Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6

[Hoop, Joan Cornelis van der]

HOOP (Joan Cornelis van der), geb. 18 Mei 1742 te 's Gravenhage, overl. 13 Maart 1825 aldaar.

Zijn vader was Adriaan van der Hoop, secretaris van den Raad van State, zijne moeder Susanna Sophia Dedel. Van der Hoop studeerde te Leiden in de rechtswetenschap en behaalde aldaar den graad van doctor in de beide rechten (22 April 1763). Den 12en September 1763 werd hij toegelaten als practiseerend advocaat voor het Hof van Holland, den 27en Jan. 1764 in dezelfde hoedanigheid bij den Hoogen Raad, den 7en Nov. 1765 bij den Raad van Leenhoven van Brabant. Aangezien hij vele blijken van scherpzinnigheid gaf, werd hij reeds den 28en Oct. 1767 benoemd tot het aanzienlijk ambt van lands-

[p. 801]

advocaat bij den Raad van State. In 1769 benoemde de Geoctrooijeerde societeit van Suriname hem tot haar mede- of adjunct-secretaris; hij werd den 5en Juli van dat jaar beeedigd. Deze snelle bevordering trok de aandacht, zoodat de regeering van Amsterdam hem den 12en Oct. 1769 benoemde tot ‘poorter’ en den 20en Dec. van dat jaar aanstelde als secretaris en boekhouder der garnizoenen. Maar nu raakte hij overladen met werk, dus nam hij zijn ontslag als Lands-advocaat, hetgeen hem den 26en Oct. 1769 werd verleend. In 1771 huwde hij met zijne nicht Agnes Dedel, dochter van Salomon Dedel, die tot 1748 schepen en raad der stad Amsterdam was geweest.

Vervolgens werd hij in 1781 benoemd tot raad en advocaat-fiscaal van het College ter Admiraliteit te Amsterdam en den 10den Oct. 1782 tot mede-lid en raad van adsistentie van den Stadhouder-admiraal-generaal voor de zaken der marine. Zijne beteekenis is, dat hij tweemaal, van 1781 tot 95 en van 1814 tot 25, een zeer belangrijke post bij het nederlandsche zeewezen heeft bekleed. Hij is daarin ijverig werkzaam geweest en heeft een zeer groot aantal memoriën en andere staatsstukken opgesteld of helpen opstellen. Zijn schrandere en onderzoekende geest wist zich een klaar inzicht in den stand van zaken te verschaffen. Maar ook anderen heeft hij uit eigen getrouwe aanteekeningen kennis bijgebracht en den stadhouder Willem V heeft hij dikwijls in belangrijke aangelegenheden van de moeilijke laatste jaren der Republiek met zijnen raad gediend. In iedere commissie voor marine-zaken had hij zitting, o.a. in die welke in 1783 werd ingesteld om de haven en het dok van Vlissingen te verbeteren (hetgeen in de volgende jaren geschiedde). Hij werkte mede aan de plannen voor het bouwen van de haven van Nieuwediep, voor het opnieuw inrichten en vergrooten van de werven der Admiraliteiten van het Noorderkwartier en Friesland, voor het reorganizeeren der arsenalen, enz. Een zijner scheppingen was de commissie tot het examineeren der zeeofficieren en stuurlieden en tot het samenstellen van den Zeemans- Almanak, welke commissie de wetenschappelijke beoefening der zeevaartkunde bevorderde (zie de voorrede van den Zeemans-Almanak voor 1788). De advocaat-fiscaal spoorde deskundigen aan, om hun meening aangaande marine-zaken openbaar te maken; zoo schreef kapitein graaf T.S. van Bylandt, Eenige Bedenkingen over de Zeevaart van de Republiek in Holland. De Memorie over de middelen ter uitvoering van het advys, den 28en Maart 1783 uitgebragt, om eenen vasten post op den staat van oorlog te brengen tot eene jaarlijksche equipage (zie het Zeemans Handboek 1e deel, 1e stuk), door luitenant admiraal J.H. van Kinsbergen medegedeeld, was het werk van Mr. J.C.v.d. Hoop; van Kinsbergen schreef er slechts eenige aanmerkingen bij. Voor meerdere bijzonderheden over een en ander zie men de Geschiedenis van het Nederlandsche Zeewezen door Mr. J.C. de Jonge, deel VI, pag. 293 en volgdn.

Echter, in den val der oude Republiek der Vereenigde Nederlanden werd ook van der Hoop als prinsgezinde meegesleept. De Gecommitteerden der Vergadering van Provisioneele Representanten van het Volk van Holland gaven in het geheim last, hem te arresteeren; den 14en Febr. 1795 werd hij in civiele bewaring op het amsterdamsche stadhuis gebracht. Als reden voerde men het volgende aan: in October 1794 waren zes oost-indische retourschepen in Engeland binnengevallen; een convooi, dat die schepen tegen de Franschen moest beveiligen, zeilde niet op tijd uit; hiervoor

[p. 802]

stelde men hem aansprakelijk. Na een onderzoek door den adjunct-procureur-generaal van Maanen, die ‘geen fundament’ had gevonden tot het institueeren eener crimineele actie, besloten de Provisioneele Representanten in hunne vergadering van 3 Juli 1795, hem uit zijn arrest te ontslaan, mits hij zich niet buiten de muren van Amsterdam begeve, ‘op poene van, des contrarie doende, zijn hoofd te zullen verliezen’. Aan dit decreet werd zoo gestreng de hand gehouden, dat hij later ternauwernood eenige dagen verlof kreeg, om zijne hoogbejaarde, zieke moeder in 's Gravenhage te bezoeken en daarna om haar de laatste eer te bewijzen. In het midden van 1798 diende hij bij het Intermediair Wetgevend Ligchaam der Bataafsche Republiek een request in, om annuleering van het decreet van 3 Juli 1795 te verzoeken. Dientengevolge besloot de Tweede Kamer van het Vertegenwoordigend Ligchaam des Bataafschen Volks op 8 Aug. 1798 het bewuste decreet ‘in te trekken en buiten effect te stellen’. Na het herkrijgen van zijn volledige vrijheid woonde hij in stille afzondering in een klein huis op de Reguliersgracht of anders in een buitenhuis aan den Overtoomschen Weg; hij hield zich onledig met wetenschappelijke studies, o.a. in botanie. Tijdens de regeering van koning Lodewijk Napoleon heeft een vergadering van vijftig der aanzienlijkste inwoners van Amsterdam hem benoemd tot medelid van een commissie, om bij den Koning de belangen der stad waar te nemen (14 Juli 1806). Maar hij achtte zich gelukkig in de toenmalige omstandigheden incognito te kunnen leven, en weigerde; zooals blijkt uit zijn brief aan zijn neef Roëll, secretaris van Staat (zle J. Swart, a.w., 25 v.). Nog meermalen werd hij vanwege Lodewijk Napoleon aangezocht, om eenige bediening of ambt te vervullen; maar telkens bedankte hij. Doch nauwelijks wankelde de overheersching der Franschen, of v.d. Hoop stond bereid om zijn vaderland te dienen. Nadat in den nacht van 14 op 15 November 1813 de fransche generaal Molitor met zijn troepen Amsterdam verlaten had, vormde zich daar op 16 Nov. een voorloopig bestuur van zeventien aanzienlijke ingezetenen. Deze kozen J.C.v.d. Hoop tot voorzitter en hij opende hun werkzaamheden met de woorden: ‘Heeren! vóór dat wij onze belangrijke en gevaarvolle taak ondernemen, laat ons allen en in stilte bedenken, dat God regeert.’ Het volk van Amsterdam was in den eersten tijd zeer opgewonden en woelig. V.d. Hoop en een der leden van het voorloopig bestuur gingen naar de samenscholingen in sommige wijnhuizen, om het volk tot kalmte te manen, zeggende: ‘Mannen! wat wilt gij meer? de oude regeering is immers hersteld’; en steeds wist hij door zijn kalmte en vastberadenheid de rust en orde te herstellen. Intusschen was generaal Molitor nog te Utrecht en zond een familie-lid van v.d. Hoop naar dezen met de boodschap, dat hij, Molitor, den volgenden dag naar Amsterdam zou oprukken, dat v.d. Hoop het voorloopig bestuur moest ontbinden, bij gebreke waarvan hij strenge strafoefening zou houden en dat dan v.d. Hoop als eerste slachtoffer onverbiddelijk zou vallen. De verdedigingsmiddelen van Amsterdam waren toen zeer onvoldoende en v.d. Hoop wist dit. Maar hij antwoordde, dat hij, vertrouwende, op het goede recht, zijn lot stil zou afwachten. Daarop begaf hij zich ter ruste en sliep, alsof er geen gevaar bestond. Het voorloopig bestuur vormde een burgerwacht van betrouwbare personen en werd den 30en December 1813 door den Souvereinen Vorst ontbonden. Gedurende het opnieuwgrondvesten van den Nederlandschen Staat werd v.d. Hoop dikwijls bij de beraadslagingen geroepen.

[p. 803]

De Souvereine Vorst benoemde hem tot ‘Secretaris van Staat voor de Marine’ (6 April 1814); deze titel werd veranderd in dien van ‘Minister voor de Marine’ (September 1815). Tot reorganisatie van het zeewezen heeft hij in deze tweede periode zijner werkzaamheid veel tot stand gebracht, o.a.: een reglement voor de marine-solliciteurs; een reglement en instructie voor de commandanten van oorlogschepen (15 Mei 1814); eene instructie van aanneming van het volk voor oorlogschepen; een reglement voor het loodswezen te Vlissingen; eene instructie voor de commandeerende officieren, om op hunne reizen wetenschappelijke aanteekeningen te houden en deze mede te deelen aan de commissie tot het examineeren van zee-officieren en stuurlieden (deze commissie, tijdens de fransche overheersching geschorst of werkeloos, werd door v.d. Hoop hersteld). Voorts ontwierp hij reglementen van examen voor adelborsten en luitenants (22 Juni 1815), bepalingen voor het toekennen van pensioenen, een reglement voor den algemeenen geneeskundigen dienst op 's rijks schepen (17 Januari 1816). Op voordracht van J.C.v.d. Hoop werd bij koninklijk besluit van 2 December 1817 het reglement voor het corps mariniers vastgesteld, het bestaande bataillon mariniers uitgebreid en daaraan een uitvoerige instructie gegeven; evenzoo ging het met de instructie voor de victualie-meesters (Kon. Besl. v. 1 Juni 1818) en werd het getal der bemanning voor acht verschillende charters van schepen (d.w.z. voor linieschepen, fregatten, corvetten e.a.) vastgesteld (Kon. Besl. v. 28 Maart 1819). Zijn zuinigheid blijkt uit het volgende: de opbrengst van het verkoopen van spaanders en afval van hout op 's rijks werven bleef voorheen onbeheerd; doch v.d. Hoop deed zich deze opbrengst uitbetalen en administreerde het geld zelf, totdat het een kapitaal van ± 60.000 gulden bedroeg; van dit geld werd een gebouw voor het ministerie van marine te 's Gravenhage opgetrokken. Anderzijds heeft men het aan zijne zuinigheid geweten, dat hij de eerste grondslagen te eng en budgetten te krap heeft genomen, waardoor het voor zijn opvolgers aan Marine moeilijk werd, een redelijke uitbreiding en verhooging tot stand te brengen. Mogelijk wel bleef hij bij zijn meening van oud-regent der Republiek, n.l. dat het land zich moest toeleggen op de uitbreiding van zijn handel en niet op het verkrijgen van een machtige staatkundige positie in Europa; hij wenschte geen vermeerdering van grondgebied, dus geen zeer sterke oorlogsvloot. Toch zorgde hij er voor, dat spoedig na het herstel onzer onafhankelijkheid weer nederlandsche eskaders voeren op de Middellandsche Zee en de zeeën van Oost- en West-Indië. Hij gaf bevel tot het opnemen en in kaart brengen van onze zeegaten. Hij legde een verzameling aan van zeekaarten en van alle werken en geschriften, die betrekking hadden op de marine en hare geschiedenis. Alles, wat tot zijn departement behoorde, had zijn belangstelling. Toen in Noord-Amerika de gele koorts woedde, heeft hij, na bestudeering van veel desbetreffende geschriften, zoodanige maatregelen getroffen, dat niet alleen de scheepvaart en de bevolking van het land beveiligd maar ook de handel zoo min mogelijk belemmerd werd. In het midden van 1818 zond hij naar Engeland eene commissie, bestaande uit de heeren Soetermeer, constructeur, Glavimans, onderconstructeur, en Röntgen, luitenant ter zee, ten einde aldaar den aanbouw, de toetuiging en uitrusting der schepen en de toepassing van den stoom te bestudeeren, welke commissie zeer nuttig werk voor den scheepsbouw van onze marine verrichtte.

[p. 804]

In 1816 werd hem door koning Willem I de verheffing in den adelstand aangeboden; na overleg met zijn zoon Adriaan bedankte v.d. Hoop. Tot in hoogen ouderdom bleef zijn geest helder. Hij leefde eenvoudig, was godsdienstig en deed wel, waar het noodig was. In Maart 1825 maakte een ontstekings-ziekte hem bedlegerig; den 13en Maart stierf hij. Den 17en Maart had de begrafenis in de Kloosterkerk te den Haag plaats. Zijn echtgenoote Agnes Dedel was reeds den 22en December 1800 ontslapen en in de Oude Kerk te Amsterdam begraven. Zij hadden een zoon, Adriaan, bankier en koopman te Amsterdam (sedert 1840 lid van de Eerste Kamer); en drie dochters, van wie de jongste, Anna Maria, steeds bij haren vader bleef.

Van zijn portret bestaat een schilderij door C. Cels in 's Rijks museum te Amsterdam en prenten van C.C.A. Last en Desguerrois.

Zie over hem: Jacob Swart, Korte Levensbeschrijving van Mr. Joan Cornelis van der Hoop, Minister van Marine (Amsterd. 1847, overgedrukt uit de Verhandelingen en Berigten betrekkelijk het Zeewezen en de Zeevaartkunde, 7e dl., 3e stuk); Mr. J.C. de Jonge, Geschiedenis v.h. Nederlandsche Zeewezen, 6e deel, pag. 293 volgn.

Mortreux