Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

[Ciermans, Joannes]

CIERMANS (Joannes), uit een deftige familie geb. te 's Hertogenbosch 7 Apr. 1602, en overl. voor de vesting Olivença (Spanje) 20 Juni 1648. Hij was de zoon van Petrus en Elisabeth Thomas, studeerde gedurende 8 jaar aan het college der Jezuïeten van zijn geboortestad en trad 6 Nov. 1619 te Mechelen in hun orde. Als leeraar der wiskunde had hij te Leuven den beroemden Grégoirede St. Vincent, die 1614-15 prefekt der scholen aan het Bossche college was geweest en op het einde van den cursus in 1624 zijn beide leerlingen Walter van Aelst en Jan Ciermans uitkoos om de wiskundige stellingen te laten verdedigen, die weldra de aandacht der geleerde wereld trokken: Theoremata mathematica Scientiae de dvctv pondervm per planitiem Recta et obliquè Horizontem decussantem. Defendenda ac demonstranda In Collegio Societatis Iesu Louanij a Joanne Ciermans Dvcissilvio .... Die 29 Julij post Miridiem [sic] Anno 1624. 4^o obl. 23 blz. en 20 fig. buiten tekst. Van 1624-30 doceerde C. de klassieke letteren te den Bosch en Antwerpen. Daarna studeerde hij 4 jaar theologie te Leuven, werd 15 April 1634 priester gewijd, legde 12 Mei 1636 zijn plechtige professie af en bekleedde 1637-41 zelf den leerstoel der wiskunde te Leuven. In Dec. 1641 begaf hij zich in gezelschap van den Nijmeegschen jezuïet Hendrik Uwens (of Busaeus, zie III 1262) naar Portugal; beiden waren bestemd voor de missie van China, waar de wiskunde in hooge eer stond aan het keizerlijk hof. Uwens vertrok in 1647 naar Goa, maar Ciermans bleef in Portugal achter en droeg er den vergriekschten naam Joâo Paschasio (waarschijnlijk omdat hij op Paaschdag geboren was) Cosmander. Joâo IV, die in 15 Dec. 1640 als koning van Portugal was uitgeroepen, belastte hem met het onderwijs van den vromen, maar vroeg gestorven kroonprins Theodosio (1634-1654). Ook trok hij partij van zijn mathematische kennis in den bevrijdingsoorlog, dien hij tegen Spanje voerde. Reeds in 1643 vergezelde Ciermans het koninklijk leger en stond om zijn verschillende uitstekende hoedanigheden bij den koning zeer in aanzien. Weldra onderscheidde hij zich als bekwaam vestingbouwkundige; hij werd daarom met den aanleg der versterkingen belast en ontving den titel van coronel engenheiro-mór (kolonel-hoofdingenieur). In 1647 viel hij bij verrassing in handen van den vijand. Deze wendde alle middelen aan om hem voor zijn belangen te winnen. Ciermans liet, na langen tegenstand, zich eindelijk daarvoor vinden, en 't was onder zijn leiding, dat de Spanjaarden den 20. Juni 1648 een aanval waagden op de vesting Olivença. Bij de onderneming werd hij door een geweerkogel gewond, viel van zijn paard en stierf. Hij was de ziel der onderneming geweest; vandaar dat de Spanjaarden na zijn val onmiddellijk terugtrokken.

Van C. kent men alleen eenige kleinere werkjes, die als samenvatting of handleiding bij zijn lessen te Leuven gediend hebben. Disciplinae mathematicae ... (Lovanii 1640), 210 ongen. blz. schijnt, met uitzondering van den titel, geheel overeen te komen met Annvs Positionvm Mathematicarvm Quas defendit ac demonstravit Perill: Dom. D. Wolffgang. Philipp. Jacobvs Vnverzagt Baro de Ebenfurt .... Praeside.... Ciermans. 1640 fol. Cantor (Vorlesungen über Geschichte der Mathematik II², Leipzig 1900, S. 719) bespreekt den inhoud der ‘Disciplinae mathematicae’, dat niets anders is dan een handboek bij het rekenonderwijs, verdeeld in 12 maanden. Daarin is ook sprake van de rekenmachine, die C. zou

hebben uitgevonden, en waarmee men vermenigvuldiging en deeling zonder fout kon uitvoeren.

In een brief van 5 Jan. 1638 aan Descartes bestreed hij eenige plaatsen uit diens Discours de la Méthode, betreffende de theorie van het licht en de kleuren waarop D. zich verdedigde (Vertaling in Oeuvres de Descartes, ed. V. Cousin Paris 1824 t. VIII 180-90 met het antwoord 190-206). Deze controvers is behandeld in Monchamp, Histoire du cartésianisme en Belgique, 61-72, (opgenomen in het 39e dl. van Mémoires couronnés de l' Académie Royale de Belgique 1886).

Zie: Rod. Guimarâes, Les Mathématiques en Portugal (Coimbra 1909 p. 30); Luiz de Menezes, Historia de Portugal restaurado (Lisboa 1751-59) I, 425, 436, II, 68, 107, 114, 178, 223, 227 ss., 262 s.; Sommervogel, Biblioth. d.l. Comp. de Jésus II, 1185; E.M. Rivière, Corrections et Addit. à la Bibl. d.l.C.d.J. fasc. II, col. 143; Deux lettres inédites de Grégoire de St. Vincent in Annales de la Soc. Scientif. de Bruxelles t. 26 (1902), 28.

van Miert