Het schilder-boeck

T'leven van Lucas de Heere, Schilder en Poeet, van Ghent.

Ghelijck elder verhaelt is, dat uyt den Const-rijcken Winckel oft Schilder-const school van Fransoys Floris, zijn voortghecomen seer constighe Meesters, die als vlijtighe leer-kinderen soo cloecke overvloedige borst hebben ghesoghen, is onder dese een der besonderste gheweest Lucas de Heere: den welcken heel uyt de Const opghesteghen en ghesproten is: want Ian de Heere, zijnen Vader, was in zijnen tijdt den alder uytnemensten Beeldt-snijder, die men in den Nederlanden wist te vinden: zijn Moeder, Jonghvrouw Anna Smijters, was een uytghenomen Verlichtster, die seldtsaem constige dinghen^* met verwe en Pinceel te weghe heeft ghebracht, en van wonderlijcke netheyt en scherpheyt: want daer was van haer ghedaen een Meulen met volle seylen, Meulenaer met sack gheladen gaende oft climmende op de Meulen, een Peerdt onder op de Meulen-wal met een karre, en volck die onder voor by gingen, en al dit werck con men bedecken met een half Coren-graen. Van dese Ouders dan is gheweest gheboren Lucas de Heere, te Ghent, A^o. 1534. Hy heeft van jonghs aenghevanghen de Teycken-const by zijnen Vader, die een seer verstandigh Meester van beelden was, en oock een goet Bouw-meester, die veel heerlijcke wercken van Albaster, Marmorsteen en Toutsteenen maeckte, waerop hy t'somtijden reysde nae Namen, en Dinant, Marmoren te halen, nemende den jonghen veel tijt mede, die verscheyden ghesichten

* Groote netheyt van Verlichterije.

[fol. 255v]

op de Mase, vervallen Casteelen, en Steden over al conterfeytte nae t'leven, alles op een vaste, nette, en aerdighe maniere met der Pen. Doe hy nu door zijn Ouders onderwijs een redelijck Teyckenaer was, is hy eyndlijck bestelt by Franciscum Floris, wesende groot vriendt van zijn Vader. Hier heeft Lucas in de Const seer toeghenomen, en is soo verre in de Const voort gevaren, dat hy Francen seer vorderlijck was, verscheyden dinghen voor den Meester doende, insonderheyt teyckeninghen voor Glas-schrijvers en Tapijtsiers, het welck al onder des Meesters naem is doorgegaen: waer by af te meten oft te verstaen is, of hy ooc een ervaren Teyckenaer was. Hy is voorts ghereyst buyten s'Landts, te weten, in Vranckrijck, alwaer hy oock veel Tapijten patroonen teyckende, voor de Coninginne, s'Conings Moeder. Was oock veel tijdt tot Fonteyne bleau, daer veel constighe wercken, Antijcke beelden, Schilderijen, en anders te sien waren. Van Vranckrijck ghecomen wesende, begaf hem in Houwlijck met een deughtsaem jonge Dochter, genoemt Elenora Carboniers, de Dochter van den Rentmeester der stadt Veren. Veel Conterfeytsels nae het leven heeft hy gedaen, waer in hy door zijn wel stellen groote vasticheyt hadde, dat hy wel by onthoudt yemandt conterfeyten con, datmen daer so veel gelijcknis in sagh, datment con kennen. Hy conterfeytte den Heere van Wacken, met de Vrouw, en oock Cosijntgen, den gheck van den Heere: dit waren deuren van een Altaer. Tot S. Pieters te Gent, waren van hem oock deuren, waer in quam eenen Pingsterdagh, daer in Apostelen met schoon laken in quamen. Tot S. Ians, was van hem een groot schoon Epitaphium, in midden een Verrijsnis: in d'een deur, de Discipulen nae Emaus: in d'ander, Magdalena by Christum in't Hofken. Verscheyden Tafereelen en Conterfeytselen zijn van hem seer constich gedaen, en meer souden, en hadde hy niet soo veel tijdt verloren by den Heeren en grooten, waer van hy veel voortgetrocken en aenghehouden was, soo om zijn ghesprakicheyt, soeten omgangh, als oock om zijn Consten, soo in't schilderen als dichten, gelijck sulcke Consten geern by den anderen willen wesen. Heeft oock by eenighe Princen soo liefgetal geweest, dat hem heerlijcke Officien zijn gegheven. Het is eens ghebeurt, dat hy hem vindende in Enghelandt, werdt ghestelt te schilderen in een galerije voor den Admirael te Londen, in welcke hy te maken hadde alle drachten oft cleedinghen der Natien: welcke alle ghedaen wesende, uytgenomen den Engelsman, heeft den selven gheschildert naeckt, leggende by hem alle stoffen van Laken oft Sijden, met daer by een Snijders schaer, en krijt. Den Admirael dit beeldt siende, vraeghde hy Lucas, wat hy daer mede meende. Hy antwoorde, dat te hebben gemaeckt voor den Engelsman, niet wetende wat ghedaent oft maecksel van cleedinghen hem gheven, dewijl sy daeghlijcx soo veel veranderden: want hadde hy't heden dus ghemaeckt, morgen soudt moeten wat anders wesen, t'zy op zijn Fransch, Italiaensch, Spaensch, oft Nederlantsch, daerom heb icker het Laken by ghemaeckt, en de reedtschap, op datmer altijt mach af maken sulck als men begeert. Dese nieuwicheyt werdt van den Admirael gheseyt en ghetoont der Coninginne, de welcke dat siende, seyde: En ist niet wel een sot wesen met onse Natie, datse so onstadigh is, datse van den vreemdlingen verdient aldus bespot te worden? Doch als men de waerheyt vry seggen mocht, zijn niet alleen Engelschen oft Fransoysen te beschuldigen, over dussche veelderley ver-

[fol. 256r]

anderingen, maer oock wy Nederlanders, die verscheyden volcken cleedinge oock veel te veel naebootsen, besonder die ons naest ghelegen zijn, oft daer wy mede handelen. Hier in zijn doch de Duytschen en Switseren wel minst te beschuldigen, die meest altijt met haer oude broeck, oft bruyck (meen ick) te vreden zijn. Maer by ons gaetmen somtijts vlechte-beenen met onder wijde toe gestropte broecken, datmen nouw voort en can. Nu hebben wy ons buycken ghemaeckt, datse verre over den gordel hanghen: dan comen wy weder voort gheperst in onse cleeren, datmen qualijck de ermen can beweghen, oft zijnen adem halen, en hebben Galey-broecken gelijck als de roeyende slaven, en d'een is op Fransch, d'ander op Spaensch, en Portugaels. T'somtijden mosten de broecken soo enge zijn, datmense met aentreckers had mogen aendoen. Dan ist noch alder belachelijckst met onse Jofvrouwen, met hen cass'^* enfants, alsoo't wel heeten moghen: hier mede ghelijcken sy wel soo breedt en ghebildt, als den seldtsamen Ros baeyaert, datse qualijck door eenige deuren moghen: daer toe pincen en dwingen sy hun boven-lijven soo heel enghe toe, datse qualijck hun buyghen oft ademen connen. Niet ist ghenoech, dat sy hen selven aldus raeybraken: maer quellen met derghelijcke bangicheyt en smetten d'onnoosel Vrouwlijcke jeught, dat d'arme wichters qualijck bloedt oft vleesch mach aenwassen. In sulcken malle dwalinghe en secte is men hier te lande ghecomen, datmen de ranckicheyt, dunlijvicheyt, oft magherheyt (die wel een sieckt mocht heeten) meent welstaende en schoon te wesen. Te desen deele zijn d'Italische veel prijslijcker en wijser, die van oudts altijt geern saghen heerlijcke vollijvighe Matroonen, die wel in't vleesch waren, ghelijck sy noch doen, en maken der Vrouwen cleederen soo los, datmense daer ten eersten wel lichtlijck uyt schudden soude, t'welck voor de beste wijse waer aen te nemen. Nu om tot Lucas te keeren, in ghedicht oft Poesie heeft hy verscheyden dinghen ghedaen: Onder ander, den Boomgaert der Poesijen, in welcken hy eenighe dinghen uyt den Fransoyschen heeft vertaelt, te weten, den Tempel van Cupido, van Marot, en ander dingen, oock veel van zijn eyghen vindingen, doch niet op de Fransche mate, die hy naderhandt wel ghevolght heeft. Hy hadde ooc begost te beschrijven in Rijm het Leven der Schilders, dat welck begin ick noyt hebbe connen becomen, wat moeyt ick daerom hebbe gedaen, om my ten minsten daer mede te behelpen, oft t'selve in't licht te laten comen. Hy was een Man van groot verstandt en oordeel, en een groot beminder der Antiquiteyten, Medaillien, en ander vreemdicheyt, waer van hy een paslijck moy Cabinet plach te hebben: Onder ander eenighe cleen coperen Mercuriuskens, doende aerdighe standekens, en waren ghevonden te Velseke in Vlaender, by Oudenaerde, daer men meent de stadt Belgis soude gestaen hebben. Hy hadde eenen Antijcken schoen, die in Zeelandt uyt was ghegraven, wesende een sole met veel aerdighe bindtselen, gelijck men sulcke siet te Room aen den Antijcke beelden. Ick ter liefden hy mijn eerste Meester was, hadde hem ooc gesonden eenen natuerlijcken grooten kies oft kaeck-tandt, welcken vijf ponden swaer was, die was ghevonden tusschen onse dorp Meulebeke en Ingelmunster, in een plaetse die men hiet, het dooder lieden landt, met ander ghebeenten, en harnasch oft ijser wapeninghen, dat welck een wonder ding was te sien. Sijn Advijs-woort, devise oft spreuck, was een seer aerdighe Anagramma op zijnen Naem, met even veel letters

* Van een seckte tegenwoordich onder de cleedinghe.

[fol. 256v]

over een comende: Schade leere u: comende over een met Lucas de Heere. My dunckt seer vernuftich van hem ghevonden is: wesende oock een leerlijcke goede sententie oft spreuck: want zijn eyghen schade voelende, en den oorsprong merckende, ooc eens anders siende oft hoorende, en waer door die geschiet is bedenckende, can men alderbest gheleert worden, eyghen schade te voorcomen oft wijcken. Lucas is overleden A^o. 1584. op den 29^en Augusti, oudt wesende 50. Iaren.