Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

[Vreede, George Willem]

VREEDE (George Willem), zoon van Paulus Vreede en Françoise Charlotte d'Abel, geb. te Tilburg 14 April 1809, gest. te Utrecht 29 Juni 1880. Hij was een kleinzoon van den revolutionnairen unitarist Pieter Vreede; van diens beginselvaste onverzettelijkheid had hij veel, zelfs iets van diens republikeinsche gevoelens. Aan zijn moeder dankte hij relatiën met hooge duitsche diplomatieke kringen en daardoor een grooten eerbied voor gevestigde verhoudingen en voor geestelijke aristocratie. Ten slotte schonk zijn brabantsche afkomst en zijn lang verblijf in België hem een beweeglijkheid van geest, die hem behoedde voor al te solied conservatisme. Hij ging school in zijn vaderstad; sedert 1821 bezocht hij het gymnasium te Leiden, vanwaar hij naar de academie werd bevorderd. Hij studeerde van 1825 tot 1827 aan de universiteit te Gent, waar hij het onderwijs van Thorbecke in de geschiedenis en het staatsrecht genoot. In 1827 zette hij zijn studiën te Leuven voort, waar hij onder Holtius, Birnbaum, Warnkönig en Mone werkte. Hij kwam daar veel meer in de politieke beweging dan te Gent en behoorde daar tot de oppositie tegen het regeeringsstelsel van Willem I. Natuurlijk deed evenwel de omwenteling van 1830 hem Leuven verlaten. Hij werd 21 Maart 1831 als student in de rechten te Leiden ingeschreven, nadat hij nog zijn doctoraal examen te Leuven had afgelegd. Hij promoveerde te Leiden den 25 Maart d.a.v. na verdediging van een proefschrift De origine atque incrementis libertatis Anglorum (Leiden 1831, 8o.), dat een historisch-staatsrechterlijk karakter had. Vreede vestigde zich daarna als advocaat in Den Haag, waar hij niet veel praktijk kreeg. Dat stond misschien ook in verband met zijn bekende oppositie tegen de belgische politiek van Willem I. In ieder geval werkte hij hier mede aan De Standaard van den ouden Dirk Donker Curtius en zijn drie neven, destijds vrijwel het eenige oppositieblad. Teneinde een beter bestaan te vinden, vestigde Vreede zich in September 1832 te Gorinchem als advocaat. Daar heeft hij hard gewerkt; maar zijn praktijk leed ook hier onder zijn oppositie tegen den koning. Den 22. October 1832 weigerde hij deel te nemen aan een hulde aan Willem I, wat hem in deze garnizoenstad veel kwaad deed. Bij verschillende sollicitatiën werd hij voorbijgegaan. Het was voor hem dus wel een uitkomst, toen hij den

[p. 1075]

5 Febr. 1841 werd benoemd tot hoogleeraar in het staatsrecht en het volkenrecht aan de rijksuniversiteit te Utrecht. Deze benoeming was stellig van de zijde van Willem II een bewijs van waardeering voor den man, die het gewaagd had zijn vader te bestrijden. Den 29. Maart aanvaardde Vreede zijn ambt met een oratie De Antonio Matthaeo primo juris criminalis in academia Ultrajectina doctore (Utrecht 1841, 8o). Als rector hield hij 26 Maart 1846 een rede De studio iuris publici in patria nostra theoretico en nogmaals als zoodanig 22 Maart 1861 een oratie De juris publici et gentium praeceptis a liberae Europae civitatibus adversus vim ac dolum potentiorum forliter tuendo. Met het einde van den cursus 1878/9 werd hij zeer tegen zijn zin emeritus; kort daarna is hij gestorven. Vreede huwde 28 Juli 1837 met Anna Hoff, die hem overleefde.

Vreede is bijna veertig jaren hoogleeraar te Utrecht geweest. Hij nam daar een eigenaardige plaats in. Door de warmte van zijn betoog wist hij de studenten te boeien en daardoor vergoeden, wat aan den methodischen opzet ontbrak. Hij was bovendien een bijzonder geleerd man, die zeer veel werkte en zich steeds op de hoogte stelde van wat zijn aandacht om een of andere reden trok. Zijn gemoedsleven beheerschte zijn verstandelijke overweging zoozeer, dat zijn woord meer meesleepte dan overtuigde. Hij leefde sterk van indrukken en impulsen en sprak en handelde altijd daarnaar. Om zijn volstrekte eerlijkheid was hij hooggeacht; groot was zijn gezag ook onder de studenten. Zijn oordeel stond zoo zeer onder den invloed van zijn warm gemoed, dat er van een vaste lijn van beginselen weinig sprake was. Hij reageerde krachtig en fel op wat hem onaangenaam trof in staat en maatschappij, in wetenschap en leven. Zoo was hij wel een man, die indruk maakte, maar toch ten slotte geen man, van wien diepgaande, blijvende invloed kon uitgaan.

Herhaaldelijk heeft Vreede zich in de politiek van zijn tijd gemengd. Met warmte en hartstocht leefde hij ook in dit opzicht zijn tijd mede. Al dadelijk was hij tusschen 1830 en 1839 een beslist tegenstander van de volhardingspolitiek van koning Willem I; hij achtte het een onoprechte politiek het nederlandsche volk te binden aan een staatkunde, die eigenlijk de herovering van België bedoelde. Met Willem II was hij meer ingenomen, ook door persoonlijke betrekking. Daarmede staat het ook in verband, dat Vreede een tegenstander was der grondwetsherziening van 1848. In tal van brochures gaf hij aan zijn overkropt gemoed lucht; met klem bestreed hij de invoering van rechtstreeksche verkiezingen, waarvan hij een groot gevaar voor de zuiverheid van het publieke leven vreesde. Ook de ministerieele verantwoordelijkheid had zijn instemming niet; hij hechtte met sympathie aan het koninklijk gezag. Met groote beslistheid, zelfs met scherpe felheid bestreed hij ook na 1848 Thorbecke. Tijdens de April-beweging was hij een der scherpste vijanden der regeering; heftig bestreed hij het herstel der bisdommen. Ook later bleef hij Thorbecke aanvallen. Krachtig weerde hij zich tijdens het eerste ministerie-Heemskerk; hij had toen tevens gelegenheid zijn anti-napoleontische gevoelens te luchten. Hij werd in zijn agressieve politiek ook geleid door een sterk wantrouwen in de bedoelingen van Thorbecke, met wien Vreede in Gent en ook later bevriend was geweest. Thorbecke en Vreede waren krasse tegenstellingen, die elkander nauwelijks konden begrijpen; de hartstochtelijke Vreede althans gevoelde zich hoe langer hoe meer afgestooten door den koelen,

[p. 1076]

beredeneerden, logischen Thorbecke. Tegenover de scherp belijnde beginselen van Thorbecke stelde Vreede geen eigenlijke principes, maar slechts sentimenten; ook kon Vreede geen organisatie tegenover die der liberalen stellen; het vormen van een politieke partij was hem vreemd. Daardoor bleef hij ten slotte altijd zwak tegenover den in alle opzichten sterken Thorbecke.

Vreede heeft zijn gevoelens meestal geuit in een reeks van artikelen in het Utrechtsch Dagblad, waarvan hij jaren lang een getrouw medewerker was. Afzonderlijk heeft hij daarnaast een zeer groot aantal brochures uitgegeven. Een zijner oudste is Iets bij den dood van Gijsbert Karel grave van Hogendorp (Knuttel No. 27138), waarin hij de verdiensten van dezen grooten vaderlander huldigde. In 1843 begon hij de reeks zijner politieke geschriften met Iets naders over de goedkeuring van verbonden en verdragen door de Staten Generaal (Knuttel 28006), in 1846 gevolgd door Beschouwing der openbare meening (Knuttel 28316). Tegen de directe verkiezingen kwam hij op in De regtstreeksche verkiezing tot de nationale vertegenwoordiging bestreden (Knuttel 28597) en De noodzakelijkheid der indirecte verkiezing tot de nationale vertegenwoordiging (Knuttel 28598), die aanleiding gaven tot niet minder krachtige verdediging van andere zijde (Knuttel 28599 vlg.). Vreede zette toen zijn meening nog nader uiteen in De Provinciale Staten als kiezers voor de nationale vertegenwoordiging beschouwd (Knuttel 28601). Tegen den nieuwen koers was verder gericht De Tweede Kamer. Het Ministerie (Knuttel 28848). In 1850 liet hij achtereenvolgens verschijnen Herinneringen van een staatsman betrekketijk de verheffing van Willem I tot souverein vorst der Vereenigde Nederlanden ter vereffening der polemiek met Mr. G. Groen van Prinsterer medegedeeld en uitgegeven (Knuttel 29089), Nog een woord over de coalitie tegen het ministerie Donker Curtius-De Kempenaer. Eenige stellingen van staatsregt en politiek van Mr. G. Groen van Prinsterer getoetst (Knuttel 29090) en Is dc koning der Nederlanden souverein? Eenige stellingen van staatsregt en politiek van Mr. G. Groen van Prinsterer getoetst (Knuttel 29091). Daarin kwam hij op tegen de staatsleer van Groen van Prinsterer, waartegen hij evenveel bezwaar had als tegen die van Thorbecke. Een speciaal onderwerp behandelde hij in De Russische schuld. Bedenkingen tegen de conventie van 30/18 Augustus 1850 (Knuttel 29224). Zijn eerste felle aanval op Napoleon III deed hij in La renaissance de l'empire français et la liberté de l' Europe (Knuttel 29371). De meeste van zijn verdere politieke stukken zijn uitgegeven door Vreede in Een twintigjarige strijd. Vertoogen over 's lands in- en uitwendige toestand (Febr. 1848-Dec. 1868) (Utrecht 1869, 8o.). Nog lang na zijn dood werden door zijn zoon uitgegeven zijn Hoofdartikelen, overgedrukt uit het Utrechtsch Dagblad (1869-80) (Leiden 1906, 8o.), dat een vervolg op Vreedes eigen uitgave is.

Vreedes wetenschappelijk werk is staatsrechterlijk, maar vooral historisch; met name de diplomatieke geschiedenis heeft zeer veel aan hem te danken. Een zijner eerste staatkundig-historische studiën was Nederland en Zweden in staatkundige betrekking (1523-1611) (Utrecht 1841-1844, 8o. afl. 2). Daarop volgde De regeering en de natie sedert 1672 tot 1795 (Amsterdam 1845, 8o.), waarin Vreede de geschiedenis ten voorbeeld en waarschuwing stelde om zijn landgenooten te overtuigen, dat tijdige en gematigde hervormingen revolutiën en gewelddadigen ommekeer kunnen voorkomen. Naar een handschrift der Koninklijke

[p. 1077]

Bibliotheek gaf hij uit de Lettres et négociations de Paul Chouart, seigneur de Buzanval, ambassadeur de Henri IV en Hollande et de François d' Aerssen, agent des Provinces Unies en France (1598, 1599). Avec quelques pièces diplomatiques concernant les années 1593-1595, 1602-1606 (Leiden 1846, 8o.), die voor de kennis van dezen tijd van groot belang zijn. Vreedes groote werk, dat hem vele jaren heeft bezig gehouden en dat in menig opzicht baanbrekend is geweest, is zijn Inleiding tot eene geschiedenis der Nederlandsche diplomatie. Met bijlagen (Utrecht 1850-1865, 5 dln. 6 bdn. 8o.). In de twee eerste deelen behandelde hij de geschiedenis der Nederlandsche betrekkingen tot de vreemde mogendheden van 1572 tot 1650. De volgende deelen sluiten zich daarbij niet onmiddellijk aan; zij geven de geschiedenis der nederlandsche diplomatie van 1795 tot 1810 in een zeer breede beschrijving; een gedeelte daarvan verscheen onder den titel Geschiedenis der diplomatie van de Bataafsche republiek (Utrecht 1863-1865, 2 dln., 3 bdn. 8o.). Juist in die periode was hij bijzonder thuis; de herinnering aan zijn grootvader maakte de bataafsche periode voor hem zoowel toegankelijk als aantrekkelijk. Hij was dan ook wel de aangewezen man voor de uitgave van Bijdragen tot de geschiedenis der omwenteling van 1795 tot 1798 (Amsterdam 1847-1851, 2 dln. 8o.), waarin niet alleen zeer veel belangrijks voorkomt, maar ook voor het eerst een poging wordt gedaan om een billijker oordeel over de mannen der revolutie ingang te doen vinden. In latere jaren hield Vreede zich meer bezig met de periode, die aan de omwenteling voorafging; met name de raadpensionaris Van de Spiegel trok sterk zijn aandacht. Eerst gaf hij uit Frederika Sophia Wilhelmina en L.P. van de Spiegel (Utrecht 1868, 8o.) en vervolgens zijn groote werk Mr. Laurens Pieter van de Spiegel en zijne tijdgenooten, 1737-1800 (Middelburg, 1874-1877, 4 dln., 8o.); daarin wordt de tijd van den ondergang der Republiek uitvoerig en soms al te omslachtig geschetst, gegroepeerd om de toch waarlijk wel leidende persoonlijkheid van den laatsten raadpensionaris. Ook in zijn latere jaren gaf Vreede nog allerlei kleine bijdragen tot de vaderlandsche geschiedenis uit. Daarnaast heeft hij zeer veel over zich zelf en zijn leven geschreven in allerlei schetsen en biographieën van anderen. Daarvan moet vooral worden genoemd zijn La Souabie, après la paix de Bâle. Recueil de documents diplomatiques et parlementaires (Utrecht 1879, 8o.) en bovendien zijn beneden te vermelden autobiographie.

Prent door C.E. Taurel.

Zie: Revue du droit international 1880, 453 vlg.; Eigen Haard 1880, 279 vlg.; Spin in Dietsche Warande. 1881 Nieuwe Reeks III, 289 vlg. en Oudere tijdgenooten II, 1 vlg., III, 1 vlg.; Quack in Utr. Stud. Alm. 1881, 377 vlg. en Studiën en Schetsen, 194 vlg.; Ned. Spect. 1884, 60 vlg.; Ned. Mus. 1884 II, 327 vlg.; Busken Huet in Nederland 1884 I, 387 vlg. en Litt. Fant. XXII 37 vlg. en vooral Levensschets van G.W. Vreede, naar zijn eigen handschrift uitgegeven (Leiden 1883).

Brugmans