymstryckers die ontrent Saul waren: 3 Daerom bidt hy Godt, ouerleggende dat hy die boose altyt 4 haetet, ende goetgunstich is den vromen.

Verhoort O Godt myn woorden klachtigh,
Laet uw' ooren op sijn gedaen:
End wilt doch d'oorsaecke verstaen,
Myns klagens end suchtens eendrachtigh,

O Heer almachtigh.

Hebt acht op myn suchten ghestadigh,
Myn Godt end Koningh groot gheacht,
Dewyl' ick tot v met aendacht
Myn smeeken doe, O Heer genaedigh,

Ende weldaedigh.

Des morgens vroegh, voor den daegraede,
Sult ghy my verhooren eenpaer,
Want seer vroegh sal ick v voorwaer,
Bidden, wachtende vroegh end spaede,

Op v' ghenaede.

Ghy sijt een Godt die de boosheden,
Niet en bemindt, maer wederstaet.
By v sijn de boosdaeders quaet,
Met haeren doen end boose zeden

Gantsch niet gheleden.

Die dwaesen die nae v niet vraeghen,
Sullen voor v verschynen niet,
Want ghy die haetet so men siet,
Die boosheit doen, sonder vertzaeghen,

Iae met behaeghen.

Ghy sult vwe gramschap bewysen,
Ouer die Lueghenaers gemeen:
Doodslagers, Bedriegers met een,
Syn voor Godt (dien elck mensch moet prysen)

Een groot afgrysen.

Maer doer uwe goetheit hoogh' gepresen,
Die ghy my bewyst, sal ick gaen,
Om v, O Heer te roepen aen,
In v huys, daer ick sal mids desen,

Godtvruchtigh wesen.

Geleydt my Heer, end laet doch blycken
Aen my v goedtheit, dat my niet
Myn haeters bringen in 't verdriet,
Leydt my uwen pad desgelycken,

Sonder afwycken.

Daer is gheen waerheit in haer monden,
Haer hert is valsch, arghlistich, straf,
Haer keel is als een open graf,
Haer tongh' is vol smeeckens beuonden,

Tot allen stonden.

Verderfts' end doet te niet haer naemen,
Breeckt haer raetslaegen end haer doen,
Verstroyt s' om haer boosheit seer koen,
Want Heer sy soecken alle t'saemen

V te beschaemen.

Maer verhueght hen t'gemoet end sinnen,
Die op v vertrouwen altydt,
Dats' in v Heer werden verblijdt,
Die uwen naem in 't herte binnen

Trauwlick beminnen.

Want ghy sijt mildt end ouervloedigh
Den vromen man, Heer goedertier,
Met uwe gunst deckt ghy hem schier,
Als met den schildt, Ghy sijt so goedigh,

End seer langhmoedigh.

Pseavme V. Cl. Ma.
Verba mea auribus.

1Dauid en exil ayant beaucoup souffert, et s'atendant souffrir 2 d'auantage par les flatteurs qui estoyent autour de Saul, 3 dresse sa priere à Dieu: puis se console quand il pense que 4 le Seigneur a tousiours les mauuais en haine, et qu'il fauorise 5 les bons.

Avx paroles que ie veux dire

Plaise toy l'oreille prester,
Et à cognoistre t'arrester,
Pourquoy mon coeur pense & souspire,

Souuerain Sire.

Entens à la voix tresardente

De ma clameur, mon Dieu mon Roy,
Veu que tant seulement à toy
Ma supplication presente,

I'offre & presente.

Matin deuant que iour il face,

S'il te plaist, tu m'exauceras,
Car bien matin prié seras
De moy, leuant au ciel la face,

Attendant grace.

Tu es le vray Dieu, qui meschance

N'aimes point ne malignité:
Et auec qui en verité,
Malfaicteurs n'auront accointance,

Ne demeurance.

Iamais le fol & temeraire

N'ose apparoir deuant tes yeux:
Car tousiours te sont odieux
Ceux qui prennent plaisir à faire

Mauuais affaire.

Ta fureur perd & extermine

Finalement tous les menteurs:
Quand aux meurtriers & decepteurs,
Celuy qui terre & ciel domine

Les abomine.

Mais moy en la grand' bonté mainte,

Laquelle m'as fait sauourer,
Iray encores t'adorer
En ton Temple, en ta maison sainte,

Dessous ta crainte.

Mon Dieu, guide moy & conuoye

Par ta bonté, que ne sois mis
Sous la main de mes ennemis,
Et dresse deuant moy ta voye,

Que ne foruoye.

Leur bouche rien de vray n'ameine,

Leur coeur est feint, faux & couuert:
Leur gosier vn sepulchre ouuert:
De flaterie fausse & vaine

Leur langue est pleine.

O Dieu, monstre leur qu'ils mesprennent:

Ce qu'ils pensent faire, deffaits:
Chasse-les pour leurs grands meffaits:
Car c'est contre toy qu'ils se prennent,

Tant entreprennent.

Et que tous ceux se resiouissent

Qui en toy ont espoir & foy:
Ioye auront sans fin dessous toy,
Auec ceux qui ton Nom cherissent,

Et te benissent.

Car de bien faire tu es large

A l'homme iuste, ô vray Sauueur,
Et le couures de ta faueur
Tout ainsi comme d'vne targe,

Espesse & large.

Den 6. Psalm.

1Dauid vanden Heere ghestraft synde, bekent dat hi deur ¹ 2 syn misdaet Gods gramschap op hem verweckt heeft: ² 3 ende om ontlast ende verfraeyt te worden, bidt hy om ³ 4 vergiffenisse van synen sonden: hem beclaghende dat hy ⁴ 5 hem niet en sal cunnen louen, ten sy dat hy hem treckt ⁵ 6 wten perykele des doots: daer na hem versterct hebbende, ⁶ 7 maeckt hy de gratie des Heeren groot, ende keert syn ^{7 7-8} 8 redene tot syn vyanden, die heur in syn lyden verblyden. ⁸

In uwen toren Heere ¹
(Want ick my tot v keere)
En straft myn sonden niet:
En in euelen moede ^4
*En gheeft my niet v roede
Die ick verdient heb' (siet).

Maer wilt toch v ghenade
Ouer my vroech en spade
Stortten, want ick ben cranck:
Ghesontheyt wilt my gheuen,
Want siel en lijf my beuen
Deur mijnder sonden stanck. ¹²

Droefheyt coemt my berueren, ¹³
Alle mijn sinnen trueren, ¹⁴
Mynen gheest is ontstelt:
O Heeré der ghenaden
Wanneer sult ghy ontladen ¹⁷
My van dit swaer ghewelt?

Wilt v tot mywaerts keeren,
Ende dit swaer verseeren ²⁰
Dat my quelt drijft van my:
Seer groot syn mijn misdaden,
Maer wilt my wt ghenaden
Maken van sonden vry.

Want in des doots afgrysen ^25
*En salmen toch niet prysen
Vwe godheyt bequaem: ²⁷
Wie salder inder hellen,
V glorié vertellen,
Oft prysen uwen naem?

Van kermen en van suchten
Ben ick vermoeyt deur duchten. ³²
Soo dat ick alle nacht
Mynen legher met schreyen ³⁴
Nat make sonder beyen ³⁵
Met myn tranen onsacht. ³⁶

Myn ghedaente met allen ³⁷
Is Heeré gans veruallen,
Deur gheduerich gheclach:
Siendé aen alle syen ⁴⁰
Myn vyanden verblyen ⁴¹
Ouer my met ghelach.

Ghy boose ghy moet wyken,
Ghy wreede gaet oock stryken, ⁴⁴
Vertreckt, vertreckt van hier:
Want den Godt goet en schoone ⁴⁶
Heeft myn clachté ghewoone, ⁴⁷
Verhoort seer goedertier. ⁴⁸

Godt en heeft niet verslaghen ⁴⁹
Myn kermen noch myn claghen;
^*Maer ontfanckt myn ghebet:
Myn clachten hem beweghen
Ick heb van hem vercreghen
Myn begheerte en veel bet. ⁵⁴

Dus moeten dan met schanden,
Wycken al myn vyanden,
Die my dus lastich syn: ⁵⁷
Van my moeten sy wyken,
Heur oneere moet blyken, ⁵⁹
Deur Gods sueticheyt fyn. ⁶⁰

1 vanden: door de

2 op hem: over zich

3 ontlast: (daarvan) verlost; verfraeyt: verblijd, (hier) getroost

4 hem beclaghende: zich er over beklagende

5 hem: nl. God; hy: = God; hem: = David

6 wten perykele des doots: uit het doodsgevaar; hem: zich

7 gratie: genade

7-8 keert syn redene tot: richt het woord tot

8 heur: zich; verblijden: (imperfectum van verbliën).

1 toren: toorn

4 in euelen moede: in gramschap

* [K.6.r^o]

12 deur mijnder sonden stanck: wegens de stank (fig. voor: veelheid en vuilheid) van mijn zonden

13 coemt my berueren: bevangt mij

14 trueren: treuren

17 ontladen: bevrijden

20 dit swaer verseeren: deze zware pijn

25 in des doots afgrysen: in de verschrikking van de dood

* [K.6.v^o]

27 bequaem: op gepaste wijze

32 deur duchten: uit angst (behoort bij ‘kermen’ en ‘suchten’)

34 legher: legerstede, bed

35 sonder beyen: zonder uitstel of oponthoud, voortdurend

36 onsacht: onaangenaam, (hier) bitter

37 ghedaente: uiterlijk voorkomen; met allen: volkomen

40 siende: omdat ik zie

41 verblyen: zich vrolijk maken

44 gaet stryken: verwijdert u

46 schoone: stralend, heerlijk

47 clachté ghewoone: voortdurende klacht

48 goedertier: goedertieren

49 verslaghen: neergeslagen, afgewezen

* [K.7.r^o]

54 en veel bet: en veel méér (beter) dan dat

57 dus lastich syn: zoveel moeite veroorzaken

59 oneere: schande

60 sueticheyt fyn: zuivere goedertierenheid.

Datheen.
Psalm VI.

1Dauid van Godt gestraft sijnde, bekent dat hy doer syn 2 misdaet Godes gramschap verweckt heeft, Ende op dat hy 3 wat verquicket werde, hy biddet om vergeuinghe sijner 4 sonden, om dat hy God niet kan louen, t'en sij dat hy wt 5 die doodelicke benaudtheidt verlost werde. Daer nae (ge-6troost sijnde) pryset Gods goetheit, ende straft die, die hen 7 verblydden in sijn lyden.

Wilt my niet straffen Heere,
Die misdaen heb so seere,
In eenen grammen sin,

In uwen toorn veruaerlick,

Castijdt my niet so swaerlick,
Als ick wel weerdigh bin.

Maer wilt v Heer' ontfaermen,
Ende ouer my erbaermen,
Ick ben seer swack altydt.

Wilt my gesondtheit geuen,

Want myn siel' end lyf beuen,
In desen mynen strydt.

Myn gheest hem oock ontstellet,
Swaer verschricken my quellet,
Vreese maeckt my onvro.

O Heere hoogh ghepresen,

Hoe langhe salt noch wesen,
Dat ick moet blyuen so?

Ach wilt v tot my keeren,
Wilt oock van my doch weeren,
Dees benaudtheit niet kleyn.

Seer groot sijn myn misdaeden,

Maer, wt louter ghenaeden,
Maeckt my Heer daer van reyn.

Want in de doodt seer wreede,
Wie is' die daer verbreede,
V' lof end eer bequaem,

Niemant sal in der hellen,

Vwen prys schoon vertellen,
Noch dancken uwen Naem.

Ick ben moed' end verslaghen,
Van gantsch den nacht te klaghen,
Ick doe swemmen voorwaer,

Myn bedde met myn weenen,

End myn legher met eenen,
In myn traenen eenpaer.

Myn ghedaente met allen,
Is nu (Heer) gantsch vervallen,
Door gheduerigh geklach.

Om dat aen alle zyden,

Myn vianden verblyden,
Voor my met groot ghelach.

Ghy boose wilt nu wycken,
Ghy wreede desgelycken,
Vertreckt nu haest van hier,

Godt heeft myn treurigh klaeghen,

Nae sijn goet welbehaeghen,
Verhoort seer goedertier.

Godt en wil niet verachten
Myn gebedt, noch myn klachten,
Maer hoort my t'syner eer,

Myn beden hem beweghen,

Ick heb van hem verkregen,
Myn begheerten, end meer.

Daerom sijn nu met schanden,
Beswaert al myn vianden,
Verbaest sijn sy gewis,

Teruggh' moeten sy keeren,

Met schaemten end oneeren,
Want my Godt so goet is.

Marot-de Bèze.
Pseavme VI. Cl. Ma.
Domine ne in furore.

1Dauid affligé de la main de Dieu, recognoist auoir par sa 2 coulpe prouoqué l'ire d'iceluy: et à fin d'estre soulagé, 3 demande pardon de ses pechez, se complaind qu'il ne le 4 pourra pas louer, s'il ne le retire du danger de mort: puis 5 s'estant fortifié, magnifie la grace de Dieu, et tourne son 6 propos vers ses ennemis qui se resiouyssoyent de ses maux.

Ne vueille pas, ô Sire,

Me reprendre en ton ire,
Moy qui t'ay irrité.

N'en ta fureur terrible

Me punir de l'horrible
Tourment qu'ay merité.

Ains Seigneur, vien estendre

Sur moy ta pitié tendre:
Car malade me sens.

Santé donques me donne:

Car mon grand mal estonne
Tous mes os & mes sens.

Et mon esprit se trouble,

Grandement & au double,
En extreme soucy.

O Seigneur plein de grace,

Iusques à quand sera-ce
Que me lairras ainsi?

Helas, Sire, retourne,

D'entour de moy destourne,
Ce merueilleux esmoy:

Certes grande est ma faute,

Mais par ta bonté haute,
Ie te pry sauue moy.

Car en la mort cruelle

Il n'est de toy nouuelle,
Memoire ne renom:

Qui penses tu qui die,

Qui loue & psalmodie
En la fosse ton nom?

Toute nuict tant trauaille

Que lict, chalit & paille
En pleurs ie fay noyer:

Et en eau goutte à goutte

S'en va ma couche toute,
Par si fort larmoyer.

Mon oeil plorant sans cesse,

De despit & destresse
En vn grand trouble est mis:

Il est enuieilli d'ire,

De voir entour moy rire
Mes plus grans ennemis.

Sus, sus, arriere iniques,

Deslogez tyranniques
De moy tous à la fois.

Car le Dieu debonnaire,

De ma plainte ordinaire
A bien ouy la voix.

Le Seigneur en arriere

N'a point mis ma priere,
Exaucé m'a des cieux:

Receu a ma demande,

Et ce que luy demande
Accordé m'a & mieux.

Donques honteux deuiennent,

Et pour vaincus se tiennent
Mes aduersaires tous:

Que chacun d'eux s'eslongne

Subit en grand vergongne,
Puis que Dieu m'est si doux.

Den 7. Psalm.

1De Propheet' bidt verlost te syne van de groote veruol- ¹2ghinghe van Saul: Hy sett syn ontschult voort, begheert ² 3 het Coeninckryck dat hem beloeft is, ende beschaemtheyt ³ 4 ouer syn vyanden. Eyndelinge singkt hy dat sy met heur ⁴ 5 eygen sweerden vergaen sullen: En danckter Godt af. ⁵

Myn Godt op v staet myn betrouwen,
Dus wilt my in v hoedé houwen,
Op dat soo veel vyanden fel ³
My niet en oueruallen, snel:

En dat heur Prins' my niet grype, ⁵

^*En my verscheure ende vernype, ⁶
Ghelijck den Leeu dorstich naer d'bloet,
Sonder datmen my bystant doet.

Mijn Godt waer op ick vast wil rusten,
Heb ick misdaen, dat sy met lusten
My segghen nae, en tyghen aen, ^10-11
Heb ick sulcken boosheyt bestaen, ¹²

Heb ick het quaet willen verghelden

Met quaet, soo sy my tonrecht schelden, ¹⁴
Iae heb ick hem gheen deucht ghedaen, ¹⁵
Voor t'quaet van hem tonrecht ontfaen: ¹⁶

Soo willick dat hy my met stryde
Veruolghe, en dat ick schade lyde:
Iae dat hy mijn verwinder sy, ¹⁹
En my mijn eeré roof daer by.

Verheft v dan verheft v Heere,

Ouer desé, en slaetse zeere, ^21-22
Waeckt voor my dat ick gheset sy
Int recht dat ghy beloeft hebt my. ^23-24

Met menichte moet t'volck vergheren ²⁵
Voor uwen Troon niet om vercleren, ²⁶
En ghy daer soo verheuen staet, ²⁷
Om de sake die ons aen gaet:

Daer suldy van t'volck Richter wesen,

^*O hooghe Godt en dan by desen ³⁰
Oordeelt my oock rechtueerdelyck,
Naer mijn verdiensté weerdelyck. ³²

Laet het quaet de quade verslinden,
En laet de goedé het goet vinden:
O Godt die inder herten gaet, ³⁵
En kent de selue goet oft quaet. ³⁶

Godt is mijn borcht en vast betrouwen,

Daer ick op hoop' en op wil bouwen,
Die dé vromé helpt en behoet,
Endé heur ouerwinnen doet. ⁴⁰

Godt is een Rechter tallen stonden, ⁴¹
Goet voor die oprecht syn beuonden, ⁴²
Dies ghelijcx is hy oock ghestelt
Rechter oprecht van die hem quelt. ^43-44

Ist dat de mensch die my beschayen ⁴⁵

Wil, hem van t' quaet niet en wil drayen, ⁴⁶
Soo sal Godt dan syn sweert scherp' maken,
En synen booch spannen om raken. ⁴⁸

Alrée heeft dé Heer' der heerscharen
Syn wapenen tsamen gaen paren: ⁵⁰
Hy maeckt ghereet schichten seer snel ⁵¹
Om te treffen mijn haters fel, ⁵²

En d'ander vol van ydel saken ⁵³

^*Die hem lastich int quaet doen blaken; ⁵⁴
Om voorts te brenghen met verdriet ⁵⁵
Syn ongheual en anders niet. ⁵⁶

Om een groote grachte te grauen,
Sietmen hem sorchfuldichlyck slauen, ⁵⁸
Maer hy sal vallen met misual, ⁵⁹
In de gracht die hy grauen sal.

Het quaet dat hy my wilt bereyden

Sal hem ouer syn hooft verspreyden, ⁶²
Ia ick sie het quaet dat hy doet,
Hem dalen op syn hooft onsoet. ⁶⁴

Hier om gheue ick den grooten Heere,
Om syn recht oordeel prys en eere:
En soo lang' hy my d'leuen iont, ⁶⁷
Sal hem lof singhen mynen mont. ⁶⁸

1 de Propheet': nl. David

2 sett voort: zet uiteen

3 beschaemtheyt: schande

4 eyndelinge: tenslotte; met: door middel van

5 danckter Godt af: dankt er God voor

3 vyanden fel: meedogenloze vijanden

5 Prins': vorst

* [K.7.v^o]

6 vernype: dood knijpe

10-11 dat sy... tyghen aen: (in) datgene, wat zij mij vol vreugde nahouden en waarvan zij mij beschuldigen

12 sulcken boosheyt: zulk een boze daad

14 soo: zoals; tonrecht: ten onrechte; schelden: (hier voor) verwijten

15 hem: nl. mijn vijand (Van der Noot singulariseert plotseling het meervoudige ‘sy’ uit reg. 10 en 14); deucht ghedaen: gunst, dienst bewezen

16 voor: in plaats van, ter vergelding voor; ontfaen: ontvangen, (hier) ondervonden

19 verwinder: overwinnaar

21-22 verheft v ouer dese: sta tegen hen op

23-24 dat ick gheset sy int recht: dat ik in het recht gesteld worde, het recht verkrijge

25 vergheren: samenkomen

26 niet om vercleren: onovertrefbaar in schitterende heerlijkheid

27 en: als, wanneer

* [K.8.r^o]

30 by desen: bij deze gelegenheid

32 naer mijn verdienste weerdelyck: overeenkomstig wat ik verdiend heb

35 inder herten gaet: tot in het hart doordringt

36 kent de selue goet oft quaet: dit kent als goed of slecht

40 heur: hen

41 tallen stonden: altijd

42 die: wie

43-44 dies ghelijcx... quelt: (maar) evenzo is Hij ook een rechtvaardig rechter over wie Hem moeite aandoet, bedroeft

45 ist: is het (zo gesteld); beschayen: schade berokkenen

46 hem drayen: zich (af)wenden

48 om raken: met de bedoeling om de schuldige te treffen

50 tsamen gaen paren: verzameld, bijeengezocht

51 schichten seer snel: zeer snelle pijlen

52 fel: meedogenloos, wreed

53 d'ander: de anderen

* [K.8.v^o]

54 die hem... blaken: die zich in het doen van kwaad tot het uiterste inspannen

55 voorts brenghen: voortbrengen; verdriet: moeite

56 syn: (singularisering van het meervoud uit reg. 53 en 54); ongheual: ongeluk

58 sorchfuldichlyck: nauwgezet, met zorg

59 met misual: rampspoedig, ongelukkig

62 sal hem ouer syn hooft verspreyden: zal zich boven zijn hoofd uitstrekken

64 dalen onsoet: hard neerkomen

67 iont: toestaat, schenkt

68 mynen mont: (nominativus).

Psalm VII.

1Dauid begeert bewaert te wesen voor die groote veruolginghe 2 van Saul, Hy verklaert sijn onschuldt, Ende begheert dat 3 Koninghrycke dat hem beloeft was, ende dat sijn vianden 4 beschaemt werden. Eyndelick spreeckt hy, dat sijn vianden 5 met haeren eyghenen sweerden vergaen sullen, Daer ouer hy 6 oock Godt loeft.

Op v hop' ick Heer t' allen tijden,
Wilt my doch voor al die bevryden,
Die my haeten met onuerstand,
Dat ick hen niet vall' in die hand.

Dat haer ouerste my niet vanghe,

End my als eenen Leewe strange,
Niet verniel' end maeke ter schand',
Bloot sijnde van uwer bystandt.

Godt, op wien ick hop' met verlangen,
Heb' ick myn daeghen sulcks begangen,
Als sy toeschryuen uwen knecht,
Is in myn hand eenigh onrecht,

Heb ick quaed vergolden met quaede,

Ofte gesocht der vromen schaede,
Heb ick dien vergramt met een woort,
Die t' onrecht op my was gestoort:

So moet myn viandt my nae jaegen,
Van hem werd' ick nedergeslaegen,
Hy bringhe myn leuen te niet,
End myn eere daer men op siet.

Staet op Heer, wilt opstaen in eeren,

Vwen toorn teghen hen wilt keeren,
Die my haeten: Helpt my gelijck,
Aen dat beloefde Koninghryck.

Dat volck komme met grooten hoopen,
Tot uwer Maiesteit geloopen,
End op dat wy ons recht ontfaen,
Wilt op uwen Rechterstoel gaen.

Daer sult ghy des volcks Rechter wesen,

En sult (Heer myn toevlucht gepresen)
My nae myne gerechticheit,
Rechten, end nae myn vromicheit.

Van der boosheit wilt een eynd' maeken,
Der boosen, end neemt aen die saeken
Der vromen, ghy die t'aller stond',
Elcks hert' ende nieren doergrondt.

God is myn schilt end myn borcht krachtigh,

Op hem ist dat ick hop' aendachtigh,
Die de vrome helpt end behoedt,
Ende sy ouerwinnen doet.

Godt is een oprecht Rechter machtigh,
Des vromen mans, die hem valt klachtigh,
Hy is oock dier Rechter bekent,
Die hem vertoornen sonder eyndt.

Ist dat hy, die my soeckt t' onteeren,

Niet wilt afstaen, noch hem bekeeren,
Godt sal scherpen sijn sweerdt seer fel,
End schieten met den boghe snel.

Van nu heeft bereydt Godt almachtigh,
Doodlick geschutt, end waepen krachtigh,
Hy maeckt pylen ter straff' bequaem,
Der ghener die my haeten t'saem.

Een ander heeft quaed in sijn sinnen,

Hy is swangher met onrecht binnen,
Dies sal hy baeren anders niet,
Dan enckel leughen met verdriet.

Om eenen diepen put te graeuen,
Siet men hem neerstelicken slaeuen,
Maer in den put sal hy vergaen,
Dien hy my te graeuen vanght aen.

Dat quaedt dat hy heeft voorgenomen,

My te doen, sal op sijn hooft komen,
Iae t'quaed dat hy doet ouer al,
Op sijnen kop haest vallen sal.

Dies myn hert' Godt daerom nu pryset,
Dat hy gerechticheit bewyset,
End so langh' als ick leue vry,
Sal ick den Heere singhen bly.

Pseavme VII. Cl. Ma.
Domine Deus meus in te speraui.

1Il prie d'estre preserué de la grande persecution de Saul: 2 met en auant son innocence: requiert le royaume à luy 3 promis, et confusion à ses aduersaires. Finalement il chante 4 qu'ils periront de leurs propres glaiues: et en loue Dieu.

Mon Dieu i'ay en toy esperance,

Donne moy donc savue asseurance,
De tant d'ennemis inhumains:
Et fay que ne tombe en leurs mains:

A fin que leur chef ne me grippe.

Et ne me desrompe & dissipe,
Ainsi qu'vn lyon deuorant,
Sans que nul me soit secourant.

Mon Dieu sur qui ie me repose,

Si i'ay commis ce qu'il propose,
Si de luy faire ay proietté
De ma main tour de lascheté:

Si mal pour mal i'ay voulu faire

A cest ingrat, mais au contraire,
Si fait ne luy ay tour d'ami,
Quoy qu' à tort me soit ennemi:

Ie veux qu'il me poursuiue en guerre,

Qu'il m'attaigne & porte par terre,
Soit de ma vie ruineur,
Et mette à neant mon honneur.

Leue toy donc, leue toy Sire,

Sur mes ennemis en ton ire:
Veille pour moy, que ie soye mis
Au droit, lequel tu m'as promis.

A grans troupeaux le peuple viene

Au tour de la maiesté tiene:
Sois pour la cause de nous deux
Haut esleué au milieu d'eux.

Là des peuples Dieu sera iuge:

Et alors, mon Dieu mon refuge,
Iuge moy en mon equité,
Et selon mon integrité.

La malice aux malins consomme,

Et soustien le droit & iuste homme,
Toy iuste Dieu, qui iusqu'au fonds
Sondes les coeurs mauuais & bons.

C'est Dieu qui est mon asseurance,

Et mon pauois: i'ay esperance
En lui, qui garde & fait vainqueur
Vn chacun qui est droit de coeur.

Dieu est le iuge veritable

De celuy qui est equitable
Et de celuy semblablement
Qui l'irrite iournellement.

Si l'homme qui tasche à me nuire,

Ne se veut changer & reduire,
Dieu viendra son glaiue aguiser,
Et bander son arc pour viser.

Desia le grand Dien des alarmes

Luy prepare mortelles armes:
Il fait dards propres & seruans
A poursuiure mes poursuiuans.

Et l'autre engendre chose vaine,

Ne conçoit que trauail & peine,
Pour enfanter, quoy qu'il en soit,
Le rebours de ce qu'il pensoit.

A cauer vne grande fosse

Il met solicitude grosse:
Mais en la fosse qu'il fera,
Luy-mesmes il trebuschera.

Le mal qu'il me forge & appreste

Retournera dessus sa teste:
Bref, ie voy le mal qu'il commet
Luy descendre sur le sommet.

Dont louange au Seigneur ie donne

Pour sa iustice droite & bonne:
Et tant que terre hanteray,
Le Nom du Treshaut chanteray.

Den 8. Psalm.

1Met groot verwonderen singkt Dauid hier de onbegry-2pelyke macht des Scheppers alder Saken: ende de groote 3 goetheyt die hem ghelieft heeft te gebruyken tsegens ³ 4 den mensche, hem geschapen hebbende alsoo hy is, 5 Eenen Psalm die alle mensch hoorde te weten ende te ⁵ 6 singen.

^*O onse Godt en Heeré goedertieren,
Hoe wonderlyck is in alder manieren ²
Vwen Naem groot, hier in dit eertsche dal, ³
Die uwen lof heerlyck maeckt ouer al. ⁴

In al sietmen uwer cracht veel ghetuyghen, ⁵
Tot inden mont der kinderkens die suyghen:
En maeckt daer deur verneert ende beschaemt, ⁷
Alle vyant die v heerlyckheyt blaemt. ⁸

Maer als ick dan sien wil en ouermercken ⁹
De Hemelen (Godt) uwer handen wercken:
Mane, Sterren, die ghy al deur v woort ¹¹
Gheschapen hebt en ghestelt op heur oort: ¹²

Als dan spreeck' ick by my verwondert seere, ¹³
Ay wat ist toch van den mensché o Heere! ¹⁴
Dat ghy alsoo synder ghedachtich syt,
Ende voor hem sorghé draecht talder tyt?

Ghy hebt hem soo ghemaeckt dat sonder blame, ¹⁷
Hem niet en feelt dan Godt te syn bequame: ¹⁸
Want ghy hebt hem met glorien ghelaeft, ¹⁹
Met goet vervult, en met eeren begaeft. ²⁰

Ghy doet hem oock hebben de heerschappye
Ouer het werck uwer hant tallen tye: ^22
*Ghy hebbet al sonder t'wtnemen iet, ²³
Hem onderdaen ghemaeckt alsoomen siet. ²⁴

Ossen, schapen, haer wolle, en heur huyen, ²⁵
Die ghy al voeyt o Heer met gruene cruyen: ²⁶
Voorts hebt ghy hem ouer al Heer ghestelt,
Van dat den cost sueckt in bos berch en velt. ^27-28
De voghelkens dié vlieghen ende singhen,
De vissen oock die deur de baren dringhen: ³⁰
Die ghy allé wesen en adem gheeft,
Onderworpt ghy hem iá en al dat leeft. ³²

O onse Godt en Heere goedertieren,
Hoé is met recht groot in alder manieren ³⁴
De heerlycheyt ws Naems int aertsche dal
Die uwen lof kenlyck maeckt ouer al! ³⁶

3 die hem ghelieft heeft: die het Hem behaagd heeft; tsegens: ten aanzien van

5 weten: kennen

* [L.j.r^o]

2 in alder manieren: in ieder opzicht

3 in dit eertsche dal: op deze aarde

4 heerlyck maeckt: verheerlijkt, (hier) verkondigt

5 in al: in alles; uwer cracht veel ghetuyghen: vele getuigen (bewijzen) van Uw macht

7 en maeckt: en Gij maakt; verneert: vernederd

8 blaemt: lastert, minacht

9 ouermercken: nadenken over

11 al: alle

12 op heur oort: op hun plaats

13 als dan .... seere: dan zeg ik in mijzelf, zeer verbaasd

14 wat ist toch van den mensché: wat is er toch met de mens

17 sonder blame: zonder tekort, (dus) waarlijk

18 niet en feelt: niets ontbreekt; dan Godt te syn bequame: dan (zelf) God te zijn (‘bequame’ is hier slechts een stoplap: op gepaste wijze)

19 met glorien ghelaeft: met heerlijkheid verkwikt

20 met goet vervult: van het goede voorzien; begaeft: begiftigd

22 tallen tye: altijd

* L.j.v^o

23 al: alles; sonder t'wtnemen iet: zonder iets uit te zonderen

24 onderdaen: onderworpen; alsoomen: zoals men

25 huyen: huiden

26 al: alle (slaat terug op ‘ossen, schapen’); voeyt: voedt; cruyen: kruiden

27-28 ouer al Heer ghestelt van dat den cost sueckt: tot heer gemaakt over alles wat zijn voedsel zoekt (Wij zullen ‘Heer’ wel moeten opvatten als tweezijdig verbonden: ‘tot heer over alles, [tot heer] van wat zijn voedsel zoekt’)

30 dringhen: (hier voor) schieten

32 onderworpt.... leeft: ja zelfs alles wat leeft, onderwerpt Gij aan hem

34 met recht: naar recht en billijkheid; in alder manieren: in alle opzichten

36 kenlyck: (her)kenbaar.

Psalm VIII.

1Dauid loeft hier met een groot verwonderen die heerlicke 2 kracht Godes des scheppers aller dingen, ende syne onwt-3sprekelicke goetheit aen den mensche bewesen, dien hy 4 ghemaeckt ende also vereert heeft.

O onse Godt end Heer seer hoogh gepresen,
Hoe heerlick moet doch uwen naeme wesen?
Ouer d'eerdryck streckt v heerlickheit schoon,
Ia wyder dan daer gaet des hemels throon.

Men siet alsins uwer kracht veel getuygen,
Selfs in den mondt der Kinderen die suygen,
Daer doer maeckt ghy tot niet ende beschaemt,
V' vianden, doer v kracht seer vernaemt.

Maer als ick wil aensien ende bemercken,
Die hemelen, Heer uwer handen wercken,
Die sterren, die mane, die ghy doer t' woort,
Maeckt ende stelt een yder op sijn oort.

Als dan spreeck ick by my verwondert seere,
Wat ist doch van den aermen mensch' o Heere,
Dat ghy syner also gedachtigh sijt,
End ouer hem sorge draeght t'aller tydt?

Ghy maeckt hem dat hy God schier sij gelijcke
Want ghy maeckt hem ouervloedigh end rycke,
Van heerlickheit, die doch naeckt is end bloot,
Ghy maeckt hem vol met veel goederen groot.

Ghy laet hem sijn ouer d'werck uwer handen,
Als een Heer der seluen in allen landen,
Sonder wtnemen, alles in 't gemeen,
Hebt ghy hem onderdaen ghemaeckt met een.

Ossen, schaepen, haer wolle, end haer vellen,
Die ghy op de berghen voedt sonder quellen,
End op dat veldt weyden doet oueral,
In bosschen, berghen end in menigh dal.
Die vlieghende voghelen die wel singen,
Die visschen des meers end oock alle dingen,
Dien ghy haer wesen end den adem gheeft,
Maeckt ghy hem onderdaen, iae al wat leeft.

O onse God end Heer seer hoogh gepresen,
Ten rechten moet uwen naem heerlick wesen,
Vwes naems heerlickheit in ouervloedt,
Streckt veel wyder dan den eerdbodem doet.

Pseav. VIII. Cl. Mar.
Domine Dominus noster.

1Auec grande admiration Dauid celebre ici la merueilleuse 2 puissance du Createur de toutes choses, et la grande bonté 3 dont il a daigné vser enuers l'homme l'ayant fait tel qu'il est.

O Nostre Dieu & Seigneur amiable,

Combien ton Nom est grand & admirable,
Par tont ce val terrestre spacieux,
Qui ta puissance éleue sur les cieux.

En tout se void ta grand' vertu parfaite,

Iusqu' à la bouche aux enfans qu'on alaicte:
Et rends par là confus & abbatu
Tout ennemi, qui nie ta vertu.

Mais quand ie voy & contemple en courage

Tes cieux, qui sont de tes doigts haut ouurage,
Estoilles, Lune, & signes differens,
Que tu as faits & assis en leurs rengs:

Adonc ie di à part moy, ainsi comme

Tout esbahy, Et qu'est ce que de l'homme,
D'auoir daigné de luy te souuenir,
Et de vouloir en ton soin le tenir?

Tu l'as fait tel, que plus il ne luy reste

Fors estre Dieu. Car tu l'as (quant au reste)
Abondamment de gloire enuironné,
Rempli de biens, & d'honneur couronné.

Regner le fais sur les oeuures tant belles

De tes deux mains, comme Seigneur d'icelles.
Tu as de vray, sans quelque exception,
Mis sous ses pieds tout en subiection.

Brebis & boeufs, & leurs peaux & leurs laines,

Tous les troupeaux des hauts monts & des plaines:
En general toutes bestes cerchans
A pasturer & par bois & par champs.

Oiseaux de l'air, qui volent & qui chantent,

Poissons de mer, ceux qui nagent & hantent
Par les sentiers de mer grands & petis.
Tu les as tous à l'homme assuiettis.

O nostre Dieu, & Seigneur amiable,

Comme à bon droit est grand & admirable
L'excellent bruit de ton Nom precieux,
Par tont ce val terrestre spacieux!

Den 100. Psalm.

1De Gemeynte Gods wert hier vermaent, datse inden ^1-2 2 Tempel te samen comen om Godt te aenbidden, ende 3 syne bermherticheyt ende waerheyt te prysen.

Ghy al die op der eerden woont ¹
Singt vry wt, en Gods lof verschoont ²
Dient den Heere ghenuechelyck ³
Coemt voor hem vrolyck erm ende ryck. ⁴

Godt is de hoochste t'alder stont,
Die ons sonder ons maeckt ghesont: ⁶
Ons seg' ick die syn eyghen syn, ⁷
En Schapen synder weyden fyn. ⁸

Gaet in syn poorten wie ghy syt, ⁹
Loeft hem en danckt hem t'alder tyt; ¹⁰
Verbreyt al om syn eer' bequaem, ¹¹
En looft synen heylighen Naem.

Want Godt vol alder deuchden is, ¹³
En syn goetheyt gheduert ghewis ¹⁴
Tot alder tyt, en eewichlyck
Dueren syn waerheyt, en syn ryck.

1-2 datse comen: (pluralisering van het collectivum ‘Gemeynte’).

1 al: allen

2 verschoont: verheerlijkt

3 ghenuechelyck: met vreugde

4 erm ende ryck: gij armen zowel als rijken

6 sonder ons: buiten ons eigen toedoen; maeckt ghesont: (in geestelijke zin:) van zonden verlost

7 syn eyghen: Zijn eigendom

8 fyn: schoon (behoort bij ‘weyden’)

9 gaet in syn poorten: trekt binnen in Zijn stad

10 t'alder tyt: altijd (ook in reg. 15)

11 bequaem: op gepaste wijze

13 vol alder deuchden: vol van alle weldadigheden

14 gheduert: duurt, blijft.

Psalm C.

1Die Ghemeynte Godts wert hier vermaent, dat se in den 2 tempel te saemen komme om Godt te aenbidden, ende sijne 3 barmherticheit ende waerheit te prysen.

Ghy volckeren des eerdtrycks al,
Singht den Heere met bly gheschal,
End dient hem met herten verhueght,
Verschynt voor sijn aenschyn met vrueght.

Bekent dat hy een Heere sy,
Die ons sonder ons toedoen vry,
Ghemaeckt heeft: end verworuen fyn,
Tot schaepkens goet der weyden sijn.

Wilt tot sijnen tempel ingaen,
Doet van lof end danck oock vermaen,
In sijn schoone voorhouen soet,
End pryst daer sijnen naeme goet.

Want vol van goetheit is de Heer,
Sijn ghenaede duert jmmermeer:
Sijn godtlick Woort end sijn waerheit,
Blyuen tot in der eewicheit.

Pseav. C. th. de be.
Iubilate Deo omnis terra.

1Ici l'Eglise est exhortée de s'assembler au temple pour 2 adorer Dieu, et le benir pour sa misericorde et verité.

Vous tous qui la terre habitez,

Chantez tout haut à Dieu, chantez:
Seruez à Dieu ioyeusement,
Venez deuant luy gayement.

Sachez qu'il est le Souuerain,

Qui sans nous, nous fit de sa main,
Nous, di-ie, son vray peuple acquis,
Et le troupeau de son pasquis.

Entrez és portes d'iceluy,

Louez-le, & celebrez chez luy,
Par tout son honneur auancez,
Et son tressainct Nom benissez.

Car il est Dieu plein de bonté,

Et dure sa benignité
A iamais, voire du Tres-haut
La verité iamais ne faut.

Den 117. Psalm.

1Vermaninghe ende verweckinge tot alle volcken: Om ¹ 2 Godt te louen van de goetheyt die hy heur bewyst, ende ² 3 de waerachticheyt die hy heur tot alle tyden houdt. ³

Danckt den Heere al wie dat ghy syt,
Heydenen hem ghebenedyt, ^2
*Want syn groote ghenade goet
Stort hy op ons seer oueruloet: ⁴
En syn vasté warachticheyt ⁵
Sal dueren inder eewicheyt.

1 verweckinge: aansporing

2 van: voor

3 waerachticheyt: getrouwheid aan Zijn woord; tot alle tyen: steeds

2 Heydenen hem ghebenedyt: heidenen, prijst (verheerlijkt) Hem

* L.ij.v^o

4 oueruloet: overvloedig, mild

5 warachticheyt: getrouwheid aan Zijn woord.

Datheen.
Psalm CXVII.

1Dit is een vermaeninghe aen allen volckeren, op dat se die 2 goetheit Godts aen hen bewesen, ende sijn bestendighe 3 waerheit louen ende prysen.

Ghy heydenen loeft t'saem den Heer',
Ghy volckeren bewyst hem eer',
Want groot is sijn ghenaede goet,
Ouer ons al in ouervloet,
Bestendigh is oock sijn waerheit,
Ouer ons in der eewicheit.

Marot-de Bèze.
Pseav. CXVII. Th. de Bes.
Laudate nomen Domini.

1Exhortation à tous peuples de louer Dieu, pour la bonté 2 qu'il leur monstre, et la verité qu'il leur garde à tousiours.

Toutes gens, louez le Seigneur,

Tous peuples, chantez son honneur.
Car son vouloir benin & doux
Est multiplié dessus nous,
Et sa tresferme verité
Demeure à perpetuité.

Den 118. Psalm.

1Tis eenen Loefsanck waer mede Dauid van alle quaden ¹ 2 verlost ende Coninck ouer gans Israel verheuen synde, ² 3 den Heere openbaerlyck inden Tabernakel des verbondts ³ 4 lof ende danck seyt, daer hy met grooter herten belydt ⁴ 5 en pryst de groote goetheyt die Godt aen hem gedaen 6 hadde: bewysende hem hier claerlyck een voorbeelt ^6-7 7 Christi te wesen.

Gheeft den Heere prijs ende eere,
Want hy is suet sonder verwyt: ²
Syn goetheyt groot tot elcken keere, ³
Duert ghestadich tot alder tyt. ⁴

Dat Israel nu sy ghedachtich, ⁵
Luyde te singhen met iolyt, ⁶
Dat syn groote ghenade crachtich,
Ghestadich duert tot alder tyt.

^*Thuys van Aron out en veruaren, ⁹
Singhe opentlycken nu met vlyt
Dat syn goetheyt niet om verclaren ¹¹
Ghestadich duert tot alder tyt.
Sy alle die den Heeré vreesen,
Singhen nu oock sonder respyt, ^{13-14 14}
Dat syn goetheyt ouer syn weesen ¹⁵
Ghestadich blyft tot alder tyt.

Want soo ick my in droefheyt vondé, ¹⁷
Soo riep' ick aen syn moghentheyt: ¹⁸
Hy hoordé my, en op dié stondé, ¹⁹
Steldé hy my in vryicheyt.

Godt almachtich siendé my claghen ²¹
Wil altyts mijn beschermer syn,
Wat heb ick my dan te versaghen ²³
Voor tsmenschen boosheyt oft fenyn? ²⁴

Hy coemt hem veughen aen mijn sye ²⁵
Met die mijn vrienden syn vercleert: ²⁶
Dus sal ick noch aen mijn partye ²⁷
Sien al t'gheen dat mijn hert begheert. ²⁸

Al beter eest op Godt te bouwen, ²⁹
Dan op de crancke menscheyt bloot: ^30
*Beter eest op Godt te betrouwen
Dan op Princen en Heeren groot. ³²

Veel menschen, dits een seker sake, ³³
Hebben my sterckelyck belaecht: ³⁴
In den Naem Godts (was toens mijn sprake) ³⁵
Van my worden sy noch veriaecht. ³⁶

Sy hadden my seer vast besloten, ³⁷
Seer vast beset met groot ghewelt: ³⁸
Inden Naem Godts vry onuerdroten ³⁹
Van my worden sy noch gheuelt. ⁴⁰
Sy hadden als Byen besloten ⁴¹
My, maer d'onwyse syn versmacht ⁴²
Van Godt, ghelijck tvyer onuerdroten ⁴³
De doornen verteert met syn cracht.

Vyant ghy hebt met groot begheeren,
Op my gheloopen onghespaert: ⁴⁶
Om my met v boosheyt te deeren,
Maer de Heeré heeft my bewaert.

Godt is mijn licht, mijn hoop', mijn crachte,
Van hem heb ick ghedicht mijn Liet:
Altyts is hy in mijn ghedachte,
Want hy verlost my wt t'verdriet.

^*Indé huysen van t' volck rechtueerdich,
En hoortmen niet dan blyschap groot: ⁵⁴
Men seet, men singkt, Godts erm is veerdich, ⁵⁵
Ons te verlossen Vander Noot. ⁵⁶

Gods cloecke handt heeft heur verheuen, ⁵⁷
Dies hy hebben moet prys en danck: ⁵⁸
Syn hant heeft groote deucht bedreuen, ⁵⁹
Sulcx is der rechtueerdigher sanck. ⁶⁰

Vertreckt ghy nijt, en ghy vianden,
Want ick en sal de doot niet sien:
Maer sal leuen vry vander schanden, ⁶³
En louen Godt voor alle lien. ⁶⁴

Wel is waer dat hy my gheslaghen,
En ghecastijdt heeft vaderlyck:
Maer en heeft niet willen verdraghen, ⁶⁷
Dat ick sou steruen eeuwelyck. ⁶⁸
Opent my toch de poorten schoone
Des Tempels den goeden bereyt: ⁷⁰
Op dat Godts lof tot mynen loone, ⁷¹
Daer inné van my word' gheseyt. ⁷²

Desé Poorten seer hoog' verheuen,
Syn des Heeren Poorten certeyn: ^74
*De goedé van oprechten leuen, ⁷⁵
Sullen daer deuré gaen al ghemeyn. ⁷⁶

Daer wordy dan van my ghepresen, ⁷⁷
Daer sal ick singhen uwen lof:
Want mijn qualen hebt ghy ghenesen,
En my verheuen wt het stof.

Den steen diemen eens sach weerleggen, ⁸¹
Van die het bousel was belast: ⁸²
Is nu gheueucht sonder weersegghen, ⁸³
Voor den hoecksteen seer wel ghepast. ⁸⁴

Dit wonder is van Godt den Heere, ⁸⁵
Seer glorioselyc gheschiet: ⁸⁶
En is in onsen ooghen teere, ⁸⁷
Een wonderwerck diet wel besiet. ⁸⁸

Dit is den Dach van Godt gheschapen, ⁸⁹
Om bly endé vrolyck te syn:
Laet ons in hem ghenuechte rapen, ⁹¹
En vrolyc syn van herten fyn. ⁹²

Eewighé Godt, bermhertich Heere,
Wilt uwen Coninck toch bystaen:
Heylighé Godt, ick bid' v seere,
Wilt uwen Coninc gade slaen. ^96
*Salich is hy die in Gods Name,
Hier by ons nu ghecomen syt: ^97-98
Ghy alle van Gods huys eersame, ⁹⁹
Wel moet ghy varen t'alder tyt. ¹⁰⁰

Godt is seer sterck, en goederhande, ¹⁰¹
Die ons verlichten sal voorwaer: ¹⁰²
Dus byndt den Os der offerhande, ¹⁰³
Aen dé hoornen van den Outaer.

Ghy syt voorwaer den Godt alleene,
Die ick prysen en eeren sal:
Ghy syt de Godt suyuer en reene, ¹⁰⁷
Wiens lof ick vermeeren sal. ¹⁰⁸

Gheeft den Heeré prys endé eere,
Want hy is suet sonder verwyt: ¹¹⁰
Syn goetheyt groot tot elcken keere, ¹¹¹
Ghestadich duert tot alder tyt. ¹¹²

1 Tis eenen Loefsanck: dit is een lofzang; quaden: rampen

2 Coninck: tot Koning

3 openbaerlyck: openlijk, in het openbaar; inden Tabernakel des verbondts: in de heilige tent, waarin de Ark des Verbonds stond (vgl. 1 Kronieken 16, waar deze episode uit Davids leven wordt medegedeeld)

4 daer: waar; met grooter herten: van ganser harte; belydt: erkent

6-7 bewysende hem....wesen: aantonende dat hij (= David) hier duidelijk een voorafschaduwing van Christus is

2 suet: goedertieren; sonder verwyt: zonder dat Hem in dit opzicht een verwijt kan treffen, (dus:) volkomen

3 tot elcken keere: telkens weer

4 ghestadich: bestendig; tot alder tyt: altijd

5 sy ghedachtich: er aan denke

6 iolyt: vreugde

* L.iij.r^o

9 thuys van Aron: nl. de priesterschap; veruaren: ervaren

11 niet om verclaren: onovertrefbaar in heerlijkheid

13-14 sy singhen: (coniunctivus) dat zij zingen

14 sonder respyt: zonder uitstel, (of:) voortdurend

15 syn weesen: Zijn verweesde (= in droevige omstandigheden verkerende) kinderen

17 soo: toen

18 moghentheyt: macht, majesteit

19 op dié stondé: terstond

21 siende: wanneer Hij ziet

23 my te versaghen: bevreesd te sijn

24 fenyn: venijn

25 hem veughen: zich voegen, zich scharen

26 met die.... vercleert: tezamen met hen, die mijn vrienden gebleken zijn

27 partye: tegenpartij

28 al t'gheen dat mijn hert begheert: nl. hun ondergang

29 al beter: volstrekt, in alle opzichten beter; eest: is het (ook in reg. 31)

30 de crancke menscheyt bloot: het zwakke en weerloze mensdom

* L.iij.v^o

32 Princen: vorsten; groot: machtig

33 dits een seker sake: dat is zeker

34 sterckelyck: met kracht, met inspanning van al hun kracht

35 was toens mijn sprake: zeide ik toen

36 van my.... veriaecht: zullen zij toch door mij worden verjaagd

37 vast besloten: nauw ingesloten

38 beset: omsingeld

39 vry onuerdroten: in het geheel niet ontmoedigd (behoort bij ‘my’ in reg. 40)

40 van my.... gheuelt: zullen zij toch door mij worden geveld

41 besloten: ingesloten

42 d'onwyse: de dwazen (die dit gedaan hebben); versmacht: (hier) vernietigd

43 van: door; tvyer: het vuur; onuerdroten: zonder zich te laten ontmoedigen

46 op my gheloopen: mij aangevallen; onghespaert: aanhoudend

* L.iiij.r^o

54 niet: niets

55 seet: zegt; veerdich: sterk, in staat

56 Vander Noot: uit de nood (woordspeling van de dichter met zijn eigen naam)

57 cloecke: (hier) sterke; heur: zich

58 hy: God

59 deucht: daden van dapperheid

60 sulcx is.... sanck: zo is (de inhoud van) de zang der rechtvaardigen, zo zingen de rechtvaardigen

63 vry vander schanden: nl. van de schande ten gevolge van een nederlaag

64 voor alle lien: vóór, ten aanhoren van alle mensen

67 maer en heeft niet: maar Hij heeft niet

68 eeuwelyck: voor eeuwig

70 den goeden bereyt: die ter wille van de rechtvaardigen gebouwd is

71 tot mynen loone: te mijner beloning

72 van my: door mij; gheseyt: uitgesproken, (hier) gezongen

74 certeyn: gewis, zonder twijfel

* L.iiij.v^o

75 oprechten: deugdzaam

76 deuré: door; al ghemeyn: allen gezamenlijk

77 wordy: wordt Gij; van: door

81 weerleggen: afkeuren, verwerpen

82 van die.... belast: door degenen aan wie het bouwwerk was opgedragen

83 gheueucht: gevoegd, geplaatst; sonder weersegghen: zonder tegenspraak

84 voor den.... ghepast: als zeer goed aangebrachte hoeksteen

85 van: door

86 glorioselyc: heerlijk

87 teere: zwakke

88 diet wel besiet: voor hem, die dit goed beschouwt

89 van: door

91 ghenuechte rapen: vreugde scheppen, ons verblijden

92 van herten fyn: met een rein hart

96 uwen Coninc gade slaen: Uw aandacht schenken aan Uw koning

* L.v.r^o

97-98 is hy die ghecomen syt: (wonderlijke constructie, die alleen te verklaren valt als contaminatie van ‘is hy die ghecomen is’ en ‘syt ghy die ghecomen syt’)

99 van Gods huys eersame: behorend tot Gods heilig huis

100 wel moet ghy varen t'alder tyt: moge het u altijd wèl gaan

101 goederhande: goedertieren

102 verlichten: licht geven

103 byndt: bindt

107 suyuer en reene: heilig en rein

108 vermeeren: vermeerderen

110 suet: goedertieren; sonder verwyt: zonder dat Hem in dit opzicht een verwijt kan treffen, (dus:) volkomen

111 tot elcken keere: telkens weer

112 ghestadich: bestendig; tot alder tyt: altijd.

Psalm CXVIII.

1Dit is een lofsangh, daer met dat Dauid Godt dancket in 2 die hutte des verbondts, als hy wt aller teghenspoet verlost, 3 ende een Koningh ouer Israel is ghestelt gheweest: daer hy 4 met vroylicker herten die goetheit die Godt aen hem bewesen 5 hadde, pryset: Ende bewyset, dat hy een recht voorbeelt sij 6 van Iesu Christo.

Dancket den Heer' seer hoogh' ghepresen,
Want groot is sijn vriendelickheit,
Syn goedertierenheit sal wesen,
Bestendigh in der eewicheit.

Israel moet hem nu begheuen,

Om te verkonden met bescheydt,
Dat Godts barmherticheit verheuen,
Gheduert tot in der eewicheyt.

Dat huys Aarons al te saemen,
Moet nu bekennen wydt end breydt,
Dat des Heeren goetheit bequaeme,
Gheduert tot in der eewicheit.

Sy all' die Godt vreesen ootmoedigh

Moeten spreken met vlieticheit,
Dat onses Godts ghenaede goedigh,
Gheduert tot in der eewicheit.

Als ick Heer' in angst was ghestaedigh,
So riep ick Godt den Heeren aen,
End hy verhoorde my ghenaedigh,
Met troost heeft hy my byghestaen.

Die Heer is met my t'allen tyden,

Dies vrees' ick niet wat menschen koen
Die my haeten ende benyden,
Voor kruys end verdriet my aendoen.

Godt is met my dien ick vertrauwe,
Met allen die my jonstigh sijn,
Dies sal ick mynen lust noch schauwen,
Aen alle die vianden myn.

Het is beter op Godt te hopen,

Dan op menschen die haest vergaen,
Veel beter is 't tot Godt te loopen
In noot, dan op Princen te staen.

Veel menschen my listigh omringhen,
Aen allen zyden openbaer,
Doch ick wil se t'saemen ombringhen,
In des Heeren naeme voorwaer.

Sy omringhen my nu ten tyden,

Met grooter kracht ende ghewelt,
Maer Godt sal my voor hen bevryden,
Sy werden haest nedergheuelt.
Als van den bien was ick besloten,
Van den dwaesen die met der schandt
Ghedempt sijn, t'welck hen heeft verdroten,
Als t' vyer t'welck die doornen afbrandt.

Ghy viandt ghy hebt my versteken,

End ghesocht te bringhen ten val,
Maer Godt heeft my, t'heeft wel ghebleken,
Onderstandt ghedaen ouer al.

Godt seer sterck is myn kracht alleyne,
Myn roem ende myn eere groot,
Ende myn lofsangh in 't ghemeyne,
Myn saelighmaecker in den noot.

Die vrom' in haeren hutten singhen,

Sijnde verblydt end verhueght seer,
Van v' handt sterck, die alle dinghen
Krachtelick ouerwindt O Heer.

Die stercke rechter handt des Heeren,
Is seer verhooght tot deser tydt,
End behoudt t'veldt met kracht end eeren,
Sulcks singht dat volck sijnde verblydt.

Maeckt v van hier al myn vianden,

Ick sal niet steruen noch vergaen,
Maer leuen: end' in allen-landen,
Van Godts weldaeden doen vermaen.

Godt heeft my (t'is waer) ghecastydet,
End vaderlick ghetuchtight wel,
Doch hy heeft my tot nu bevrydet,
Ghenaedelick van der doot fel.

Die groote poorten doet doch open,

Des tempels daer die vrom' in sijn,
Op dat ick vry daer in magh loopen,
End heerlick lonen den Godt myn.

Die poorten schoon kostlick verheuen,
Sijn des Heeren poorten voortaen,
Die vrome tot dueghden begheuen,
Sullen al t' saem daer doer ingaen.

Daer wert ghy Heer van my beleden,

Ende groot ghemaeckt van nu voort,
Want in myn meeste teghenheden,
Hebt ghy my verlost end verhoort.

Die steen dien de bawheeren t'saeme
Verworpen hebben end verachtt,
Is gheworden seere bequaeme
Die hoecksteen die t'huys houdt met kracht.

Dit wonder is doer Godts vermoghen,

End doer sijn macht also gheschiet,
Dit is voorwaer in onsen ooghen,
Een wonderwerck t' welck men hier siet.

Dit is die dagh schoon wtghelesen,
Dien de Heer self nu ghemaeckt heeft,
Dies moeten wy seer verhueght wesen,
End verblydt sijn, want Godt sulcks gheeft.

Ick bidd' v Heer' in myn verdrucken,

Vwen Koningh doch hulpe doet,
Ende laett doch nu wel ghelucken
S'Koninghs inganck: end hem behoedt.
Gheloeft sij hy die komt ghereden,
Tot ons in des Heeren naem reyn,
Seghen sij ouer v in vreden,
Ghy Godts huysghenooten ghemeyn.

De Heer is een Godt vol ghenaeden,

Die ons alle verlichtt seer klaer,
Bindt den slachtoffer onbelaeden,
Aen de hoornen van den autaer.

Ghy sijt myn Godt, dien ick doe eere,
Met lofsanghen van soeten toon,
V alleyn aenbidd' ick O Heere,
End prys' v steedts met psalmen schoon.

Dancket den Heer' seer hoogh' ghepresen

Want groot is sijn vriendelickheit,
Syn goedertierenheit sal wesen,
Bestendigh in der eewicheit.

Pseav. CXVIII. Cl. Ma.
Confitemini Domino.

1C'est vn hymne par lequel Dauid deliuré de tous maux, 2 et esleué Roy sur tout Israel, rendit publiquement graces 3 à Dieu au tabernacle de l'Alliance, l'à ou d'vn grand coeur 4 il celebra la bonté dont il auoit vsé enuers luy: et là se 5 monstre clairement figure de Iesus Christ.

Rendez à Dieu louange & gloire,

Car il est benin & clement,
Qui plus est sa bonté notoire
Dure perpetuellement,
Qu' Israel ores se recorde
De chanter solennellement,
Que sa grande misericorde
Dure perpetuellement.

La maison d'Aaron ancienne

Vienne tout haut presentement
Confesser que la bonté sienne
Dure perpetuellement.
Tous ceux qui du Seigneur ont crainte,
Viennent aussi chanter comment
Sa bonté pitoyable & saincte
Dure perpetuellement.

Ainsi que i' estois en destresse,

En inuoquant sa maiesté,
Il m'ouit, & de ceste presse
Me mit au large à sauueté.
Le Tout-puissant qui m'ouit plaindre,
Mon parti tousiours tenir veut:
Qu'ay-ie donc que faire de craindre
Tout ce que l'homme faire peut?

De mon costé il se retire

Auec ceux qui me sont amis:
Ainsi cela que ie desire,
Ie verray en mes ennemis.
Mieux vaut auoir en Dieu fiance,
Qu' en l'homme qui est moins que riens:
Mieux vaut auoir en Dieu fiance
Qu' aux princes & grans terriens.

Beaucoup de gens c'est chose seure,

M'assiegerent de tous costez:
Au Nom de Dieu, ce di-ie à l'heure,
Ils seront par moy reboutez.
Ils m'auoyent enclos par grand' ire,
Enclos m'auoyent tous mutinez:
Au Nom de Dieu ce vin-ie à dire
Ils seront par moy ruinez.

Ils m'auoyent enclos comme abeilles,

Et furent les fols & hautains,
Au Nom du grand Dieu des merueilles
Comme feu d'espines esteints.
Tu as importun aduersaire,
Rudement contre moy couru,
Pour du tout trebuscher me faire:
Mais l'Eternel m'a secouru.

Le Tout-puissant est ma puissance,

C'est l'argument, c'est le discours,
De mes vers plein d'esiouissance,
C'est de luy que i'ay eu secours.
Aux maisons de mon peuple iuste,
On n'oit rien que ioye & confort:
On chante, on dit, Le bras robuste
Du Seigneur a fait grand effort.

De l'Eternel la main adextre

S'est esleuée à ceste fois:
Dieu a fait vertu par sa dextre,
Telle est du bon peuple la voix.
Arriere, ennemis & enuie:
Car la mort point ne sentiray:
Ainçois demeureray en vie,
Et les faicts du Seigneur diray.

Chastié m'a, ie le confesse

Chastié m'a, puny, batu:
Mais point n'a voulu sa hautesse,
Que par mort ie fusse abatu.
Ouures-moy les grand's portes belles
Du saint temple aux iustes voué,
A fin que i'entre par icelles,
Et que Dieu soit par moy loué.

Ces grandes portes somptueuses,

Sont les portes du Seigneur Dieu:
Les iustes gens & vertueuses
Peuuent passer tout au milieu.
Là diray ta gloire supreme,
Là par moy seras celebré:
Car en aduersité extreme
Exaucè m'as & deliuré.

La pierre par ceux reiettée

Qui du bastiment ont le soin:
A esté assise & plantée
Au principal endroit du coin.
Cela est vne oeuure celeste,
Faite, pour vray, du Dieu des dieux,
Et vn miracle manifeste,
Lequel se presente à nos yeux.

Là voici l'heureuse iournée,

Que Dieu a faite à plein desir:
Par nous soit ioye demenée,
Et prenons en elle plaisir.
O Dieu eternel ie te prie,
Ie te prie, ton Roy maintien:
O Dieu, ie te prie & reprie,
Sauue ton Roy, & l'entretien.

Benit soit qui au nom tresdigne

Du Seigneur est venu ici:
O vous de la maison Diuine,
Nous vous benissons tous aussi.
Dieu est puissant, doux & propice,
Et nous donra lumiere à gré:
Liez le boeuf du sacrifice
Aux cornes de l'autel sacré.

Tu es le seul Dieu que i'honore,

Aussi sans fin te chanteray:
Tu es le seul Dieu que i'adore:
Aussi sans fin t'exalteray.
Rendez à Dieu louange & gloire,
Car il est benin & clement:
Qui plus est sa bonté notoire
Dure perpetuellement.

Den 123. Psalm.

1Is een ghebet der Gheloouigen, wanneer sy van de boose ¹ 2 menschen, ende Gods verachters verdruckt syn.

Wy sien o Godt die inden Hemel syt,

Vlietich op v altyt, ²

^*Ghelijck een knecht die hem vynt seer beladen, ³

Vlucht nae syns Meesters paden: ⁴

En soo d'ioncwyf d'ooghen heeft op heur Vrouwe, ⁵

Als sy heur vynt in rouwe: ⁶

Soo sien wy oock op Godt in onsen noot,

Wachtende bystant groot. ⁸

O Heer elaes hebt medelyden met ons, ⁹

Hebt medelyden met ons:

Want ons elaes de menschen soo verachten,

Dat wy byna versmachten:

Met sulcken smaet de grootste ons beschimpen, ¹³

Dat wy by na vercrimpen: ¹⁴

Wy syn veruult met het misprysen quaet, ¹⁵

Van dit hooueerdich saet. ¹⁶

1 van: door

2 vlietich: vurig, naarstig

* L.v.v^o

3 die hem vynt seer beladen: die zich in grote verlegenheid bevindt

4 nae syns Meesters paden: naar de voetsporen van zijn Meester, (d.w.z.) naar zijn meester

5 soo: zoals; d'ioncwyf: de dienstmaagd

6 heur vynt: zich bevindt

8 wachtende: verwachtende

9 elaes: helaas (ook in reg. 11)

13 sulcken: zulk een; de grootste: de aanzienlijk(st)en

14 vercrimpen: verschrompelen, (hier) vergaan

15 veruult met het misprysen quaet: (over)vol, (over)verzadigd van de boze minachting

16 dit hooueerdich saet: dit hovaardig geslacht.

Psalm CXXIII.

1Dit is een ghebedt der gheloouighen, als sy van de boose 2 verachters Godts verdruckt ende benauwet sijn.

Tot v Heer myn ooghen heff' ick altydt,

Die in den hemel sijt.

So die ooghen eens knechts in sijn benauwen,
Sijnen meester aenschauwen:

So die maeghdt siet op haerer vrauwen handen,

Wy oock in kruys end schanden,
Sien so op v Heer, end wachten in noot,

V' hulp' end goetheit groot.

Sijt ons nu ghenaedich O Heere myn,

Wilt ons barmhertigh sijn.

Die menschen all' ons also gaer verachten,
Dat wy in smaet versmachten.

Wy sijn der stouten spot aen allen zyden:

Wy sijn tot desen tyden,
Van den hooueerdighen seer fel end quaet,

Veracht end gantsch versmaet.

Pseav. CXXIII. th. de be.
Ad te leuaui oculos.

1Priere des fideles affligez par les meschans et contempteurs 2 de Dieu.

A toy, ô Dieu, qui es la haut aux cieux,

Nous esleuons nos yeux,
Comme vn seruant qui pressé se void estre,
N'a recours qu'à son maistre:
Et la seruante a l'oeil sur sa maistresse,
Aussi tost qu'on la blesse:
Vers nostre Dieu nous regardons ainsi
Attendans sa merci.

Helas, Seigneur, aye pitié de nous,

Aye pitié de nous:
Car tellement nous dedaignent les hommes
Que tous saouls nous en sommes:
Tant de brocards les gros sur nous desgorgent,
Que nos coeurs en regorgent:
Et sommes pleins du mespris odieux
De tous ces glorieux.

Den 124. Psalm.

1Gods volck wt een groot perykel verlost synde, bekent ¹ 2 dat sy niet deur heur eygen cracht, maer deur Godts ² 3 bystant verlost syn gheweest.

Israel mach wel segghen op deés' tyt,

Had' onsé Godt niet self voor ons geweest,

En ons recht self ghedraghen, (die gheneest) ³

Als al tquaet volck veruult met haet en nyt ⁴

Quam om ons gans te vernielen met stryt: ⁵

^*Sy souden ons leuendich al verslint

Hebben, hadt al nae heuren wil ghegaen. ^{6-7 7}

Ouer lang (siet) hadmen op ons sien slaen ⁸

Heur boosheyt fel, (soo seer syn sy verblint) ⁹

Ghelijck der zee baren rou en ontsint. ¹⁰

Ouer lang (siet) souden heur stroomen groot,

Ouer ons hoot hebben gheslaghen saen. ¹²

Maer lof heb Godt die ons heeft by ghestaen, ¹³

En die syn volck in der vyanden macht

Niet en verliet, soo syt hadden ghedacht. ¹⁵

Wy syn verlost ghelijck den voghel teer, ¹⁶

Die hem ontwerdt wt den strick die hem hielt. ¹⁷

Den strick die ons houden wou, is vernielt: ¹⁸

Alsoo heeft Godt die Hemel, Locht en Meer ¹⁹
Gheschapen heeft, ons verlost tsynder eer. ²⁰

1 perykel: gevaar; bekent: erkent, belijdt

2 sy: (pluralisering op grond van het verzamel-begrip in ‘volck’ uit reg. 1)

3 ghedraghen: gesteund; die gheneest: die redt, behoudt (behoort bij ‘onse Godt’ in reg. 2)

4 veruult: vervuld

5 met stryt: (hier) met wapengeweld

* [L.6.r^o]

6-7 ons leuendich al verslint hebben: ons allen levend verslonden hebben

7 hadt al nae heuren wil ghegaen: als alles volgens hun begeerte was gegaan

8 ouer lang: reeds lang; hadmen sien slaen: zou men hebben zien slaan

9 heur boosheyt fel: hun meedogenloze boosheid

10 ghelyck der zee baren rou en ontsint: als de onstuimige en woedende golven der zee

12 hoot: hoofd; saen: schielijk, snel

13 heb: hebbe

15 soo syt hadden ghedacht: zoals zij (nl. de ‘vyanden’ uit reg. 14) dat hadden gemeend

16 den voghel teer: de zwakke vogel

17 hem ontwerdt: zich loswart; hielt: gevangen hield (vgl. ook reg. 18)

18 den strick: (nominativus)

19 Meer: zee

20 tsynder eer: tot Zijn eer.

Psalm CXXIIII.

1Dat volck Godts wt een groote gheuaerlickheit verlost 2 sijnde, bekent, dat het niet gheschiedt sij, doer menschelicke 3 kracht, maer alleyne, doer Godts goetheit: Ende verhaelt 4 wt wat gheuaerlickheit dat het verlost sij gheweest.

Men magh nu wel segghen in Israel,
Hadd' ons de Heer' selue niet by ghestaen,
Hadd' hy ons saeken niet ghenomen aen,
Als ons die volcken ouervielen fel,
Om ons wt te roeyen end te verslaen.

Leuendigh waeren wy verslonden wreedt,
Want in toorne waeren sy seer verstoort,
Wy waeren langh' in dat water versmoort:
Want die baeren ghinghen hoogh' ende breedt,
Die hadden ons ouerdeckt rechte voort.

Die stroomen hadden gegaen met ghewelt,
Ouer onse hoofden ter seluer tydt:
Maer ghedanckt sij Godt die ons heeft bevrydt,
End syn volck in der macht niet heeft ghestelt
Sijner vianden vol van haet end nydt.

So die voghel den voghelvangher snel
Ontkomt: so is onse siel' ontgaen reyn:
T'strick is ontwee, t'welck' ons omvingh' ghemeyn,
Wy sijn vry, Godt helpt ons, end niemant el,
Die hemel end d'eerd' heeft ghemaeckt alleyn.

Pseav. CXXIIII. th. de be.
Nisi quia Dominus.

1Le peuple de Dieu sortant d'vn grand peril, recognoist 2 n'auoir pas esté sauué par sa force, ains par la faueur de 3 Dieu: et raconte le danger duquel il est eschappé.

Or peut bien dire Israel maintenant,

Si le Seigneur pour nous n'eust point esté,
Si le Seigneur nostre droit n'eust porté,
Quand tout le monde à grand' fureur venant
Pour nous meurtrir, dessus nous s'est ietté.

Pieça fussions vifs deuorez par eux,
Veu la fureur ardente des peruers:
Pieça fussions sous les eaux à l'enuers,
Et tout ainsi qu'vn flot impetueux
Nous eussent tous abysmez & couuers.

Par dessus nous leurs gros & forts torrens

Eussent pieça passé, & repassé.
Loué soit Dieu, lequel n'a point laissé
Le peuple sien tomber entre leurs dents,
Pour le manger comme ils auoyent pensé.

Comme l'oiseau du filé se desfait

De l'oiseleur, nous sommes eschappez,
Rompant le laqs qui nous eust attrappez:
Voila comment le grand Dieu qui a fait
Et terre & ciel, nous a desueloppez.

Den 125. Psalm.

1De Propheet bewyst dat daer niemandt beter versekert ¹ 2 en is inden noot, dan alleen de Gheloouighe, welcker ² 3 benautheydt maer eenen ooghenblick en duert: Hy roept 4 oock Godt aen ten trooste der vromen ende straffe der 5 Godtloosen.

^*Alle mensch die op onsen Heere
Wel vast betrouwen sal,

Is beurijdt voor den val: ³

Hy sal op Godt betrouwen seere
Ghelyck Sion den berch seer hooghe,

En sterck in d'ooghe. ^{4-6 6}

Ghelijck Ierusalem rontsomme ⁷
Met berghen is bevrijt, ⁸

Als met mueren seer wijt: ⁹

Alsoo is Godt oock van de somme
Synder cudden een vast beschermen ^{10-11 11}

Tseghen d'allermen. ¹²

Want hy en laet met onghelucken ¹³
De syne niet altoos

Quellen van het volck boos: ¹⁵

Van anxt dat heur het lang verdrucken ¹⁶
Int laest' niet heur en doe verlaten

Des Heeren straten. ^16-18

Helpt Heer de menschen goet van leuen,
Maer straft de boose quaet, ²⁰

Die quaet doen vroech en laet:

Met al' die heur moetswils begheuen ²²
Tot alle quaet, maer v volck mede

Gunt peys en vrede. ^23-24

1 versekert: beveiligd

2 de Gheloouighe: (meervoud) de gelovigen

* [L.6.v^o]

3 beurijdt voor: beschermd tegen

4-6 Vgl. Psalm 125:1. ‘Die op den Here vertrouwen, zijn als de berg Sions, die niet wankelt, maar blijft in eeuwigheid’

6 sterck in d'ooghe: sterk van aanzien

7 rontsomme: rondom

8 bevrijt: beschermd

9 mueren seer wijt: zich ver uitstrekkende muren

10-11 de somme synder cudden: het geheel van Zijn kudde, al de Zijnen

11 beschermen: bescherming, beschermer

12 tseghen d'allermen: tegen de gevaren

13 onghelucken: rampen, (door anderen veroorzaakte) schade

15 van: door

16 van anxt: uit vrees

16-18 dat heur het lang verdrucken.... straten: dat de lange onderdrukking hen tenslotte de wegen des Heren zou doen verlaten (er staat in deze regels eenmaal ‘heur’ te veel)

20 de boose quaet: de slechte bozen

22 die heur moetswils begheuen: die zich uit vrije verkiezing overgeven

23-24 maer v volck.... vrede: maar schenk tevens aan Uw volk vrede (peys = vrede).

Psalm CXXV.

1De Prophete bewyst, dat daer niemant beter versekert is 2 in den noot, dan alleyn die gheloouighen, welcker benauwt-3heit maer eenen ooghenblick gheduert: Hy roept oock Godt 4 aen ten trooste der vromen ende straffe der godtloosen.

Die op den Heere vast betrauwen,
Die sullen niet vergaen,

Maer eewigh blyuen staen:

Iae so vast' in allen benauwen,
Als die berghen van Zion pleghen,

Sonder beweghen.

Ghelyck Ierusalem rontsommen,
Met berghen is bevrydt,

So sal oock t'aller tydt,

Godt sijn kindren te hulpe kommen,
In haeren noot, nae sijn oorkonden,

Tot allen stonden.

Godt sal t' leuen niet altydt laeten
Der sijner, in der handt

Van den wreeden Tyrant:

Op dat hen die vrome niet gheuen
Tot quaet, end die handt niet wtsteken,

Tot veel ghebreken.

Helpt Heer' die vrome vroegh end spaede,
Maer straft die menschen loos,

Die gaen in weghen boos,

Met hen die lust hebben in quaede.
Doch Israel sal hebben vrede,

End voorspoet mede.

Pseav. CXXV. th. de be.
Qui confidunt in Domino.

1Le Prophete monstre qu'il n'y a rien tant asseuré que le 2 croyant, duquel l'affliction n'est qu'à temps: puis inuoque 3 Dieu pour les bons, et contre les meschans.

Tout homme qui son esperance

En Dieu asseurera
Iamais ne versera:
Ains aura si grande asseurance,
Que Sion montagne tres-ferme,

N'est point plus ferme.

Comme Ierusalem est ceinte

De monts de toutes pars,
Ainsi que de rempars:
Dieu autour de sa troupe sainte
Est, & sera, qu'on ne l'offense,

Seure defense.

Car ce n'est à tousiours qu'il laisse

Les siens entre les mains
Des tyrans inhumains:
De peur qu'vne trop longue oppresse
En fin ne les force de faire

Mauuais affaire.

Aide toute bonne personne,

Traine, ô Dieu, ces peruers,
Cheminans de trauers,
Auec ceux dont le coeur s'addonne
A tout mal, & tiens accorde

Toute concorde.

^*Den 126. Psalm.

1Dat volck wt de geuanckenisse wederkeerende, danckt ¹ 2 den Heere, ende biddet dat hy de aengeuangen verlossinge 3 volbrenghen wille, ende leert, dat Godt na groote be- ³4nautheden eenen heerlyken troost den synen laet toe-5comen. ^4-5

Als Godt verlost heeft Israel ¹

Wt de gheuanckenisse fel ²
Soo docht ons dat wy vastelyck ³
Maer wat en droomden blydelyck.

Ghenoech hadden toens onse monden ⁵

Te doen om syn eer' te verconden,
Ieghelyc sey als hy dit sach: ⁷
Dit is Gods werck, soomen sien mach. ⁸

Godt gaf ons seker op die tijt

Veel goets en rusten met iolijt. ¹⁰
Van hem alleen ontfanghen wy
Al tgoet dat wy nou hebben vry. ¹²

Hier om brenckt weer wt met verblyden ¹³

V volck noch gheuanghen in lyden ¹⁴
Ghelyck oft ghy veldt, berch en dal
Met dau veruersté ouer al. ¹⁶

Sy die in tranen ierst ghesaeyt ¹⁷

Hebben, sullen worden ghepaeyt, ¹⁸
En eerbaerlyck worden verheucht, ¹⁹
Als den Maeytyt aencoemt met vreucht. ²⁰

Maer wel is waer dat sy in weene ²¹

Saeyen sullen heurlier saet reene: ²²
Maer al verheugende sullen sy draghen ²³
Heurlieder schoouen met behaghen. ²⁴

* [L.7.r^o]

1 dat volck: het volk; geuanckenisse: (bedoeld wordt hier de) Babylonische ballingschap

3 volbrenghen: voltooien

4-5 toecomen: ten deel vallen

1 als: toen

2 gheuanckenisse fel: harde gevangenschap (nl. in Babylon)

3 docht ons: meenden wij; vastelyck: in hoge mate

5 toens: toen

7 ieghelyc: ieder; als: toen

8 soomen sien mach: zoals men zien kan

10 rusten met iolijt: rust en vreugde

12 vry: waarlijk

13 brenckt weer wt: verlos

14 V volck noch gheuanghen: Uw volk, dat nog gevangen zit

16 veruersté: verfristet

17 ierst: eerst, aanvankelijk

18 ghepaeyt: tevreden gesteld, vertroost

19 eerbaerlyck: op eervolle wijze

20 Maeytyt: maaitijd, oogsttijd

21 in weene: in droefheid

22 heurlier saet reene: hun zuiver zaad

23 verheugende: zich verheugende, blijde

24 heurlieder schoouen: hun schoven; behaghen: vreugde.

Psalm CXXVI.

1Dat volck wt die gheuanghenisse wederkeerende, danckt 2 den Heere, ende biddet dat hy die aengheuanghen verlos-3singhe volbringhen witte: ende leert, dat Godt nae groote 4 benauwtheden eenen heerlicken troost den sijnen laet toe-5kommen.

Als Godt Zions gheuanghen al,
T'saem verlost heeft nae sijn gheual,
So waeren wy verhueght al t'saem,
Ghelyck sy die droomen bequaem.

Onse mondt is gantsch vol ghewesen,

Van vrueghdt end lofsanghen ghepresen,
Dan sprack t'volck allesins, wel aen,
Godt heeft sijn volck wat groots ghedaen.

Godt die heeft op dit mael voorwaer,
By ons ghedaen een werck seer klaer,
Daer in dat wy tot deser tydt
Hertelick vroo sijn end verblydt.

Heer wilt ghenaedelick afwenden,

Ons gheuanghenis end elenden,
Dat wy moghen wesen ghelyck,
Een schoon wel ghewatert eerdtryck.

Sy die met traenen end verdriet,
Haer goet saet saeyen, so men siet,
Sullen wederkeeren met vrueghdt,
End dat maeyen sijnde verhueght.

Sy saeyen haer goet saet met weenen,

End sullen haest groot ende kleene,
Kommen end bringhen met vrueghdt groot,
Haer volle schoouen in den schoot.

Pseav. CXXVI. th. de be.
In conuertendo.

1Le peuple retournant de captiuité, remercie Dieu, et le 2 prie d'acheuer la deliurance: monstrant qu'apres l'affliction, 3 vient tant plus grande consolation.

Alors que de captiuité

Dieu mit Sion en liberté,
Auis nous estoit proprement,
Que nous songions tant seulement.
Bouches & langues à suffire
Auoyent dequoy chanter & rire:
Chacun disoit voyant ceci,
Dieu fait merueilles à ceux-ci.

A dire vray, Dieu pour ce coup,

Des biens nous ottroye beaucoup,
Et d'iceluy nous receuons
Tout le plaisir que nous auons.
Ramene donques toute entiere
Ta gent n'agueres prisonniere,
Comme arrousant tout au trauers,
Les pays plus secs & deserts.

Ceux qui auecques larmes d'oeil

Auront semé, perdront le dueil,
Se trouuans ioyeux & contens,
Quand de moissonner sera temps.
Vray est qu'en douleur bien amere
Semeront leur semence chere:
Mais tous ioyeux ils porteront
Les gerbes qu'ils en cueilliront.

Den 128. Psalm.

1Dauid leert, dat die Godtvreesende int openbare ende ¹ 2 int verborghen recht gelucksalich syn.

Salich moet die man wesen, ¹
Die den Heer' wel ontsiet, ²
En syn weghen ghepresen ³
Houdt, en hem eeré biet:

Want van dwerck synder handen

Sal hy met vrolyckheyt ⁶
Leuen, en vry van schanden
Wort hem voorspoet bereyt.

Als den wyngaert vruchtbare
Sal syn huysvrouwe syn,
Brenghend' int openbare
Vruchten voorts goet en fyn: ^{11-12 12}

^*Als plantkens der olyuen ¹³

Sullen staen ghemaniert ¹⁴
Syn kynders sonder kyuen ¹⁵
Om syn taflé verchiert. ¹⁶

Siet met alsulcker eere ¹⁷
Wordt hy ghebenedijt ¹⁸
Die vreesende den Heere,
Tquaet schout tot alder tijt: ²⁰

Den Godt van Sion hooghe ²¹

V deés' weldaden doet,
Dat noch sien sal v ooghe
Ierusalems voorspoet.
Ghy sult wt uwen sade
Dubbelen voorspoet sien, ²⁶
En gheluck en ghenade
Aen Israel gheschien. ^27-28

1 die Godtvreesende: de Godvrezenden

1 moet wesen: zal wezen

2 wel ontsiet: vreest zoals dit behoort

3 ghepresen: (behoort adiectivisch bij ‘weghen’)

6 vrolyckheyt: vreugde

11-12 brenghend' int openbare voorts: voortbrengend, voor iedereen zichtbaar

12 fyn: edel

* [l.8.r^o]

13 plantkens der olyuen: jonge olijfplanten

14 ghemaniert: zedig, (hier) schoon

15 sonder kyuen: in onderlinge vrede

16 om syn taflé verchiert: om zijn van alles welvoorziene tafel

17 met alsulcker eere: met zulke eer

18 ghebenedijt: gezegend

20 schout tot alder tijt: steeds vermijdt

21 den Godt van Sion hooghe: de God van het hoog-gelegen Sion

26 dubbelen voorspoet: d.w.z. kinderen en kleinkinderen

27-28 (versta: en geluk en genade zult gij aan Israël geschieden zien).

Psalm CXXVIII.

1Dauid leert, dat die Godtvreesende in 't openbaere ende 2 in 't verborghen recht ghelucksaeligh sijn.

Saeligh is hy beuonden,
Die Godt vreest end dient recht
Die ooc gaet t'allen stonden,
In sijnen weghen slecht.

Doer t'werck, t'welck ghy sult dryuen,

Wert ghy hier wel gheuoedt,
V' doen sal wel beklyuen,
Spoedigh met ouervloedt.

V' wyf sal ghelyck wesen,
In v' huys seer verblydt,
Den wynstock wtghelesen,
Die vrucht draeght t'sijner tydt.

Aen den disch in een kroone,

Sullen v' kinders staen,
Als olyfspruyten schoone,
Nae melckandren voortaen.

Dese schoone weldaeden,
Ontfanght hy in 't ghemeyn,
Die met t'quaet niet belaeden
Is, maer vreest Godt alleyn.

Godt wt Zion ghepresen,

V dees ghenaede doet,
Dat ghy sult sien nae desen,
Ierusalems voorspoet.
Ghy sult wt uwen saede,
Kindtskindren sien seer wel,
Ende doer Godts ghenaede,
Veel vred' in Israel.

Pseavme CXXVIII. Cl. Ma.
Beati omnes qui timent Dominum.

1Il dit que ceux qui vrayement craignent et aiment Dieu, 2 sont heureux, soit en public soit en priué.

Bien-heureux est quiconques

Sert à Dieu volontiers,
Et ne se lassa onques
De suiure ses sentiers.
Du labeur que sais faire,
Viuras commodément:
Et ira ton affaire
Bien & heureusement.

Quant à l'heur de ta ligne,

Ta femme en ta maison
Sera comme vne vigne
Portant fruict à saison.
Et autour de ta table
Seront tes enfans beaux,
Comme vn reng delectable
D'oliuiers tous nouueaux.

Ce sont les benefices,

Dont sera iouissant
Celuy qui fuyant vices
Craindra le Tout-puissant.
De Sion Dieu sublime
Te fera tant de bien,
De voir Ierosolyme
En tes iours aller bien.

Et verras de ta race,

Double posterité,
Et sur Israel grace,
Paix & felicité.

176. Onder de ‘Fauten’ wordt deze regel gewijzigd in: ‘en hebben dies torconden’ 189. vande Nooten - T vande Nooten.