Brahman. Deel 2

(1920)–J.A. Dèr Mouw– rechtenstatus



[pagina 451]
‘Dat ben jij’.
[pagina 453]
['k Zit klein op groote hei.] 'K zit klein op groote hei. Zilv'rig drijft over mij Een wolkje, spits, voorbij: 'T lijkt net een vischje. En warm en zalig ligt In 't zomermorgenlicht Ginds 't blauwe vergezicht, Hier 't hagedisje. Hij zit naast me op de grond: 'K zie de oogjes, klein en rond; 'K zie flitsen om zijn mond Een dubbel haartje; In 't zand, zoo lekker heet, Ligt 't lijfje, plat en breed; Zijn vogelkopje weet Niet 't muizestaartje.
[pagina 454]
En 'k doe, als zie 'k hem niet. Want 'k denk: ‘Als hij me ziet, Dan, door dat gaatje, schiet Hij in zijn huisje.’ En dus, om stil te zijn, Houd ik me, als was 'k heel klein, En 'k denk even: ‘Nu schijn Ik zelf een muisje.’ Op groene vloer van mos De zuilen, bruinig-ros, Staat ginds een dennebosch, Net als een kerkje: Door nevel, blauwig-paars, Zie 'k gouden kandelaars, En als een groote kaars Staat een klein berkje.
[pagina 455]
Naast 't kerkje, groenig zwart, Van 't Heilig Aardehart, Rijst hoog één den apart, Net Utrecht's toren. Zilver voor barnsteen, wiegt Een vlinder zich en vliegt Weg, als een kinderbiecht, In 't blauw verloren. T is of een nevel trekt, Die 't zonnig land bedekt; Want uit mijzelf gewekt, Komt 't oud verleden, Dat, half doorzicht'ge plaat, Voor hei en hemel staat: Tot kleurloos grauw vergaat Het paars beneden.
[pagina 456]
Wazige onwerklijkheid Ligt rondom me uitgebreid: Ik hoor, ik zie het wijd Nadruklijk zwijgen; Waarheen k mijn hoofd ook wend, 'T lijkt alles onbekend, En mijn gedachte: ‘Ik ben 't’ Schijnt niet mijn eigen. En duid'lijk, meer en meer, Hoor ik de woorden weer, Waarmee ik keer op keer Bedroefden griefde, Een kind, dat acht'loos gaat Langs leed, dat 't niet verstaat; Nu zie 'k, te laat, te laat, Hun leed, hun liefde.
[pagina 457]
O, kon ik 't overdoen! O, zag 'k weer, net als toen, Het ver-zonnig vizen Van 't komend leven! Met wat 'k als toekomst dacht, Was 'k rijk: O, had 'k bedacht, Aan wie 'k dom heb veracht, Wat mee te geven! Toen nam ik, onbewust. Als ik 't had afgekust, Voelde ik me zoo gerust En stil en veilig. Kind, wenschte ik: ‘Groot te zijn!’ Groot, dikwijls: dood te zijn; Oud, zie ik 't groote klein En 't kleine heilig.
[pagina 458]
Iets komt in me op. Maar wat? Daar is 't! - Neen; 'k meende, ik had De zweveling gevat, - 'T is niet te pakken, Mug, die uit dichte lucht Voor vingertoppen vlucht - 'K heb 't! 'T is een lekk're lucht: Er wordt gebakken. Oujaarsavond - 'T beslag Rook zurig; en ik zag Met iets als vroom ontzag 'T vreemd, wriem 'lend leven, Hoe 't met sputt'rend geluid, Dat knapte elk bobbeltje uit, Luchtig die taaie kluit Had opgeheven.
[pagina 459]
Zoo mooi gerezen is 't! T was zeker beste gist - Ik hoor, hoe lekker 't sist, Knistert en spettert - Zwaar tikt door 't oude huis De staande klok - Gesuis Van gas. En in 't fornuis Het vuur, dat knettert. Maar als 't op tafel stond - Nog zie 'k ze, bruin en rond - Was 't, of 'k op eens verstond 'T penduletikken: Lang van te voren blij - En nu, nu gaat 't voorbij, Voorbij, voorbij, voorbij - Dan kon 'k niet slikken.
[pagina 460]
En een, die 't had verstaan, Haalde ernstig-vriend'lijk me aan, En 'k voelde wel de traan In 't stille grapje; Tot in mij vrede kwam, Een vreemde, witte vlam, En 'k half nog huilend, nam Een lekker hapje. BRAHMAN,- die alles bent, Mijn Zelf, mijn wereldtent Vol trouw balancement Van stersystemen: Groot hangt in dubb'le baan Mijn witte Melkwegvaan, Waarop ik trotsch zie staan Zijn, mijn emblemen.
[pagina 461]
'T lijkt, of aan 't draaien was Om grac'lijk hellende as Een stolp van zwartblauw glas Vol sterrekronen: Stil zien de Zal'gen aan, Hoe de étalages gaan Langs grandioze baan Rondom hun tronen: Ze denken de eene keer: ‘'T mooist is de Groote Beer’, En dan: ‘Neen, 'k prefereer De Lier, om Wega.’ En Hij, die 't uurwerk drijft En zich in licht beschrijft, Elk weet: 't is Hij, die blijft De Alpha, de Omega.
[pagina 462]
En kiezen durft niet een. Zoo wentelt om hen heen 'T heelal uit edelsteen Langs zuiv're bogen. Vroeg mij een Godenmond, Wat ik wel 't mooiste vond, Ik weet, ik zei terstond: ‘Haar twee blauwe oogen.’ Na peinzend prev'len stom, Dringt plots'ling 't Godendom In zalige angst rondom Angst'ge Kronion: Want het Mysterium Magnum aetherium, Kosmisch trapezium, Rolt aan, Orion.
[pagina 463]
'T is of in cirkeltocht Een wereldlichtgedrocht Van cohinoren, zocht Wat hij zal vangen: Onder 't immense vlak Van 't langzaam went'lend dak Laat hij de zodiak Als ketting hangen; Licht wolken feeërie Trilt, vol charivari Van ster-bijouterie Rondom de ketting: Witzilv'ren beeld van licht, Houdt elke God 't gezicht Naar 't mysterie gericht, Blind van ontzetting;
[pagina 464]
Zalige lichtgigant, Leidt hij, met wereldbrand Omgordeld, triomfant Zijn cohinoren; En de evenwijdigheid Van stat'ge cirkels snijdt De vlugge vroolijkheid Van meteoren: Soms is 't of slangen, blauw Als 't groen op hals van pauw, Flitsen uit koepelbouw Van druipsteengrotten; Soms, of op 't glad damast Van de étalagekast Vluchten, wit als albast, Glinst'rende motten.
[pagina 465]
In kant, doorschijnend fijn, Van zilverfiligrein Gloeit hier een stil robijn, Rood als papaver; En ginds in blauwig waas Van ijl, spiralig gaas Trossen trillend topaas, Net rijpe haver; En langs 't oranjegeel, Op onzichtbare steel Knoppen van blauw juweel, Net korenbloemen. Daar flitst metrenlicht: De Augustusmiddag ligt Voor 't viznair gezicht - Hoor! - Bijen zoemen
[pagina 466]
Langs diep aquamarijn Drijft Ad'laar en Dolphijn. Ja, rnaar onsterflijk zijn De groote dooden, Wier schem'ring ondergaat In Brahman's dageraad: Oertijd's Arion slaat Pindarische oden. En die het hoort en ziet, Denkt: ‘Ben ik 't Eeuw'ge niet? Ik ben 't Opstandingslied Van doode Arion, Vizen van Toovenaar, Dolphijn en Adelaar, Kunstwerk en Kunstenaar, 'T Zelf en Orion.’
[pagina 467]
Zooals een waterval Wuift over Alpendal, Wolkt over diep heelal De Melkwegtule, En Plato's gletscherland, Agraaf van diamant, Straalt-uit door 't fosf'rend kant De Zijnsformule. God-wereldaureool, Bloeit boven stille pool De eeuwige Lichtviool Van vier gedachten: Zijn, Waar, Goed, Schoon - gezet Tot mysteris rozet, Wit, Wit, Blauw, Violet, Effekt en Machten.
[pagina 468]
Leunend aan wereldas, Mijmert Puthagoras, Of op zoo'n stolp van glas Zijn twee kwadraten, ‘- 'K neem aan, behoorlijk klein Is elke driehoekslijn - Gelijk aan 't derde zijn In vlaktematen? De leer: Een kromme is recht, Logisch bezien, is slecht.’ En Venus komt en zegt: ‘Vergeef, cher Maître, Dat ik u stoor. Wilt u Langs Melkweg-avenue Leiden - 't wordt koeler nu - Een bal champêtre?
[pagina 469]
Ik weet, nog kort eerst bent U sferendirigent, Maar Isis' leerling kent Alle magieën Van almachtig getal: Mij dunkt, uw wijsheid zal Toov'ren uit hol kristal Dansmelodieën. Zie! Naast de zodiak Staat in rood ridderpak - U kent mijn vroeger zwak? - Mijn stralende Ares. Neen, neen; nu geen faux pas: 'T is koud; Andromeda Kijkt en Denebola En, ginds, Antares.
[pagina 470]
'K wed, meedoet vader Zeus, En, kind van 't Godenhuis, Hermes in 't jongensbuis, En stramme Kronos, Tot, mooi door geel brokaat, Kokette dageraad Omziend de grot verlaat Van haar Tithnos.’ Hij zegt: ‘Verhevenheid En wiskunstzekerheid Zijn een drie-eenigheid Met heroisme: Zoo geef 'k voor 't kosmisch feest, U waardig en mijn geest, Vreesloozen onbevreesd Mijn mechanisme;
[pagina 471]
Voor elk een piedestal, Hangt een reusacht'ge bal; Zoo zwenkt 't siderisch bal Langs groote ellipsen; Soms ziet naar stand in baan Elk een elk ander staan, Soms God in God vergaan Door waz'ge eklipsen. Mijn cijf'ren dirigeert Uw zwaai: u balanceert Op de afgrond. 'T lijkt, u veert Omhoog, zinkt onder. Uw levend mozaiek Planeert op dubb'le wiek: Wiskunde en dansmuziek Van sferendonder.
[pagina 472]
'T wiskundig nachtpoëem, Mechanisch prachtprobleem: Door cijfermacht 't systeem Van uw vijf lichten Naar eeuw'ge wereldwet En regels van 't ballet Langs schomm'lend lijnennet Kunstvol te richten, Met staf van integraal Wenkend door wereldzaal, Ik - kosmisch admiraal, U - mijn flottille, Zoo dat Orion schreit En door de oneindigheid Roept: ‘ZIE! DE MAGIER LEIDT ZIJN LICHTQUADRILLE!’ -
[pagina 473]
O, bij dat trotsch genot Versta 'k eerst God's gebod: Denk mij, die mij denk tot Wereldmaterie. Als balanceerend gaat 'T heelal op sferenmaat, Ben 'k zelf al wat bestaat, Zelf 't Godsmysterie. Toch, roos uit Godenkrans, Vraag 'k u een solodans: Dans op orkestkadans 'T wezen van liefde. Hoor eerst mijn mijmering, En - 'k ben geen hoveling - Vergeef, o hemeling, Als 'k, aardsch, u griefde:
[pagina 474]
En zaligheid en spot En leed om 't menschenlot - 'T ligt in uw oogengrot Vlak bij elkander, Blauwgroen, als waar op grond Van somb're Hellespont Leander's Hero vond Hero's Leander: Hoofd, armen, beenen slap, Zweven op 't bodemdrab Zij, die van priesterschap En schoonheid brandden. Hoor, hoor! de nachtstorm gromt: Vroom wachten dat, vermomd In vuur, uw bruidspaar komt, Twee vastelanden.
[pagina 475]
Uw haar, zoo zonnig rood Als zonn'ge beukeloot, Als, rood door heldendood, Zonn'ge Skamandros, Uw haar, een gouden wolk, Glanst als Orestes' dolk, Als 't vuur, dat vrat het volk Van Alexandros. Die liefde in klein insekt Voor klein insektje wekt, Door wie naar Az trekt Reus Menelaos, Zij is, heb 'k steeds geloofd, Een vuurdraak nooit gedoofd, Eens diadeem om 't hoofd Van Koning Chaos.
[pagina 476]
Hij, die u Gouden noemt En schuw uw gratie roemt, Heeft, wat hij wist, verbloemd, De dichter-weter; Zie, hoe zijn oogen zijn Weer blauw van sterreschijn, Maar ook door blind gordijn Zag hij wel beter: Hij, ziener, kende u lang Als wereldvlammenslang Met hoogste Godenrang En stem van Muze, Ogugisch schrikgedrocht, Dat voor zijn zegetocht Mensch, God, hel, hemel wroch Kupris - Meduze.
[pagina 477]
Verberg één heil'ge nacht U niet in veil'ge pracht Van 't blonde haar en dracht Van maskerade: Dans, wat uw wezenheid Was, is, zal zijn altijd; Mijn sfere-orkest geleidt Met serenade.’ Kart'lig aan 't ondergaan Is, scheef, de holle maan: Daar neemt ze de oervorm aan, Zooals ze uit 't Wezen, Dat in gedachten leeft En uit vizenen weeft, Wat existentie heeft, Was opgerezen.
[pagina 478]
Zij, die jong, slank en blond, Glimlach om ernst'ge mond, In 't wereldcentrum stond, Verliefd, verlegen - Soms streek grac'lijk haar hand 'T goudrag van voorhoofdrand; Zoo voor wit wolkenkant Trilt gouden-regen - Zij staat, sphingisch fantoom Uit wilde waanzindroom, Op licht- en schaduwzoom Van 't manelandschap: De breede schemergrens Draagt 't mysterie, immens, Van God en dier en mensch En hun verwantschap.
[pagina 479]
Staat, spok'ge schrikgestalt', Hoog overeind, omwald Door blauw en dood bazalt Van manekrater, Duiv'lin, die elk verzoekt, Monster, door smart vervloekt, Godheid, die Plato zoekt, Sibulle en sater. Uit maan in ondergang Rijst hoog de monsterslang Bij sferendondergang Als ouverture; Om blauwe wereldbol, Draaiende Venustol, Heenkrampt twee klauwen hol Venus-Lemure;
[pagina 480]
Centrale wereldhaard Verlicht de drakestaart, Die vlagt door cirkelvaart Grotesk-belach'lijk; Ekstatische eeuwigheid, Ernstig en zalig, wijdt Haar witte majesteit, Grandos-ontzaglijk. Uit went'lend sferenglas Roept, of 't een gam'lang was, Magr Puthagoras Oerzang van Isis: Orkest van klokken gonst, Klankklomp op gongklank bonst, De chaos ronkt van bronst, Wild aphrodisisch.
[pagina 481]
'T is of het Wreeldlicht Op 't profetisch gezicht Als lichte wereld ligt Van enthoussme; Hermaphroditisch zuilt En gaapt en zwelt en puilt, Wat onder draakstaart schuilt Aan geil orgasme. Voorwereldsch stormgeluid Rommelt de stolpen utt; Trillende koepel stuit Bronst-roep beneden. Als bovenaardsche lach Van God's rijzende dag, Hangt 't Rijk, dat Plato zag, Van Wezenheden.
[pagina 482]
Rood als de Phlegethon, Ombliksemt zon na zon, Vallend uit vreemde bron, Haar danse macabre: kaste's goudspang doet Twee oogen, rood van bloed, Dropp'len hun grelle gloed - Haar candelabre. Met 't prachiig monster draait Zijn ster -: Oranje laait 'T centrale vuur - Zwart zwaait De schaduwkegel, Die spits door gloedsfeer holt: In draakstaart, diep ontrold, Schijnt 't wereldvuur gestold Tot vlammenpegel.
[pagina 483]
Fonk'lende harpklankgang Klimt op langs chaoszang Van gong en gamelang Met trotsch staccato: Eluzisch licht omlijst Haar, die ekstatisch rijst En, witte Oeran, wijst Naar eeuw'ge Plato. En 't hagedisje rekt Zich naar een groen insekt; Zijn kronk'lend staartje trekt: Moet 'k daaraan danken, Dat 'k iets, wat 'k nev'lig dacht, Uit diepe geestesschacht In beelden overbracht En rythme en klanken?
[pagina 484]
Ja! Gaf zijn draakfatsoen Mij 't Venusvizïoen, Roem hem, mijn taalklaroen, In dithuramben, Die met spits staartje stak 'T vulkanisch zielevlak, Zoo dat te voorschijn brak Geyzer van jamben. Zijn vlammendonder zond, In 't eeuwig vuur gegrond, Tuphaon door gletschermond Van trillende Aitna: Uit Brahman, dwars door schaal Van smeltende integraal, Smijt verzen, straal na straal, Vulkaan Adwaita:
[pagina 485]
Nachtlijke wetenschap Bouwde tot hemeltrap Om top zijn gletscherkap Vol stergeflonker; Door aardsche schors behoed, Door wereldvuur gevoed, Lichtte ondergrondsche gloed In grottendonker. Want sprookjesfeeënslot Diep onder sneeuwpelot Droeg, grot naast zuilengrot, De ijzige toren; Maar hij, die kijken kon Naar macht'ge horizon, Was uit centrale bron Van vuur bevroren.
[pagina 486]
En 't trilde en kraakte en spleet: Rijzende chaos reet De gletschers stuk en smeet Naar 't vuur het water. Wat stille sneeuwberg leek En naar Orion keek, Mijn gletscherwereld bleek Een vlammenkrater. Mijn weten, uitgehold Door brandend twijf'len, smolt, En 't toovermengsel stolt Tot verskristallen: Door spieg'ling van natuur In wiskund'ge figuur Heenschijnt een sneeuwwit vuur - Eenzelfde uit allen.
[pagina 487]
Wat 'k weif'lend had gegist Met wat 'k wiskundig wist, Smolt samen de Alchemist, Hij, Trismegistus, Uit wiens tooverretort Vizn van sterren wordt, En bloeien, nooit verdord, Judas en Christus. Circulatorium, Liet 't groot sensorium Trillend hydrargyrum Van spieg'lend voelen Het vast sulphurkristal Van zonnig-hel getal, 'T oplossend overal, Gloeiend omspoelen.
[pagina 488]
Zooals te omrijden scheen Griffnenstoet van steen Dwars door de wolken heen Troonzaal van Perzen, Zoo zie 'k om de apadaan Van 't Ik hun vleugels slaan En groot in optocht gaan Adwaita's verzen. Toen pracht'ge beeldenstoet Opklom uit damp en gloed, Viel 't over me als een vloed Van revelatie: Wat 'k dacht, lang leven lang, Zoeklicht van wetensdrang, 'T was Brahman's zonsopgang, 'T was adoratie:
[pagina 489]
Hij die, waaiende Tijd, Langs sterrepampa's glijdt, Door lelies geel, altijd Glorus door yuca's, En, Ruimte, grondloos ligt In eeuwig evenwicht En met metren licht, Zijn noctiluca's; Die drijft, planetenstel, Immense wereldcel, In 't aethergolvenspel, Vol infuzoren, Met roodfonk'lend getril Van Marspigment, en stil Groen aardechlorophyl, Chromatophoren;
[pagina 490]
En, kern, de zonnebal, Kernvlekjes overal, 'T organoidenbal Om zich doet dansen, En in geweldigheid Van dood-en-levenstrijd, Vuurweerlden hijgend, smijt Protuberancen. Ginds schijfje, gazig fijn, Zou 't een amoebe zijn? Trots sterkste lens blijft klein Zijn parallaxis: Lichtpseudopodn ziet Mijn zoekend turen niet - Naar helle celkern schiet Zijn phototaxis.
[pagina 491]
'K zie, 't was een ciliaat: Waaierend open gaat Zijn stentorshoorn; hij staat Fosf'rend te zweven: 'K zal Polymorphus, net Als hij, zelf ook trompet, Schett'ren naar diepste wet Mijn Brahmanleven. En 't schijnt, ik ben weer jong, Als toen die nachtlucht drong Diep, diep in koele long; Ik ben het kind weer, Dat zag het kosmisch spook, Een langzaam-breeder strook Van dunne zilv'ren rook, Lichtende windveer;
[pagina 492]
Door nog zichtbare rand Van ijl kometenkant Kwam uit een wereldbrand Een straal gegleden: Zoo zag 'k door wazig licht Mijn toekomst-vergezicht; Zoo zie 'k een lief gezicht In ver verleden. Vreemd komt het vroeg're weer: Hei - Nacht - De Groote Beer Schijnt in mijn ziel, een meer, Glad, zonder rimpel; Hoog boven koele hei Hangt - neen; 't is diep in mij - Net schem'rig witte zij, De Melkwegwimpel.
[pagina 493]
Stil - hemel, aarde en ik. 'T lijkt, 'k hoor elk oogenblik De fijne naaldeprik Van punt'ge sterren In half doorschijnend lint, Dat, sliert om sliert, de wind Windt, om met sterreblind 'T licht af te sperren. Speelden op hemelwei, Zooals een versje zei, Na 't vroege sterven blij, Zalige kind'ren? Dan was dat zeker wel Zoo'n pracht'ge lichtkapel, Die, bang voor 't vroolijk spel, Naar de aard' kwam vlind'ren;
[pagina 494]
Kwam hij voor mij alleen, Een lichtheraut, en scheen Door de eeuw'ge ruimte heen, Mij tot mirakel, En bracht van Sirius Mijn eigen genius, Wetende euangelus, Mij vreemd orakel? Ja: 'k wist, hij zegende Mij, niet bewegende. Ik hoor de Negende Diep in me schreeuwen: ‘DER CHERUB STEHT VOR GOTT. NU BLIJDE, WEET UW LOT: EENS WIJDT UW LEED U TOT EEN LICHT VOOR DE EEUWEN.’
[pagina 495]
Stil ligt in 't zonnetje Mijn compagnonnetje, Langwerpig tonnetje Door lekk're vliegen: Die door Zijn vliegjespijn Wil hagedisje zijn, Leerde door leed in Zijn Gedichten vliegen. Schijn stichtte in klank en maat Ons diep duumviraat. Wijs is gedachte en daad, Schoonheid is wijzer. Wij, één psalterium Van 't groot Mysterium, Deelen 't imperium: U groet ik, keizer!
[pagina 496]
Ons beider Capitool Is Brahman, wereldpool - Daar bloeit Plato's Viool Op eeuw'ge zuilen: Bij dat schem'rig vizn Denk ik aan de eerste zoen; 'K voel, dat 'k mijn best moet doen, Om niet te huilen; 'T is geen herinnering Aan licht, dat onderging; Neen, trots: Uit schemering, Borle aurora, Rees Hij, voor wie 'k herhaal Door zaal op tempelzaal In noordland's rots'ge taal Grandos Ellora:
[pagina 497]
Die bliksemlegers leidt, Zelf Lucifer, en wijd Over de wereld smijt Trots van rebellie, En dan, cyklopenmuur Van donder, nacht en vuur, Nabootst in mintuur The Cloud van Shelley; Die, als de dag verglom, Naar Walhal-wolkendom Bazuint langs dondertrom Wagner's pomposo, En uit 't berijpte gras, Een carillon van glas, Aait, alsof 't Mozart was, Nachtlijk grazioso;
[pagina 498]
Die, aarde, als molen draait; Die, wind, de draaiende aait, Dankbaar voor rust, en waait Scherts van gavotte, Die, paard en ruiter, rent In blauw harnachement Met bliksemlans - Ik ben 't, Brahman- Quijote. Kijk! Op een heikruidtak Een wit-bruin vlindervlak, Dat, knap, te voorschijn brak Uit een cylinder. Maar 'k zelf dan, rups eerst? - Ja, Ik ben Geometra Papilnaria, De spanrupsvlinder.
[pagina 499]
Hap at 'k na gulz'ge hap Allerlei wetenschap, En 'k werd zoo vreeslijk knap - Niet te gelooven: Nog bruin, als de aardegrond, Maar parelmoerig bont, Nu 'k mijn bestemming vond, Vlieg ik naar boven. Wat 'k hoordalf-angstig kind, Uit eikenloof en wind, Rijker, bewuster vindt Het weer mijn grijsheid, Die smartlijk tronen zag In wijsheid schoonheid's lach, Maar zalig kronen mag Met schoonheid wijsheid.
[pagina 500]
Jij, die in 't warme licht Zoo vreesloos bij me ligt, Voel je in mijn ziel wellicht 'T verwante zieltje? Ja: Hij, in mij een mensch, Een Homo Sapiens, Bleef in jou - zelfde Essens - Een klein reptieltje. Dat je, als wie Brahman kent, Zelf ook coefficnt In 't eindelooze bent, Dat weten mis je; Wat de Chândôgya zei, Geldt jou zoo goed als mij; Zoo zeg 'k dan: ‘DAT ben jij, Klein hagedisje!’
[pagina 501]
Wij zijn van één geslacht: Die jou heeft voortgebracht, Heeft mij omhoog gedacht, Zijn apothze: Die door machtige kreet Donder aan flarden reet, Ik, Brontosaurus, heet Nu Tweeheidlooze, Monster, tot God gewijd, Dat door Zijn eeuwigheid Op Zijn gedachten rijdt, Zelf hippogryphen, Een Saurier van de geest, Soms 't een, soms 't ander 't meest, Maar in wie Brahman leest Ster-hroglyphen.
[pagina 502]
O, kon met knokig woord, Pezig gedachtenkoord, Als spier zwellend akkoord Mijn geest benad'ren In werk, dat nooit vervalt, Uw kracht, levend bazalt, Uw gigantengestalt', O macht'ge Vad'ren! U waardig eeren wou 'k: Was ik de storm, dan zou 'k Met marsch op donderpauk, Mijn Brontosauren, Met tak na bliksemtak, Die, krak na donderkrak, Ik uit de hemel brak, Uw glorie lauw'ren.
[pagina 503]
Ja, dithuramben smeet Ik, bakkhantisch profeet, Om wat 'k ekstatisch weet Als heilig wonder: Schreeuwen zou de eeuwen lang Door hol dav'rende gang Van tijd mijn stormgezang, Vol saurrdonder. Vaak dacht ik: 'K wilde, ik sprak De taal van Bergerac: Dan kende op 't aardevlak Ieder mijn waarde; Maar zat 'k dan op mijn hei, Dan was 't, of tegen mij Met klank van droomstem zei, Verwijtend, de aarde:
[pagina 504]
‘Maak jij je taal te schand, Terwijl ik triomfant De kleuren van je land Door de aether ronddraag: Rood - hoed van poollichtschijn, Blauw - kleed van zeesatijn, Er tusschen hermelijn Van witte bontkraag? Dat, dwaas door ijdelheid, Met roem zich 't werktuig vleit, Dat 'k uit mijn leven smijt, Als 't is versleten! Straks draagt naar heuveltop Een langzame optocht je op: Dan los je in mijn vuur op, En wordt vergeten.
[pagina 505]
Zie, hoe 'k niet duiz'lend hol Langs smalle ellips en rol, Grandze wereldbol, Door de eeuw'ge zalen; Zie, hoe 'k Orion groet, Wuivend met roode hoed, En met vulkanengloed Geef lichtsignalen. Hoor, hoe mijn wagnernde alt 'T vol orkest overschalt, Als pauk na paukslag knalt, Trom dreunt naast trommel, En voor mij, zonnebruid, Lente eerst de Atlantis luidt, Dan herfst - nooit beiert uit Zijn klokgeschommel.
[pagina 506]
Met gouden naald borduur 'K mijn wolkengarnituur: Doorschijnt dan 't groen lazuur Door vloss'ge repen; En langs mijn baljapon, Diepblauw door hooge zon, Flitst parelmoer galon Van brandingstrepen. Zie! Om mijn hals het bont, Zingende wals ik rond: Toen Strauss zijn Danslied vond, Was 't mij ter eere, Wier grosses Lachen lacht Naar de afgrond, als bevlagd Met weerlicht, ik veracht Den Geist der Schwere.
[pagina 507]
Zie, hoe ik boogjes zet Tot zomermiddagpret Voor stormen, violet- blauw-groen -rood-gelen, Opdat mijn zomerdag Davert van lang gelach En donderhamerslag Bij 't crocketspelen; Zie, als mijn zonkant giert Van pret, hoe mooi versierd Mijn nachtzee lichtfeest viert, Hoe feeëriek 't is, Als - Vergilansch vizen - Om rood koraalfestoen Een glimwormzwerm blauw-groen Mijn Pacifiek is;
[pagina 508]
Zie hoe k rood, groen en goud Tot dag-, tot nachtheraut, In cirkel zwevend houd Twee skarabeeën, De een Toekomst, hij die draalt, Door leeuw'rikslag vertaald; Die zwijgt of nachtegaalt, Heet Langgeleeën; Zie hen om 't aarderond, Als menschenwaan zoo bont, Boven de horizont Groot, zalig hangen; En hij, die de eene ziet, Denkt nog aan de and're niet: Dan maant aan 't vroeg verdriet Het laat verlangen;
[pagina 509]
Ver boven land en zee Straalt elke skarabee: Niet sleurt mijn went ling mee Hun schomm'lend zweven; Stil hangt in macht'ge kring Hun pracht'ge noodlotsring, Maar hoor, hoe 'k wervlend zing Van eeuwig leven: Hoor, hoe 'k mijn levenswil Schreeuw in hartstochtlijk schril Orkaanvioolgegil, Ik, Paganini; Hoor, hoe mijn Juninacht Schreit, of een meisje wacht, Hel, zachter dan, dan zacht, Dof, con sordini;
[pagina 510]
Sleept mij door 't stadion Mijn gouden renner, Zon, Om 't epinikion Zelf te verdienen, Dat eeuw ge Pindaros Van Podm Pegazos Zal zingen op mijn Vos En mijn ruinen; Sleept 't geelgevleugeld paard Voort, voort mijn rollende aard', Voort, voort, dat niets zijn vaart Ooit kan verstoren; Waait hoog zijn stormgalop Door vlerk en hoefgeklop Flikkerend stofgoud op Van meteoren;
[pagina 511]
Flitst langs mun vonkenvlucht Door mijn waanzinn'ge vlucht, Dat 't lijkt of heel de lucht Voor me, om me in brand is; Zie 'k duiz'lig achter me aan Ver over de aetherbaan Wapp'ren als spitse vaan Mijn groene Atlantis; Voort! Voort! - Op ronde troon In zonnenrijke Kroon Bij grootste Godenzoon, Kind van Alkmene, Op troon, zoo rond als 't vat, Dat de onmeetlijke mat Langs Alexander's Stad En ver Suene,
[pagina 512]
Daar zitten, zal'ge rij Van lichtgestalten, zij, Die ons, mijn zon en mij, Het diepst doorgrondden; Elk's mystisch weten leest, Wat zwijgt elke and're geest: Zoo zien naar 't flikk'rend feest Half open monden. Naast zwenkzuil Herakles Denkt Eratosthenes Links naar Xenophanes En rechts naar Newton: ‘Ja, aardsch ontroerend wordt Wiskund'ge sterresport, Als wij hier binnen kort Zon, aarde groeten:
[pagina 513]
Die mij van wieg tot graf Die van me hielden, gaf, En trouw tot epitaphe Nacht'gaalt en merelt; Die licht van denken goot In mij, zijn geestgenoot, Zij zijn ook na mijn dood Mijn liefste wereld. Ja, zie 'k soms droomend aan Mijn ster Aldebarân, En voel 'k de slinger gaan, Die eeuw na eeuw tikt, Dan hoor 'k, schomm'lingen lang, Niets dan zijn dondergang En hoe haar morgenzang Merelt en leeuw'rikt.
[pagina 514]
Spookt langs, bij sterreschijn, De immense slingerlijn - Hoe kort, zoo'n eeuw; hoe klein Die slingeruitslag Bij enge plaats en duur Van moeder's doodenvuur, Bij plek en stilstaand uur, Toen 'k 't eerst mijn bruid zag Ik die mijn renners ken, Die zelf mijn renners ben, En cijf'rend leef hun ren, Hun prachtig zwenken, In wie ligt uitgebreid God's ééne oneindigheid, Ken and're heerlijkheid, Die geen durft denken:
[pagina 515]
'K zal 't voelen als mijn schuld, Dat Hij gedaan, geduld, En 't grootste heeft vervuld, De nooit Geziene, Mijn schuld, die 'k nooit vergeet, Sinds trotsch en huiv'rend 'k weet Wat voor haar heros deed Mijn heroine. En ieder's oogenblik Bij ieder's slingertik Verschuift door ieder's Ik Zijn sterfantomen, Tot wij, die schijnen wijd Verspreid door ruimte en tijd, Bewust tot Wezenheid Te samen komen.
[pagina 516]
Ik, zelf het wereldlicht, Zelf strofe in 't groot gedicht, Zelf tot Zijn vergezicht Op Zich gerezen, Wil uit 't eluzion Groeten en aarde en zon: Hun dank ik, dat ik kon Weten mijn Wezen. Zie, zie! Ze komen al, De twee, die droegen al, Wat 'k liefhad, door 't heelal. Hoor! Dionuzisch Op de afgrond zingen zij. Hen weerzien maakt voor mij 'T eluzn nu eerst blij, Nu eerst eluzisch.’
[pagina 517]
Straalt die gedachte groet Mijn renner te gemoet, Dan zie 'k tot verre gloed Zijn manen wuiven. Waait ver de Atlantisvlag, 'K wil, als ik groeten mag Mijn Grooten, op die dag Tot puin verstuiven. Bedreigt Gandharwendrom Mijn sneeuwen jonkvrouwdom, Loerend uit larvenmom, Waar gratie's glooien; Komt diep uit kosmisch graf Een wereldspook op me af Met transparante agrafe Door doodskleedplooien;
[pagina 518]
Smijt fonk'lende magie Van geesten, die 'k niet zie, Mij - somb're profetie - Met wereldpuinen, Zoodat van witte stilt' Om pool een huiv'ring rilt, Tot waar mijn zomer trilt Op palmentuinen; Ontvouwt zijn oogenpracht De Pauw van middernacht, Zoo stil: 'k hoor schacht na schacht Een zon verschikken, Dat ik me een korrel voel, Die uit planeetgewoel Schertsende, zonder doel, Hij op zal pikken;
[pagina 519]
Wroet stuk mijn oernatuur Bazalten kerkermuur, Dat, weer vervloeid tot vuur, Mijn landen zwalpen; Bonst met Atlantisblok Afgrond aan hemelnok, Dat donder schrikt bij schok Van rollende Alpen; Smakt wolkenwereldbrand Op trillend vasteland Door houw met bliksemtand Van brullende ever; Of rukt uit oude haat Aan onzichtbare draad, Waardoor 'k hem cirk'len laat, Mijn manekever -
[pagina 520]
Nooit wankel 'k; maar 'k versta Mijn wereld: goed ga 'k na, Of - geen mechanica, Maar overtuiging - Wanneer 'k een meerd're ontmoet Met ring of wachterstoet, Mijn aequilibrm groet Met hoofsche buiging. Ik weet, ons noodlot is: Uit licht naar duisternis; Maar onzerrijzenis Zag 'k in Voluspa; En 'k schreeuw die profetie Als zonne-thphanie In de Alpensymphonie En Zarathustra.
[pagina 521]
Ik, die mijn bijen voel En 't werkzaam gekrioel, Elk schijnbaar naar zijn doel, In 't rijke korfhuis, En, imker, kneden laat Uit vorm, kleur, klank en maat Hun werken, raat na raat, Mijn volk sinds Orpheus, Vergeef, dat je ijdel bent: Wie weinig is gewend En kort eerst rijkdom kent, Voelt licht zich koning; Maar mij, die kunst vergaar Cent'naar bij centenaar, Wat geeft me, o kunstenaar, Jouw droppel honing?
[pagina 522]
Neen, meen niet, dat 'k je krenk: Jouw eigen moeder ben 'k; Licht, last - sinds 'k met jouw zwenk, 'T is lichter, lichter; Ik trok ook die komeet Aan 't bijna scheurend kleed, Fluist'rend met storm: ‘Profeet, Zegen mijn dichter!’ Ik, groen en oeroud, leer De eeuwigheid. Ik trotseer De afgrond, vol niets, mijn meer Van Galilaea. Ik maak uit steenen brood; Ja, ik boetseerde uit dood Jou tot mijn geestgenoot, Ik, Christê-Gaea.
[pagina 523]
Jij die, sinds kindsheid trouw, Mijn rijkdom kennen wou - Vreemd-geel in morgengrauw Scheen 't late lamplicht; Zelf leek je - voelde jij, Bedroefd half en half blij - Straks-zonn'ge zomerwei, Waar nu nog damp ligt - Nog draag 'k je, herophant, Door 't ster-mysterieland: Jouw marm'ren taal verbrandt Straks Christê-Aarde. Word Petrus. Levensmoed Geef ik, mijn overvloed: 'K wou, dat je als 't Hoogste Goed Mij openbaarde.’
[pagina 524]
Ik zei: ‘Had u verwacht, Dat 'k dacht, wat Job bedacht, Toen hij Jahwè Zijn macht Had hooren roemen? - 'T is jammer, zonder spot, Dat u aan 't prachtig slot De macht'ge Behemoth Niet ook kon noemen - Neen, u vergist u zeer, Meenend, dat mijn verweer, Zoomin als Job zijn Heer, Aarde, u niet aankon: U kent, naar 'k onderstel, Kant's ‘guten Bischof’ wel, Die, boos, Immanuel Toch niet verslaan kon?
[pagina 525]
Wat 'k ruik, proef, tast, hoor, zie, - Stileerde uw Berkeley - Is als droomfantazie, Slechts wat bewuster; Oorsprong van 't ruimteland - Doceerde uw liev'ling Kant - Is, zooal niet 't verstand, Dan toch zijn zuster; Dat 't eeuwig denkend Dat, Mijn Zelf, ook u omvat, Orgelt de Oepanishad Door alle tijden. 'K hoop, dat 't u niet mishaagt, Als 't kind zijn moeder vraagt: Wie is 't dan nu, die draagt Wie van ons beiden?
[pagina 526]
Neen, Hinterweltler blijft De Strauss, die walsen schrijft: Hem draagt als mij, ons drijft Het eeuwig Credo, Dat uit Gregors zong En mij naar Brahman drong En hem tot bidden dwong In dansallegro. Uit wie bloeit vizionair Mijn wereldnenuphar, Credo in Hem, Het, Haar, In unum Deum, Zot, slecht, zwak, wijs, goed, sterk, Kunst'naar en Kunst'naarswerk, Mijn wieg, mijn huis, mijn kerk, Mijn mausoleum.
[pagina 527]
Wereldpsyche, ontpopt, Doorzie ik, dat niet klopt, Wat u dacht: Ik - epopt, U - hrophantis: Ik leid mijn sterrenom -tocht door mijn werelddom, Ik sla de dondertrom, Ik lui de Atlantis. Naar boven walmde aroom Uit Isrl's cederboom; Arg'loosheid psalmde vroom Omhoog gebeden: Zelf-adoratie zendt, Wie aarde en firmament Als vizioenen kent, Naar Hem, beneden,
[pagina 528]
Die, schijnbaar overal, Zich ziet als elk's heelal In schertsend hol kristal Van tooverspiegel, Don Juan - Origenes, Faust - Mephistopheles, Olumpr Perikles - Tijl Uilenspiegel; Die geesten, kelk naast kelk, Om Plato's Aronskelk Rangschikt, Hij zelf in elk, Elk Godstrezorie; En in de oneindigheid, Tot kelk uiteengespreid, Is, Aarde, uw majesteit Een infuzorie.’
[pagina 529]
Die als, tot grijs vergloeid, 'T heipaars is uitgebloeid, Herfstrag en nevel vloeit, Geef, teere Brahman, Dat 'k om verdorde ziel, Aan wie zijn liefde ontviel, Mijn nevel, koel en iel, Van woordenrag span. Vizn, trots zonneschijn, Staat 't Parthenon, en klein Bij hem, uit straat en plein, Rumoert Athene: Zoo zag 'k in menigeen, Terwijl hij vroolijk scheen, Dwars door zijn praten heen Zwijgen DAT ÉÉNE.
[pagina 530]
Neen, neen, niet troosten; want Koelzwacht'lend woordverband Kan leed, diep ingebrand Toch nooit verdooven; Noch kan 'k in wondermacht Van wat eens God's Geslacht Op Golgotha volbracht, Hen doen gelooven: Slechts door de Iskariot, Zelf menschgeworden God, Kon liefde, geen gebod, Maar red'lijkst moeten, Rijke eenheid, teer gehuld In begrijpend geduld En trouw door daad vervuld, Als 't hoogste groeten.
[pagina 531]
Door de ouden is geleerd: Wie als volmaakt Hem eert En 't Zijn-als-Hij begeert, Is, Lichtkind, veilig Die weet: ‘In Brahman staat Mijn ziel’ en wil toch 't kwaad, Ik zeg: Zijn Judasdaad Is plicht, is heilig. 'K ben nu een oude man; Laat ik hun zeggen dan, Ik, die het beter kan Dan iemand weten: Wie zich als 't Brahman weet, Zal, zelf zijn Parakleet, Van trots zijn grootste leed Voor Hem vergeten,
[pagina 532]
Die uit kristallen plant Stil slaapt naar schemerrand Van droom in kuns'ge wand Van Tritonshoren, Slaapwandelt sport na sport, En zonnig wakker wordt, Waar 't licht om top zich stort Van geestestoren. Ja! Ik zijn carillon: 'K zal sprenk'len naar Zijn zon Mijn trots, ik, die begon Als infuzorie. Trots is 't, geen scheps'lendank, Dat 'k zwaai mijn thursosrank Van dronken klokkenklank Voor Brahman's glorie:
[pagina 533]
Die, zon met gouden schild, In kruistocht: ‘Brahman wil 't!’ Zich, nacht, bekeert, O mild- -stralende Tancred; Die zegent, groot en goed, Chantecler's morgengroet, En troost door laatste gloed Voor 't sterven Manfred; Die, blauw, in de oceaan Zich, tweede maan, ziet staan, Zich, zilverwolk, ziet gaan, Beneden, boven; Bij liefdeleed en -lach, Van nacht'gaal-leeuw'rikslag, Zijn twee Giulietta's zag, Shakspere, Beethoven.
[pagina 534]
Maar vaak is 't stil: 't duurt lang Tot veil'ge zonsopgang, En de aarde is 's avonds bang Voor al haar schatten: Dus vraagt ze aan moeder nacht, Dat die behoedzaam zacht Haar mooi's inpakt in vacht Van paarse watten. In 't donker is 't niet pluis: Zoo bros is 't glazen huis, Geen ondergrondsche kluis, Om 't weg te sluiten; En loerend overal Uit afgrondlijk heelal, Dreigen met overval Spok'ge schavuiten.
[pagina 535]
Ze wonen angstig ver: Heel achter de Avondster, Ja, achter Jupiter, Daar zijn hun holen; Wie als een God kon zien, Zou in zoo'n grot misschien Hun wit ravotten zien Langs parabolen. Hij, die Donati heet En meent om 't prachtig kleed, Dat hij 't het beste weet, Wil steeds bediss'len; Hij zegt: ‘'T is koud, en dus Gaan drie om Sirius, Atair en Regulus Stuivertje wiss'len.
[pagina 536]
En julli, kleintjes, zwerm Vrij langs de Melkwegberm, Maar Encke, jij, bescherm De Witte Rozen: Jouw lijd van omloop wordt Anders op nieuw verkort. 'K heb ze al zoo vaak beknord, De roekeloozen, Die bloemen, wit en geel, Afrukken van de steel, En plukken veel te veel Vergeetmijnieten, En gooien 't weg in 't zand Links, rechts van Melkwegrand; Dan zien ze in 't menschenland Sterren verschieten.
[pagina 537]
Graag heb 'k ook, dat je spaart, Wat ginds, ver, de ijv'rige aard' In de eeuwen heeft vergaard Aan snuisterijen: Wat heeft dat kindje niet Gewerkt, om al 't graniet En gneis en malachite Bijeen te vlijen! Gooi geen metren neer! Haar bibelot's zijn teer; Bedenk, ik wensch niet meer Zoo'n dies ater, Als toen met 't projektiel Een zelf op de aarde viel: Als wond voel 'k in mijn ziel Haar Dblo-krater.
[pagina 538]
Ze heeft - en 't paste net - Dimaalya, violet, Op Azië gezet, Mooie étagère; Er naast, goed in de zon, Met bloempjes in gazon En palmpjes ook, Ceylon, Haar jardinière.’ Droeg mij zoo'n zilvermeeuw Door 't sterrebeeld de Leeuw, 'K zou - 't is tweemaal een eeuw - Het licht ontmoeten, Dat toen van de aarde ging In lange huivering Om Zijn vereindiging, De groote Newton.
[pagina 539]
Mijn perihelmvaart Zou, kwam dat licht van de aard', Een witte pauwestaart Grandos ontplooien: 'T rad van mijn zilverpauw In Newton's zonlicht, zou De wereldkoepelbouw Vol vlammen strooien. Zegt niet de Oepanishad: Wie Dat vereert, is Dat? Newton en mij omvat Het ééne Wezen: Mijn Zelf heeft de n-de macht Van a + b gedacht; Ja, met 't binomm vlagt Newton, herrezen.
[pagina 540]
Want 'k voel me al zwenken; 'k zie, Als was 't een profetie, Waai'ren mijn draperie Van fosf rend vuurwerk, En 'k hoor, hoe machtig slaat Achter de wijzerplaat, Vol gouden regelmaat, Het kosmisch uurwerk; Inluidt door 't wereldhuis Van pool naar Zuiderkruis Graalklokkenstormgebruis De ontzaglijke aera: DIE 'T WERELDFUNDAMENT HET EERSTE HEEFT GEKEND, SAURIER NEWTON MENT ZILV'REN CHIMAERA.
[pagina 541]
Klein draakje, 'k zie 't nu wel: 'T stond onder jouw bevel, Mijn kosmisch drakenspel, Dat 'k Aphrodite Met slangenstaart voorzag, En bij klaarlichte dag Newton berijden zag, Saurr, een mythe. Ginds lacht een specht - Hij wacht Even - Nu ver en zacht - Weer! - Dáár! - Hij lacht, hij lacht In dubb'le daktyl: Ja! Hij was goed, 't was echt, De grap, die had gezegd Oergrootvader, half specht, Half pterodaktyl!
[pagina 542]
Soms, wetend Lichtatoom, Zie 'k staan, een zee, de stroom, Die voortdraagt, droom na droom. Vormen en namen. Met wittimâlaya Zinkt bloedig Golgotha Tot unio mystica Van ÔM en AMEN: Brahman, die alles doet Uit eeuwige overvloed Van mensch'lijk kwaad en goed, Vergeef genadig, Dat ik, beperkt en klein, Vonk van Uw glorieschijn, Alleen wensch goed te zijn En niet misdadig;
[pagina 543]
Brahman, mijn orgelpunt, Brahman, die schertsen kunt In beide tertsen, gunt Uw adoratie Voor Uw wereldchoraal Ook mij Uw orgeltaal, Geef bij dreunend pedaal Celestagratie. 'T wordt laat al; ik moet gaan. Trouw zie ik 't kerkje staan; Als aardsch geluk vergaan Is 't wolkenvischje. Na eeuwig oogenblik In tijdloos wereld-Ik Zorg ik, dat 'k niet verschrik Het hagedisje.

Vorige Volgende

‘Dat ben jij’.

['k Zit klein op groote hei.]