Het schilder-boeck

Het leven van Hans Holbeen, uytnemende Schilder.

Of door een gheluckigh Hemelsch afstorten sommighen in gheboorte wort deelachtigh ghemaeckt eenen Const-barighen mildt-vloeyenden gheest, oft dat eenighe bequaem suyver Locht te somplaetsen s'Menschen sinnen scherp verstandight, en met snelheyt van geest van in der jeught de deuren opent, moedt en handen beweeght, met een goet levendigh begrijp aen te grijpen, en veerdigh te begrijpen hooghe, jae d'alder opperste Consten, en wetenschappen, daer in heel overtreflijck te worden, yeders ghevoelen hier van te rugghe te drijven ben ick niet lustigh: maer dit vindtmen meer geschiet te wesen, dat eenigh treflijck groot Personnagie in onse Const erghen opstijght, en voortcomt in een Landt, daer geen meer voor hem, oft te vooren ontstaen is, als een bewijs, dat den gheest en t'vernuft niet aen plaets oft geslacht zijn verbonden: want den vermaerden Hans Holbeen, die grooten naem, roep en gherucht, de Weerelt tot verwonderen, in onse Const heeft naegelaten, is (by al dat ick can nae en opsporen) uyt t'hartsteenighe woest Switser-landt, en in der stadt Basel geboren, A^o. 1498. Hoewel veel ghemeent wort, dat hy van Ausborgh in Swaven-landt soude wesen van gheboort: dan het is waer, dat aldaer eenen van den selven naem is gheweest gheboren, die oock een taemlijck goet Schilder was, waerom ghemeent wort, dat het desen uytnemenden Holbeen zy geweest, waer in ick acht gedoolt wort. Wat Ouders hy gehadt, oft by wien hy geleert heeft, heb ick niet vernomen. T'is seer te verwonderen, waer hy soo schoon een manier, en soo heel afgescheyden van de oudt vreemtsche moderne heeft becomen. Ick had geschreven, en laten vernemen te Basel: dan ten onghelucke, daer ick veel oft alle bescheyt hadde moghen van hebben, was over acht oft thien Iaren overleden, te weten, den Const-liefdighen Doctor Ammersbach ghenaemt, die seer lustich was alle Antiquiteyten t'samen te brenghen, en hadde (als ick meen) alle dinghen opgeteyckent, wat Hans Holbeen te Basel, en in Engelandt, zijner Consten halven, had te weghe ghebracht, en alsoo t'selve bescheyt met eenighe stucken van Holbeen zijn te vinden, oock te Basel by een zijn erfghenaem, is den selven van mijnen weghen daer nae in aller beleeftheyt ghevraeght, om te moghen becomen het bescheyt dat by hem is: hem is oock den waerom, en meyninghe te kennen ghegheven gheweest: maer hy gaf voor antwoort, dat hy dat niet sonder groote moeyt con doen, die dingen nae te soecken, dat hem daerom billijck daer voor een goet salarium soude moeten ghebeuren. Het welck my toegheschreven wesende, was verwondert, dewijl mijnen willighen arbeydt niet en is, dan ter liefde der Const, en niet om gheniet, oft ghewin, dat een ander oock niet mijnen goeden yver deelachtich wesende, zijn Borghers en Stadts eer en socht te voorderen. Dit is eenen Dottor Isely, die eenige meenen of hy most heeten Doc-

[fol. 221r]

tor Esely: dan ick docht, den Man is ghelijck zijn Landt, onbeweeghlijck als de Switsersche rootsen. Nu dit overgheslaghen, Hans Holbeen heeft binnen Basel verscheyden fraey wercken ghedaen: welcke te sien zijn aldaer op het Raedt-huys, en in verscheyden Borgers huysen. Daer is oock te Basel by de Visch-marct, eenen dans van hem seer constigh gedaen. Noch zijn onder ander zijn constighe stucken van hem op t'Raedt-huys, seer aerdich gheschildert en wel ghedaen verscheyden stucken oft percken, wesende den dooden dans, te weten, daer de Doot alle staten van Menschen wech neemt, daer yeder in't zijn is becommert, en meent (soot schijnt) noch wonder uytrichten. Sommige krijghsluyden oft ander stellen hun tegen de Doot aen: maer moeten voort, worden doorsteken, oft de doot ontrockt de moeder het lieve kindt, niet lettende op de droefheyt der Ouders oft sy slaet de Trommel in den krijgh: summa, sy laet niemant vry, van Paus tot Boer, oft arm Mensch toe. Gelijck als dese Historien ghenoech op de self inventie van hem uytcomen in een Boecxken van houte Print, dat een aerdich dinghen is. Hy is in Italien niet gheweest: dan is te Basel ghecomen aen de kennis van den gheleerden Erasmus van Rotterdam: den welcken siende de groote uytnementheyt van Holbeen, en ghelijck sulcke Gheleerde den constighen Schilders in weerden en achtinghe hebben, heeft hy hem willen goet doen, en voorderen. Waerom hy door Holbeen hem liet conterfeyten, gelijck desen Constnaer daer in seer geschickt was, en maecktet so, dat het niet beter mocht wesen, noch beter gelijcken. Dit gedaen, schreef Erasmus hem eenen vriendlijcken ghebiedt-brief, aen voormael zijn school-gesel Thomas Moro, Engelsman te Londen in Engelandt, op dat hy door Thomas mocht comen in dienst en vriendtschap by den Coningh Henrick de achtste, die seer onse Const was toegedaen. Hy liet hem oock het conterfeytsel mede nemen om Moro te gheven, schrijvende dat hem dit seer wel geleeck, maer dat t'ghene Albert Durer nae hem ghedaen hadde, niet en gheleeck. Dese oorsaeck behaeghde Holbeen wel, en heeftse geern aenghenomen.Het ghelijckt oock dat hy te liever uyt zijn Landt vertrock, om dieswille hy daer een Huysvrouw hadde, die soo korsel-hoofdigh, en van soo quaden aerdt was, dat hy nemmeer vrede noch rust met haer en hadde te verwachten. Holbeen in Enghelandt ghecomen by Thomas Moro (den welcken was om zijn groote gheleertheyt des Conings opper Cancellier) met zijnen brief en Conterfeytsel, tot een versekertheyt van de uytnementheyt zijner Consten. Hy was seer welcom, en wel ontfangen van Moro, die in dit Conterfeytsel van Erasmus zijnen vrient soo groot behagen hadde, dat hy Holbeen by hem hiel wel ontrent dry Iaer, en liet hem verscheyden dinghen doen, sonder den Coningh yet van Holbeen te laten weten, oft sien: vreesende, hadde hy den Coningh met den eersten Holbeens soo edel wercken laten sien, dat hy nae zijnen lust van Holbeen niet ghenoechsaem soude hebben gedient geweest. Hier heeft den Holbeen, Moro met zijn huysghesin, gheslacht, vrienden, en ander gheconterfeyt, en meer fraey wercken ten huyse gedaen, tot dat eyndlingh Moro in zijnen so grooten lust ten deele geholpen, en versadight was. Doe heeft hy de Coninghlijcke Majesteyt t'zijnen huyse ghenoodet op een heerlijck bancket, latende den Coningh alle dingen, die Holbeen daer t'zijnen huyse gedaen hadde, sien. Den Coningh, die noyt soo uytnemende constighe schilderijen en hadde ghesien, was uytermaten seer verwondert, siende daer voor ooghen verscheyden personen die hy

[fol. 221v]

kende, niet ofse gheschildert, maer levende waren gheweest. Moro siende het groot wel bevallen, dat den Coningh in dese dinghen hadde, heeftse hem beleefdlijck te schenck aengheboden, segghende: sy zijn uwe Majesteyt te dienste ghemaeckt. Den Coningh, wien dit wel dancklijck was, had al vast in den mondt, of den Meester, die dat werck ghedaen hadde, niet te becomen waer. Waer op Moro antwoorde, jae: en dat hy bereydt was t'zijnen dienst, en liet Holbeen binnen by den Coningh comen. Waerom den Coningh seer verblijdt wesende, gaf Moro de schilderijen te behouden voor hem selven, segghende: Nu ick den Meester self hebbe, sal ick wel ghecrijghen wat ick begheere. Den Coningh hadde Holbeen in grooter weerden, en achtinghe, en was blijde sulck overtreffende Constenaer by hem te hebben. Holbeen wesende by den Coningh in zijnen dienst aenghenomen, heeft verscheyden seer fraey Conterfeytsels, als des Conings, en ander, seer uytnemende ghedaen, die te Londen noch te sien zijn, als volgen sal. Den Conings gonst en liefde is meer en meer tot Holbeen toegenomen, dewijl hy so wel van hem na zijnen wil gedient was. Tot bevestinge dan, dat den Coningh hem soo heel toegedaen was, is een geschiednis, die een schoon Peerel aen des Schilders Croon is: want het is gebeurt, dat op eenen tijt een Engelsche Graef quam om Holbeen te besoecken, begeerich wesende zijn Const, oft t'geen hy onder handen had, te sien. Het welck Holbeen (die yet nae t'leven conterfeytte, oft yet heymlijcx te doen hadde) gants niet gheleghen quam: waerom hy den Graef tot twee oft drymael sulcx voor dien tijt met aller beleeftheyt afsloegh, biddende, hem dese weygheringe ten goeden te houden: want hy hadde doe sulck belet, dat het niet en mocht geschieden, en dat hem wilde believen op een ander tijdt te comen. Wat vriendlijcke en ootmoedighe vermaninghe Holbeen dede, en liet den Graef niet af: maer wilde teghen hem de trappen opcomen met ghewelt, meenende dat zijn Persoon van een Schilder meer gheducht, en gheeert most wesen. Holbeen hem gewaerschouwt hebbende, af te laten van zijn stoute onbeleeftheyt, en den anderen daer in volherdende, nam den Graef en wierp hem de trappen af: die al vallende in Engels hem Gode beval en riep, O Lord have Marci oppan me. Sijn Edel-luyden en Dienaers, door desen schrickelijcken val verbaest, hadden ghenoech te doen met hun Heere, terwijlen sloot en besettede Holbeen zijn camer-deur wel vast, en is van boven tot een dackvenster uyt gheraeckt, en in der haest by den Coningh gecomen wesende, bad den Coningh om pardon, sonder segghen wat de sake was, daer den Coningh verscheyden mael na vraeghde: doch pardonneerde hem den Coningh, mits dat hy hem de misdaet oft sake soude te kennen gheven, het welcke Holbeen opentlijck, en volcomelijck ghedaen hebbende, geliet den Coningh al oft hem berouwen waer, hem soo slecht te pardonneren, seggende dat hy hem niet meer most vervoorderen soo stoute stucken aen te richten, bevelende hem niet wijt van hem te gaen, maer te blijven in een van des Conings cameren, tot dat hy verstaen hadde hoe het met den Graef vergaen was. Corts daer nae quam den Graef ghebracht wesende in een Rosbaer, en werdt voor den Coningh gebracht, gequetst, qualijck ghestelt, en verbonden, hem seer deerlijck ghelatende, doende met een weecke flouwe stem zijn clacht over den Schilder, die hem soo ghehandelt hadde, doende van de sake een deel waerheyt, heeftse uyt toornicheyt met onwaerheyt een groot deel grover ghemaeckt, tot naedeel van Holbeen,

[fol. 222r]

ghelijck den Coningh oock wel con vermercken. Den Graef zijn clacht-redenen voldaen hebbende, begeerde dat zijn Majesteyt daer over sulcken straffe soude doen, als sulcken mishandelinghe aen zijnen persoon gheschiet grootlijck verdient hadde.Maer den Graef in desen yver hoorende, en merckende dat den Coning hier niet heftich in en was, hem vast na de oorsake vragende, uyt halende, en hem coel houdende, wel ghelijckende of den Coningh niet gheneghen was t'gheschiede nae zijnen sin te straffen, gaf so veel te kennen, dat hy self daer over wraeck wilde doen: waerom den Coningh is gram gheworden, dat hy in zijn tegenwoordicheyt also verachtlijck en vermetelijck sprack, ghelijck of hy hem in't Ampt des Conings hadde willen stellen, en seyde: Nu en hebt ghy met geenen Holbeen te doen, maer met mijnen Coninglijcken persoon self. Begon hem op dreyghende wijse, oft hardt aen te gaen, segghende onder ander woorden: Meendy dat my soo weynigh aen dien Man is gheleghen? Ick segh u Graef, dat ick van seven Boeren (soo't my gheliefde) seven Graven can maken: maer van seven Graven niet eenen Hans Holbeen, oft soo uytnemende Constnaer. Van welcker antwoordt den Graef seer verschrickte, biddende zijns lijfs ghenade, en begeerde nae te comen al t'ghene den Coningh ghebieden soude. Soo stelde hem den Coningh dees Wet: dat hy tot geenen tijden toelegghen noch bestaen soude, aen Holbeen eenighe wrake te doen, noch doen door ander doen, over het gheschiede feyt, oft hy soude aen den Grave soo groote straffe doen geschieden, als oft aen zijnen persoon waer gebeurt. Hier mede was dese questie oft gheschil gantsch ten eynden, en gheslist. Aengaende de wercken van Holbeen voor den Coningh ghedaen, hy heeft seer uytnemende ghemaeckt t'conterfeytsel van den Coning Henrick de achste ten voeten uyt, so groot als t'leven, soo gheheel levendigh, dat een yeder wie't siet verschrickt: want het schijnt dat het leeft, en datmen t'hooft en alle de leden natuerlijck siet bewegen en roeren. Dit is noch te sien te Withal, een werck dat zijn Meester prijst, en ghetuyght eenen anderen Apelles te zijn gheweest. Heeft oock van ghelijcke seer constigh, net, en suyver ghedaen, de conterfeytselen der dry naeghelaten kinderen des voornoemden Conings, te weten, Eduardus, Maria, en Elisabeth, noch jongh wesende, die oock ter selver plaetse te sien zijn. Veel groote Heeren, en Vrouwen, zijn noch alle seer levende met zijn constighe handt gedaen. Desgelijcx binnen Londen op des Chirurgijns hal, staet noch van hem een schoon heerlijck stuck wercx, daer de Overste van het Gild hun Privilegie ontfangen. Hier sit den voornoemden Coningh Henrick so groot als hy was, seer statigh in eenen rijcklijcken Setel oft ghestoelte, met een schoon cierlijck Tapijt onder zijn voeten, over weder sijden knielen de voorseyde Overste, welcke den Coningh met der rechter handt hun Privilegien toelangt, welcke een van den Overmannen met grooter ootmoedicheyt en eerbiedinge schijnt t'ontfanghen. Het zijn eenighe die meenen, dat dit werck by Holbeen self niet gheheel voldaen en is: maer dat nae zijn doot, het ghene daer noch aen ghebrack van yemandt anders voleyndight soude wesen: doch indient soo waer, heeft den opmaker den Holbeens handelinghe soo verstandigh connen volghen, dat het geen Schilders noch Const-verstandighe van verscheyden handen en souden oordeelen. Daer zijn noch in verscheyden Heeren huysen menichte van schoon treflijcke conterfeytselen van zijn seer suyver handt te sien, ja so veel dat het te verwonderen is, hoe hy binnen zijn leven so heel veel, net curieus werck heeft

[fol. 222v]

connen maken, behalven noch t'ghene hy voor Goudt-smeden, Schilders, Plaet-snijders, Hout-snijders, Antijck-snijders, en ander soo suyverlijck, en veel gheteyckent heeft, en al t'ghene hy soo heel aerdigh en suyver in wasch ghebootseert heeft, daer hy heel uytnemende oock in was, als een Man die hem schier in alles wist te behelpen, werckende van Oly-verwe, Water-verwe, en verlichterije, oock al even meesterlijck. Doch aleer hy by den Coningh quam, en had noch noyt van verlichterije yet ghedaen: maer vindende daer by den Coningh eenen te desen deele uytnemende fraey wesende, met namen Lucas, een vermaert Meester, met welcken ghemeensaem kennis en vriendtschap houdende, doe hy maer had ghesien de manier hoe men daer mede toegingh, greep het by der handt: en dewijl hy beter, jae uytnemende goede teyckeninghe, stellinge, verstandt, en handelinge hadde, gingh hy den Lucas verre te boven, by manier van segghen, soo veel als het Sonne-licht des Manen in claerheyt overtreft. Te Londen op het Stael-huys, oft Oosters huys, in de eet-sael, zijn van Holbeen twee groote heerlijcke stucken Water-verwe doecken, uytnemende gheschildert en gehandelt wesende. Het een stuck is de Triumphe van den rijckdom: het ander, het tegheneel, te weten, de Triumphe, oft den staet der armoede. Den rijckdom is uytghebeeldt met den Godt Pluto oft Dis, in gedaente van een oudt cael-hoofdigh Man, op eenen cierlijcken gulden antijckschen wagen sittende, voor overbockende, met d'een handt grijpende in een Coffer met gelt, met d'ander stroyende gouden en silveren penningen. Ontrent hem zijn Fortune en Fame, oft t'geluck en t'gheruchte. By hem op den waghen staen oock een deel gelt-sacken. Achter den wagen zijn eenige, die overhoop het gestroyde gelt grabbelen. Over wedersijden van den wagen gaen de vermaerde rijcke Princen van den ouden tijt, als Cresus, Midas, en dergelijcke. Den waghen is voort ghetrocken van vier heerlijcke schoon witte Peerden, de welcke geleydt worden van vier Vrouw personnagien, welcker namen boven hen hoofden oft onder hen voeten staen, wesende beelden die den selven sin helpen voeden, en oorsaecksters des rijckdoms: zijn alle naeckten, tronien, handen en voeten, zijn vleys-verwe: en alle de cleederen oft draperije, van wit en swart: de boordekens en cieraten met schelp-gout getrocken wesende. Het punct des ghesichts deser beyder stucken, heeft hy ghenomen op de linie der Basis, also dat alle de Figueren comen boven den ghesichte seer verstandich. Het ander stuck, den staet van armoede, is op deser manieren uytghebeeldt: Armoede in gedaente van een oude uytghehongherde magher Vrouwe, sit op eenen ouden versleten wagen op eenen bondt stroo, onder eenen throon oft hutteken, met een weynigh oudt stroo bedeckt, seer deerlijck siende, slecht een weynigh becleedt wesende met een verscheurt en belapt cleedt. Haren wagen wort voort ghetrocken van een onghevalligh magher Peerdt, en oock sulck eenen Esel. Voor den wagen gaen een Man en een Vrouwe, oock ongedaen, mager, en verscheurt, hun handen wringende, en droef misbaer makende: den Man heeft een spae en hamer. Voor op den wagen sit de Hope, welcke haer ghesicht seer beweeghlijck opwaert nae den Hemel slaet, met noch veel meer omstandicheden, die aldaer te sien zijn. Eyndlingh om cort maken, dit is een fraey Philosoophsche uytbeeldinghe, Poetich versiert oft gevonden, seer wel gheordineert, van seer goede teyckeninge, en wel gheschildert wesende. Dese twee stucken schilderije, doe Fredericus Zuccarius in Engelandt was, ontrent

[fol. 223r]

het Iaer 1574. dat hy met grooter vlijt de selve met eyghen handt heeft gheconterfeyt met der Pen en ghewasschen, betuyghende dese dinghen wel soo goet en wel ghedaen te wesen, al haddense gheweest van d'handt van Raphael d'Vrbijn. Daer nochtans d'Italianen hun Landts-volcks eere wel vast lief is, de selve onser Consten halven, anderen volcken over te willen geven. Den selven Frederijck heeft noch meer bekent, en is noch milder uytghecomen teghen onsen Goltzius, te Room wesende t'zijnen huyse, in praet wesende van Hans Holbeen, en zijn schilderijen in Enghelandt: want hy seyde, datse beter waren als die van Raphael d'Vrbijn, het welck vry een hoogh ghetuyghnis is, oft een vrymoedigh oordeel, van so een Man in de Const so ervaren: want soo Italien waer berooft van Raphaels naem, gherucht, roem, en wercken, sy verloor eenen bysonderen tack van haer Schilder-croon. Evenwel watter af is, sulck ghetuyghnis bevestight den Holbeen, een uytmuntigh overvliegende gheest te zijn gheweest in onse Const. Frederijck voornoemt was oock seer verwondert van een Conterfeytsel van een Graevinne, ten voeten uyt, alsoo groot als t'leven, ghecleedt in swart Satijn, seer uytnemende suyver en wel van den constighen Holbeen ghedaen: en dit was te Londen, ten huyse van Melord Penbroeck, dat hy dit quam te sien in gheselschap van Schilders en beminders: hadder oock soo groot behaghen in, dat hy seyde, derghelijcke in Const en netticheyt binnen Room niet te hebben ghesien, en gingh al vast verwondert van daer. Binnen Londen is gheweest een goet liefhebber onser Consten, ghenaemt Andries de Loo, welcken opcocht al wat hy van Holbeens handt wist te becomen. Dese hadde groote menichte van wonder aerdige conterfeytselen van Holbeen: Onder ander hadde hy een also groot als t'leven tot het halve lijf, aen een Tafel, waer by waren geschildert seer curieus alderley instrumenten der Astronomie: want dien gheconterfeyten was gheweest des Conings Astronomijn, geheeten Mr. Niclaes, een Duytsch, oft Nederlander wesende: doch hadde wel dertigh Iaer in Enghelandt gewoont. Doe den Coningh uyt cortwijl oft ghenuecht hem eens vraeghde, hoe het quam dat hy niet beter Enghels con spreken, gaf hy dese antwoordt: Heer Coningh vergheeft het my, wat Enghels canmen leeren in den tijt van dertigh Iaren. Welcke antwoorde den Coning en al zijnen omstandt hertlijck dede lacchen: doch het was een seer goet Conterfeytsel, en meesterlijck ghedaen. Noch was by den voornoemden de Loo t'conterfeytsel van den ouden Melart Crauwel, in de grootte van ontrent een voet en half, oock seer constigh van Holbeen, en noch oock dat uytnemende conterfeytsel des hoogh-gheleerden wijt-beroemden Erasmi Rotterdami, daer voor henen van verhaelt is, dat hem soo heel ghelijck was, misgaders oock het conterfeytsel van den Bisschop van Cantelberij. Noch hadde den voor verhaelden liefhebber eenen seer grooten doeck van Water-verwe, waer in op een schoon heerlijcke ordinantie geconterfeyt saten soo groot als t'leven van hooft ten voeten toe, den gheleerden en vermaerden Thomas Morus, met zijn Huysvrouw, sonen en dochteren, dat een dinghen is weerdigh ghesien en hoogh ghepresen te worden: welck weerdigh stuck, voortijts van Holbeen tot een proef zijner Const (als voor verhaelt is) ghemaeckt, is nu teghenwoordich by een groot Edelman, den Neef van Thomas Moro, en heeft het ghecocht in't sterfhuys van den overleden Andries de Loo, zijnen toenaem is oock Moro. En dat van den Bisschop van Cantel-

[fol. 223v]

berij voorghemelt, een van de beste conterfeytsels van Holbeen ghedaen, is nu ter tijdt by een Edelman, en groot liefhebber, welcks naem is Mr. Coop, woonende buyten Londen op Tempelbaer, over Melard Tresorier, die noch veel meer fraey schilderijen, so van Holbeen, als ander Meesters, t'zijnen huyse heeft. Noch is tot Amstelredam in de Waermoes-straet van Holbeen een seer aerdigh en suyver conterfeytsel, wesende eenighe Coninginne van Enghelandt, dat wonder wel ghehandelt is, hebbende onder ander een silver laken cleedt, dat natuerlijcke silver schijnt te wesen, waer op is eenigh werck, alles soo natuerlijck en seldsaem ghedaen wesende, dat het te verwonderen is, wel ghelijckende ofter tenteel, oft witte foelie onder is: summa, t'is weerdich te sien. Noch heb ick ghesien twee van zijn eygen conterfeytselen, en van hem selfs ghedaen: d'een in een cleen rondeken, en was van verlichterije, heel in't cleen, maer seer net en suyver ghedaen, comende toe den Const-liefdighen Iaques Razet: het ander mocht een troniken wesen, groot ontrent de palm van een handt, uytnemende vleeschachtich, van lijfverwe, aerdich en suyver ghehandelt, en dit comt toe den Const seer toeghedanen Bartholomeus Ferreris. Desen uytnemenden Holbeen hadde in alle zijn wercken en handelinghe een seker vasticheyt in stellen, en schilderen, zijn dinghen al by order aenlegghende, en op doende, veel anders als ander Schilders: ghelijck onder ander, waer baerdt oft hayr over te comen hadde, schilderde hy doch volcomelijck alsoo't te wesen hadde, de schaduwen daer in recht waernemende, en maeckte als het droogh was baerdt oft hayr seer vloeyende en natuerlijck daer over. Veel ander dinghen derghelijcke heeft hy met goeden voordeel en welstandt voor ghebruyck ghehadt. Voorder ghelijck van den Antijcken Schilder Tupilius^*Roomsch Ridder verhaelt is, dat hy slincx was in't schilderen, een dinghen te vooren noyt meer ghesien: alsulcx is oock te ghetuyghen van Hans Holbeen, die Pinceel en de Schilder-const oeffende met zijn slincker handt, het welck oock in onsen tijt weynigh, oft niet van anderen meer en wort gehoort, oft vertelt: doch en is zijn schilderije, oft werck daerom niet slincx: maer recht, welstandich, en seer volcomen. Te voor verhaelden wy van zijn teyckenen, dat hy veel aerdighe en nette dinghen heeft gheteyckent, dat blijkt onder ander (neffen den doon-dans, die van hem in druck uytcomt in houte Print) noch aen een Bybel Figuer-boecxken in houte Print van hem uytcomende, welcke Figuerkens oock in verscheyden Bybels ghedruckt zijn, sonder datter oock zijn, die nae ghesneden zijn. In dit Figuer-boecxken zijn veel aerdige historikens, en gheestighe welstandighe beeldekens, die oock wonderlijck goet van werckinghen, oft actien zijn. Al zijn dese dingen meest al uytnemende, soo verwondert my t'historiken van Anna, Moeder van Samuel, en Elcana haren Man: oock daer David Vrias doot wort ghebootschapt, daer Abisag by hem comt, en daer Hirams bode Salomon eenen brief brengt, hoe heerlijck, en op een heel treflijcker maniere boven ander moderne, daer Salomon in zijnen Throon is sittende, niet met naeckte armen, met een deken om, oft ghelijck men die op zijn Antijcksche soo beroyt veel maeckt: maer met een rijcklijck en Coninghlijck cleedt oft laken. Op dit Boecxken, tot lof van den uytnemenden Hans Holbeen, is van een Poeet Nicolaus Borbonius een constigh Latijns Carmen oft ghedicht gemaeckt, luydende genoech op desen sin:

* Leest hier van fol. 89.

[fol. 224r]

 

Lest in Elysi veldt Apelles is gaen swerven,

 

Zeuxis, Parasius, ontrent hem by gheval:

 

Dees twee, als wel ghemoedt in die wellustigh' erven,

 

Veel woorden stortten uyt, en maeckten groot gheschal:

 

Maer hy terwijlen stil, is treurigh heen ghestreken.

 

Dit docht zijn mackers vreemt, en met een soet aenval

 

Sy hem vermaenden vast, en porden om te spreken.

 

Den Coschen Constenaer, met droef en swaer ghesucht,

 

Werdt uyt een diepe borst de stem oock uyt te breken,

 

En seyde: O ghy eylaes! onwetend van t'gherucht,

 

Dat uyt de Weerelt quam nu corts in d'helsche wonsten:

 

Och gave slechs maer Godt, dat waer een valsche clucht:

 

Dat onder t'sterflijck volck een met de cracht der Consten

 

Ons toont gantsch niet te zijn, dan Schilders met den naem.

 

(Om recht te spreken uyt, uyt jonsten noch afjonsten)

 

Het schijnt wy waren noyt hervaren, noch bequaem

 

Te handelen Pinceel oft verwe in onse tijden.

 

En Holbeen heet den Man, jae Holbeen, die al t'saem

 

Ons namen hoe vermaert, soo duyster stelt besijden,

 

En schier te nieten doet. Alsulcke clachten meer

 

D'hel-gheesten deden siet, die sonder veel verblijden

 

Ten rechten (als ick meen) noch claghen mochten seer:

 

Dat yemant maer en saegh, een van den Tafereelen,

 

Ghedaen van Hans, (dien Hans, die selfs den roem en eer

 

Van zijn heerlijcke Const, alleen is den gheheelen

 

Voorneemsten) metter vaert waer een gheroep ghehoort:

 

Geen Menschen handen noyt, met verwe, noch Pinceelen,

 

Soo groote seldsaemheyt ghebrocht en hebben voort.

 

Sy hebbens niet vermocht te doen, t'is onwaerachtich,

 

Dat yemants werck zy el (wat baet verloren woordt,)

 

Dan dat Godt heeft ghedaen, die dat alleen was machtich.

Dit ghedicht wendt hem voorts tot den jonstighen Leser, hoe dat van sulcken Constenaer, door sulck eerweerdich werck, en gesonde schilderije, zijn herte gevoedt mach worden: en dat hy hier mede veronledight, soude laten varen den beminder van den gheroofden Ganymedes, en de schandlijcke dieverije van de Cyprische Goddinne. Hier naer volghen twee Griecksche veersen, oft reghelen, op deser meyninghe luydende:

O vreemdlingh, lust u t'sien schijnlevendighe beelden?
Aenmerckt de dese hier, die Holbeens handen teelden.

Doe eyndlinghe Holbeen de Weerelt met zijn edel Const veel vercieringhe hadde toeghelangt: en ghelijck t'Menschelijck leven op der Aerden, en alle Weereltsche dinghen oft verganghlijck wesen, tot in nieticheden versmilten, hun ontmaken, oft comen tot onafkeerlijcken oft onverbiedlijcken eyndt, soo is Holbeen in groote benoutheyt te Londen gestorven van de Pest, A^o. 1554. oudt 56. Iaren, zijn lichaem der verrottinge en vergancklijkheyt, maer zijn loflijck gerucht en naem den nacomelinghen onder den Menschen in onsterflijcke ghedachtnisse latende.