Het schilder-boeck

[fol. *1r]

Wtlegghingh op den Metamorphosis Pub. Ouidij Nasonis.

Alles streckende tot voordering des vromen en eerlijcken borgherlijcken wandels.
Seer dienstich den Schilders, Dichters, en Constbeminders, oock yeghelijck wt leering by een gebracht en gheraemt.

Door Carel van Mander Schilder.

voor Paschier van Westbvsch Boeck vercooper.
Tot Haerlem 1604.
Met Priuilegie

[fol. *1v]

Extract uyt de Privilegie.

Anno 1603. den 19. Iulij, hebben d'Heeren Staten der Vereenighde Nederlanden gheconsenteert, en consenteren Passchier van VVestbusch, Boeckvercooper te Haerlem, dat hy alleene binnen dese Vereenighde Provincien, gheduerende den tijdt van naestcomende acht Iaren, in Nederlandtsche en ander talen sal moghen doen drucken, uytgheven en vercoopen, het Schilder-Boeck. Waer onder is begrepen d'Wtlegginghe op den Metamorphosis Pub. Ovidij Nasonis: Oock daer beneffens d'Wtbeeldinghe der Figueren. Interdicerende en verbiedende yeghelijcken wie hy zy, t'voorschreven Schilder-Boeck, in deel oft gheheel, binnen den voorschreven tijdt nae te drucken, oft elders nae-ghedruckt, te distribueren in de voorschreven Vereenighde Provincien, sonder consent van Passchier voornoemt. Op verbeurte der Exemplaren, ende daerenboven de somme van 300. ponden van 40. grooten. Ghelijck breeder blijckt by Acte daer af ghegheven in s'Graven Haghe, Datum als boven.

Onderteeckent,

N. van Berckost.

Ter Ordonnantie van de selve heeren Staten.

C. Aerssens.

[fol. *2r]

Aen den achtbaren en edelen Heer, Mr. Gedeon Fallet, jegenvvoordigh Secretaris der Stadt Amstelredamme, en Notaris publicus, mijnen jonstighen Heer en goeden vriendt.

Ist ghelooflijck en waerheyt, het ghene den Lemnoschen hoogh-geleerden Philostrates seght: soo misdoen tegen de waerheyt der gheschiednissen, en Poeetsche leeringen, die de Schilder-const niet omhelsen, noch in weerden hebben, dewijle dese t'samen tot ghelijcken eyndt streckende, ons voorbeelden en beschrijven de betreckselen en daden der deughtsaem vermaerde Mannen. Tot voedtsel deser meeninge voeght wel d'over-een-stemminge van Simonides en Plutarchus, dat Schilderije stom ghedicht is, en t'Ghedicht sprekende schilderije. Want ghelijck met verwighe Pinceel-streken den Schilder t'voorleden ghelijck tegenwoordich geschiedende te kennen geeft: also doet den Dichter met schoon-talighe redenen en onderscheydige woorden: waerom sy maer verschillen in de stoffe der voorstellinghen oft uytbeeldinghen. Soo dat den Schrijver, t'beloop zijner vertellinghe in goeder ghestaltnisse uytvoerende, wort bedanct: min noch meer als den Schilder, die zijn stuck, met gemoedt bewegende beeldinghen aerdigh te weghe brengende, voor oogen stelt: waer by blijcklijck is, datse nae eenderley teycken jagen. En al is een deser gesusteren, Natuer dochteren, onbespraect gheboren, sy wordt daerom niet onbevallijcker ghehouden, noch mispresen: want den wijse Griecken was veel snappens niet aenghenaem. Hun behaeghden corte rijck-sinnige redenen, desgelijcx soete aendachtighe stilswijgentheyt, welcke sy noode hoorden breken, dan met woorden diese verbeterden, oft den tijdt weerdigher waren. Sy hielden oock goet, sommighen t'antwoorden met hooft-knicken, oft wijnbrouwen te rimpelen: want ghelijck hun Poeet Euripides seyde,

Stilswijghen is d'antwoordt der wijsen.

By hun was mede in groot achten, de meeningen met dadige teyckenen aen te wijsen, gelijckmer verscheyden bevindt geschiedt, en voorgestelt te wesen: als onder ander, d'ongelijck opgevoedde honden van Lycurgus, de handtvol beslagen meel van Heraclitus, den bussel pijlen van Scylurus, den segel-ring van Alexander op Ephestions lippen, de Man-coppen Tarquini. En insonderheyt was verwonderlijck, hoe met teyckenen sonder letteren verborgentheyt der AEgyptische wijsheyt was uytgebeelt: want verhieven sy een vlam-gelijckende hooge steenen naelde oft spitse, ter eeren Apollo, daer waren in gehouwen alle eygenschappen en deughden der Sonnen, te weten, haer hitte met Fackel, snelheyt met Voghel, cracht met Leeuws-hooft, vrucht-voedicheyt met vollen vrucht-hoorn, en dergelijcke beduytselen. Soo dat onse stomme Schilder-const gelijckt eenige Maeght, die s'ghemoedts bode de spraeck van den gheboort aen missende, haer meeninge heel behendigh weet te beduyden, en veel tijts met soo grondich en diep verstandt, datse haer sprekende

[fol. *2v]

Suster niet schuldigh blijft. Ick dan de heel so nae-maeghschap deser twee bedenckende, hebbe dese mijn Wtlegginghe der Ovidische herscheppinge, mijn Schilder-Boeck (als voeghlijck geselschap) beneffent: op dat, onder ander oorsaken, den Schilder zijn gheschilderde Ovidij historien self verstae, en anderen wete te beduyden. Nu zijn Ovidius, Virgilius, Horatius, met noch meer oude en nieuw gelouwerde Poëten, in den Const-vruchtigen Hesperi hof Italien, als vlammende claer lichten ontstaen en verschenen. D'Italische hebben my stoffe tot dese mijn bouwinge gegeven. Italien begrijpt d'asschen der gener, welcker namen t'gherucht eeuwich uyt te blasen zijn bevolen. Italien begrijpt de Keyserlijcke hooft-stadt der Weerelt, daer voortijts de ghedichten hadden gulde wiecken, en welcke noch de hooge Academie der Schilders is. Italien begrijpt veel de Vlieten, Bornen, en poelen der Nymphen, die de Swaen-stemmighe Dichters al singhende hebben vermaert ghemaeckt, door versierde veranderinghen. Italien, Heer Gedeon, is oock het landt, daer Lucina uwer E. edel-stammighe Voorders t'eerste licht was ghewendt te vertoonen: maer door ernstachtigheyt uwer E. Grootvaders Saladini, s. g. wijlen Heer van Murra en Pocapallia, is V. E. Heer Vader, ter oorsaeck van een suyver en wettigh vyer, Italien verlatende, en comende in onse Belgica, verselschapt met de thiende Sang-Goddinne, van de deughtsaem Minerva geworden vriendlijck de handt gegeven, gewelcomt, en ontfangen: daer hy als eenen anderen Chiron menigen jongen Achilles den gheest ghestaltet, ghesedight, opgevoedet, en in d'uytnemende Schrijf-Const heeft onderwesen. In welcke edel oeffeninge V. E. oock soo heel overtreffigh is gheworden, dat hy in't Iaer 1590. tot Rotterdam, in den vermaerden Veder-strijdt oft wedtspel der Pennen, is geweest eenen twist-slissigen Tmolus, oft verstandigen Richter. Ick dan geroert, om alle voorverhaelde oorsaecken (oock wetende, dat uwe E. als hem maer Tijdt zijnen lust vrijen toom gheeft, als lief voedsterlingh der Muses, in meer als eenderley spraeck Ceder-weerdige gedichten voorbrengt) hebbe my genegen, en verstout gevonden, uwer E. te comen aenbieden dese mijn by een vergaderde en gheraemde uytleggingen en verclaringhen der Poëterijen, op de vijfthien Boecken des veranderlijcken wesens Publij Ovidij Nasonis, des Italischen Sulmonischen geboren lieflijcken Poeets. Hopende uwer E. zijn weerdighe, hooger, en ghewichtiger belangen een weynigh den rugghe toe keerende, sal omsien, en soo wel doen, als dat hy mijn goet-meenighe willicheyt aenmerckende, dit selve dancklijck met een blijde voorhooft sal aennemen, en als een teycken mijner vriendlijcker toegenegentheyt geern ontfangen. Om nu dan uwer E. met wijder redenen langer niet te verhinderen, oft moeylijck te wesen, en dit tot geen ander eyndt is reyckende, bidde slechs hem believe desen mijnen arbeydt in't goede te nemen, en dat den Almachtighen zijn E. wille nemen in ghenadighe bescherminghe, en verleenen voorspoedt, en alle welvaert met salicheyt. T'Hemskerck, op't huys van Sevenbergh, den 14. Maert 1604. Door my

Uwer E. goetwilligh dienaer en vriendt,

Carel van Mander.