Het schilder-boeck

Van Fama, oft Mare.

Ick hebbe niet ghevonden, dat de Mare eenighe bysonder Ouders heeft, oft in eenighe bysonder Stadt is geboren, dan wel daeghlijcx nieuwe Ouders, Voedtsters, en gheboort-plaetsen heeft, en schier hondertmael op eenen dagh gheboren wordt. Niemant weet ick die haer naeder bestaet, oft maeghschap is, als de Stem, en de Sprake, wiens dochter mense mocht noemen. Eenige beschrijven dese Mare, t'ontstaen, en te wassen heel laege, uyt een cleenGa naar voetnoot* gherucht, en datse soo willigh in't wassen is, datse met haer uytghestreckte lichaem, Steden, en Landen vervult. My gedenckt, datmen te Gent in VlaenderGa naar voetnoot* placht de leughen te noemen eenen Beyr: en alsmen vermoedde dat yemantGa naar voetnoot* een leugen, oft valsche mare hadde voortghebracht, werdt gheseyt: Hy heeft ons eenen beyr gestuyckt: so dat ick tsindert op de hercomst deser spreuck hebbe ghedocht, dat het zijn begin moet hebben uyt het schrijven Plinij in zijn thiende Boeck, in't dry en tsestighste Capittel, ghelijc oock onsen Poeet in't 15e Boeck doet, seggende: dat een Beyrinne haer jonghen ter Weerelt voortbrengt wanschapen, maer gheeftse al leckende metter tijdt het vulle ghestalt: want effen alsoo gheschiedet veel met een nieuw mare, oft met der leughen, want sy wordt dickwils onghestaltigh en seer wanschapen voort ghestuyckt: maer diese hooren, doender oock de tonge toe, en leckense soo lange, datse van handt te handt rakende, heel wat schijnt te ghelijcken, en te beter gheloof ghegeven wort: want d'een voeghter t'een lidt, en d'ander het ander aen. Homerus noemt de Mare de Bodinne van Iuppiter. D'oude Heydenen hebbender oock af ghemaeckt een Goddinne, gecleedt met een dunne opgeschort cleedt, om licht te loopen, en om haer lichtveerdicheyt uyt te beelden, oock vleughelen by gevoeght, welcke al vol ooghen zijn. Virgilius noemtse een grouwsaem ghedrocht, en maecktse heel ghevedert, en alsoo vol wakende ooghen alsse veders heeft, met effen soo veel tonghen, en monden, die nemmeer en swijghen, als oock ooren die altijt toeluysteren, om alles te verhooren: datse sonder slapen de nacht over vlieght, en by dage comt sitten op de hooghe thorens van daer sy den armen Menschen verschrickt maeckt, brengende meestendeel quade nieuw gheruchten: doch altemet oock goede. Daerom most sy, acht ick, twee Trompetten hebben, om datse goede, en quade, waerachtighe, en logenachtighe tijdinghe uytblaest, en voortbrengt: want eenighe meenen, datter twee Maren zijn, de goede en waerachtighe met witte, en d'ander logenachtighe oft quade, met swarte oft Vledermuyse vlercken. De Mare wordt geseyt, datse wieck-slaende vlieght voor Mars waghen henen, om dat van aen-

staenden krijgh dickwils meerder gerucht is, alsser wel van is. Onsen Poeet stelt neffens de Mare oock recht ghesellinnen van haren aerdt, te weten, licht geloove, dwase doolinge, vergeefsche vreese, ydel blijdschap, oproer, en tweedracht, ghestockt oft berockt van yemandt onbekent, en alsulck meer gheselschap. Waer mede onsen Poeet seer aerdigh uytbeeldt, en te kennen geeft, denGa naar voetnoot* aerdt des ghemeenen lichten volcks, die op marckten, en ghemeen plaetsen, t'samen lesen, oft cleven aen eenighe nieuw mare, die noch nouw uyt den dop en comt, en qualijck vleughelen heeft: hier doet dan elck het zijne by, daer zijn dan oock in den hoop de voorverhaelde spel-personagien, licht gheloove, ydel vreucht, vreese, oproer, tweedracht, en alle ander Maeghschap van de valsche nieuw mare. Welcke dinghen dickwils veel lichtveerdicheyts, moeyt, en swaricheyt, conden voortbrenghen: want de tonghe is een cleen lit, dat groot werck bericht, sacht, en can harde beenen, jae ijser breken, en steenen vermorselen. Plutarchus daer hy handelt van de nieuwsgiericheyt, verhaelt van eenighe, die hun landt oft handtwerck couwlijck, en als een onnut dinghen doen: maer dringen in by den Burgemeesteren, in de Vierschaer daermen pleytet, loopen ter marckt, oft ter Haven daer de Schepen aen comen, vragende over al: En isser niet nieuws? En isser niet nieuws? Want sulcker ooren kittelen meer te hooren wat quaets, als wat goets. Waerom d'Overheyt van der StadtGa naar voetnoot* Locres wijslijck dede: want wanneer eenigh Borger van buyten quam van zijn Landt oft Hoeve, in der Stadt, en dat hy vraeghde, wel en isser niet nieuws? Hy werdt van haer in de boet beslaghen, en most de breuck betalen: om dieswille dat sulck Borgher scheen gheneghen tot veel veranderinghe, oft lust hadde de Stadt vol oproer, swaricheyt, en moeyte te vinden, en niet en hadde t'herte ghewendt tot vrede, en gherustheyt, ghelijck een redelijck Man behoort, die t'ghemeen welvaren bemint. Men bevint oock veel, dat sulck nieuwsgier Clappaert, meest is ghenegen te weten, en openbaer te maken,Ga naar voetnoot* dinghen van belangh, en die noodigh zijn heymlijck, en verborgen gehouden te blijven: so dat die van der Overheyt hun seer te mijden hebben, en den tonghe-dwangh te behertighen, geenen belangenden raedt, heymlijck besloten, t'openbaren, niet schrickende voor den ondanck van Huysvrouwen, oft beste vrienden, die om t'misvertrouwen t'onvreden mochten wesen: t'is beter sulcx te lijden, dan door betrouwen in schande, swaerheyt, en schade te comen, oft de ghemeen sake hinderlijck te wesen. Men mocht yemant vraghen, segghende: Hoe sult ghy durven vrylijck beschuldighen, oft met wat reden lasteren, yemanden die niet verborghen heeft ghehouden, t'ghene ghy hem heymlijck te kennen hadt gegheven? Want was het een dinghen datmen niet mocht weten, waerom hebdyt selve een ander gheopenbaert? Stelt ghy u heymelheyt buyten u in een ander, so hebt ghy meer betrouwen op een ander, als op u selven. Seght ghy, ick hebbe soo goet betrouwen op hem, als op my selven, oft hy't weet, oft ick, dat is gelijcke veel: want wy zijn een. Is hy dan u heel gelijck,Ga naar voetnoot* soo zijdy verloren, oft verdorven, en u gheschiet recht. Is hy beter oft heymlijcker als ghy, soo zijdy behouden en los, tegen recht en reden, hebbende ghevonden een Mensch die u ghetrouwer is als ghy dy selven zijt. Neen ick ken hem wel, het is mijnen besten vriendt, meughdy segghen: maer ghy hebt te dencken, dat desen uwen vriendt oock soo eenen vriendt heeft, die hy betrouwt: desen, weder eenen anderen: aldus raeckt een woordt in't hondert,

door een onversichtige losse tonghe. Qualijck oft selden can een eenigh dingen voort teelen. Desgelijcx als de heymelheyt eensaem by u blijft, en salse niet geruchtigh worden. Men bevindt nae eeniger seggen, dat noyt ghesproken woort so veel nuts heeft by gebracht, als wel gedaen hebben die verswegen zijn gebleven: want men can wel altijt segghen t'gene men verswegen heeft: maer niet verswijgen datmen gesproken heeft. Den Prince der Poeten, om den Menschen t'onderwijsen, en hun leven en wesen te sedighen, stelt en doet voort eenen ghebootsten voorsichtighen Vlysses, den welcken alsoo heymlijck, en constighGa naar voetnoot* in't swijgen was, als in't wel spreken: want doe hy nae thien jaersche dolinge onbekent was t'huys comen, sittende by zijn Huysvrouwe, welcke hy als een helft zijns lichaems hertlijck beminde, en hadde wel mede lijden met haer droeve tranen: con doch zijn ooghen en ghelaet, wel onbeweeghlijck houden, zijn mondt was soo vol ghedults, en de reden hadde alle leden zijns lichaems soo ghehoorsaem onder haer ghebodt, dat sy den ooghen t'schreyen verboodt, de tonghe het spreken, en t'herte het beven en t'suchten, dewijl het ongelegen was hem te openbaren, oft te kennen te geven, om d'ongeschicte Vryers van zijn Huysvrouwe, die sy Weduwe meenden te wesen. Wislijc die zijn inwendicheyt soo verheeren can, is een Coningh zijns selfs, en een groot Meester: maer een ongheschickt clappaert is als een onbemuerde Stadt, een huys sonder deur, en een onghesnoerde Buydel, en een yeghelijcx verdriet: gaet hy eenenGa naar voetnoot* siecken besoecken, hy doet hem meer wee als de sieckte self: is hy in een Schip, hy is t'reysvolck moeylijcker als de Zee: looft hy yemant, hy is hem moeylijcker als oft hy hem verachtede. Soo dat menigh Mensche, al is hy niet oneerlijck, oft van quaden leven, wort ontciert met zijn veelsnappighe ongheschickte tonghe. Waerom den wijsgieren Zenon ons tot een leerlijck voorbeeldtGa naar voetnoot* mach verstrecken: want binnen Athenen was eenigh treflijck Borger, die te gast hadde den Ghesanten van den Coningh van Persen, en wetende dat sy daer ghenuecht in hebben souden, noodde daer by den Philosophen, oft Wijsgiere van der stadt Athenen: Alsoo nu dese begonden met den Ghesanten spreken, en hun wijsheyt vast uyt storten, sprack Zenon niet een enckel woort. Waerom dese Persische Heeren hem vriendlijck toefden, en toedroncken, seggende: maer Heer Zenon, wat sullen wy den Coning onsen Heere doch van u seggen. Niet anders (seyde hy,) dan dat ghy hebt ghesien t'Athenen eenGa naar voetnoot* oudt Man, die aen tafel can swijghen: hier twee besonderheden te kennen gevende: te weten, oudt, en aen tafel, oft by den Wijn: want oude luyden veel tot clappen zijn gheneghen, en sonderlinge by den Wijn, den welcken t'gemoedt dickwils lossen toom geeft. Waer op t'oude spreeckwoordt wel voeght: Wat den nuchteren in't ghedacht heeft, dat heeft den droncken in den mondt. Soo dat den wijsgieren Bias wel antwoorde, doe eenen snappaert hem bespottede,Ga naar voetnoot* en scholdt te wesen onverstandigh, in een blijde maeltijdt, sonder spreken te hebben geseten. Hoe waer dat moghelijck (seyde hy), dat eenen sot, oft onverstandigen, aen tafel oft by den dranck soude connen swijgen? Onder alle Siel-sieckten is het veel snappen doch niet de minste. T'is waer, eenige zijn sorghlijck, eenighe haetlijck, en verdrietigh, ander zijn de bespottinghe onderworpen: maer al dees quaden overvallen t'samen den snappaert, hy wort bespot, yeder weeter af te spreken, hy wordt ghehaet: want hy brengt altijt eenighe onbesuysde quade mare. Hy is in sorghe en ghevaer, want hy can zijn heym-

lijckheyt niet verswijghen. Soo dat de Poeten niet vergheefs soo wonder gestaltighe mare tusschen Hemel, en Aerde, sonder grondt oft vasticheyt, in sulck huys, en met sulck onnut gheselschap, ons voorghebeelt en hebben.