Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6

[Pierson, Jan Lodewijk]

PIERSON (Jan Lodewijk), geb. te Gorinchem 1 Mei 1851, overl. te Nijmegen 8 Febr. 1910, was de zoon van A.C. Pierson en H.A.U. Papet. Opgeleid op de kostschool van Kattenbusch in zijne geboorteplaats, was hij bij het vergelijkend examen voor cadet aan de militaire academie te Breda nummer een van de geheele lijst, en werd hij bij de genie geplaatst. Bij Koninklijk besluit van 18 Juli 1870 werd hij, als nummer drie van de ranglijst, tot tweeden luitenant der genie benoemd. Nadat hij in vijf garnizoenen gediend had en 14 Juni 1873 tot eersten luitenant bevorderd was, verzocht hij in het begin van 1876 ontslag als officier, hetwelk hem 6 Febr. van dat jaar eervol werd verleend. Zijne bedoeling was, in dienst van den Nederlandsch-Indischen Waterstaat te gaan, en 14 Febr. 1876 werd hij ter beschikking van den Gouverneur-Generaal gesteld, 23 Juni d.a.v. tot aspirant-ingenieur benoemd en 27 Dec. van hetzelfde jaar tot ingenieur 3e klasse bevorderd.

Na twee jaren te Madioen gediend te hebben, werd hij in 1878 ter standplaats Socrabaia toegevoegd aan den ingenieur J.J. Dijkstra tot het doen van opnemingen voor de verschillende ontwerpen tot verbetering van den toestand van het vaarwater dier handelsstad. Reeds bij gouvernementsbesluit van 1 Mrt. 1844 was eene commissie benoemd, ten einde voorstellen te doen tot het tegengaan van den achteruitgang van dat vaarwater. Het was de luitenant ter zee M.H. Jansen (later lid van den Raad van State), die het denkbeeld opperde om de Solorivier, die zeer groote hoeveelheden slib in het vaarwater van Soerabaia bracht, naar de Java-zee te verleggen. In 1853, toen onder den energicken gouverneur-

[p. 1113]

generaal Duymaer van Twist besloten was, met de verbetering een begin te maken, werd door de militaire genie een dam, lang 2700 meter, aangelegd van den zuidwestelijken oever der Solomonding naar het noorden. In 1854 werd een geheel nieuwe mond in noordwestelijke richting gegraven en een der beide armen van de rivier beneden het punt van uitgang van den nieuwen mond afgedamd. Verder zond Duymaer van Twist in het laatstgenoemde jaar de stukken betrekkelijk het denkbeeld van Jansen naar Nederland. De minister van Koloniën Pahud verzocht de meening hierover van eene commissie, bestaande uit L.J.A. van der Kun (II kol. 738), L. Rijsterborgh (IV kol. 1190) en jhr. J. Ortt van Schonauwen (II kol. 1033), met F.J. van den Berg als secretaris. Zij bracht 11 Juni 1855 een gunstig rapport uit. Jaren lang bleef daarna de zaak rusten; de aandacht was meer op spoorwegaanleg gevestigd. Maar juist toen Pierson te Soerabaia geplaatst werd, was eene commissie benoemd, bestaande uit zijn chef Dijkstra en den zeeofficier H. Nijgh, ten einde de zaak opnieuw te overwegen en ontwerpen met begrootingen in te dienen.

Zij stelden voor om de Solorivier te verleggen naar Sedajoe-Lawas, een punt aan de Java-zee, op 35000 meter beoosten de grens tusschen de residentiën Soerabaia en Rembang en 35000 meter bewesten de punt Oedjong Pangka, gelegen bij het noordelijk uiteinde van het Westgat, dat toegang geeft uit de Java-zee naar Soerabaia. De lengte der doorgraving zou 11000 meter, de grootste diepte van ingraving 24 meter zijn. De kosten waren begroot op 11 millioen. Een zeer nuttig werk was hieraan toegevoegd, dat met veel minder kosten dan in elk ander geval gemaakt kon worden, daar de waterstand beneden het punt van uitgang der nieuwe rivier zooveel zou dalen. Dit werk was de bevloeiing van de geheele vallei der Solorivier. Daarvoor had men het noodige verval beschikbaar. Het hoofd-irrigatiekanaal was begroot op 6¾ millioen.

Toen Dijkstra 25 Juni 1880 tot hoofdingenieur bij den aanleg der Staatsspoorwegen op Java benoemd was, volgde Pierson hem te Soerabaia op, en 8 Apr. 1881 werd hij bevorderd tot ingenieur 2e klasse. Op 13 Juni 1883 werd hem verlof naar Europa verleend. In Indië teruggekeerd, werd hij 30 Sept. 1885 in zijn rang hersteld en opnieuw te Soerabaia geplaatst. Dijkstra en Nijgh hadden, voor het geval men de verlegging naar Sedajoe-Lawas te kostbaar achtte, eene verlegging van den noordelijken arm der Solorivier naar het noorden, in nagenoeg rechte richting, gericht op de punt Oedjong Pangka, aanbevolen, waarvan de kosten op 4 millioen geraamd waren. Deze arm zou beneden den bovenmond der nieuwe rivier afgedamd worden, maar de zuidelijke arm, de Kali Miering, zou onveranderd blijven.

Onder de werken, door Pierson van 1885 tot 1889 uitgevoerd, verdient vermelding de verbetering van den afvoer langs de zuidelijk van de Solorivier loopende Soerabaia- en Porrong-rivieren.

Hij werd 13 Mrt. 1890 tot ingenieur 1e klasse bevorderd. Onderwijl bestudeerde hij het groote plan en geraakte hij zoozeer onder den indruk van de voordeelen daarvan, dat hij zich tot levenstaak stelde, het tot uitvoering te brengen. Ten einde reeds eenigszins een der groote doeleinden, vergrooting der vaardiepte voor Soerabaia, te bevorderen, was in 1881 door eene commissie, bestaande uit M.H. Jansen en J.A.A. Waldorp (III kol. 1378) de aanleg van een dam van Oedjong Piring, de noordwestpunt van Madoera, naar het Djamoean-rif voorgesteld. Daar het Westgat

[p. 1114]

daardoor versmald zou worden, meenden zij, dat eene belangrijke uitschuring door dezen aanleg zou ontstaan. Door den minister Mr. E. baron Mackay werd hieromtrent de meening gevraagd van M.H. Jansen, J.F.W. Conrad (II kol. 320) en P.W. van der Sleyden. Hun advies, in 1891 uitgebracht, luidde gunstig. Op 29 Nov. 1892 werd, niettegenstaande de Nederlandsch-Indische waterstaat er weinig heil van verwachtte, het betrekkelijk wetsontwerp in de Tweede Kamer met 47 tegen 22 stemmen aangenomen; het werd de wet van 30 Dec. 1892. In 1889 gewerd Pierson ook de opdracht, een ontwerp met begrooting in te zenden voor de groote werken. Nadat hij die in het begin van 1892 had ingezonden, kreeg hij 5 Oct. van dat jaar de opdracht, daarover met den minister van Koloniën Mr. W.K. baron van Dedem (I kol. 694) te gaan spreken en hem de voordeelen onder het oog te brengen. De minister geraakte daarvan evenzeer als de indische autoriteiten overtuigd en een betrekkelijk wetsontwerp werd in de Tweede Kamer op 25 Mei 1893 met 55 tegen 16 stemmen aangenomen; het werd de wet van 23 Juni 1893. Van 1892 tot 1895 werd het bovenvermelde werk volgens de wet van 30 Dec. 1892 in eigen beheer uitgevoerd voor ongeveer 3 millioen of 1 millioen onder de raming.

Daar er in Indië geen genoegzaam kapitaalkrachtige aannemers waren, werd besloten, het eerste tot het geheele complex behoorende groote werk, namelijk de doorgraving tusschen Palangwat en Sedajoe-Lawas, h.t.l. aan te besteden. Deze aanbesteding had plaats op 16 Dec. 1893. Voor de aanbesteding had Pierson aan de gegadigden medegedeeld, dat alle inschrijvingen boven de door hem opgemaakte begrooting ad ƒ 5.150.000 niet aangenomen zouden worden, daar hij dit werk voor die som in eigen beheer kon uitvoeren. Dit was eene groote fout, vooral omdat zijne begrooting slechts was gecontroleerd door vergelijking met de kosten, die de irrigatiewerken aan de Kenang in Toeban (residentie Samarang) gevorderd hadden, werken, die niet een twintigste van dit werk gekost hadden. De aannemers waren van oordeel, dat de glooiingen door Pierson te steil waren aangenomen, dat de wijze van grondverplaatsing moeilijkheden met zich zoude brengen en dat de loonen der chefs van uitvoering, machinisten, werkbazen en koelies veel te laag geraamd waren. Het gevolg was, dat er geen enkele inschrijving inkwam. Pierson was van oordeel, dat hij op zijne meening, dat het werk voor de bovengenoemde som uitgevoerd kon worden, niet mocht terug komen, en hij wist de regeering te belezen, goed te vinden, dat het in eigen beheer uitgevoerd zou worden. Hij reisde naar Indië terug en werd na aankomst op 22 Febr. 1894 weder als ingenieur 1e klasse in dienst gesteld. Hij trok met den grootsten ijver aan den arbeid, richtte fabrieken van metselsteenen, kalk en andere materialen, houtkapperijen, in een woord alles op, wat voor de uitvoering van het werk naar zijne meening goedkooper ter plaatse aangemaakt dan van verre aangevoerd kon worden. Hij kocht baggermolens, en stelde personeel van allerlei soort in dienst. Hij meende in zijn optimisme, dat dit de beste wijze van uitvoering was, daar er z.i. weinig risico was en de winst voor den aannemer bespaard werd.

Reeds vrij spoedig werd door sommigen getwijfeld aan de mogelijkheid van goeden uitslag der onderneming, en toen er reeds verscheidene millioenen waren uitgegeven, vooral aan voorbereidenden arbeid, bereikten deze geruchten de nederlandsche regeering. De minister van Koloniën,

[p. 1115]

J.T. Cremer, stelde 23 Dec. 1898 eene commissie tot onderzoek van den toestand in, met opdracht om de vraag te overwegen of het gewenscht was, het werk voort te zetten of niet. Deze commissie bestond uit W.F. Leemans, J.M. Telders, J. Kraus en J.E. de Meijier, de drie eersten nederlandsche, de laatste nederlandsch-indische ingenieur. Nadat de beide laatstgenoemden ook in Indië een onderzoek hadden ingesteld (de Meijier was door zijne betrekking, directeur der publieke werken, reeds geheel van alle begane fouten op de hoogte), bracht deze commissie een verslag uit, gedagteekend 10 Juli 1900. Pierson vormde onmiddellijk nadat deze beschikking hem bekend werd, het plan om zijn ontslag uit 's Rijks dienst te nemen. Hij bleef alleen in functie om de drie nederlandsche leden der commissie in te lichten. Dit volbracht zijnde verzocht hij ontslag uit den Rijksdienst. Dit werd hem in Mrt. 1899 eervol verleend. Het beheer der werken gaf hij tegelijk over aan zijn ambtgenoot W.B. van Goor.

De drie eerstgenoemde leden der commissie kwamen tot de slotsom, dat het gewaagd was, de werken voort te zetten, vooral omdat bij staking het grootste gedeelte van het daaraan reeds bestede geld, ongeveer 20 millioen en weinig van de raming voor het geheele werk verschillende, als weggeworpen beschouwd kon worden. In de tropen toch groeit een gegraven kanaal binnen eenige tientallen jaren zoo goed als geheel dicht. De Meijier was van oordeel, dat de voordeelen niet zouden opwegen tegen de zeer groote uitgaven, die nog gedaan zouden moeten worden om het werk te voltooien. De minister Cremer vereenigde zich met het gevoelen van de Meijier en gaf bevel, het werk te staken. Dat besluit is zeer te betreuren en het is moeilijk te begrijpen, dat, waar 3 van de 4 commissieleden voortzetting van den arbeid aanrieden, de minister den raad van het vierde lid volgde.

Pierson vestigde zich te Nijmegen. Merkwaardig is het, dat hij hier als het ware een nieuw leven begon, voor de publieke zaak zelfs een zeer nuttig leven. Dit was nog zooveel te meer te waardeeren, daar hij kort te voren zijn eenig kind verloren had. Hij werd in 1901 gekozen tot lid van den raad der gemeente Nijmegen en tot voorzitter der gezondheidscommissie aldaar. Onder hetgeen op zijn initiatief of met zijn krachtige medewerking tot stand kwam, is te noemen: de vergrooting van de gasfabriek, de verbetering der rioleering, een onderzoek naar de woningtoestanden en de oprichting eener electrische centrale. Ook gaf hij in een uitvoerig rapport den weg aan, te volgen bij het verleenen van concessie voor tramwegen te Nijmegen en in zijn omtrek.

Hij schreef: De plannen tot verbetering der bevloeiing en afwatering in de Solovattei in Tijdschrift Koninklijk Instituut van Ingenieurs 1891-1892, blz. 58; Verslag omtrent den aanleg van een steenen dam onder den Madoerawal van Oedjong Pangka naar het rif van Djamoeang in hetz. tijdschr. 1897-1898, blz. 91; Verslag omtrent het bakken van steen (Waal-formaat) voor den bouw van steenovens der machinale tichelwerken in de Solovattei in Tijdschrift der afdeeling Nederlandsch Indië van Inst. van Ing. 1897-1898, blz. 1.

Hij huwde 22 Mrt. 1876 E.P.C. Vonck, overl. 8 Aug. 1903 en 21 Dec. 1904 S.J. Muntendam, die hem overleefde.

Eene levensbeschrijving van hem van de hand van E.A.C.F. von Essen komt voor in den Ingenieur van 2 Apr. 1910.

Ramaer