Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6

[Pinto, Isaac de]

PINTO (Isaac de), geb. te Amsterdam 1717, gest. aldaar 13 Augustus 1787, zoon van David de Pinto en Leäh Ximenes Belmonte en afstammeling van Abraham de Pinto (1) (zie art.). Gesproten uit dit rijke joodsche geslacht kreeg Isaac een zorgvuldige opvoeding. Hij studeerde ernstig en mede door zijn hoogst beschaafd optreden en hartelijk gemoed won hij de vriendschap van de aanzienlijkste geleerden en autoriteiten van de Republiek, Frankrijk en Engeland. In 1748 bezocht prins Willem IV Amsterdam en de portugeesche synagoge aldaar, waarvan de Pinto bestuurslid was. Hij begroette den Prins namens de gemeente. De Prins kende de Pinto reeds bij naam en na de kennismaking noodigde Z.H. de Pinto uit om in den Haag over 's lands aangelegenheden en de O.I. Compagnie te beraadslagen. Zijn buitenplaats ‘Tulpenburg’ aan den Amstel werd menigmaal door Willem IV en de staatslieden van zijn tijd bezocht. Hij schreef velerlei verhandelingen, verslagen, brieven enz. en ook een portugeesche genealogie van zijn geslacht

[p. 1125]

(in handschrift 72 pp.). Hij vernam, dat men op alle goederen der ingezetenen den 50sten penning zou leggen om de oorlogskosten zonder leening te dekken. De schuldbrieven van den 100sten penning, twee jaren tevoren opgelegd, waren hiervan vrijgesteld; niet echter de actiën der O.I. Compagnie. Daartegen stelde de Pinto een vertoog op en bezocht tevergeefs met zijn geloofsgenooten Manuel Suasso, da Costa en la Penba, den Raadpensionaris en daarna den Prins zelve. Deze verzocht hem zijn denkbeelden op schrift te stellen, waardoor de Pinto's Mémoire sur le crédit et sur les fonds publics ontstond. De Prins was er zeer mede ingenomen; hij ontbood de Pinto aan het Hof, waar hij in tegenwoordigheid van de heeren Fagel, Gilles enz. het ontwerp toelichtte en verdedigde gedurende twee uren, waarna hij zijn doel bereikte; ‘later woonde ik meermalen deze hooge raadsvergadering bij, waarin de vorst mij ook over andere aangelegenheden raadpleegde’, schrijft de Pinto. Isaac had zich vooral ook tegen het speculeeren in staatspapieren uitgesproken. Sedert 1748 was hij hoofdbewindhebber der Compagnie geworden. De Pinto wist in April 1749 den Prins de ‘macht doen geven’ (o.a. als gouverneur-generaal van W. Indië), terwijl hij zelf één der tien bewindhebbers bleef. In 1750 wist hij de rentebrieven van den stadhouder van 4 % op 3 % te brengen, waartoe hij en zijn vrienden een groote som offerden. Met de Statenleden Hasselaar en Marcelis ontving hij opdracht om de zaken der Nederl. Bank te onderzoeken.

Toen de Franschen aan de grens stonden, hielp de Pinto weder met groote bedragen op lage rente, zoodat de ontvanger-generaal van Hogendorp schreef, ‘dat hij den staat gered had’. Zijn invloed bij den Prins wendde hij ook aan voor de amsterdamsche regeerders, die bij bestuursveranderingen verdacht werden gemaakt. Zijn onvermoeid werken voor het finantiewezen der Republiek was oorzaak, dat de O.I. compagnie na drie jaren reeds haar dividend kon vermeerderen. Ook het finantiewezen der portugeesch-joodsche gemeente van Amsterdam, waarvan hij bestuurder (parnas) was, hervormde hij. In 1748 gaf hij aldaar hierover een boekje uit Reflexoẽs politicas tocante a constituiçaõ Judaica. Hij wist voor de kerk en gemeentegebouwen vrijstelling der verpondingen te krijgen. Ook de paaschbrooden en brandstoffen voor de armen werden daarvan ontheven. Bij zijn leven werd ter synagoge een zegenwensch voor hem en de zijnen uitgesproken, en na zijn overlijden op Paschen en grooten Verzoendag een gebed voor zijn zielerust, waaraan nog heden in de portug. synagoge van Amsterdam de hand wordt gehouden. Op zijn vele reizen door Frankrijk en Engeland schreef hij zijn bekende apologie des Jodendoms tegen Voltaire Apologie pour la nation juive ou Reflexions critiques sur le premier chapitre du VIIe tome des oeuvres de M. de Voltaire au sujet des Juifs (Amsterdam 1762). Het ging tegen de beweringen van Voltaire's Dictionaire philosophique, waarin hij de Joden o.m. ‘un peuple ignorant et barbare’ enz. acht, hoewel hij erbij voegde ‘il ne faut pourtant pas les bruler’. ‘Waarom vermeerdert een man als Voltaire, die de wereld verlichten kon, de volksvooroordeelen op de belijders van dezen godsdienst, tot schande der menschheid?’ vroeg de Pinto, en hij vervolgt met een eisch tot eerherstel, dat Voltaire verplicht is te geven en dat hij verschuldigd is aan de Joden, aan de waarheid van zijn eeuw, en bovenal aan het nageslacht, dat zijn gezag zal inroepen, om een reeds te ongelukkig volk te verdrukken en te verpletteren. Verschillende critici vielen de Pinto aan in de Monthly

[p. 1126]

Review, in de Bibliothèque des sciences et des arts en ook in een werkje Reflexions critiques sur l' Apologie pour la nation juive par un Vénétien (Londen 1768). Zij maakten een onderscheid tusschen de portug. en hoogduitsche Joden. De Pinto beantwoordde deze geschriften en verdedigde zijn standpunt in Réponse à deux critiques qui ont été faites du petit écrit intitulé Apologie etc. dans te Monthly Review et dans la Bibliothèque des sciences et des Arts, avec les lettres du mème, tout à M. le marechal duc de Richelieu, qu'à M. de Voltaire, et leur réponses (den Haag 1766). Hij had de copie van zijn ‘apologie’ naar Voltaire gezonden met een begeleidenden brief, later uitgegeven als Lettre de l'auteur des Réflexions à M. de Voltaire, welke brief ook eenigszins gewijzigd in Guenee's Lettres quelques des Juifs portugais et allemands et polonnais à M. Voltaire voorkomt (uitgaven Parijs, Brussel, Lyon en Amsterdam 1770). Voltaire antwoordde uit Genève d.d. 21 Juli 1762 in een brief waarin hij o.a. schrijft ‘Er zijn onder u zeer kundige en zeer achtenswaardige lieden; uw brief strekt mij daarvan ten overvloede tot bewijs. Ik zal zorg dragen, dat in den nieuwen druk het blad verbeterd worde .... ik heb ongelijk gehad.’

De Pinto trachtte zijn geloofsgenooten tevergeefs binnen de gilden te voeren. De portugeesch-joodsche gemeente van Bordeaux bediende zich van hem voor een voorspraak bij den hertog van Richelieu, die de Pinto's verzoek toestond in een persoonlijken brief.

Bij de Pinto's verblijf in Frankrijk werkte hij krachtig mede aan den vrede van Fontainebleau; hij deed er de bepalingen ten gunste der engelsche bezittingen in Indië in opnemen (1763). In 1767 schonk de engelsche O.I. Compagnie hem een lijfrente van 500 pond 's jaars, doch het gevolmachtigd agentschap wees hij als Hollander van de hand. Op de conferentie had hij, door zijn kennis der indische zaken, de hinderpalen voor den vrede weggenomen. Het verzoek der engelsche O.I. Compagnie, om haar belangen te behartigen, ‘voor zooverre het met mijne hoedanigheid van Nederlander was overeen te brengen’, nam de Pinto aan. Voor beide Compagnieën ontwierp hij tot wederzijdsch voordeel een nieuw plan van actie, hetgeen echter niet aangenomen werd. Met Willem IV ging ook de Pinto's grooten invloed op de Compagnie heen, waaraan hij zich ten slotte geheel onttrok.

Terug in Holland, vestigde hij zich in den Haag, waar hij zich aan zijn groot werk Traité de la circulation et du Crédit zette (Amsterdam 1771). Het bevat een critische beschouwing over Bilan, général en raisonné de l' Angleterre depuis 1600 jusqu'à la fin de 1761, Lettre sur la jalousie du commerce, Tableau ou exposé de ce qu'on appelle le commerce ou plutôt le jeu d'actions en Hollande, Methode dont on se sert en Hollande pour faire la preception des laxes, et des impòts sur les biens fonds en Lettre de l'auteur à M.D. sur le jeu des cartes (Londen 1768). Buiten het opstel over de jalousie du commerce was in 1762 ook het nu herdrukte Essai sur le Luxe afzonderlijk uitgegeven (Amsterdam 1762, Yverdun 1764), terwijl er nog een derde uitgave moet bestaan; de hollandsche vertaling in Vaderl. Letteroefeningen III, 456. Dit boekje, waarin hij de vraag beantwoordt of weelde nuttig of verderfelijk voor een staat is, maakte hem zóó bekend, dat men de Pinto als ‘l'auteur de l'Essai’ aanduidde. Hij bestrijdt in dit zedekundig werkje den tijdgeest, waarin men boven zijn stand leeft voor allerlei beuzelachtigheden, en hij wenscht wetten tegen de verkwisting, het verleenen van

[p. 1127]

orden van verdiensten aan hen die door werken hun bezit hebben vermeerderd en het oprichten van banken van leening. De Pinto, die een bekend inwoner van den Haag werd, had met verschillende vrienden aldaar een letterlievenden kring opgericht. Van zijn daar gehouden verhandelingen zijn twee bewaard gebleven nl. het Betoog tot bewijs, dat waarheid ons vaak tot dwaling en dwaling tot waarheid kan leiden en Over het misbruik dat van de studiën en de wetenshappen gemaakt wordt. De Pinto als wijsgeer uit zich verder in zijn Précis des arguments contre les matérialistes (2 drukken, waarvan de laatste den Haag 1775; hiernaar de hollandsche uitgave te Hoorn 1775, waar ook een duitsche uitgave het licht zag). Hij bestrijdt hierin het atheïsme, dat de verlichting der eeuw had voortgebracht, doordat de menschheid voor deze verlichting nog niet rijp is. Daarom is de leer der atheïsten en materialisten het grootste euvel der samenleving en daartegen is dit populaire boekje van twaalf hoofdstukken gericht.

In 1776 gaf hij in den Haag twee brieven uit nl. Lettre de M. de Pinto à M.S.B., docteur en médecine à Kingston dans le Jamaique au subjet des troubles qui agitent actuellement toute l' Amérique septentrionale en Seconde lettre de M. de Pinto, à l'occasion des troubles des colonies, contenant des Réflexions politiques sur les suites de ces troubles et sur l'état actuel de l' Angleterre. De amerikaansche grieven over het opbrengen van belasting aan het moederland wijst hij als onrecht van de hand. Hij critiseerde ook verschillende amerikaansche misbruiken. Dit maakte de Pinto een aantal vijanden, die hem van omkooping door Engeland beschuldigden en daarbij zijn jaargeld van de engelsche compagnie als argument misbruikten. Fransche en duitsche bladen vielen de Pinto hoonend aan. Ook Bushing, die van de zaak had gehoord, veroordeelde hem nu. De Pinto verdedigde zich nu openlijk. Aan Bushing verweet hij diens laster zonder onderzoek naar de waarheid: ‘Lieden van alle landen hadden u, mijnheer, uit den waan kunnen brengen .... wendt u tot Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Hendrik van Pruisen, bij wien ik de eer heb bekend te zijn, en hij zal u zeggen, of ik een gekocht schrijver ben, of ik mijn pen veil geef’. De Pinto kon verklaren, dat de Voorzienigheid hem ‘te zeer begunstigd’ had, dan dat hij ‘het schrijven als middel van bestaan zou moeten ter hand nemen’. Zijn openlijk antwoord op de kritiek was zijn Réponse de M. de Pinto aux observations d'un homme impartial sur sa lettre à M.S.B. (den Haag 1776). Ook Fagel verdedigde de Pinto tegen de aantijging in de Gazette des Deux Ponts no. 104, met verzoek aan de redactie hem gelegenheid te bieden ‘om de onwaerheid van de voorsz. valsche insinuatien bekent te maken’. Later verklaarde Fagel het artikel ‘infaam’ en wist herstel van eer te verkrijgen, wat hij per brief van 1 Februari 1777 aan de Pinto meldde (Gazette des Deux Ponts no. VII van 11 Jan. 1777). De Pinto was echter diep teleurgesteld en trok zich uit het staatkundig leven terug. In zijn letterkundige oefeningen, in zijn rijke Bibliotheek, waar geschiedenis, staatsrecht, staatshuishoudkunde, letteren en vooral de geschiedenis der Joden in het bijzonder der spaansche en portugeesche Joden, rijk vertegenwoordigd waren en die hij uit zijn groot vermogen steeds aanvuldde, sleet hij zijn dagen; zij werd na zijn dood verkocht. Tot zijn dood toe bleef hij de charmante, begaafde man, het middelpunt van het gezellig verkeer, de geestige, beschaafde, gaarne geziene Hagenaar. Hij werd op de portugeesch-

[p. 1128]

joodsche begraafplaats naast zijn gade Rachel Henriques begraven.

Zie: Jaarboeken voor Israëlieten in Nederland III, 157 vgl.; Jaarboek van de Kon. Akademie van Wetenschappen (1908), 15 en 16; M. Henriques Pimentel, Portugeesche Joden in den Haag (den Haag 1876), 56 v.; T. Tal, Oranjebloesems uit de gedenkbladen van Neerlands Israël (Amsterdam 1898), 82 v.; J.S. da Silva Rosa, Uit het heden en verleden der port. Gemeente te Amsterdam VII, overdruk uit het Weekbl. voor Israël. huisgezinnen. Jrg. 46 (Rotterdam); Jewish Encyclopaedia X, 54; G. Girot, Recherches sur les Juifs Esp. et Portugais à Bordeaux (Bordeaux 1909) I, 68; Mendes dos Remedios, Os Judeus Portugueses em Amsterdam (Combria 1911), 117; J.S. Wijler, Isaac de Pinto, sa vie et ses oeuvres (Apeldoorn 1923); da Silva Rosa, Een boek over de Pinto in Tijdschrift voor Geschiedenis 39ste Jrg., 128 v.

Zwarts