Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 8

[Lommen, Josse van]

LOMMEN (Josse van), beter bekend als Jodocus Lommius, werd in het begin der zestiende eeuw geboren in het graafschap Buren, waar zijn vader ‘Secretaris per omnem Burae comitatum’ was. Als zijn geboortejaar wordt gemeenlijk opgegeven 1500. Door de vernietiging van het grootste gedeelte van het archief van het graafschap Buren in het begin der negentiende eeuw zijn de geboortedata van omstreeks 1500 niet meer uit officieele beschieden op te sporen. Tegen den genoemden datum pleit echter, dat volgens de mededeeling van L. in zijn De curandis febribus hij in Sept. 1562 eerst tien jaren in de practijk was. Nemen we aan, dat hij na volbrachte studiereis op vijf-en-twintigjarigen leeftijd in de practijk is gegaan, dan volgt daaruit, dat hij omstreeks 1527 moet zijn geboren. Op zijn studiereis zou L. bekend zijn geworden met den vermaarden Jean Fernel, lijfarts van Henri II van Frankrijk en van Catharine de Medicis. Hij sprak van hem later als ‘amicus noster Fernelius’ en prees hem als ‘nostrae aetatis rarum decus’. F. 's Febrium curandarum methodus generalis (1554) haalde hij in De curand. febr. (1563) aan. Fernel was van 1534 tot 1558 hoogleeraar te Parijs; dit wijst er weer op, dat L.'s studiereis omstreeks 1550 mag worden gedateerd: ware hij in 1500 geboren, dan zou hij die reis omstreeks 1525 moeten hebben gemaakt, en dat zou dan zijn vóór F.'s professoraat. Van Aug. 1554 tot Maart 1558 was L. stadsdokter te Doornik en hij woonde in 1560 te Brussel. Nadere gegevens ontbreken ten gevolge van de vernietiging der officieele bescheiden bij het bombardement van Brussel in 1695. In 1562 verklaarde hij, dat hij sinds enkele jaren ook lijfarts was van den graaf van Megen, ridder van het Gulden Vlies en stadhouder van Gelderland en Zutphen. Ten slotte zou hij volgens Broeckx nog lijfarts zijn geweest van Philips II en in 1572 te Madrid zijn overleden.

Wij kennen van L. drie geschriften: 1e Commentarii de sanitate tuenda in primum lib. de re medica Celsi, opgedragen aan prins Willem van Oranje en uitgegeven te Leuven 1558, herdrukt te Leiden 1724, 1734, te Amst. 1745, 1761, 1794; 2e Observationum medicinalium libri tres, quibus notae morborum omnium et praesagia judiciaque proponuntur, opgedragen aan de brusselsche vroedschap, met een lofrede op hun stad en hun beleid, Antwerpen (bij Plantijn) 1560, herdrukt te Antwerpen (bij Sylvius) 1563, te Frankfort 1643, 1683, 1688, te Jena 1687, 1709, 1719, 1729, 1739, 1745, te Londen 1718, te Leuven 1744, te Amst. 1715, 1720, 1726, 1738, 1745, 1761, te Edinburg 1752, in het Fransch vertaald en te Parijs uitgegeven in 1712, 1715, 1716, 1729, 1759, 1760, 1762, 1765, 1792, in het Englesch vert. en te Londen uitgegeven in 1732; verder bestaat nog: Hamberger, Semiot, Vorlesungen über Jodok. Lommen's medizin. Wahrnehmungen (Lemgo, 1767 en 1770); 3e De curandis febribus continuis liber, in quattuor divisus sectiones, quarum singulae singulorum morbi temporum, quae totidem quoque sunt numero, remedia continent, opgedragen aan den graaf van Megen, ridder van het Gulden Vlies en stadhouder van Gelderland en Zutphen, eerste uitgave te Antwerpen 1563, herdrukt te Londen 1718, te Rotterd. 1720, 1733, te Amst. 1733, 1745, 1761, in het Engelsch vert. en te Londen uitgeg. 1732. Verder bestaan er uitgaven der Opera omnia, te Amsterdam 1745, te Venetië 1748, te Lyon 1761.

L. was een hoffelijk man en zeer in aanzien bij de grooten van zijn tijd. Met verscheiden der leden van de brusselsche vroedschap stond hij op vriendschappelijken voet en onder de auspiciën

van den graaf van Megen heeft hij voordrachten over natuurkundige en geneeskundige onderwerpen gehouden. Aan het fraaie Latijn en de heldere zegging hadden zijn werken een goed deel van hun langdurige populariteit en de Observationes haar naam van ‘gulden boekske’ (opusculum aureum), aldus het eerst genoemd in de frankfortsche uitgave van 1643, te danken. Deze observationes geven niet, gelijk men allicht uit den naam zou opmaken, geneeskundige waarnemingen, maar wel een specieele diagnostiek en prognostiek voornamelijk opgesteld in aansluiting aan wat de Ouden hadden geleerd. Belangwekkend zijn echte ook de hoofdstukken over de lepra en over de ‘nieuwe ziekte’, de syphilis. Het boekje wer geprezen om de heldere samenvatting der feiten De bekende Georg Wolffgang Wedel noemde het no; in 1688 een uitnemend repertitorium en in 1839 verklaarde een zekere arts Kriegelstein zijn geluk in de practijk voor een goed deel te danken te hebben aan zijn naarstige bestudeering van het semiotisch geschrift van L. Von Haller noemde L. ‘morborum diligens observators’. Veel oorspronkelijker was het boekje De curandis febribus. Het was klaarblijkelijk het wer van een bekwaam practicus, die zich had geërgerd en ontzet was over de onkunde van velen onder zijn kunstbroeders, wier behandeling der lijgers maar al te vaak een mishandeling was. Boekenwijsheid en ervaring lagen aan de uiteenzettingen ten grondslag. Maar de boekenwijsheid kwam eerst in de tweede plaats. Enkele oude en nieuwe schrijvers werden aangehaald, maar met belezenheid werd niet gepronkt. De Arabieren (Avicenna, Rhazes, Averroes) werden zoo noodig gekapitteld; de klassieken (Hippokrates, Celsus, Galenos, Aëtios, Alexandros uit Tralleis, Paulos uit Aegina) daarentegen met instemming geciteerd. Maar hun woord werd niet geprezen als dat van de alleen-gezaghebbenden, die niet konden bedriegen noch bedrogen worden. Niet wijl de Ouden het zeiden, maar omdat hij de waarheid van hun opmerkingen had ervaren betuigde de schrijver zijn instemming met hun uitspraken, welke hij alleen aanhaalde om zijn betoog te steunen. Verzuimd werd ook niet om er op te wijzen, dat voor de vraag der juiste behandelingswijze het verschil in klimaat tusschen de Ianden om de Mideellandsche zee en de Nederlanden, alsmede het verschil in physiek tusschen de bewoners dezer streken niet mocht worden miskend. Van slaafsche navolging was dus bij L. geen sprake. L. was een voorstander van aderlating bij voortdurende koortsen, ook bij zwangeren, kinderen en ouden van dagen. Echter was het beter, tersparing der krachten, de hoeveelheid bloed, welke moes worden gelaten, in kleine kwantiteiten, maar toch op éénzelfden dag uit te laten. In heeter streken werd de aderlating beter verdragen dar in koudere. Bij acute koortsen was het het best de aderlating in den beginne te verrichten. De beste plaats was de elleboog. In het tijdperk van toename der koorts was ook een flinke purgatie dienstig Verder was L. een voorstander van het drinken van koude dranken op het hoogtepunt der koorts

Het boekje De curandis febribus is klaar blijkelijk slechts een fragment van het groote boek over de specieele therapie, dat L. van plan was te schrijven. Indien hij, zooals sommigen zeggen, reeds in 1563 is gestorven, is hij door den dood verhinderd zijn plan te verwezenlijken.

Zie: v.d. Linden, De scriptis medicis (1651) P. p. 402; von Haller, Biblioth. med. pract. I, 162, II 120; Sprengel, Pragm. Gesch. d. Arzneik. III, 207-209; Ludeking, Levensber. en Letteror. van Ned. Geneeskundigen,

152-154; Isensee-Cohen, Oude en Middel-Gesch. d. Geneesk., 444, 450, 454, 489; Haeser, Gesch. d. Medicin, II, 140-141; Banga, Gesch. d. Geneesk. en van haar beoefenaars in Nederl. 179; Baumann in Vlaamsch geneesk. tijdschr., Dec. 1927, en Achiv. f. Geschichte der Medizin, Bd. 22, Heft 1, 1929.

Baumann