Het schilder-boeck

Het leven van Hans van Aken, uytnemende Schilder van Cuelen.

Het behooren onse Schilder-jeught wel aenporrende prickelen te verstrecken, als sy hooren en vernemen, dat het vast gaet en gewis is, dat wie boven ghemeen een seer uytmuntigh besonder Meester in onse Const comt te wesen, wort derhalven over al vermaert en bekent, om dat d'al-vernemende Fama zijnen naem al blasende verspreydt, t'welck diepe wateren noch hooghe Clippen niet en beletten, want met haer veel-ooghighe vloghelen vlieght sy alles over: soo dat sulck Constnaer, om zijn blinckentheyt van verre ghesien wesende, dickwils wort aenghelockt voort te comen, om zijnen constighen en edelen gheest met wel gheleerde handen te toonen en openbaren by den meeste en doorluchtighste Princen, oft Machtighe der Weerelt, welcke hy dan met den lieflijcken ooghen-cost, de schoon Pictura, vermakende, comt in heerlijcken graet, en wort by hun in groot achten en weerden gehouden: ghelijck sulcx is gheschiet, en toeghegaen met den wel schilderenden Hans van Aken. Den welcken in de vermaerde stadt Cuelen op den Rhijn was gheboren A^o. 1556. van vrome eerlijcke Ouders: den Vader wesende een treflijck ernstachtich Man, was van der stadt Aken, welcker Stadts naem hy zijnen soon heeft mede ghedeelt, en tot eenen toenaen achtergelaten. Nu de milde Moeder Natuere, also sy den Ionghen verkiesende van jeught aen, in ghedacht en sinnen druckende, voorhiel de edelheyt en t'seer bevallijck wesen der Schilder-const, heeft evenwel gedooght en toeghelaten, dat hy tot ontrent zijn thien oft twaelf Iaren ter Schole in lesen en schrijven hem oeffende: doch onder conditie oft bespreck, dat hy door haer aenporren met Pen oft ander reetschap so veel hy vermocht, most ondertusschen teyckenen, en ma-

ken verscheyden ghestaltnissen van Menschen, Dieren, en dergelijcke dingen, om also beginnen intreden den wegh, in welcken sy hem hadde voorsien gheschickt te worden, en te brenghen tot volcomenheyt, in eeren en voorspoet. Dit heeft hy oock willigh en vlijtigh ghehoorsaemt: want waer hy was oft ging, heeft hy beginnen acht hebben, en mercken op alles wat zijn leer-vrouw Natuere hem wijs maeckte, oft inbeeldede, binnen haren grooten Winckel oft Schole, de Weerelt, aerdich, schoon, bevallijck, oft welstandich te wesen, het welck hy oock haest van het leelijck begon t' onderscheyden. Sagh hy dan een moedigh Peerdt, dat zijn hooft fraey opdroegh, aerdigh draefde, en schoon gestaltigh was, oft eenighe lieflijcke Vrouwen tronie, buyten ander uytmuntigh wesende, hy dede zijn best om so volcomen hy mocht sulcx nae te bootsen, soo dat men haest con mercklijck sien en kennen eenighen aerdt, of waer nae het quam. T'gheschiede dat binnen Cuelen was ghecomen eenighe Hertoginne, welckes tronie hy (also sy ter venster lagh) conterfeytte, dat het yeder con mercken nae haer ghedaen te wesen. Hy heeft onder ander oock gheconterfeyt een Catte nae t'leven, also sy wat om hoogh was gheseten, in sulcker voeghen, dat eenigh Schilder dit met der Pen ghedaen by den Vader siende, meende den Ionghen op t'Conterfeyten ging, en also toegenomen was: maer verstaende neen, was te meer verwondert, radende men hem op de Schilder-const houden soude: want daer steeckt (seyt hy) een Man in, en soude een groot Meester worden. Dus wert Hans bestelt by een slecht Schilder, daer hy nouwlijck een Iaer en bleef, siende datter niet te leeren was, en quam by een ander Schilder daer te Cuelen, die Giorgie oft Ierrigh gheheeten, en een Wael was: desen hadde t'Antwerpen gheleert, en gheport door armoede, was een goet Meester geworden in Conterfeyten nae t'leven, daer hy uytnemende in was. By desen is Hans wonderlijck seer ghevoordert, soo dat hy t'eynden ses Iaren, doe desen Meester hem ontstorf, een treflijck goet Conterfeyter was nae t'leven, en hadde menighe heerlijcke tronie gheschildert. Hier naer begaf hy hem vlijtigh tot teyckenen, volghende seer de geestige manier van Sprangher, ghelijck ick te dier tijt yet van hem geteyckent sagh. Doe nu Hans oudt was ontrent 22. Iaren, is hy ghereyst nae Italien, en comende te Venetien, hadde zijnen toegang by een Schilder uyt Nederlandt, Gaspar Rems gheheeten: welcken in plaets van hem t'ondersoecken oft proeven, wat hy in Const vermocht, alleenlijck vraeghde van waer hy was, hoorende van Cuelen, seyde: ghy sijt dan een Mof, die plegen niet veel te connen, en bestelde hem by een slecht Italiaens Schilder, gheheeten Morett, die den reysende ghesellen was ghewoon werck te gheven, en handelde met de schilderije: desen liet Hans copieren eenighe fraey dinghen, die aldaer in de Kercken zijn. Voor den voornoemden Gaspar maeckte hy onder ander zijn eyghen Conterfeytsel uyt den Spieghel al lacchende, oft een lacchende tronie, welcke uytnemende verwrocht en wonder fraey gedaen was: soo dat Gaspar verbaest, hem seer bedrogen vondt te wesen in zijn onverstandighe meeninge, doe hy soo onbeleefdlijck seyde, dat de Moffen (soo hy de Duytschen noemde) niet en conden. Dit Conterfeytsel hiel Gaspar so lang hy leefde in grooter weerden, en lietet een yeder met grooten roem sien. Hier naer heeft den Gaspar hem geern gheweerdight voor van Aken de doecken te bereyden, en primueren. Waer by is te leeren, hoe grootlijcx sy misdoen teghen de voorsichticheyt en beleeftheyt, die yemant verach-

ten die sy niet en kennen, oft oordeelen nae geboort-plaets oft uyterlijck aensien. Van Aken is voorts gereyst, en gecomen te Room, alwaer hy veel fraey wercken dede: Onder ander, als wel het besonderste wesende, een Altaer-tafel van Oly-verwe, ghedaen op Tin oft Loot, en is eenen Kersnacht, op een seker wijse, met Enghelen en anders, ghelijck de Paters Jesuiten dat begeerden, want het staet in hun Kerck beneden t'Capitolium, en is een uytnemende schoon werck. Veel dinghen overgheslaghen, hy heeft noch hem selven lacchender wijse gheconterfeyt, oock neffens hem een Vrouw-mensch, Madonna venusta geheeten, spelende op een Luyt, en hy achter haer staende met een schael Wijns in d'handt: dit was soo ghehandelt en ghedaen, dat Const-verstandighe hebben gheseyt, noyt beter van hem noch anderen te hebben gesien. Van Aken is oock ghecomen te Florencen, daer hy verscheyden groote Heeren en Vrouwen nae t'leven conterfeytte, oock den doorluchtigen Franciscus, Hertogh van Florencen. Hy conterfeytte oock aldaer een gheestighe Poëtersse oft Dichtster, geheeten Madona Laura, van welcke tronie hy de Copije behiel, en is noch t'Amsterdam tot zijn Discipel Pieter Isaacksz. seer Meesterlijck ghehandelt wesende. Te Venetien weder ghecomen, heeft daer heerlijcke stucken gemaeckt, voor een Nederlandtsch Coopman van Maestricht. Eerst, een bespottinghe Christi, soo groot als t'leven, den Christus schier heel naeckt over sijde heldende, oft wat ligghende, doet om hoogh siende een fraey actie. Noch een Danaë, soo groot als t'leven, uytnemende schoon, en wel ghehandelt. Desghelijcx op coper een Mary-beeldeken, met een S. Katharine, en Engelen daer by, welck van Raphael Sadler ghesneden uytcomt in Print, en is een seer aerdigh stucxken. Noch een stuck met beelden als t'leven, en meer als half lijvigh, wesende een sittende Venus met Cupido, daer sy in Cypers ghecomen uyt der Zee, van de Vren oft Horae wort beschoncken met Godlijcke cleederen en vercieringhen, ghelijcker Homerus in zijn Goder lofsanghen van verhaelt: dit is oock een besonder heerlijck werck. Tot Cuelen weder ghekeert, maeckte voor een Coopman, Boots genoemt, een seer schoon stuck van t'vonnis van Paris, t'welck door Raphael Sadler ghesneden uyt in Print comt. Het is gheschiedt, doe hier naer van Aken te Venetien was, werdt ontboden van Otto Hendricx, Graef van Swartsenborgh, Hof-meester des doorluchtighen Hertogs van Beyeren, te Munchen, om in zijn begraef-capelle te maken zijn Epitaphium: dit was een Penneel met beelden, meerder als t'half leven, en d'Historie daer S. Helena het Cruys vindt, en is een uytnemende werck. Door den voornoemden Graef, en dit werck, is hy in kennis ghecomen by den Hertogh, den welcken hy, met de Hertoginne, en twee de jongste kinderen, een soon en een dochter, t'samen by een geordineert, heeft geconterfeyt, dat welck een yeder wel heeft bevallen. Doe nu van Aken dit en noch meer edel wercken had ghedaen, gaf den Hertogh hem boven alle heerlijcke belooninghe een schoon gouden Ketten. Den Graef vereerde hem oock met een gouden Ketten van twee hondert Florijnen. Van Beyeren is van Aken gereyst na Praga by den Keyser, die hem wel vier Iaer langh hadde ontboden: want hy had van hem ghesien het Conterfeytsel van Ioan Bologne, uytnemenden Beeldt-snijder uyt Nederlandt, welcken hy te Florencen wesende hadde gheconterfeyt. Dus also zijn Majesteyt met ontbieden aenhiel, is van Aken, door de boodtschap eens Ambassadeurs, by den Keyser gecomen. Doe hy by den Keyser was, en voor hem

hadde gemaect een Venus en Adonis, beviel den Keyser de handelinge van Aken wonder wel, om de nieu ongemeen coloreringe wille: Doch van Aken is uyt eenige oorsaec weder gecomen te Munchen, en t'Ausborgh, makende onder ander wercken in der Jesuiten Kerck te Munchen, eenen S. Sebastiaen, seer wel gheschildert en gheordineert, op de manier als hy uyt comt in Print, gesneden door uytnemenden Coper-snijder Ioan Muller t'Amsterdam. Hy hadde oock in desen tijt gheconterfeyt den Heeren Foucheren t'Ausborgh. Hier nae ontboden van den Keyser, keerde met zijn ghesin te Praga, hebbende getrout de dochter van seer vermaerden dees tijdtschen Sang-constighen Orpheus, de Lasso: en gelijck van Aken om zijn Const verdient, heeft gevonden den meesten en oppersten Const-beminder van de gantsche Weerelt, in welckes dienst hy tsindert als Schilder zijner Camer heeft volherdt, en heeft daeghlijcx met desen grooten Alexander een Apellische vriendlijcke ghemeenschap, en is by hem in achtinghe en weerden. Veel heel schoon heerlijcke wercken heeft hy voor den Keyser ghemaeckt, welcke int Paleys overvloedich zijn te sien, op de groote sael, boven den Peerdtstal, op de Gallerije, boven de Const-camer, en in ander Cameren zijner Majesteyt. Daer is oock t'Amsterdam, tot Const-liefdighen Heer Heyndrick van Os, van van Aken een groot schoon heerlijck stuck met beelden als t'leven, seer constigh ghedaen, en wel gheschildert, wesende een naeckte schoon Vrouw met een lieflijcke schoon tronie, welcke beteyckent den Vrede met den Olijftack, en heeft den krijgh oft krijgh-tuygh onder voeten: by haer comt d'overvloedicheyt, en de Consten, Pictura, en ander, bewijsende, dat door Vrede voorspoet en de Consten bloeyen. Eyndlijck van Aken ter plaetsen wesende daer zijn Const so grootlijcx lief en in weerden is, en zijnde sulck Schilder als zijn wercken hem ghetuyghen, en soo edel borst als zijnen edelen omgangh en vromen handel hem bewijsen te wesen, dewijl hy allen Constnaren goetgunstigh wesende, niemandt schadigh maer voorderlijck is, heel verre afghescheyden van het wesen enigher, die door eygen veel duncken by den grooten stoutlijck indringhende, anderen met giftigher tongen hinder en leedt doen: soo wensch ick zijnen leefdraet langh en spoedigh ghesponnen te worden, op dat meer en meer de Schilder-const door hem, en hy door haer, verciert en vereert mach worden. Sijnen eersten Discipel, en die met hem heeft ghereyst in Italien en Duytschlandt, is Pieter Isaacsz.Ga naar voetnoot* welcken is gheboren te Helsevor, oft de Sondt, A^o. 1569. Sijn Vader was van Haerlem. Eerst heeft hy gheleert, en de Const aenghevangen t'Amsterdam by Ketel een Iaer en half, en woont noch teghenwoordich t'Amsterdam, wesende een uytnemende goet Meester, in conterfeyten nae t'leven: oock wel ervaren in te schilderen Historien, ordineren, en teyckenen, daer hy een aerdige handelinghe van heeft. Een besonder schoon heerlijck Conterfeytsel is van hem te Leyden in de Bree-straet, wesende een jonge dochter, genoemt Sara Schuyrmans, en comt groot tot beneden de knien: boven dat Satijnen, cleeren, en de spelende handen op een Cyter, wel ghedaen zijn, is boven al verwonderlijck de tronie, die wel gelijckende, heel suyver ghedaen, wel ghehandelt, lieflijck en behaeghlijck is: welck stuck ghenoechsaem is om verstrecken tot ghetuyghnis, wat hy voor een Meester in onse Const is. Daer zijn oock noch te Leyden van hem twee Conterfeytselen in de Clock, te weten, Pieter Huyghesz. en zijn eerste Huysvrouw, seer wel ghedaen. T'Amsterdam op den voor achter-

burghwal, tot den Const-liefdigen Heer Hendrick Franckin, is van hem een groot stuck, Adam en Eva, en een coper plaet van een Ioannis Predicatie, dat een wel gheordineert, cluchtigh en aerdigh stucxken is: des voornoemden Franckin en zijns Huysvrouwen Conterfeytselen zijn oock verwonderlijck en suyver van hem ghedaen. Het beste Conterfeytsel van hem oyt ghedaen, is te Londen in Enghelandt, en was ghedaen nae een ghenoemt Pieter Semeynes, Ionghman in Enghelandt, van Nederlanders afghecomen, hebbende een schoon tronie, met schoon glancende locken hayrs. Noch t'Amsterdam tot d'Heer Iacob Poppe, zijn van hem dry schoon groote Ovael-conterfeytselen, bysonder dat van Iacob, welcks tronie en hayr in schilderije welstandich wesende, seer natuerlijck ghelijckende, suyver en wel zijn ghehandelt. Ten selven huyse is van hem een seer aerdigh stuck op coper, wesende d'Historie, daer de Roomsche Vrouwen op t'Capitolium comen, en oploop maken, om dat door den jonghen Papyrius was gheseyt en wijs ghemaeckt aen zijn Moeder, dat besloten was in den Raedt, dat elcken Man soude hebben twee Vrouwen: hier sietmen Vrouwen van alderley Natien, oock Nederlandtsche, en Waterlandtsch, eenighe ghewapent met braet-pan en braet-spit: oock comt een oude creupel Vrouw, die eenen Hont in eenen wagen voort treckt: daer is t'Capitolium oock nae t'leven, met Marcus Aurelius te Peerde, en is seer cierlijck, wel gheordineert, en gheschildert. Veel meer uytnemende Conterfeytsels en stucken zijn van hem gedaen, en is noch daeghlijcx doende. By Pieter zijn oock van verscheyden Meesters fraey dinghen en conterfeytselen te sien: oock van Akens eyghen Conterfeytsel, dat hy hem over twee oft dry Iaer heeft gesonden, t'welck wonder wel ghehandelt is, en natuerlijck (by dat ick hoor) wel ghelijckt. Hier by mach ick oock voeghen een, die soo veel oock is als Discipel van Hans van Aken, dat is, Ioseph SwitserGa naar voetnoot*, geboren te Bern: zijn Vader was een Architect, oft Bouw-meester. Desen Ioseph te Room comende, hadde wel wat manier van teyckenen, doch geen handelinghe met de verwen: dan also hy hem begaf by Hans van Aken, ten huyse van groenen Anthonis, oft Anthoni Santvoort (so men hem noemde) heeft hy met groote neersticheyt geleert coloreren. Hy heeft boven alle Duytschen oft Nederlanders groote moeyt, arbeyt en vlijt ghedaen, met teyckenen alle fraey dinghen, t'zy rondt oft plat, soo binnen Room als Venetien, hebbende een soo aerdighe suyver fraey manier met der Pen en met wasschen, als men yemant mocht vinden. Te Praga by den Keyser wesende, heeft den Keyser zijn constigh teyckenen so bevallen, dat hy hem te Room heeft gheschickt, en daer ghehouden, den Antijcken oft Oud-tijdsche beelden te conterfeyten, en is noch teghenwoordich by den Keyser te Praga: heeft oock een uytnemende goede handelinghe van coloreren, waer mede hy zijn dinghen doet wel staen. Het zijn noch te Praga verscheyden edel fraey geesten, als Pieter StevensGa naar voetnoot* van Mecchelen, constigh Schilder en Teyckenaer. Oock den Const-rijcken Plaet-snijder Gielis Sadler, die t'somtijt by lust Pinceelen handelt, en constigh Schilder. Noch tot de soetheyt des Pinceels aengelockt, is ondertusschen in de Schilder-const doende, den uytnemenden Beeldt-snijder Adriaen de VriesGa naar voetnoot*, uyt den Haghe in Hollandt. Dese en ander my daer oncondigh, beveel ick de Const, op datse in haren rijckdom altijts vermeerderen, tot hun eyghen voorspoet en loflijck gheruchts verbreydinghe.