Het schilder-boeck

Hier volghen nu de levens der vermaerde levende Nederlandtsche Schilders.

Het leven van Hans Fredeman de Vries, Schilder van Leeuwaerden.

Nae dat ick nu hebbe beschreven het leven van den vermaerde doorluchtighe Nederlandtsche Schilders, der welcker leef-draet afgesponnen, oft door Atropos afghesneden is, en so veel ick vermochte haer de namen heb ontrockt, om t'gherucht haer onthoudt oft ghedacht-camer eeuwigh mede te vercieren: soo sal mijnen vlijt ernstigh strecken de teghenwoordigh levende daer oock by te voeghen, ghelijck ick alree hebbe verhaelt eenighe Discipulen, oft sonen van overleden vermaerde edel gheesten, die ick voorts late berusten, om dat icker weynigh ander bescheyt van hebbe. Ick acht wel, dat mijnen volghenden arbeydt van den onbedachten eenichsins berispigen aenstoot sal onderworpen zijn, hoewel ick (om sulcx te vermijden) mijn best wil doen, om den selven te wapenen met waerheyt en maetlijckheyt, in den Constenaers Persoonen en wercken te loven nae verdiensten. En indien ick my erghens nae yemandts oordeel in d'overvloedicheyt vergrijpe, dat sal my vergheven, en de goede gunst oft te cleen kennis op den hals gheschoven wesen: verhopende dat hem oock op t'slecht ghecraeck van mijn hoogh verheffende Pen, niemant onmaetlijck in zijnen gheest opstijghen sal, oft hem verwaendlijck verheffen, op t'geen hem maer eenen tijdt lang is gheleent, ghelijck voor henen verhaelt is van den jonghen oft Pagie, die op zijns Heeren Peerdt sittende hem verheft, en moetet doch haest den Meester overleveren oft laten. Wie van neder gemoet is neffens zijn wetenschap, sal door zijn wetenschap hem wetende bewijsen, t'zy watmen hem, oft van hem seght, ghelijck Anthoni Coreggio, Andreas del Sarto, en meer ghedaen hebben, die men qualijck oft niet con wijsmaken datse yet conden oft groote Meesters waren. De hooghmoedighe sullen altijt den opvarenden roock van veel latendunckenheyt openbaren, of hun vyer geblasen wort oft niet. Dan t'is te verwonderen, dat de beste Meesters somtijden sulck van aerdt zijn, die door hun hoogh verstandt verstandigher behoorden wesen: maer den overvloedt des gewins brengt hun dickwils soo veel windt in't seyl, datse t'Compas verliesende geen streke en houden: gelijck den ouden Zeuxis, die in de groote Olym-

pische ghemeen vergaderinghe pronckte, met eenen mantel daer zijnen naem op stondt gheborduert in gulden Letters. Oft ghelijck Athenaeus in zijn 12^e Boeck vertelt van Parasius, dat hy hem selven had aenghedaen eenen Purpuren rock, en een gulden Croon opgestelt, en ghewent was te schrijven, als hy eenigh werck had voldaen, een dus danigh veers oft ghedicht:

Dit wil doch qualijck over een comen, te weten, de deughde eeren en lieven, en wellustigh oft dertel te leven: nochtans roemde hy meer als van Menschlijcke dinghen: maer dat hy in't eylandt Lindo hun Herculem hadde geschildert, en voor ooghen ghestelt, ghelijck hy hem in zijnen slaep hadde ghesien, soo hy met dusghe versen te kennen gaf:

Wt alle Philosoophsche Scholen volghde hy Aristippum, als een voorsteller aller vrolijckheyt oft wellust, en was oock niet droeflijck in zijn werck: maer ghelijck Theophrastus in't Boeck van de gheluckicheyt vertelt, sal al schilderende blijdlijc en sang. Dan was op zijn Const wonder hoogh dragende, eersuchtigh boven maten, op zijn wetenschap roemende met dusghe woorden:

Ga naar voetnoot*Van zijn groote volcomenheyt in de Const is voor henen in zijn leven verhaelt: dan om zijn prachticheyt noch te bewijsen, ghelijckmen t'zijnen tijden droegh schoenen met verscheyden lederen stricken doorvlochten, hadde Parasius de zijne doen maken, en droeghse van goudt. En ick acht wel dat men desen Man qualijck met schrijven oft segghen tot een neder cleen ghevoelen zijns selfs hadde connen brenghen, dewijl hy sulck van aerdt was, en sich selfs Ga naar voetnoot*sulcken grooten Meester te wesen kende, die (als verhaelt is) den moedigen Zeuxis had overtroffen. Nu zijnt doch niet al Parasij, die sich ooc seer prachtigh uytstellen, en overal voort doen, t'welck niet soo licht te beteren als wel te belacchen is. Daerom vaer ick dan met mijn dus verre ghebracht werck vrylijck voort, beginnende aen den oudtsten der vermaerde Schilders, die ick nu weet noch te leven, den welcken het in zijn jeught is toeghegaen, ghelijck het met meer jonghers is gheschiet, die de Teycken-const aenvanghende, niet weten waer toe hun de Natuere heeft beroepen, oft wat deel sy eyghentlijck te verkiesen hebben, om uytnemende te worden. Dat is soo gheschiet met Hans de Vries, welcken was gheboren te Leeuwaerden in Vrieslandt, in't Iaer ons Heeren 1527. Sijn Vader was een Hooghduytsch, Conastabel oft Busschieter onder den Krijgh-oversten Ierrich Schenck. Vries op de Const ghestelt te Leeuwaerden, by een Schilder van Amsterdam, Reyer Geeritsen ghenoemt, meende te worden een Glas-schrijver. Als hy by desen vijf Iaer

was geweest, quam te Campen by des Stadts Schilder, een slecht geselle, daer hy niet con toenemen, en is na twee Iaren getrocken in Brabant te Mecchelen, daer hy veel tijt siec was, veel wesende gewent op Water-verwe. Hier en t'Antwerp was hy doende aen de Triumph-bogen A^o. 1549. doe Keyser Carel met zijn soon Philips daer is gecomen. Hier verdient hebbende een deel gelt, quam weder in Vrieslandt, tot Collum, daer hy schilderende een Tafel van Oly-verwe, vondt een Kist-maker oft Schrijnwercker, die hadde de Boecken van Sestastiaen Serlius oft Vitruvij, uytgegeven door Pieter Koeck: dese schreef Vries nacht en dagh vlijtich uyt, so den grooten als den cleenen. Quam weder van daer te Mecchel by een Schilder, geheeten Glaude Dorici, welcken hem liet maken verscheyden dingen daer Metselrijen in quamen. Hem was oock doen volmaken een Tafereel van Perspectiven, daer eenen Cornelis van Vianen was over gestorven, desen hadde redelijck verstandt van dese dingen, doch op een swaer maniere: dit merckende, dede Vries sulcke vlijt in dees Const, dat hyse metter tijt te wege bracht met een lichter en doenlijcker manier. T'Antwerpen gecomen wesende, maeckte voor Willem Key een Perspect, als een houten portael, in zijnen Hof. Daer naer tot Gillis Hofman, op een plaets teghen over een poort, maeckte hy een groot Perspect, als een doorsien in eenen hof. Hier mede werden namaels bedrogen eenige duytsche Edelluyden, en den Prins van Oraengien, meenende dat het een natuerlijck gebouw en doorsien was. Hy teyckende voor Ieroon Cock verscheyden ordinantien van Metselrijen, een van 14. stucken, Perspectiven, Tempels, Hoven, Paleysen, en Salen. Ten tweedden, 26. stucken, insiende en van boven siende Paleysen, uytwendigh en imwendigh. Ten derden, Ovalen, Perspecten, met de Puncten in't midden, voor de Inlegghers. Ten vierden, Sepulturen, ontrent 24. stucken. Voor Geerart de Iode een Fonteyn-boeck: noch een Boeck van Architecture, van de vijf Colomnen, en elcker Colomne wercken vijfmael. Noch voor Philips Galle ordinantien van Hoven, Ganghen, en groen waghens, op de Perspectijf, met dool-wegen. Noch om den selven, voor Kist-makers, alderley schrijnwerck, van Portalen, Koetsen, Tafelen, Bufetten, en dergelijcke, in Perspectijf. Voor Pieter Balten een Boecxken, ghenoemt Theatrum de vita humana, op de vijf Colomnen, eerst beginnende aen de Composita tot de Tuscana, dat was den ouderdom, en soo voort tot de Melancolia, de doot, wesende een Ruwijne: hier mede waren uytghebeeldt in ses deelen de ouderdommen des Menschelijcken levens. Hy heeft noch gemaect Spoelgen, Compartimenten, Grotissen, en Cieraten, dat alles wel beloopt tot 26. Boecken. In't Iaer 1570. doe s'Keysers dochter nae Spaengien treckende quam binnen Antwerpen, lieten d'Hooghduytschen hem maken een Arck Triumphael en most in vijf daghen veerdigh wesen, t'welck hy met grooter vlijt te weghe bracht, hier voor gaf hem de Natie 60. Rijcxdaelders. Doe werdt van Duc d'Alba afgelesen het Pardoen, en met eenen trock Vries om zijn vrijheyt met zijn gesin nae Aken, daer woonende meer als 2. Iaer, van daer te Luyck een Iaer en half: van daer, alsoomen van vrede sprack, door den Graef van Swartsenborgh, trock weder nae Antwerpen, en creegh stracx te Brussel te schilderen, voor den Tresorier Aert Molckeman, een Somer-huys in Perspectijf, daer versierende onder ander een open deur, waer in, in't afwesen van Vries, Pieter Brueghel vindende hier de reetschap, hadde ghemaeckt eenen Boer met een

beseghelt hemde, vast doende met een Boerinne, waerom seer ghelacchen, en den Heer seer aenghenaem was, die't om groot gelt niet hadde laten uytdoen. Middeler tijt raeckten door Mons de Bours de Spaengiaerden t'Antwerpen van t'Casteel, en werdt de Borgherije in handen ghegheven: doe werdt Vries aenghenomen in Stadts dienst over alle Fortificatien, en was hier tot de belegheringe door Parma, en den overgang tot t'Iaer 1586. Doe vertrock hy met zijn gesin, met Recommandatie, door Franckfoort nae Bruynswijck, by den Hertogh: hier was hy tot t'Iaer 1589. dat Hertogh Iulius overleet. Dus Vries van t'Hertoghs Hof Wolvenbuttel vertrock, en quam in de stadt Bruynswijck, daer makende een Tafel tot een begraefnis. A^o. 1591. quam hy t'Hamborgh, daer hy onder ander heeft gheschildert in S. Pieters Kerck, in een Capelle, voor een Iuwelier Iacob Moor, zijn begraefnis, een groot Perspectijf, daer Christus Duyvel, Doot, en Helle heeft onder voeten. Onder comen twee half open staende deuren, daer veel om wort verwedt: want men sieter of men saegh door een Portael op eenen trap. Onder ander eenen Poolschen Wewode, oft Hertogh, opperste Hofmeester des Conings, souder wel duysent Poolsche gulden om verwedt hebben, dat het een natuerlijcke open deur was. Ander verwedden een gelach biers, een ton boter, en derghelijcke: wenschende de verliesers dat des Schilders handen mochten bedreckt wesen. In dees selve Capelle, op dit selve stuck op doeck gedaen, hadde hy gemaeckt onder een overstekende Cornice, die met twee termen was onderhouden, welcke men van hout gesneden soude meenen, had hy ghemaeckt, een hanghende Lampe, van onder op te sien: en alsoo't vast hoogh is, meent t'volck datter natuerlijck een brandende Lampe hangt: waerom veel verliesende wedders hem quamen ghelijck beschelden, dat hy hun hadde doen verliesen, t'welck hy versaeckte, segghende: waerom sy ghewedt hadden. Te Dantzick op t'Hof, zijn van hem gheschildert by Orpheum alle de partijdige Dieren by malcander: want dat is een drinck-plaets, daer men vrede moet houden, en de droncke beesten niet mogen vechten. Doe was Vries daer in Stadts dienst. Op de nieuw Raedt-camer zijn oock van hem acht stucken Perspecten, met Historien van de Regeringe. Eerst, Iustitia en Injustitia. Tweedst, Consilium. Derdst, Pietas, in eenen Modernen Tempel. Vierdst, Concordia. Vijfst, Libertas. Sest, Constantia. Sevenst, het Oordeel. Achtst, een stuck, datmen des Somers stelt in de schoorsteen, met een Perspect van eenen boogh: hier in sit op trappen de Reden, en eenen Hondt nae t'leven voor de Trouwe. Dese houden hier binnen gevangen Discordiam, Seditionem, Traditionem, Calumniam falsam, Invidiam, en alle quaet gespoock. Van Dantzick te Hamborgh weder gecomen, maeckte voor d'Heer Hans Lomel een Galeryken in eenen hof, met een doorsien van groenicheyt: recht teghen over de Galerije, in't self Hof, een houten schutsel, een Prospect van een opstaende deur, toonende eenen Vijver met Swanen, en onder gheschildert de Boomstammen, welcker toppen natuerlijck men boven t'schutsel siet, wort van velen met verwonderen gesien. Voor den selven Heer, in een Camer teghen eenen platten solder, zijn van hem op eenen doeck te sien in't vercorten verscheyden Pijlers oft Balusters, rustende rontom op de lijsten, en draghen een hoogher viercante solderinghe met viercantighe percken Grotissen, in't midden noch hebbende een verdiepinghe opwaerts te sien. Van Hamborgh quam Vries te Praga, alwaer zijn soon Pau-

wels oock in dese Const een uytnemende Meester wesende, maeckte voor den Keyser eenen platten solder op doeck, twee hondert voeten lang, en tachtigh breedt, verhoogende t'verwelfsel met vercortende Pijlers, vercierende t'welfsel met Grotissen, in't midden brengende een groot open rondt al op zijn steke. Noch in een ander Salette, eenen platten solder, alles op den punct. Hier waren gheschildert de twaelf Maenden, in't midden een groot rondt, Iuppiter met den blixem, van onder op te sien, ghelijck alles is van onder op te sien, Pijlers, Boomen, en huysen, op de Perspectijf. Pauwels ter begheerte van den Keyser maeckte noch in de Salette een Perspect met een doorsiende Galerije, in eenen Hof met een Fonteyne, alwaer den Keyser als hem vergissende dickwils meende door heen te gaen, en quam dickwils sien schilderen. Daer is oock in de Kerck een Altaer-tafel, met binnen een Verrijsnis, van Hans van Aken: en in d'een deur, van Spranger de dry Marien: en d'ander, een Emaus, van Ioseph Switser. Dees deuren ghesloten, heeft Vries uytwendigh gheschildert een Perspect, latende eerst de deuren glat effen maken, bracht neffens de sluytende vergaderinghe eenen viercanten Pijler datmen geen vergaderinge can sien, t'welck den Keyser met verwonderen wel beviel. Noch heeft Vries gheordineert verscheyden Fonteynen voor zijn Majesteyt, en Camers, waer in hy mocht stellen zijn schilderijen in orden, en te maken dat hy mocht gaen over al in zijnen Hof bedeckt, sonder te connen zijn gesien. Van Praga quam Vries weder te Hamborgh, en maeckte doe in S. Pieters Kerck noch twee groote stucken: t'een, daer Christus van de Phariseen wort uyt den Tempel gestooten: t'ander teghen over, daer Christus de Coopers en vercoopers uytjaeght. Van Hamborgh, door wijsmaken en raden van Gillis Coignet, quam Vries t'Amsterdam, mede brenghende eenen Babelschen thoren, daer hy veel werck in ghedaen, en zijn ghesicht door had ghebroken, welcken nu soude wesen tot eenen Pieter Overlander t'Amsterdam. Van Amsterdam trock Vries met gesin in den Haegh woonen, van daer weder te Hamborgh, hy heeft nu A^o. 1604. uytgegheven een seer schoon Boeck van Metselrije, waer in comen tot vijftigh stucken, hebbende daer aen doene gheweest van in t'belegh van Antwerpen, soo ondertusschen: oock hebben hem gheholpen zijn sonen PauwelsGa naar voetnoot*, en Salomon. Oock is hier by een seer leerlijcke claer onderwijsinge. Pauwels voornoemt, hebbende verscheyden Landen en Steden besocht, woont noch t'Amsterdam, seer cloecklijck doende in de selve Consten van Metselrije, en Perspectiven, schilderende van Oly-verwe veel schoon Tempelen en Kercken, soo wel Antijck als Moderne, en alderley ghebouw. Den anderen soon SalomonGa naar voetnoot*, was oock een goet Meester, en starf in den Haegh, dit Iaer 1604.