Het schilder-boeck

Het leven van Ioan Schoorel, Schilder.

T'is kenlijck, dat voormael t'hooft der Steden, het alder schoonste Room, bloeyende in voorspoet, en volck-rijck wesende, placht in ghelijck ghetal van Menschen t'overvloeyen, en verciert te wesen van constighe uytnemende beelden, oft om beter segghen Marmoren, en Coperen, die door hooge vernuftheyt natuerlijck in uytghekosen alder schoonste Menschen lichamen, en Dieren lijven waren verandert. Ooc weetmen wel, dat verscheydenmael den dullen krijgh, nijdigh, knerstandende, dese soo heel verheven Stadt heeft met rouwe handen aenghetast, over hoop gheworpen, en met vernielende voeten vertreden: maer doe eyndlingh Room haer begon beter bevoelen onder de vredighe heerschinghe der Pausen, heeftmen ghevonden, en uyt haren greysigen schoot voort ghehaelt eenige der verhaelde schoon ghestaltighe Marmoren, en Coperen, welcke uyt den donckeren comende vor den dagh, hebben onse Schilder-const een groot licht ghegheven, en den Oeffenaers van deser den oogen gheopent, om t'onderscheyden, wat leelijck, en schoon, en t'alderschoonste in't leven oft in der natueren was, aengaende de ghestaltnissen der Menschen lichamen en der Dieren litmaten. So dat d'Italianen dus verlicht wesende, hebben vroegher ghetroffen den rechten aerdt en welstandt der beelden, als wel ons Nederlanders, die soo op een seker aenghewende wijse van wercken, met onvolcomen kennis, tot beter en beter doen stadigh en vlijtigh hebben ghetracht, hun selven veel met t'gemeen leven te volghen vernoegende, saten (ghelijck of men segghen soude) ghenoech doncker, oft met weynigh lichts, tot dat Ioan van Schoorel, hun uyt Italien het wesen van de beste wij $regel weggevallen$

verlichten, worde hy van Frans Floris en ander (als men seght) den Lanteeren-drager en Straet-maker onser Consten in den Nederlanden gheheeten, en gehouden te wesen. Hy was geboren in't Iaer 1495. den eersten dagh van Ougst, in een Dorp by Alckmaer in Hollandt, gheheeten Schorel, t'welck hem den toenaem heeft toeghelangt, en hy dese zijn gheboort-plaets een wijdt gherucht. Sijn Ouders hem vroegh ontstervende, werdt van zijn vrienden ter Scholen bestelt binnen Alckmaer, alwaer hy tot zijnen veerthien Iaren leerende, was dapper in de Latijnsche spraeck toegenomen: maer had altijt een sonderlinge ghenegentheyt tot de Teycken-const, veel naetreckende uyt schilderijen en geschreven Glas-vensteren, snijdende oock met het Penmes op witte hoornen inct-potten beeldekens van Menschen, Dieren, cruyden, en boomen, waer door hy van zijn mede School-jonghers seer werdt bemint en gepresen. De vrienden, siende hem so gheestigh en Schilder-const lustigh, voldeden zijn begheerte, en bestelden hem t'Haerlem by Willem Cornelisz. taemlijck Schilder nae sulcken tijdt. Desen wouw hem niet aennemen, dan onder een verbondt van dry Iaren, t'welck de vrienden alsoo toestonden, midts oock verbindinghe van seker gheldt te betalen, indien Schoorel zijnen tijdt by den Meester niet en voldede, welck verbindt-schrift den Meester altijdt over hem in zijn Tessche droegh. En also den jonghen hem groot ghewin bracht, van in het eerste Iaer, meer als een hondert gulden van hem ghemetende, t'welck op dien tijdt veel was, sorghende hy hem mocht ontgaen, den Meester dickwils dronck wesende, seyde veelmael: Ian, weet dat ick u in mijn Tessche draghe, ist dat ghy my ontgaet, ick weet wat ick met u vrienden hebben sal: t'welck Schoorel so veel te hooren verdroot. T'geviel een reys, doe den Meester dronck slapen was ghegaen, dat Schoorel aen desen brief gheraeckte, op eenen Winter avondt, doe het seer waeyde, gaende daer mede op de hout-brugh, en scheurde hem in veel cleen stucken, die hy in't water liet henen vlieghen: doch met meeninghe zijnen Meester vroomlijck te voldoen: maer hem verblijdende, dat den Meester hem voortaen niet meer met t'schrift en terghde. Des Sondaeghs en Heylighdaeghs nae middaeghs gingh Schoorel gemeenlijck buyten Haerlem, daer doe een lustigh bosch lagh, en bootste t'gheboomt nae met den verwen, seer aerdigh en cluchtich, buyten de gemeen wijse van ander Schilders. Sijnen dry-jaerschen tijdt voldaen wesende, nam oorlof aen desen Meester, en quam woonen t'Amsterdam, by een fraey en vermaert Meester, Iacob Cornelisz. ghenoemt, die goet Teyckenaer, Schilder, en suyver in zijn verwen was. Van desen Meester was Schoorel in grooter weerden, en als zijn eyghen soon ghehouden, en gaf hem om zijn gheestigh en veerdigh wercken Iaerlijcx een seker somme gheldts toe, hem toelatende buyten tijt oft anders eenighe stucken voor hem selfs te maken, soo dat hy hier moy gheldt veroverde, om voorder te versoecken. Desen Meester hadde een seer fraey dochterken van twaelf Iaren, aen welck de Natuere scheen haer uyterste vermoghen te hebben ghetoont, mede te deelen en in te storten allen welstandt, schoonheyt, en vriendlijcke gracelijckheyt. En alhoewel deses Vrouw-menschen aerdighe bevallijckheyt Schoorels herte in liefde verwonnen en aengelockt hadde, overmidts het dochterkens jongheyt, hy met danckbaerheyt van zijn Meester vertreckende, bleef waer hy reysde altijt de soete ghedachtenis en goede toegheneghentheyt tot het Meysken in zijn herte, verhopende naemaels zijn

liefde door Echt-knoop ghevestight mocht worden. Ter selver tijt was Iannijn de Mabuse in den dienst van Philippus van Burgundien, Bisschop van Wtrecht: en also Mabuse seer geruchtigh was, is Schoorel by hem t'Wtrecht comen woonen om wat te leeren: doch gheduerde niet langhe: want desen Meester onghereghelt van leven, veel in lichte herberghen hem beghevende tot drincken en vechten, Schoorel dickwils voor hem betaelde, en voor hem in ghevaer des levens was, soo dat hem geen nut en docht daer by te blijven: maer vertrock nae Ceulen, en van daer nae Spiers, alwaer hy vondt een gheestlijck Man, seer constigh in Metselrije en vercortinghen, by welcken hy hem begaf eenen tijt langh, dese Consten af te leeren, waer voor hy desen maeckte eenighe stucken schilderije. Van Spiers reysde hy nae Straetsburgh, en van daer nae Basel, over al den Schilders winckelen besoeckende, was wel begheert, en belooft goet onthael en loon, om zijn veerdigh wercken: want hy meer dede in een weke, als ander dickwils deden in een Maendt, doch bleef nerghen langhe. Hy is oock gecomen tot Noremburgh, by den constighen Albert Durer, daer hy om leeren eenighen tijdt by bleef: Doch also op dien tijdt Lutherus met zijn leeringhe de gheruste Weerelt begon beroeren, en dat Durer hem der saken oock eenichsins begon te bemoeyen, vertrock Schoorel nae Stiers in Carinthen, alwaer hy werckende voor den meesten Heeren wel begheert was, en woonde by eenen Baron, een groot liefhebber van schilderije, die hem niet alleen goet onthael en belooninghe wilde doen oft gheven: maer oock zijn eyghen dochter te Houwlijck, t'welck een groote saeck voor hem gheweest, en wel bevallen soude hebben, ten hadde ghedaen dat het Amsterdamsche dochterken hem so geschildert was van den Liefde-Godt in't herte, waer van hy altijt de prickelinghe bevoelende, niet en docht dan om in Consten volcomender te worden, op dat hy eyndlinghe tot zijn begheerte mocht comen: door welcke vyericheyt hy veel ghevoordert heeft, schijnende of Liefde Consten doet leeren. Dus van daer vertreckende, quam te Venetien, alwaer hy gheraeckte in kennis van eenighe Antwerpsche Schilders, naemlijck eenen Daniel van Bomberge, een liefhebber der Schilder-const. Ondertusschen gheviel, dat uyt verscheyden Landen te Venetien zijn aenghecomen eenige, die voor hadden de reyse nae het Heylighe Landt, en Hierusalem te besoecken: onder dese was eenen Bagijnen Pater, van der Goude in Hollandt, een seer geschickt Man, en groot liefhebber van de Schilderije, door welckes aenporren hy mede trock nae Hierusalem, zijns ouderdoms ontrent 25. Iaren, mede ghenomen hebbende alle Schilder ghereetschap, was te schepe ondertusschen doende, conterfeytende eenighe personnagien nae t'leven, teyckenende in een Boecxken zijn dagh-vaerden, oock onder weghe in Candien, Cipers, en elder, eenighe Landtschappen, ghesichten, Stedekens, Casteelen, en geberghten nae t'leven, seer aerdigh om sien. Tot Hierusalem wesende, maeckte kennis met den Guardiaen van t'Clooster tot Sion, die aldaer by den Ioden en Turcken in grooten aensien is: met desen Guardiaen reysde hy door al dat omligghende Landt, oock op de Iordaen, conterfeytende met der Pen nae t'leven t'Landtschap en de gheleghentheyt der selver: en maeckte, in Nederlandt gecomen wesende, nae dit betreck een schoon Schilderije van Oly-verwe, hoe Iosua de kinderen Israels daer droogh voets door leyde. Den Guardiaen had hem daer geern een Iaer langh gehouden: doch werdt hem

ontraden, en afgebeden, door den voorverhaelden Bagijnen Pater: maer vertreckende van Hierusalem, beloofde hy den Guardiaen een schilderije t'scheep te maken, t'welck hy dede, en schicktet van Venetien nae Hierusalem: welcke schilderije noch op den hedigen dagh is ter selver plaetse, daer onsen Salichmaker gheboren was: en is d'Historie, daer S. Thomas zijn vingheren steeckt in de sijde Christi: ghelijck veel, die t'sindert daer ghereyst hebben, dese ghesien te hebben betuyghden. Hy hadde oock gheconterfeyt de stadt Hierusalem, die hy somtijts in zijn wercken heeft te pas ghebracht, als daer Christus den Olijf-bergh af rijdt nae der Stadt, en daer hy op desen bergh predickt, en derghelijcke Historien. Oock conterfeytte hy het heyligh graf, en in't Landt ghecomen wesende, hy naemaels hem selven conterfeytte, met een deel Hierusalemsche Ridders oft Reysers, van Oly-verwe, een lanckwerpigh stuck, het welck noch tot Haerlem wordt bewaert in't Iacobijnen Clooster, oft Princen Hof. Doe Schoorel van Hierusalem weder keerde, in't Iaer 1520. twee Iaren eer den Turck de stadt Rhodes veroverde, was hy in dese stadt Rhodes, by den groot Meester der Duytscher Orden, die nu Malta bewoonen, wel onthaelt, en conterfeytte der Stadts ghelegentheyt. Tot Venetien aengecomen, is nae eenighen tijdt vertrocken, en meer plaetsen in Italien besoeckende, oock te Room ghecomen, alwaer hy vlijtigh practiseerde, conterfeytende nae alle Antijcke dinghen, so beelden, ruwijnen, als de constige schilderijen van Raphael, en Michael Agnolo, die doe begon gheruchtigh worden, en nae meer ander Meesters wercken. Ontrent desen tijdt werdt gecoren Adrianus de seste Cardinael in Spaengien in zijn afwesen. Desen was van Wtrecht gheboren, en te Room gecomen wesende, quam Schoorel in kennis by den Paus, den welcken hem stelde over het heel Belvider. Hier wrocht hy voor den Paus eenige stucken, oock den Paus nae t'leven, het welck staet noch teghenwoordich te Loven, in't Collegie van den selven Paus gefundeert. Desen Paus, hebbende den Stoel beseten een Iaer en vijfendertigh weken, is overleden. En Schoorel, nae dat hy noch in Room verscheyden dinghen had ghedaen, en hem beneerstight tot leeren, is gecomen nae Nederlandt. Tot Wtrecht wesende, verhoorde droeflijck, hoe zijns Meesters dochter t'Amsterdam ghehouwt was met eenen Goutsmit, en dat door zijn te langh vertoef de hope zijns troosts hem was benomen: des bleef hy t'Wtrecht by een Deken van Oudemunster, gheheeten Lochorst, een Hoofs Heer, en groot Const-beminder. Voor desen maeckte hy verscheyden stucken van Water en Oly-verwe: onder ander, daer voor van verhaelt is, eenen Palmsondagh, te weten, daer Christus op den Esel rijdt nae Ierusalem: hier was de Stadt in nae t'leven: daer waren kinderen en Ioden, die boom-tacken en cleederen spreyden, en anderen omstandt. Dit was een stuck met deuren, en was als een gedenck-tafel, van den Dekens vrienden ghestelt t'Wtrecht in de Dom-kerck. Ontrent dees tijdt gheviel eenen oproer binnen Wtrecht, dat d'een de sijde hiel van den Bisschop, en d'ander van den Hertogh van Ghelder: des Schoorel, om sulcx te schouwen, quam nae Haerlem, daer hy wel ontfanghen, en seer welcom was by den Commandeur van S. Ians Orden, Simon Saen, een groot beminder der Constnaers: voor welcken hy eenige wercken maeckte, die ten deele noch in die plaetse te sien zijn: bysonder een Ioannes Doopsel, dat een seer schoon stuck is, waer in dat comen eenige seer aerdige Vroukens, met seer gracelijcke Raphaelsche

tronikens, opsiende nae het neder dalen van den heyligen Geest: achter comt een schoon Landtschap, met eenighe fraey werckende naecktkens. En alsoo Schoorel veel aengheloopen en versocht wiert Iongers aen te nemen, huyrde een huys te Haerlem, alwaer hy schilderde eenighe groote Tafelen: onder ander, het hoogh Altaer-tafel voor d'oude Kerck t'Amsterdam, wesende een Crucifix, een werck dat seer ghepresen was: en daer is noch een Tafel van de self inventie hier van t'Amsterdam. Schoorel werdt door zijn vermaertheyt ontboden t'Wtrecht, door die van S. Marien Collegie, welcks Kerck was gesticht door Hendrick de vierde Keyser van Room, om te schilderen t'hoogh Altaer, t'binnenste was ghesneden houtwerck: hier aen schilderde hy vier deuren, voor welcke hem was toegheseyt d'eerste Vacatuer van een proven in de selve Collegie, t'welck hy aenghenomen heeft. Op d'eerste twee deuren maeckte hy personnagien als t'leven: op d'eene een sittende Mary-beeldt met t'kindt, en Ioseph: op d'ander, den Keyser knielende, en den Bisschop Conrardus, welcke personnagien door bevel des Keysers, de Kercke hadde doen op t'cierlijckste in magnifijck, en Pontificael cleedinghe opmaken, met achter een uytnemende schoon Landtschap. D'ander twee deuren bleven eenen tijt van Iaren onder handen: middeler tijt schilderde hy eenen doeck van Water-verwe, so groot als beyde deuren waren, om in de plaets van de twee beste deuren te stellen, wesende een Abrahams Offerhande, met achter een seer aerdigh Landtschap, welcken doeck Coningh Philips in't Iaer 1549. wesende in dees Landen ghehult, t'Wtrecht comende dede coopen, en met noch ander dingen van Schoorel nae Spaengien voeren: maer dat te beclaghen is, veel zijn ander dinghen, t'Crucifix t'Amsterdam, de schoon deuren t'Wtrecht in S. Marien, oock een schoon Tafel ter Goude, by hem in zijnen besondersten tijdt en fleur ghedaen, werden A^o. 1566. van het ontsinnighe ghemeen ghebroken, en verbrandt, met noch veel meer fraey dinghen. Tot Marchienen, een schoon Abdie in Artoys, zijn noch dry schoon stucken van hem ghedaen. Eerst, een Altaer-tafel, daer S. Laurens op den rooster light. Tweedst, een Tafel van de elf duysent Maeghden, een seer uytnemende werck, met twee deuren. Derdst, een groot Altaer-tafel met ses deuren, t'binnenste een S. Stevens steeninge. T'Atrecht in d'Abdie van S. Vaes, in den Omgang, achter t'Choor in een Capelle, staet een Altaer-tafel, een Crucifix, met twee deuren wesende. In Vrieslant in een Abdie, geheeten Grootouwer, heeft hy gemaect een schoon Altaer-tafel van t'Avontmael, beelden alst leven, en alle tronien na t'leven, met deuren. Te Mecchelen een banckier op Room, daer hy te Room seer gemeen mede was, geheeten Willem Pieters, heeft hy ooc veel fraey stucken gemaeckt. Op t'huys te Breda, voor Graef Hendrick van Nassouwen, en Rene de Chalon, Prins van Orangien, heeft hy eenige wercken oock gemaect. Doe Schoorel eerst uyt Italien was gecomen, werdt hy verschreven en ontboden, van wegen den Coningh van Vranckrijck, Franciscus den eersten, te comen in zijnen dienst, met beloft van groote gagien: doch sloegh beleefdlijc af, geenen Hof-dienst soeckende. Hy recommandeerde een Architect aen den Coning van Sweden, Gustaus genoemt, schickende met eenen aen zijn Majesteyt een Mary-beeldt, waer in den Coning een seer groot behaghen nam, en schickte aen Schoorel in danckbaerheyt een Coninglijck geschenck, met eenen brief van den Coning self onderteeckent, te weten, eenen schoonen Ring, een timmer Marteren vellekens, een Ys-slede, met

al t'gheree tot een Peerdt dienende, daer zijn Majesteyt selfs mede plach ten Yse te rijden, met noch eenen Sweedtsche kaes, 200. pondt wegende: des Conings brief quam ter handt, dan t'seghel daer afghesneden, en al t'gheschenck bleef achter. Schoorel was seer ghemeensaem en aenghenaem by alle groote Heeren van Nederlandt, was een Musicien, Poeet, oft Rethorisijn, die veel fraey Spelen van sinne, Batementen, Refereynen, en Liedekens heeft gemaect, seer lustigh met den Handt-boogh te schieten, veerdich en vast in Talen, als Latijn, Italiaens, Fransoys, en Hooghduytsch, mildt en vroylijck van gheest, doch in't lest zijns levens gichtigh en graveeligh, t'welck zijn oudtheyt seer dede vervroeghen. Ick can niet verswijghen, dat te Haerlem by d'Heer Geert Willemsz. Schoterbosch, is van hem een uytnemende stucxken, daer Maria Christum in den Tempel den Simeoni offert, waer te sien is een heerlijcke Metselrije met een cierlijck verwelf, daer veel verguldts oft gulden vercieringhen met der verwe zijn gedaen, dat wonder heerlijck staet, en is daer beneffens seer aerdigh van beeldekens, die seer bevallijck te sien zijn. Daer plagh oock te wesen een stuck van zijn werck t'Haerlem in de groote Hout-poort op den muer, doch is al vergaen. Den Schilder van Philips den Coning van Spaengien, Antonis Moro, welcken in zijn jeught was gheweest Discipel van Schoorel, alsoo hy hem altijt goede gonst droegh, conterfeytte hem ontrent twee Iaer voor zijn doot, te weten, in't Iaer 1560. En is ghestorven in't Iaer 1562. den 6^en. December. oudt 67. Iaer. Onder dit conterfeytsel staet geschreven:

Ant. Morus Phi. Hisp. Regis Pictor Io. Schorelio Pict. F.A^o. M.D.LX. Epitaphium. D.O.M.
Io. Schorelio, Pictorum sui seculi facilè principi, qui post aedita artis suae monumenta quamplurima, maturo decedens senio, magnum sui reliquit desiderium. Vixit annos 67. menses 4. dies 6. Obijt a nato Christo, A^o. 1562. 6. Decembris.

Lampsoinius door zijn veersen spreeckt in zijnen naem op desen sin: