Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

[Voltelen, Floris Jacobus]

VOLTELEN (Floris Jacobus), geb. te Zwartland in de Kaapkolonie 28 Jan. 1753, overl. te Leiden 2 Aug. 1795. Zijn vader Christiaan Benjamin was als proponent te Doesburgh uitgezonden en 24 Sept. 1750 predikant te Zwartland geworden, waar hij 6 Febr. 1752 was getrouwd met Geertrui Susanna Meyboom, 15 Mei 1755 predikant in Kaapstad, eerst scriba, dan praeses geweest van de ‘Gecombineerde kerkvergadering van Cabo de Goede Hoop’ en aldaar overleden 25 Maart 1758. De zoon, twaalf jaar oud, naar patria gezonden, studeerde te Utrecht theologie, nadat zijn beschermer, baron van Reede van Outshoorn, voormalig gouverneur van de Kaap, hem eerst ter latijnsche schole van 's Hertogenbosch gedaan had, onder rector Chr. de Booy (sinds 29 Mei 1764 als opvolger van Joh. Jungius, 19 Oct. 1768 hoogl. in de welsprekendheid en fraaie letteren, overl. Febr. 1786). Zijn hart trok echter naar de geneeskunde, welke hij, uit vrees voor zijnen maecenas, eerst in 't geheim, daarna toch openlijk beoefende. 8 Juni 1775 verdedigde hij Observationes chemicomedicae de lacte humano, ejusque cum asinino et ovillo comparatione. Toen zijn beminde leermeester J.D. Hahn als hoogleeraar naar Leiden ging, 1775, volgde hij hem daarheen, ingeschreven 22 Sept., en promoveerde 28 Jan. 1778 onder hem met Diatribe medica aditialis, memorabilem septennis apositiae historiam exhibens. Daarna zette hij zich als geneesheer te Utrecht neer, waar hij het algemeen vertrouwen genoot en ook geneesheer van het Burgerweeshuis was. Het geneeskundig genootschap te Amsterdam ‘Servandis civibus’ bekroonde hem met goud voor zijn antwoord op de prijsvraag Zijn er braakmiddelen, die men, in sommige gevallen. boven de Ipecacuana verkiezen moet? Zoo ja, welke zijn die middelen en wanneer komen zij te pas? (1782; dl. VII van de Werken des Genootschaps). Hij was het die den kleinen Anton Reinhard Falck

[p. 1066]

(wiens moeder Engela Apollonia Bergh immers ook van De Kaap was) met zijne zusters inoculeerde in het ouderlijk huis naast de lat. school te Utrecht. Toen Hahn, wiens gezondheid te wenschen overliet, hulp noodig had, benoemden Curatoren te Leiden in 1783 V. tot buitengewoon, in 1784, na Hahns dood, tot gewoon hoogleeraar in de genees- en scheikunde. De eerste maal oreerde hij (17 Jan. 1784) De hodiernae chemiae pretio rite constituendo, de tweede De optimo medico, 8 Febr. 1790, bij de nederlegging van het rectoraat, De magnetismo animali. De laatste rede verscheen, in het Nederlandsch vertaald door den Rotterdamschen geneesheer Veirac en met aanteekeningen van den schrijver. Toen in 1787 van de Spiegel ook van de hoogleeraren den eed op de dusgenaamde oude constitutio gevraagd had (‘het zevenhoofdig monster’ zeiden de uitgeweken patriotten), weigerde prof. B. Voorda dien af te leggen, waarop Curatoren buiten de Staten van Holland om, hem ontsloegen. Luzac en Voltelen zijn toen met kracht tegen dat onrecht opgekomen, zonder succes echter; eerst in 1790 kenden de Staten, het ontslag handhavend, Voorda een wedde van ƒ 1800 toe. Als docent was Voltelen om zijne heldere lessen bij uitstek gezien, bij zijne ambtgenooten geacht en inzonderheid met H.A. Schultens (kol. 11) bevriend. Geen wonder, dat de vroege dood des voortreffelijken mans (hij was teringlijder) algemeen werd betreurd. Door de zorgen van zijn ambtgenoot M.S. Du Pui verscheen zijne Pharmacologia universa in drie deelen, 1797, 1800 en 1802.

Voltelen was Juni 1784 gehuwd met jonkvr. Anne Emilie Vernède, uit welk huwelijk o.a. een dochter, die getrouwd was met Mr. W.H. van Voorst, lid der rechtbank van eersten aanleg te Haarlem, zoon des Leidschen hoogleeraars Joh. van Voorst.

Zie: C. Spoelstra, Bouwst. v.d. Gesch. der Ned. Geref. Kerken in Z. Afrika, 1907, register i.v. Voltelen (II 721); Hermans, Gesch. Ill. School 's Hertog., 48; Gedenkschr. van A.R. Falck, uitg. Colenbrander 2 vlg.; Siegenbeek, Gesch. L. Hoog. I, 318, 323 vlg. II 410-414; Colenbrander, Bat. Republiek 8.

L. Knappert