Het schilder-boeck

T'leven van Ieronimus Bos.

Veelderley en vreemt zijn de geneyghtheyden, handelingen en wercken der Schilders: en yeder is beter Meester gheworden in t'ghene, daer de Natuere hem door lust toe heeft ghetrocken, en aengheleyt. Wie sal verhalen al de wonderlijcke oft seldsaem versieringhen, die Ieronimus Bos in't hooft heeft ghehadt, en met den Pinceel uytghedruckt, van ghespoock en ghedrochten der Hellen, dickwils niet alsoo vriendlijck als grouwlijck aen te sien. Hy is gheboren gheweest tot s'Hertoghen Bosch: maer hebbe geenen tijdt van zijn leven oft sterven connen vernemen, dan dat hy al heel vroegh is geweest. Hy was nochtans in zijn draperinghen oft lakenen ghenoech afghescheyden van de oude moderne wijse, van dat menighvuldigh kroken en vouwen. Hy hadde een vaste en seer veerdighe en aerdighe handelinghe, doende veel zijn dinghen ten eersten op, het welck nochtans sonder veranderen seer schoon blijft. Hy hadde oock als meer ander oude Meesters de maniere, zijn dinghen te teeckenen en trecken op het wit der Penneelen, en daer over een doorschijnigh carnatiachtigh primuersel te legghen, en liet oock dickwils de gronden mede wercken. Daer zijn t'Amsterdam eenige van zijn stucken. In een plaets heb ick van hem ghesien een vluchtinghe van Egypten, daer Ioseph voor aen eenen Boer den wegh vraeght, en Maria op den Esel sit: in't verschieten is een vreemde roots, waer wonder te beschicken is, wesende als een Herberghe: daer comen oock eenighe vreemde bootsen, die om gelt eenen grooten Beer doen dansen, en is alles wonder seldtsaem en cluchtigh om sien. Noch is van hem op de Wael een Helle, daer de oude Vaders verlost worden, en Iudas die oock mede meent uyt trecken, wort met een strick opghetrocken en ghehanghen: t'is wonder wat daer al te sien is van oubolligh ghespoock: oock hoe aerdigh en natuerlijck hy was, van vlammen, branden, roocken en smoocken. Noch is van hem t'Amsterdam eenen Cruys-dragher, daer hy meer staticheyt, als wel zijn ghewoonte was, in heeft ghebruyckt. Te Haerlem ten huyse van Const-liefdighen Ioan Dietring, heb ick ghesien van hem verscheyden dinghen, deuren met eenighe heylighen: onder ander, daer eenighen Sanct Monick wesende, met verscheyden Ketters disputerende, doet alle hun Boecken met oock den zijnen legghen op het vyer, en wiens Boeck niet verbrande, die soude recht hebben, en des Sancts Boeck vlieght uyt het vyer, dat seer aerdigh gheschildert was, alsoo wel het branden des vyers, als de roockende houten verbrandt en met de asschen becleedt wesende: den Sanct met zijnen gheselle seer statigh siende, en d'ander bootsighe vreemde tronien hebbende. Elder is eenigh mirakel, daer eenen Coningh en ander ghevallen seer schricklijck sien: en de tronien, hayren en baerden, hebben met cleen moeyte eenen grooten welstandighen aerdt. Tot s'Hertoghen Bosch in de Kercken, zijn noch van zijn wercken, als in meer ander plaetsen: oock in Spaengien in't Escurial, dingen die daer in grooter weerden worden gehouden. Tot hem spreeckt in zijn veersen Lampsonius, op dese meeninghe:

Ieroon Bos, wat beduydt u soo verschrickt ghesicht,

En aenschijn alsoo bleeck, het schijnt oft even dicht

[fol. 217r]

 

Ghy al het helsch ghespoock saeght vlieghen om u ooren.

 

Ick acht dat al ontdaen u zijn de diepste chooren

 

Gheweest van Pluto ghier, en d'helsche wonsten wijt

 

V open zijn ghedaen, dat ghy soo constigh zijt,

 

Om met u rechter handt gheschildert uyt te stellen,

 

Al wat in hem begrijpt den diepsten schoot der Hellen.

Daer is noch gheweest eenen Lodewijck Ians van den Bos, gheboren tot^*Shertoghen Bosch, die seer fraey was van Fruyten en ghebloemt, die hy t'somtijt maeckte als staende in een glas met water, en gebruyckter grooten tijt, ghedult, en suyverheyt in, dat alles scheen natuerlijck te wesen: makende oock op de Bloemkens en Cruydekens den Hemelschen dauw: daer beneffens oock eenighe Beestgens, Vijfwouters, Vlieghskens, en derghelijcke, gelijck men zijn dingen hier en daer by den liefhebbers mach sien. Hy was oock fraey van beelden, als te sien is by Const-liefdigen Melchior Wijntgis te Middelborgh, daer van zijner handt is eenen seer schoonen Ieronimus, vier groote ronden, soo branden, Fruyten, als Bloem-potten, en ander stucxkens, seer wel en suyver ghedaen. Oock is by Iaques Razet van hem een glas met bloemen, seer aerdich gheschildert: en om dies wille ick niet veel anders van hem weet te schrijven, stel ick hem hier beneffen zijnen Landts man, oft gheboort-stadts genoot, op dat zijnen naem en lof onder den Schilders in gedacht blijve.

* Van Lodewijck van den Bos.