Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6

[Plemp, Vopiscus Fortunatus]

PLEMP (Vopiscus Fortunatus), door Nicolaas Tulp als ‘een jongeling van grooten naam’ en door Joost van den Vondel geprezen als ‘een eer der ranken van Galeen en Hippocraat’, was de zoon van den wiskundige Bernard Plemp, broeder van Gijsbert Cornelisz. Plemp. Hij werd te Amsterdam geboren 23 December 1601 uit een patricische familie en overleed 12 Dec. 1671. Hij ontving zijn eerste wetenschappelijke opleiding bij de Jezuïeten te Gent. Daarna begaf hij zich naar Leuven, waar hij de lessen der wijsbegeerte volgde van Libertus Fromondus. Met dezen in 1587 te Hacourt bij Visé geboren leerling der Jezuïeten en vertrouwden boezemvriend van den Acquoyer Cornelius Jansenius, sloot de jeugdige Plemp een innige vriendschap, die niet zonder eenigen invloed gebleven is op zijn verdere loopbaan. In 1620 vertrok Plemp naar Leiden, waar hij aan de universiteit de lessen volgde van de kruidkundigen Everardus Vorstius en Otto Heurnius, hoogleeraar der medische faculteit, en van Adrianus Falcoburgius, die de ontleed- en heelkunde onderwees. In 1622 vertrok Fortunatus ter uitbreiding zijner kennis naar Padua en Bologna; aan deze laatste universiteit werd hij in 1624 bevorderd tot doctor in de geneeskunde. Hij keerde in dat jaar naar Amsterdam terug, waar hij van 1624-1633 de praktijk uitoefende en wel eens ontleedkundige lessen gaf. Plemp's eerste geschrift Ophthalmographia of Beschrijving van het menschelijk oog verscheen in 1631. Twee jaar later gaf hij een vertaling en bewerking uit van een boek van Cabrolius, hoogleeraar in de anatomie te Montpellier, Ontleding des menschelycken lichaems, eertijds in 't Latijn beschreven door Barth. Cabrolius, nu verduytscht en met byvoechselen als oock figuren verryckt door V F.P. Een belangrijk verschijnsel was het, dat zulk een werk in het Nederlandsch verscheen, toen de meeste geleerden bijna uitsluitend Latijn schreven. Plemp droeg zijn werk op aan Nicolaas Tulp, den beroemden ontleedkundige van Rembrants anatomische les. Joost van den Vondel schreef eenige lofversen op B. Kabrools ontleding des menschelijken lichaems verduitscht door V.F. Plemp, nu professor te Loven. Op het einde van 1633 was Dr. Vopiscus Fortunatus Plemp door Isabella Clara Eugenia, vorstin der Zuidelijke Nederlanden, van Amsterdam naar de universiteit van Leuven beroepen. Nauwelijks was hij in Leuven aangekomen, of hij werd tot president van het Breugel-college benoemd en eenige dagen later als Koninklijk hoogleeraar van de algemeene grondbeginselen der geneeskunde

(institutiones medicinae) geïnstalleerd. Onder de voortreffelijkste leerlingen van Plemp moeten gerekend worden de Schoonhovenaar Regnerus de Graaf (zie kol. 613), een vriend van Fred. Ruysch en tegenstander van Swammerdam. Uit de omstandigheid dat Plemp tot president van het Breugel-college benoemd kon worden, volgt dat hij clericus moet geweest zijn en de mindere wijdingen of althans de tonsuur moest ontvangen hebben; want de clericale titel was een noodzakelijk vereischte om het presidentschap te kunnen bekleeden. Plemp diende dan ook zijn ontslag in, toen hij in 1650 op 49-jarigen leeftijd in het huwelijk trad met Anna Maria van Dieve, een dochter uit het aanzienlijk brusselsch-leuvensch geslacht, welks naam heeft voortgeleefd tot aan de fransche omwenteling in het Collegium Divaeum, in 1576 door Gregorius von Dieve gesticht. In 1634 had intusschen Plemp de plaats van eersten hoogleeraar in de practische geneeskunde gekregen en in hetzelfde jaar is hem, als rector magnificus - welke waardigheid hij vier malen bekleedde - de roode barret en het zegel der Universiteit vereerd. Het hoofdwerk van Plemp: Fundamenta seu institutiones medicinae, Libris VI, lokte een hevige polemiek uit, o.a. met Descartes, die van 1629 tot 1649 in ons vaderland verblijf hield (zie kol. 395). Het gold tusschen beiden de brandende vraag des tijds, te weten de functiën van het hart en den bloedsomloop door het menschelijk lichaam volgens de theorie van Harvey. Plemp, die vroeger de besliste tegenstander was van den bloedsomloop, werd thans de vurigste voorvechter der schoone ontdekking van Harvey.

Ook de andere werken van Plemp, o.a. zijn Ophthalmographia, die meerdere uitgaven beleefde en zijn Verhandeling over de spieren, zijn van geen geringe beteekenis, al moeten zij naar hun dagteekening beoordeeld worden. Plemp maakte zich ook verdienstelijk op taalkundig gebied door zijn vertaling in het Latijn van een gedeelte der werken van Avicenna, of gelijk Plemp zelf verbetert, Ibn-Sina, dat onder den titel Avicenna, Canon Medicinae, interprete et scholiaste V.F. Plempio verscheen. Na de geschriften der Grieken Galenus, Hippocrates en Aristoteles, oefende eertijds geen leerboek meer invloed uit op de medische scholen, dan de Canones of gezondheidsregels van den Arabier Avicenna.

Plemp overleed op 70-jarigen leeftijd; zijn stoffelijk overschot werd bijgezet in het familiegraf, naast zijn in 1661 ontslapen echtgenoote. Er bestaan verscheiden afbeeldingen van Plemp: o.a. een prent van Th. Matham naar schilderij van J. Backer, en een van P. Pontius naar G. ter Borch, vgl. Muller's Catalogus van portretten en den catalogus Collection-van Kaathoven p. 21.

Zie: Reusens, Analectes XIX, p. 91; Banga, Geschiedenis der Geneeskunde in Nederland; Haan in Annuaire de l'université catholique de Louvain (1845), p. 211; Allard in Volks-alm. v. Kath. 1885, p. 205.

Kleijntjens