Het schilder-boeck

T'leven van Pieter Koeck, Schilder en Bouw-meester van Aelst.

De Stadt van Aelst behoeft niet te swijgen, oft haer te laten vertrotsen, als ander Steden sich der Schilder-consten halven hoogh beroemen, en pocchen, dat sy hebben uytghelevert en voortghebracht vermaerde constighe Schilders, dewijle sy soo hooghlijck is verciert, met te wesen de voortbrengster en gheboort-plaets van den vernuftighen en verstandigen Schilder Pieter Koeck, en hem t'hebben ghehadt tot een Borgher. Hy heeft de Const gheleert by Bernard van Brussel, en is seer gheestigh wesende, daer in wonderlijcken toeghenomen. Hy is een cloeck teeckenaer en Schilder gheworden, beyde in Oly en Water-verwe: oock in Patroon teyckenen, en schilderen, seer uytnemende. Hy hadde Italien, en de gemeen Schilder-school Room besocht, grooten vlijt toebrenghende met teyckenen en leeren, so van beelden als Metselrije. Doe hy nu weder in Nederlandt ghetrouwt, en Weduwaer is gheworden, werdt hy van eenighe Coopluyden, Tapijtsiers van Brussel, geheeten van der Moeyen, bewillight de reys aen te nemen nae Constantinopel in Turckien, alwaer hun voorneem was yet besonders uyt te rechten, met te maken schoon costlijcke Tapeten voor den grooten Turck, en lieten Pieter tot sulcken eyndt eenighe dinghen schilderen, om den Turckschen Keyser te toonen: maer alsoo den Turck volghende zijn Machometsche Wet, geen beelden van Menschen oft Dieren begheerde, soo isser niet af ghevallen, noch yet te weghe ghebracht, dan verloren reys, en groote costen ghedaen. Pieter daer den tijdt van ontrent een Iaer wesende, leerde de Turcksche spraeck, en niet

[fol. 218v]

connende ledigh wesen, teyckende ondertusschen om zijn ghenoecht de Stadt van Constantinopel nae t'leven, met veel omligghende plaetsen, ghelijck de selve dinghen in seven percken verdeelt in hout ghesneden, in druck zijn uytghegaen, daer in verdeelt verscheyden handelinghen der Turcken. Eerst, hoe den Turckschen Keyser ghemeenlijck rijdt met zijn wacht der Ianijtseren, en ander gheselschap. Tweedst, een Turksche Bruyloft, hoe de Bruydt gheleydt en verselschapt wort met speel-luyden en dergelijcke: met ooc een Mannen ghedans op hun wijse. Derdst, hoe sy buyter Stadt hun dooden begraven. Vierdst, de nieuw Maen vyeringhe oft Feest. Vijfst, de wijse van hun eten. Sest, hoe sy reysen. Sevenst, hoe sy hun hebben in't legheren. In dese dinghen sietmen schoon vaste gronden, verscheyden aerdighe actien der beelden, soo in draghen als ander werckinghen, seer vaste stellinghen en plantinghen van welstandighe Vroukens, seer versierlijck en fraey toeghemaeckt en ghehutselt, oock veelderley wijsen van drachten, welcke alles genoech te kennen gheven, wat een heel verstandigh Meester Pieter is gheweest. Hy heeft hem selven in't sevende stuck oock geconterfeyt in Turcksche cleederen, staende met eenen boghe, en wijst nae een ander die neffens hem staet, houdende een lange spiets met een vaen. Doe hy in Nederlandt was ghekeert, hertrouwde hy, en nam tot zijn tweedde Huysvrouwe Maeyken Verhulst oft bessemers, by de welcke hy hadde d'Huysvrouwe van Pieter Brueghel zijnen Discipel. In desen tijdt, te weten, in't Iaer 1549. maeckte hy de Boecken van de Metselrije, Geometrije, en Perspective. En gelijck hy wel begaeft en geleert was, d'Italiaensche spraeck ervaren wesende, heeft de Boecken van Sebastiaen Serlij, in onse spraeck vertaelt, en alsoo door zijnen ernstigen arbeydt in onse Nederlanden het licht ghebracht, en op den rechten wech geholpen de verdwaelde Const van Metselrije: soo datmen de dingen, die van Pollio Vitruvio doncker beschreven zijn, lichtlijck verstaen can, oft Vitruvium nouw meer behoeft te lesen, soo veel de ordenen belangt. Dus is door Pieter Koeck de rechte wijse van bouwen opghecomen, en de moderne afgegaen, dan t'is moeylijck datter weder een nieuw vuyl moderne op zijn Hooghduytsch in ghebruyck is ghecomen, die wy qualijck los sullen worden: doch in Italien nemmeer aenghenomen sal wesen. Pieter heeft veel wercken, Tafelen, Tafereelen, en Conterfeytselen ghemaeckt. Hy is oock Schilder gheweest der Keyserlijcke Majesteyt Caroli Quinti, in wiens dienst hy ghestorven is binnen Antwerpen, daer hy woonachtigh was ontrent het Iaer ons Heeren 1550. Want zijn Weduwe Maeyken Verhulst gaf zijn naegelaten Metselrije Boecken uyt in't Iaer 1553. Pauwels van Aelst, bastart soon van Pieter Koeck, was uytnemende^*van te copieren, nae Ioan Mabusen dingen, oock seer net en suyver makende glaeskens met bloemen. Hy woonde en starf t'Antwerpen: zijn Weduwe wert d'Huysvrouwe van Gielis van Conincx loo. Tot Pieter Koeck van Aelst, spreeckt Lampsonius in zijn Latijnsch ghedicht, op dese wijse:

Een Schilder niet alleen ghy Pieter constigh waert,

Die Aelst ter Weerelt maeckt door dees u Const vermaert:
Maer veel Const is hier toe door grooten arbeydt creghen,
Wiens werck te bouwen is schoon huysen opghesteghen.
Dit leerde Serlius de zijne, en ghy u volck,
En t'Fransche: want ghy zijt Serlij tweetaelsche tolck.

* Van Pauwels van Aelst.