Het schilder-boeck

Het leven van Albert Durer, uytnemende Schilder, Plaet-snijder, en Bouw-meester, van Norenburgh.

Doe Italien eygentlijck door d'uytnemende volcomenheyt onser Schilder-const verciert, blinckende, en by ander volcken verwonderlijck, en gheruchtigh is gheworden, begon oock Duytschlandt schielijck zijn duysterheyt verliesen, door een hoogh opghesteghen eeuw-claermakende licht, en oeffenaer, die heel gheluckigh al behert heeft, wat de Teycken-const in haer

begrijpen oft omhelsen mach, sonder dat hy t'Italische licht genoten, oft door de Griecksche blinckende oude Marmoren is ontsteken gheworden. Dit is gheweest den albehertenden Albert Durer, den welcken is geboren gheweest te Norenburgh A^o. 1470. zijn Vader was een seer Const-rijcke Goudt-smit, by den welcken is te bedencken, hy dese Const in zijn jeught heeft gheoeffent, en leeren snijden, oft in coper steken: want men bevint niet dat hy in zijn vroeghe jeught yet besonders in onse Const te weghe heeft ghebracht. Hy heeft oock de Const gheleert by den Hupse Marten, te weten, schilderen, en snijden, Van desen Hupse Marten weet ick ons niet veel besonders te verhalen, dan datGa naar voetnoot*hy nae sulcken tijt een groot Meester is gheweest, in ordinantie en teyckeninghe, ghelijck als eenighe weynigh Printen van hem uytghecomen noch ghetuygen. Onder ander en besonder een Cruys-draginghe, een dry Coninghen, Mary-beelden, Antonij becoringhe, en dergelijcke, die men weynich meer becomt, oft siet. Daer is van Israel van Mentz een oude aerdige Print, van dry oft vier naeckte Vroukens, of het de dry Gracien waren, boven welcker hooft hangt eenen ronden cloot sonder datum, dit selve is van Albert Durer na gesneden geweest, en het eerste snede werck dat ick van hem met datum hebbe connen te sien comen oft vernemen, in den cloot staet een datum van 1497. en doe was hy alree 26. oft 27. Iaer oudt. Daer zijn wel eenige zijner Printen, daer geen Iaer-tal op en staet, dat van zijn vroeghe dingen zijn. Den Wildeman met doots-hooft in de wapen, heeft t'ghetal van 1503. den uytnemenden Adam en Eva, 1504. twee Peerdekens, elck 1505. de coper Passie, die seer aerdigh van teyckeningh, en wonder suyver is gesneden, is van verscheyden getal, als 1507. 1508. en 1512. d'Hertogh van Saxen, 1524. Melanthon 1526. welck is den jongsten datum, die men van hem vindt in zijn ghesneden dinghen. Ick hoeve niet eyghentlijck te verhalen in bysonder alle zijn stucken, so in't coper als in hout, van hem seer constigh ghedaen wesende, dewijl sy onder die van der Const, en liefhebbers ghenoech bekent zijn. Hy, gelijck zijn voorganghers daer in zijn landt oock deden, bevlijtighde hem in al zijn doen het leven nae te volgen, sonder sorghvuldich te wesen, het schoonste uyt het schoon te soecken oft kiesen, ghelijck wel oudts tijts met groot oordeel de Griecken en Romeynen met goet onderscheyt ghewent waren te doen, dat welcke in den Antijcke beelden ghespeurt wesende, den Italianen wel vroegh den ooghen heeft gheopent. Sy hebben doch hun grootlijcx verbaest van de wonderlijcke volcomenheyt der teyckeninghe, en suyver netheyt, zijns scherpen constighen graef-ijsers. Het hebben oock de beste Italiaensche Meesters hun veel met zijn dinghen beholpen, in hun ordineren der Historien, cleedinghen der Figueren, en derghelijcke. Het is seer te verwonderen, hoe hy soo veel eyghenschappen onser Const uyt der Natuer, oft als uyt zijn selven, heeft byghebracht, oft gevonden, soo wel in welstandt der actien, ordinantien, als van vlackheyt der lakenen en schoonheyt, als in eenige zijner lester Mary-beelden te sien is, daer men siet een schoon heerlijckheyt der stellinghe, groote vlacke daghen, en daer neffens treflijcke schaduwen, en eenparige diepselen, in de rijcklijcke lakenen. Vasari schrijft, dat eenen Marck Antonio van Bolognen hadde nae ghesneden de 36. cleen houte Passi-stucken, en lietse uytgaen onder Alberti teycken oft naem, waerom dat Albert te Venetien, daerse ghedruckt wierden, soude zijn gecomen, nemende zijn toevlucht tot den Heeren van der Stadt, en vercreegh

alleenlijck dat Marc Antonio desen ontleenden naem most uytdoen. Het is ghelooflijck, dat Albert oock in zijn jeught heeft veel tijdt doorghebracht met de Letter-Const, en gheleertheyt in veelderley Consten en wetenschappen, als in Geometria, Arithmetica, Architectura, Perspectiven, en veel meer ander dinghen: waer van ghetuyghen zijn naeghelaten Boecken, daer groote vernuftheyt, Const en vlijt in is te sien. Ghelijck als men can waernemen in dat Dedaelsche werck van de Analogie, oft Proportie, in welck Boeck seer eygentlijck alle ghestalten der maten van des Menschen lichaem uytgebeeldt, voorghestelt, en schriftlijck gheleert worden. Ghelijck oock verwonderlijck is het Boeck der Perspectiven, Bouw-const, en Krijgh-handel, leeringhen van hem uytghegheven: soo dat hy niet alleen is in groot achten en verwonderen gheweest by den ghemeenen volcke, oft oock by Gheleerden en Const-verstandigen: maer oock by grooten Heeren. Als ooc by den Keyser Maximiliaen, Groot-vaderGa naar voetnoot*van onsen Keyser Carolus Quintus: want onder ander wort vertelt, dat Maximilianus hem liet yet groots teyckenen op eenen muer, soo dat Albert so hoogh niet con reycken: waerom den Keyser gheboodt metter haest, een van den teghenwoordighe Edel-luyden neder te ligghen, op dat Albert op hem soude staen, om soo zijn teyckeninghe te voleynden. Waer op den Edelman met aller beleeftheyt den Keyser voor hiel, dat sulcx een vercleeninghe en verachtinghe waer voor den Edeldom, alsoo van een Schilder onder voeten te moeten zijn ghetreden. Waer op den Keyser antwoorde, dat Albert edel, oft meer als een Edelman was, om de wille zijner uytnemender Const, dat hy wel con van een Boer oft slecht Persoon maken een Edelman, doch van geenGa naar voetnoot*Edelman een sulcken Constnaer. Soo dat oock desen Keyser, Alberto gaf het wapen voor den Schilders, dat sy voorts voeren souden, te weten, dry silver oft witte schilden in een asuyr blaeuw veldt. Hy is oock in seer groot achten geweest by den Keyser Karel de vijfde, om zijner grooter volcomenheyt in de Schilder-const, en ander wetenschappen. Hy hoorende t'groot gerucht van zijn tijtgenoot Raphael Vrbijn, heeft hem in Italien ghesonden zijn conterfeytsel op doeck, sonder verwe sappigh ghedaen, latende de hooghsels van selfs, ghelijck wy in Raphaels leven hebben verhaelt. Veel teyckeninghen zijn oock by verscheyden Const-beminders te sien: by den Const-liefdighen Heer Ioris Edmheston, in den Briel, in een Boeck, eertijts toebehoort hebbende Lucas d'Heere, zijn van Alberts handt eenige tronien conterfeytsels: onder ander een met den Pinceel ghehooght en ghediept, wesende eenigh Cardinael, ofty geestlijck Persoon: oock een Mary-beeldt seer aerdigh ghehandelt metter Pen, dingen die weerdigh te sien zijn: by de Mary-beeldt is een datum van 1526. In't selve Boeck zijn oock eenighe Proportie bootskens, ghelijck in't Boeck comen. Desghelijck by den Heer Arnoudt van Berensteyn tot Haerlem, die oock een goet beminder is, zijn oock eenige Proporty-mannekens, doch vry groot, en ten deele gheartseert, met noch eenighe armen, handen, en anders, die van Albert ghedaen zijn gheweest tot zijn behulp, om te maken den voorverhaelden Adam en Eva, dingen die seer fraey zijn gehandelt. In veel plaetsen van Italien, zijn oock van zijn constighe handt veel schilderijen, en teyckeninghen in weerden gehouden, en bewaert. Het waer qualijck moghelijck te beschrijven, wat hy al gheteyckent, gheschreven, gheschildert, en nae t'leven ghedaen heeft. Dan soo veel ick wetenschap hebbe, sal ick ons nu verhalen

zijn constighe stucken schilderije. Ten eersten heeft hy gheschildert A^o. 1504. een stuck van den dry Wijse uyt den Oosten: den eenen deser Coninghen heeft hy gemaeckt, hebbende in de handt eenen gouden cop: den tweeden, als hebbende een Weerelt: den derden, een gouden kistgen. Noch heeft hy ghemaeckt A^o. 1506. een Mary-beeldt, boven welcx hooft comen twee Enghelen, houdende eenen Roosencrans, als om haer te becroonen. Voorts A^o. 1507. heeft hy ghedaen, alsoo groot alst t'leven, een Adam en Eva. In het Iaer 1508. heeft hy ghemaeckt een Crucifix, oft Martelisatie, daer Christus ghecruyst wort, en veel ander Martelisatien gheschieden, van steenighen, en dootslaen, wesende uytermaten schoon, en aerdigh gheschildert: in dit stuck heeft hy hem selven gheschildert nae t'leven, houdende in zijn handt een vaentgen, waer in is zijnen naem: neffens hem heeft hy ghemaeckt Bibaldum. Noch heeft hy gedaen een seer heerlijck stuck, eenen Hemel, waer in ghesien wort Christus hangende aen het Cruys: onder comen Paus, Keyser, en Cardinalen, uytermaten en heerlijck gheschildert, dat het wort ghehouden een van zijn alderbeste stucken te wesen. Albert staet hier oock beneden in't Landtschap, oft op den gront, houdende een Tafereelken in zijn handt, waer in staet gheschreven: Albertus Durer Noricus faciebat, anno de virginis Partu 1511. Dese verhaelde weerdighe stucken staen, en zijn te sien tot Praga, in't Paleys van den Keyser, op de nieuw gallerije, daer der Duytscher en Nederlanders constige wercken plaetse hebben. Noch heeft zijn Majesteyt een uytnemende stuck van de constighe Alberti handt, het welcke de Overheyt en Raedt van der stadt Norenburgh hebben om reden den Keyser geschoncken, en vereert. Dit is wel een der besonderste stucken, die oyt van Albert ghedaen zijn: en is d'Historie daer Christus zijn cruys draeght, wesende vol werck en personnagien: ooc comender in nae t'leven, alle de Raedts-heeren van Norenburgh, die op dien tijt leefden: dit is oock te Praga op de voor-verhaelde gallerije te sien. Daer is van Albert oock een seer schoon Const-rijcke stuck tot Franckfoort, by den Monicken in een Clooster, wesende Marien Hemelvaert, daer veel schoonheyt der Figueren in is te sien, als eenen Hemel met Enghelen, en alles seer suyver en aerdigh ghehandelt, de hayren seer vast getrocken, en cluchtigh met den Pinceel-streken henen gheslinghert, ghelijckmen in zijn loflijcke printen ten deele sien mach. Daer is onder ander onder den volcke in verwonderen, en groot achten, eenen voet, hiele en plant, eens knielenden Apostels, daer men seght veel geldt voor is gheboden geweest, om den selven te moghen uytnemen. Het is verwonderlijck, en schier onghelooflijck, wat dit stuck den Monicken oft het Clooster Iaerlijcx opbrengt, en nut is, alleen van de vereeringhen oft drinckpenninghen, die voor het ontsluyten oft toonen, van Heeren, Coopluyden, reys volck, en Const-liefdige worden gheschoncken: dit was gedaen van hem A^o. 1509. Daer zijn oock van hem in zijn Vader-stadt Norenburgh op het Raedthuys verscheyden schoon stucken: eerstlijck, eenige Keysers conterfeytselen met gheborduert gouden laken, seer heerlijck ghedaen: als den Keyser Carolus Magnus, en noch yemandt van het huys van Oostenrijck: desgelijcx eenighe groote staende Apostelen met heerlijcke lakenen. Daer is oock te sien van hem zijn Moeders conterfeytsel, en zijn eyghen, dat welck is een cleen stucksken, daer zijn tronie in comt, met lang hangende schoon hayr, dat oock seer constigh ghehandelt is, daer onder eenighe goutghele zijn geslingert,

op een aerdige wijse, als my wel voorstaet gesien, en in mijn handen gehadt te hebben, doe ick daer was A^o. 1577. het selfde was gedaen (als ick meen) A^o. 1500. doe hy ontrent 30. Iaer oudt was. Sijn conterfeytsel is oock te sien in een zijner Printen, en is de tronie in den verloren soon, daer hy om hoogh siende sit gheknielt by den Verckenen. Daer is oock van zijn constighe handt een seer wel ghedaen en suyver Roomsche Lucretia, en is te sien by den Const-liefdighen Heer Melchior Wijntgis tot Middelburgh. Summa, Albert is gheweest een treflijck en seer geacht Man, en by den grooten in groot aensien, van seer hooghen grooten gheest, overtreffende verstandt, en oordeel wesende. Hy is oock in dese onse Nederlanden gheweest, besoeckende die van der Const, en hun constighe wercken met groot ghenoeghen en verwonderen aensiende, oock hun Persoonen, daer hy groot verlanghen nae hadde: insonderheyt Lucas van Leyden, den welcken hy met sulcken nieuwicheyt en verbaestheyt soude aenghesien hebben, dat hem spraeck en adem begaf, hem daer na vriendtlijck in den arm nemende, seer verwondert zijner cleen gestalticheyt, en grooten loflijcken en weerdighen naems: ghelijck oock Lucas een bysonder benoegen hadde, sulcken uytmuntenden Man te mogen sien, welcx Printen hy soo uytghenomen te vooren geern hadde ghesien, en zijn gherucht gehoort. Dese twee besonder lichten en vercierselen, d'een der Hooghduytsche, en d'ander der Nederlanden, hebben oock malcander gheconterfeyt, en seer vriendtlijck d'een den anders gheselschap ghenoten. Hy was een Man van bescheyden en mercklijcke antwoorden. Doe hy de dinghen sagh van Geertgen van S. Ians, soude hy hem seer hebben verwondert, segghende: Waerlijck, er is eyn inhaler im Moeders leib gheweest. Als hem t'somtijt yet ghemeens oft slechts was laten sien, en datmen zijn oordeel daer over vraeghde, (seyde hy:) Waerlijck, er hadt seyn vlijts ghedaen. Latende voorsichtlijck die dinghen in hun weerde, sonder te verachten, om niemants ondanck te becomen, niet doende als die dickwils te snel zijn yet te verwerpen oft te berispen, en hun by velen onweert maken. De sulcke behoefden op de voorbeelden van soo uytnemende Meesters te letten, en niet soo botlijck uyt te varen, dewijl het betaemlijcker is, maetlijck en bescheyden, sonder smaden, van eenigh dingen te spreken. Albert is gestorven A^o. 1528. op den 8^en. April, in de goe weke, oft voor Paesschen. Sijn begravinghe is buyten Norenborgh op t'Kerck-hof van S. Ioannes, by oft neffens ander eerlijcke Persoonen, aldaer op eenen hoogh verheven Serck oft steen staet dit volghende Graf-schrift:

  ME. AL. DV.
QVICQVID ALBERTI DVRERI MORTALE FVIT, SVB HOC CONDITVR TVMVLO. EMIGRAVIT VIII. IDVS APRILIS, M.D. XXVIII.

Sijnen seer ghemeensamen vriendt den geleerden Bibaldus Pirkeymherus, die hy met den Graefijser had gheconterfeyt, heeft onder ander hem ter eeren ghemaeckt in't Latijn aldus luydende Graf-dichten.

Ter ghedachtnis van Albert Durer, een seer deughtsaem jae volcomensten Man van zijnen tijdt, die niet alleen onder den Hooghduytschen den eersten was, die de Schilder-const vermeerdert, vermaerdet, en in nouwer Wet begrepen heeft: maer de selfde met zijn schriften den naecomers heeft begost bevelen: om welck oorsaeck, doch voorneemlijck om zijn goede zeden, voorsichticheyt, en sonderlinghe gheschicktheyt, hy zijn Norenborghers, jae alle uytheemsche, niet alleen seer aenghenaem gheweest is: maer d'hoogh-gheboren Keyser Maximiliaen, en zijn Neef Carel, oock Ferdinando, Coningh van Hongherien en Bohemen, was hy seer liefghetal, die hem met mildt Iaerlijcx pensioen gevoedt, en opperste gonst heeft bewesen. Hy starf, niet sonder seer beclaeght te wesen, den 8^en. April, A^o. 1528. oudt 57. Iaren.

Bibaldus Pirkeymherus stelde dit zijnen trouwen vriendt, om dat hy't verdiende.