Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6

[Buchelius, Arnoldus]

BUCHELIUS (Arnoldus), eigenlijk Aernout van Buchell (niet Arend), zoon van Arend van Buchell en Brigitta Jans, geb. te Utrecht 18 Maart 1565, gest. aldaar 15 Juli 1641. Na huisonderwijs te hebben ontvangen, bezocht hij de Hieronymusschool in zijn vaderstad sedert 1574. In 1576 vertrok hij met zijn vader naar Arnhem, waar hij eveneens op de latijnsche school werd gedaan. Einde December 1578 was hij weer in Utrecht terug, waar hij opnieuw op de Hieronymusschool kwam. In September 1581 verliet hij die en nam daarna les in wiskunde en in het Fransch. 7 Mei 1583 werd hij te Leiden als student in de letteren ingeschreven. Hij bleef daar evenwel slechts kort; na een verblijf te Utrecht voor familiezaken, begaf hij zich in Febr. 1584 naar de universiteit te Douai; 20 Maart werd hij daar in het album ingeschreven. 28 Juni 1585 vertrok hij naar Parijs. Daar is hij met tal van geleerden, vooral oudheidkundigen, in betrekking gekomen. Hij werd er evenwel niet als student ingeschreven, maar volgde toch wel allerlei colleges. Aan dit en een later verblijf danken wij een beschrijving van Parijs, die voor dien tijd bijzonder merkwaardig is. Hij was toen reeds een goed en zorgvuldig werker, met name in de vakken, die zijn belangstelling in hooge mate hadden, geschiedenis en oudheidkunde. 5 Mei 1586 verliet Buchelius Parijs om naar zijn vaderland terug te keeren; 3 Juni kwam hij in Utrecht aan. In April 1587 vertrok hij opnieuw vandaar en reisde door Noord-Duitschland en langs den Rijn naar Keulen, waar hij eenige maanden bleef en zich aan historische onderzoekingen wijdde. Van Keulen reisde hij over Frankfort, Augsburg en Innsbruck naar Italië. 9 November 1587 kwam hij te Rome aan, waar hij groote aandacht wijdde aan de monumenten der oudheid. Tot 7 Maart 1588 bleef hij in de Eeuwige Stad; 12 Juli was hij weer in Utrecht terug.

Sedert heeft Buchelius tot zijn dood met enkele onderbrekingen een rustig studieleven geleid in zijn geboortestad. Alleen bezocht hij van tijd tot tijd de groote hollandsche steden en maakte daar kennis met allerlei geleerden, o.a. Marnix. Alleen nam hij in Juni 1590 het ambt aan van secretaris van Walraven van Brederode, eersten edele van Holland, waarom hij naar den Haag moest verhuizen. Dat gebonden leven voldeed hem evenwel niet, zoodat hij reeds in Maart 1591 zijn ontslag nam en weer in Utrecht ging wonen. Maar reeds in Mei verbond hij zich aan Johan de Hornes, met wien hij een groote reis aanving door Duitschland. In November was hij weer terug en nam hij zijn ontslag uit den dienst van de Hornes. Toen ging hij met ernst aan de lang verwaarloosde studie der rechten. 6 Febr. 1593 promoveerde hij te Leiden. In Utrecht werd hij daarna als advocaat ingeschreven; hij wijdde zich

[p. 230]

sedert naast zijn studie aan de praktijk. Van Augustus 1599 tot Januari 1600 deed hij een reis naar Keulen. Na den dood van zijn eenigen zoon in 1611 trok hij zich geheel uit het maatschappelijk leven terug en wijdde zich geheel aan zijn studiën. Wel bleef hij kleine reisjes maken, o.a. naar de Zuidelijke Nederlanden. Omgekeerd ontving hij veel bezoeken van allerlei geleerden en kunstenaars. Met velen van hen stond hij ook in geregelde correspondentie, o.a. met Scaliger, Merula, Scriverius, Daniël Heinsius, Cluverius, Pontanus, G.J. Vossius, de Laet, Ampzing, Bockenberg, van Beverwijck, Barlaeus, Goudhoeven e.a. Openbare ambten bekleedde hij bijna niet; alleen liet hij zich dat van bewindhebber der Oost-Indische Compagnie en dat van ouderling welgevallen. Zijn uitgebreide bibliotheek was welbekend; zij werd na zijn dood in Mei 1642 verkocht. Buchelius huwde 6 Mei 1593 met Klaasje van Voorst, weduwe van Valentijn van der Voort.

Buchelius heeft zeer veel gewerkt en geschreven, maar weinig uitgegeven. Jaren lang heeft hij gewerkt aan een nieuwe uitgave van de kronieken van Beka en Heda, daar die van Furmerius van 1612 niet voldeed. Reeds in 1614 was hij daarmede bezig; sedert heeft hij voortdurend zich daarmede onledig gehouden. Hij stelde zich daartoe in verbinding met Gruterus te Heidelberg; het uitbreken van den dertigjarigen oorlog verbrak niet alleen dien band, maar deed ook een groot deel van Buchelius' materiaal verloren gaan. Niettemin ging hij voort met zijn onderzoek van Beka en Heda; tegelijk verzamelde en vergeleek hij oorkonden als voorbereiding van een nederlandsch charterboek. Van dat laatste is niets gekomen. Maar na Buchelius' dood gaf Lap van Waveren naar diens manuscript uit Johannes de Beka et Wilhelmus Heda, De episcopis Ultraiectinis recogniti et notis historicis illustrati ab A. Buchelio, accedunt L. Hortensii secessionum Ultraiectinarum libri ei Suffridi Petri Appendix ad Historiam Ultraiectinam (Utrecht 1643, fol. 3 st. f bd.). Deze uitgave is thans natuurlijk verouderd; niettemin is zij bijna drie eeuwen met vrucht gebruikt.

Het eerste, dat daarna van Buchelius in het licht verscheen, was zijn Descriptio urbis Rheno-Traiectinae, aliaque ad res praesertim Traiectinas spectantia, excerpta ex inedito M.S. Arnoldi Buchelii diario (z.j. en p. 1817, 8^o; herdr. door S. Muller Fzn. in Bijdr. en Med. v.h. Hist. Gen. XVII 131 vlg.). Bovendien liet Buchelius na een beschrijving der Monumenta passim in templis ac monasteriis Trajectinae urbis atque agri inventa (hs. bij de fam. Smissaert in den Haag). Verder heeft hij bewerkt of de stof verzameld voor: 1^o. Vitae eruditorum Belgicorum; 2^o. Adversaria de vitis illustrium feminarum; 3^o. Descriptio urbis Ultraiectinae; de veteri regimine eius provinciae diatribe; 4^o. De Durdrechto, eius nomine, origine, antiquitate, fundatore et progressu, excerpta ad doctum virum Gerardum Vossium; 5^o. De Rheni obstructione apud Catvicos; 6^o. een studie over de namen van de Oostzee; 7^o. Descriptio florum, fructuum, herbarum a Chr. Passaeo jun. in aere incisorum; 8^o. Appendix atlanti Gerhardi Mercatoris a Jodoco Hondio. De hss. van deze verhandelingen bevinden zich in de universiteits-bibliotheek te Utrecht (n^o. 838, 839, 983, 1053).

Maar Buchelius' voornaamste handschriftelijke nalatenschap wordt gevormd door zijn Diarium, waarvan het hs. in de universiteits-bibliotheek te Utrecht berust (n^o. 798). Dat handschrift begint met de bovengenoemde, door Muller uitgegeven

[p. 231]

Descriptio urbis Rheno- Traiectinae: het wordt verder gevormd door een dagboek van Buchelius, dat tevens deels tijdsgeschiedenis deels plaatsbeschrijving is. Het begint met 1560, dus nog met feiten vóór Buchelius' geboorte, en loopt door tot April 1599; dan breekt het plotseling af, hoewel de schrijver er ook later nog voortdurend aan heeft gewerkt en het heeft aangevuld. Het Diarium is uitgegeven door G. Brom en L.A. van Langeraad (Werken Hist. Gen. Derde serie no. 21; Amsterdam, 1907). Van deze uitgave werd uitgeschoten de Descriptio voornoemd. Bovendien werden afzonderlijk uitgegeven de volgende gedeelten van het Diarium: 1^o. Description de Paris par Arnold van Buchell, pubtiée par L.A. van Langeraad et A. Vidier (Mémoires de la Société de l'histoire de Paris et de l'Ile de France XXVI, 59 vlg.); 2^o. Iter italicum, uitg. door Rodolfo Lanciani (Rome 1902); 3^o. Un Hollandais à l'université de Douai par le baron de Warenghien (Société d'agriculture, des sciences et des arts.... à Douai, 1904, 403 vlg.); 4^o. Die drei Reisen des Utrechters Arnoldus Buchelius nach Deutschland, insbesonder sein Kölner Aufenthalt, herausgegeben und erläutert von Herm. Keussen (Annalen des Historischen Vereins für den Niederrhein LXXXIV). Buchelius' Diarium is merkwaardig als beeld van een gewichtige periode; zoowel voor groote als voor kleine dingen geeft het werk opmerkelijke bijzonderheden. Het doet ook den auteur kennen in zijn huiselijk en maatschappelijk leven, ook in de ontwikkeling van zijn godsdienstige overtuiging, die hem van gematigd Katholiek overtuigd Calvinist deed worden.

Zijn portret bestaat in prent door Cr. de Passe.

Zie: de inleiding op de bovengenoemde uitgave van het Diarium en de daar aangehaalde bronnen; Bijdr. en Med. Hist. Gen. XXVII 131 vlg.; Muller, Schetsen uit de middeleeuwen, Nieuwe bundel, 378 vlg.

Brugmans