Het schilder-boeck

Het leven van Giorgio Vasari, Schilder en Bouwmeester van Aretso.

Indien beneven t'gheniet des ghewins, der Constenaren wit bysonder is Eere, die lust ontstekende tot arbeydt, schijnt al soetlijck hun inbeeldt, oft belooft te doen bevoelen de kittelinghe des loflijcken gheruchts, verder als in dese Weerelt: Soo heeft Giorgio Vasari den overleden Italischen Schilders den meesten dienst ghedaen, die hun mach gheschieden nae dit leven: dat hy veler leven, en constige wercken, soo loflijck heeft beschreven: maer is te verwonderen, hoe hy't soo breet en volcomelijck heeft moghen te wege brengen. Dan dit is t'aenmercken, dat de macht en naem des Hertoghs van Florencen hem hier in seer groot behulp is geweest, om veel ander hulp te becomen. Daer beneven hebben hem seer vorderlijck gheweest de schriften van Laurens Giberti, Domenico Grillandai, en Raphael Vrbijns: oock liefdighe lust, en volherdich voornemen, vermoghen vele: Anders haddet onmogelijck gheweest, een Man, stadich soo van veel wercken overladen wesende, hier te mogen soo veel tijdt en arbeydt in laten, oft overbrengen. Hy was geboren A^o. 1514. en van in zijn jeught seer gheneghen en vlijtigh te leeren: Sijn begin had hy tot Aretso, by eenen Franschen Glaes-schrijver, geheeten Willen van Marzilla. A^o. 1524. werdt Vasari van den Cardinael van Cortona, Silvio Passerini, ghe-

bracht te Florencen, daer hy eenighen tijdt de Teycken-const oeffende, onder Michel Agnolo, Andrea del Sarto, en andere. Maer A^o. 1527. doe de Medicis uyt Florencen waren ghedreven, insonderheyt Alexander en Hippolito, van welcke hy doe in zijn kintsheyt groot behulp hadde, door middel van den voornoemden Cardinael, so most hy met Don Antonio zijn Oom weder nae Aretso, daer corts te vooren zijn Vader doot was van de Pest: des hem zijn Oom hiel buyten op de Dorpen, daer hy gheleghentheyt hadde hem te oeffenen, yet op't nat doende met de verwen, voor den Boeren. Daer bevondt hy, hoe nut het is, also uyt zijn selven te doen, om wat te leeren handelen met den coleuren. T'Iaer daer nae 1528. quam hy binnen Aretso, daer hy yet makende, wordt te comen aen de kennisse van Rosso, die hem voor eerst maeckte een teyckeninghe tot een Tafel, daer Giorgio grooten vlijt dede in't coloreren: maer hy vondt datter meer swaricheyt in't schilderen ghelegen was, als hy te vooren hadde ghemeent. Hy keerde weder te Florencen: maer siende dat t'schilderen langh werck wilde zijn te leeren, en dat hy wel hadde behoeven te helpen dry zijn susters en twee broeders, die jonger waren, end' hem van den Vader naeghelaten, begaf hem op't Goudtsmeden, dat hy haest verliet, doe A^o. 1529. t'Leger voor Florencen quam, en trock nae Pisa, daer hy op nat, en van Oly sommighe dingen dede. Van daer quam hy te Bolognen, daer men toebereydinghe maeckte om de Crooninghe van Carolus de vijfde. Hier eenighen tijdt wel ghewonnen hebbende, trock weder nae Aretso, alwaer hy, en daer nae tot Siena, verscheyden dingen dede. En wordt daer nae van Cardinael Hippolito de Medicis ghebracht te Room: daer hadde hy doe middel, in gheselschap van Francesco Salviati, te practiseren, en veel Maenden tijdt nacht en dagh te teyckenen. Ga naar voetnoot* Groot behulp was hem de prickelinge nae Eere, om den trots zijner ghesellen, jongers van zijnen ouderdom, dat namaels zijn treflijcke Meesters gheworden. Oock doe hy sagh t'werck van zijn voorgangers, die door Const in grootachtinghe waren, pooghde hy hem seer te leeren, seggende by hem selven: Waerom en soud' ick oock niet connen tot yet comen? Die ander en zijn maer van vleesch en been als ick. Met desen lust ghedreven, en van noot ghedrongen zijn huysgesin te helpen, soo en spaerde hy arbeydt, onghemack, noch waken, om tot sulcken eyndt te moghen gheraken. Dus en wasser te Room, Florencen, oft ander plaetsen niet fraeys, dat hy in zijn jongheyt niet en teyckende, niet alleen van Schilderije, maer ronde Beelden, en Architecture, Antijck en Moderne. Boven dat hy in't welfsel van Michel Agnolo groot voordeel dede, soo liet hy niet nae in gheselschap van Salviati, te teyckenen al Raphaels, Polidoors, en Baltasars van Siena dinghen. En op dat sy een yeder voor zijn selven alles hadden, soo en teyckende by daghe geen tijdt d'een dat d'ander teyckende, maer elck verscheyden, en snachts copieerden sy malcanders dinghen, om also den tijdt te winnen. Nae desen uytnemenden arbeydt, was voor zijnen Cardinael t'eerste werck, eenen grooten doeck van Oly, beelden als t'leven, een Venus met de Gracien diese vercieren: Oock had hyer ghemaeckt eenen Satyr, in groenheyt half verborgen, die hem verblijde te sien dees naecte Gracien, en Venus. Dit behaeghde den Cardinael soo, dat hy hem nieuwe liet cleeden. Daer begon hy eenen anderen doeck van thien ellen langh, wesende gelijck een Bacchus feest, maer bleef onvolmaect, mits t'Cardinaels vertreck nae Hongerijen. Hy raeckte eyndlinge weder t'Aretso, door dat hy sieck wiert,

en van daer Florencen, daer hy van den Hertogh wel ontfanghen, en by M. Octaviano de Medicis werde bestelt, die hem altijt was, soo lang hy leefde, als een vriendelijck Vader. Hier studeerde hy in S. Laurens, nae de dinghen van Michel Agnolo, die doe noch beneden op d'aerde stonden. Hier nae maecte hy eenen dooden Christus, die van Nicodemo en Ioseph te grave wort ghedraghen, daer de Marien al weenende volghden. Dit worde namaels in grooter weerden ghehouden by den Hertogh, en den Prince. Hier nae voldede hy een Camer, die van Ioan da Vdine was onvoldaen ghelaten: En op eenen doeck den Hertogh Alexander al ghewapent, en beneden eenige ghevangen sittende. Het Conterfeytsel was wel ghelijckende: maer Vasari was gantsch mistroostich om het harnasch, dat het niet soo en schitterde, als t'ghene dat hy daer by hadde, te weten, t'leven: waerom hy daer by bracht Iacob van Puntormo, om hem te beraden. Desen siende t'werck, seyde: Soon, soo lange als dat natuerlijck Ga naar voetnoot* harnasch hier is, sal u het uwe altijts duncken geschildert: maer doet het wech, soo suldy sien, dat u gheschilderde beteren aerdt hebben sal. Nae desen starf Cardinael Hipolito, op wien hy zijn hope geheel hadde, en bevondt dat het ijdelheyt was, veel op Menschen hem te verlaten: maer dat het best was, op hem selven, oft yet wesende, te mogen steunen. Hier nae soo hem den Hertogh begaf tot fortificatien, studeerde Vasari neerstich in Architecture, om hem te beter dienstigh te wesen, en liet hier veel tijts in. Doe werd A^o. 1536. reedtschap ghemaeckt, heerlijck t'ontfangen tot Florencen den Keyser Carolum: En Vasari, by last van den Hertogh, worde ghebruyckt te maken alle de teyckeninghen van d'Arche Triumphale, en ander vercieringhen tot der ontfangenis. Dit ghedaen, worde hem te loon gegheven, te doen boven eenighe groote banieren van t'Casteel, en ander sterckten, een groote Facciate tot S. Felix, 40. ellen hoogh, en 20. breet, oock de vercieringhe van S. Pieters poort, seer groote wercken wesende, en boven zijn vermoghen. En t'quaetste was, dat die groote jonsten hem veel nijts toevoeghden: soo dat twintich Mannen, Ga naar voetnoot* die hem hielpen aen de banieren, en ander dinghen, verlieten hem, en t'werck ten halven, en ten besten wesende, door aenporren van sommige, op dat Vasari in sulck belangende werck mocht blijven steken. Maer hy dese archeyt merckende, socht hem te redden, nemende Schilders van buyten, die hem heymelijck hielpen, en hy wrocht dagh en nacht met uyterste vlijt, soeckende alle swaricheyt te voorcomen met den wercke selfs. Doe nu den opsiender des wercks Bertold Corsini den Hertogh aengaf, dat Vasari so veel werck op hem hadde ghenomen, dat het niet mogelijck en was in tijts veerdich te wesen, dewijl hy geen volck en hadde, en t'werck noch seer onnae was, sondt den Hertogh om hem, en seyde hem wat hem aengedient was. Hy antwoorde, dat zijn wercken al waren op redelijcke mate, van haest veerdich te wesen: t'welck zijn Excellentie t'zijnen believen mocht comen sien, en dat t'eynde t'oordeel gheven soude. Eyndlijck is den Hertogh gecomen heymelijck, en sagh dat het niet en was als haet en nijt, en dat de clachten vergheefs waren. Eyndlinghe Vasari hadde tegen den bequamen tijdt alle zijn dingen gedaen, en elck t'zijner plaetsen ghestelt, tot groot benoeghen van den Hertogh, en yeghelijcken: maer zijn benijders, hebbende meer op zijn dinghen ghelet, als op hun eygen, bleven te cort, en hun dinghen mosten staen onvolmaeckt. De Feeste ghedaen, werden Vasari van den Hertogh gegeven van zijn wercken in betalinge, vier hondert

Croonen, en gaf hem noch dry hondert Croonen, die men ander aftrock, omGa naar voetnoot* datse hun dingen niet voldaen en hadden ten besprokender tijdt. Met dit ghewin heeft Vasari een van zijn Susters ghehouwt. En daer nae een ander bestelde hy in een Clooster: en maecte daer in't selve Clooster, boven ander Aelmossen, een Tafel van een Boodtschap, en ander dingen. Naer eenigh ander wercken, werdt den Hertogh Alexander, daer Vasari hem seer op verliet, wreedelijk vermoort, het leven benomen, en Vasari zijn hope: des hy te rade vondt,Ga naar voetnoot* niet meer acht te hebben, op te willen volgen d'avontuere des Hofs: maer alleen op de oeffeninge der Consten. Des quam hy ten lesten, door middel van M. Ioan Pollastra, tot Camaldoli, een eensaem rouwe plaetse, die hem om de soete stille gherustheyt wille wel behaeghde. Hier maeckte hy in de Kerck op een Tafel een Marybeeldt, met S. Ian Baptist, en S. Ieronimo, als wesende twee Eremijten. Nae ander wercken elder ghedaen, quam hy weder tot Florencen, daer hy hem most verweeren met reden en groote moeyte, om niet weder in den Hof-dienst te comen. Eyndlijck, doe hy wat ghemaeckt hadde voor Messer Octaviano de Medicis, bestelde hem desen te Room t'ontfanghen vijf hondert Croonen, om met goede ghelegentheyt te mogen zijn studie waer nemen. Hy quam te Room A^o. 1538. daer hy met zijnen knecht veel conterfeytte, jae alles wat onder d'aerde was in de Grotten: oock wat voor rondt, oft Architecture te Room was, het selve oock neerstlijcken metende: des waren de teyckeningen wel meer als dry hondert in ghetal. Dese studie merckte men dat hem seer geholpen hadde tot Monte San Savino, daer hy maeckte een Marien Hemelvaert, op een beter maniere als voor henen. Van daer keerde hy weder by de Eremijten tot Camaldoli, soo hy die Vaders belooft hadde: daer maeckte hy eenen Kerstnacht, welcken van de claerheyt Christi verclaert is. Hier maeckte hy veel Herders, en ander, met conterfeytsels nae t'leven ghedaen by der keerse, om dat het te beter ghelijcken soude op den Nacht. En also nu dit licht van onder op niet en mocht passeren het dack van der hutte, maeckte hy een ander licht, comende van de Engelen in de locht, die Gloria in excelsis singhen. Elder waren Herderen met ontsteken stroowalmen, die hun selven licht maken om gaen: elder verlichtse den boodtschappenden Enghel: elder de Maen en sterren. Hier by hadde hy gemaect eenige Ruijnen met half ghebroken Beelden. Dit werck heeft menigh behaeght, en seer gepresen, oock met schoon Latijnsche versen. Hier nae hy te Bolognen maeckte, in de Abdije van S. Michiel in Bosco, verscheyden Historien in den Reefter, die seer constich en wel gedaen zijn. Nae dat hy hier en binnen Florencen eenighe dinghen ghedaen hadde, keerde hy weder tot Camaldoli, in zijn gewoon rust: daer maeckte hy t'hoogh Altaer-tafel, daer in een Afdoeninge van den Cruyce, met grooter vlijt en studie. Hier maeckte hy voor M. Octaviano voornoemt een Tafereel, van eenen jongen naeckten S. Ian Baptist, daer hy eenige rotsen in nae t'leven dede naer die berghen. Daer is ghecomen in desen tijdt M. Bindo Altoviti, om boomen tot de Fabrijcke van S. Pieters te Room te halen, en langs den Tyber af te doen schicken: desen siende al wat Vasari daer ghemaeckt hadde, most hy hem te Florencen in de Kerck van S. Apostolo maken een Tafel. En om dese met te meerder gherustheyt te maken, gingh hy eerst tot Aretso, en houwde zijn derde Suster, coopende daer een begonnen huys, en plaetse om hoven te maken, in Borgo S. Vito. Tot Florencen ghecomen, begon hy de Tafel, daer

in uytbeeldende d'Ontfangenisse van Maria. In't midden maecte hy den boomGa naar voetnoot* der Erfzonden, aen de wortelen ghebonden wesende Adam en Eva naeckt, als eerste overtreders des ghebodts. Voorts aen de tacken des booms maeckte hy Abraham, Isaac, Iacob, Moyses, Aaron, Iosue, David, en d'ander Coningen, elck nae t'verloop des tijts: dese waren al ghebonden aen beyde aermen, uytgenomen Samuel, en S. Ian Baptist, die maer met eenen arem zijn ghebonden, om datse van in Moeders lijf waren gheheylight. Aen de stam van den boom maeckte hy d'oude Slange gewonden, die van den midden om hoogh mensch ghedaente hebbende, met de handen van achter oock gebonden was. Op haer hooft treedt de Mary-beeldt met eenen voet, en den anderen voet steltse op de Maen, becleedt zijnde met de Son, en ghecroont met twaelf Sterren. Dese Maria is in de locht onderhouden van veel naeckte Kinder-Engelen, die t'licht hebben van haer Sonne-raeyen: welcke raeyen door de bladeren des booms stralende, verlichten dese ghebondene, welcke schijnen door dese gratie los te worden. Des zijn boven al in de locht twee kinderkens, met dit schrift:

Dit werck was seer uytnemende wel ghedaen, met groote perfectie in naeckten en tronien: oock was op alle dingen vlijtich gelet. M. Bindo gaf hem hier voor dry hondert gouden Croonen: En doe Vasari te Room quam, dede desen M. Bindo hem groote beleeftheyt, en liet hem maken in't cleen, als oft verlichterije waer geweest, de voorverhaelde Tafel. Binnen dat hy te Florencen de Tafel maeckte, maecte hy oock voor M. Octaviano een Venus en een Leda, nae de Cartonen van Michel Agnolo: En in een groot stuck eenen S. Ieronimo,Ga naar voetnoot* groot als t'leven, in Penitentie, welcken overleggende de doot Christi, die hy voor hem aen't Cruys heeft, slaet zijn borst, om Venus en s'vleeschs lust te verjagen. Dese Venus was ghemaeckt vluchtende, met Cupido op den arem, aen d'een handt hebbende Iocus, en onder wege liggen den pijlkoker en pijlen: oock de pijlen van Cupido gheschoten, keeren gebroken tot hem weder, en de ghevallen pijlen worden hem van des Moeders Duyven toeghebracht. Dit was seer aerdich ghedaen, en met grooter aendachticheyt. T'waer langh te verhalen, wat en waer Vasari al gheschildert heeft: Maer om cort te maken, sal slechs vertellen, wat stucken van hem zijn ghedaen, daer yet besonders in t'aenmercken is, dat ons mach dienen tot vermaeck, oft Iongers leeringhe. So is weerdich te weten, dat hy altijts seer veerdich was, en zijn dingen dede sonder moeylijckheyt. Hy maecte tot Room voor Messer Bindo noch een stuck van Oly, een Afdoeninge van t'Cruys, daer Christus groot als t'leven op der aerden light aen de Mariae voeten: En in de locht is Phoebius, die de Sonne bedeckt, en Diana de Maen. In't Landtschap, dat van dese verduysteringe beschaduwt is, sietmen van de Aerdtbevinge eenighe steenberghen ghescheurt, en eenige lichamen verresen uyt de graven comen op verscheyden wijsen. Dit stuck heeft alle beste Schilders, om zijn besonder gratie, wel bevallen. Hier nae maeckte hy voor den Cardinael Farnese, op een Tafel acht ellen hoogh enGa naar voetnoot* vier breet, een Iustitia, die in den arem neemt eenen Struys: Sy heeft de twaelf Tafelen, en den Scepter: waer boven op is den Oyevaer, op't arremhooft hebbende eenen helm van ijser en gout, met dry pluymen, t'avijs van een recht Richter, en met dryderley verwen becleedt, van den middel opwaert naeckt wesende. Sy hadde aen den riem, als ghevanghen ghebonden met gulden ketenen, de

seven boosheden, die haer contrary zijn, de bedrieghlijckheyt, d'onwetenheyt, wreetheyt, vreese, verraderije, loghen, en quaetsprekinge. Op dese is gestelt, als hen verheerende de Waerheyt al naeckt, van den Tijdt aen Iustitie ghelevert wesende, en sy biedt de Iustitie twee Duyven, bewijsende onnooselheyt. En Iustitie stelt de Waerheyt op't hooft eenen crans van Eycke bladeren, bewijsende de cracht der Sielen. Dit stuck was ghedaen met seer grooter vlijt en Const. A^o. 1544. trock Vasari te Napels, daer hy verscheyden fraey wercken dede, soo van stucco, daer ongewoon ghesien te wesen, en voort veel schilderije. Te Room ghekeert wesende, maeckte hy voor Cardinael Farnese op't nat een Sale, alwaer in plaetse van een basement te maken onder d'Historien, hy van den vloer opwaert schilderde opgaende trappen, op verscheyden wijsen, tot daer d'Historien beginnen, makende oock eenighe voorbeelden hier en daer op de trappen. Het zijn al Historien van de wercken van Paus Paulus de derde, daer t'elcken hy nae t'leven in comt. Tusschen d'Historien, boven poorten oft anders, comen altijt eenige Deuchden, en boven elcke Deucht comen twee Victorien gelijck Engelen, en houden altijt eenich antijck Keysers hooft in Medaillien oft anders: summa, daer is wonder veel werck in: En alsoose in haesten most zijn gemaeckt, werdtse van Vasari (die daer den rechten Man toe was) gedaen in hondert dagen: maer hadder beter mogen hondert maenden aen doende gheweest zijn: en alles met eyghen handt, in plaets dat hy hier Ionghers in ghebruyckt soude hebben. Doch nam doe vooren, dat hy wel yet soude laten beginnen met zijn Cartonen, en aenleggen van anderen: maer alles self met zijn eyghen handen opdoen. Doe hy aen dese Sale doende was, zijn over Tafel van den Cardinael redenen gevallen, van het leven van de uytnemenste doorluchtighe Mannen in de Teycken-const, die geweest waren in Italien, van Cimabue tot dien tijdt toe, te beschrijven, en een onder die Gheleerden, geheeten Mon Signor Giovio, seyde daer grooten sin toe te hebben, en sulcx te voeghen by zijn ander Boecken, te weten, Museo, en zijn Elogij: maer also daer van verder sprekende, desen selven wel bemerckte, dat het bequamelijcker van eenich Schilder conde geschieden, om dat de Gheleerde soo eygentlijck alles niet en weten te onderscheyden, noch soo wel alles niet en verstaen, noch en kennen: soo werdt hier van den last gheschoven op de schouderen van Vasari, die alree van in zijn jonckheyt veel dingen op goede orden hadde voor tijtverdrijf, en uyt lust opgeschreven. Dus Vasari, in verscheyden plaetsen van Italien werckende, vorderde allencxkens zijn Boeck. Eyndelinge ghecomen buyten Arimini dry mijlen, in een Clooster van Sta. Maria di Scolca, daer den Abt hem te gevalle van eenen Monick, die goet schrijver was, zijn Boeck liet herschrijven: En liet hem maken t'hoogh Altaer-tafel, te weten, d'Offerhande der Wijsen uyt den Oosten. Hier in maeckte Vasari seer veel beelden, en in soo gherusten plaetse gebruyckte hy grooten vlijt en studie, onderscheydende dryderley Hofgesinnen der Coningen in cleedinghe, als in ghedaenten, sommiger carnatien makende schoon witachtich, ander graeuachtich, en de derde swart. Voort maecte hy veel ander pracht van Peerden, Camelen, en Drommedarisen, soo dat het een uytnemende aerdich werck is. Tot Arimini in S. Francesco maeckte hy, daer S. Franciscus de wonden ontfangt op den bergh Vernia, die hy daer in nae t'leven dede: maer om dat desen bergh is van graeuwe roots, oock S. Franciscus en zijn medeghesellen cleederen mede graeu, soo

maecte Vasari Christum in een Sonne, met een deel Seraphinnen: dus worde dit werck beter onderscheyden, en desen Sanct, en d'ander figueren, worden al verlicht, en beschenen van de claerheyt der Sonnen, en t'Landtschap oock met eenighe purperighe verwen bedommelt en gheschaduwt, dat voor elcken behaeghlijck was aen te sien. Van daer is hy naderhant gecomen t'Aretso, en zijn huys al voldaen wesende, beschilderde hy den solder van de sale, die seer rijcklijck van hout gewrocht was, waer in quamen derthien groote percken: Hier in maeckte hy de Hemelsche Goden, en in vier hoecken de vier Saysoenen, naeckte figueren, die alle sien nae t'groote middel perck, waer in zijn beelden groot als t'leven, de Deucht, die onder voet heeft Nijdicheyt, en by t'hayr de Fortuyne, slaende dese twee met stocken. En t'docht velen behaeghlijck, datmen keerende en wendende in de Sale, somtijts sagh de Nijdicheyt boven de Fortuyne en de Deucht, en somtijts de Deucht boven Nijdicheyt en Fortuyne, ghelijck in de Weerelt dickwils ghebeurt. Rondtom in de vacken zijn, de overvloedicheyt, mildtheyt, wetentheyt, wijsheyt, arbeydt, en eere, en dergelijcke dingen. Ondertusschen zijnder ooc Historien van d'oude Schilders, Apelles, Zeuxis, Parasius, Protogenes, en ander, met verscheyden comparteringe, en aerdicheden. Noch maecte hy in een van de Cameren, in eenen ghesneden solder, in een groot perck, daer Abraham van Godt wordt ghebenedijt. Noch rondtom in vier ander percken, Vrede, Eendracht, de Deucht, en de Maticheyt. Dit dingen hadde hy ghedaen met Eyverwe, daer hem lust toe quam: achtende dat die manier van wercken niet veracht noch naegelaten most worden. In den inganck van de Camer, maeckte hy schier uyt boerdicheyt een Bruydt, in d'een handt hebbende een raeck oft erreck, bewijsende datse uyt hun Vaders huys alles raken, en mede draghen dat sy mogen, en in d'ander handt, die voor uyt steeckt, hadde sy een brandende toortse, also sy comt in s'Bruydegoms huys, bewijsende dat sy gelijck het vyer alles te nieten doet, en verderft. Hy maeckte voor eenen Abt van Sta. Fiore, in eenen Reefter, de Bruyloft van Hester en Assuerus, in Oly, op een Tafel van vijfthien ellen lang,Ga naar voetnoot* en lietse eerst stellen op haer plaetse: het welck seer goet is, om een dinghen te beter op zijnen rechten dagh te maken. Hier pijnde hem Vasari, in dit werck te toonen een groote macht en heerlijckheyt, stellende alles in goede orden, Pagien, Schiltknapen, Soldaten van der wacht, Bottelrije, Credence, oft servicie, de Musijcke, een Reusken, en alles, gelijck een Coninghlijck Hof en Bruyloft-feest vereysschende zijn. Hier sietmen onder ander den Marschalk oft Hofmeester de spijse ter Tafel geleyden, met eenen grooten steert van Pagien en Dienaers, al gecleedt in levreye. Aen d'eynden der Tafelen staen Heeren en ander volck, die de maeltijdt aensien. Den Coningh Assuerus heel op zijn Bruydt verlieft, rust met de slincke handt op de Tafel, en langt haer met d'ander een schale Wijns, met een statighe Coninghlijcke actie. Dit was een seer heerlijck werck, ghedaen met groote vlijt en studie. Boven aen t'verwelf maeckte Vasari op't nat eenen Christum, die de Bruydt comt becroonen met eenen bloemcrans, tot een uytlegginghe der Historie, bewijsende dat de oude Ioodtsche Sinagoge is verlaten, en dat Christus heeft aenghenomen, en ghetrouwt de ghemeente der gheloovighe Christenen. Nae verscheyden Conterfeytsels hier en daer gedaen, maeckte hy voor eenen Geleerden eenen Adonis, die welcke sterft in de schoot van Venus, naer de beschrijvingheTheocriti, en

noch een Psiche, die met een lampt vast staet en besiet Cupido, die uyt den slaep springt, door dat een heete druppel op hem valt uyt de lampt. Dit werdt t'samen in Vranckrijck ghesonden: en het waren al naeckte beelden. Op den selven tijdt liet hem van Vasari conterfeyten geheel naeckt, een edel, gheleert, en seer schoon Iongeling ten voeten uyt, voor eenen Endimion, dat een Iagher was, seer bemint van de Mane. Hier hadde desen constigen Schilder wonder fraey laten afsteken dit schoon lichaem teghen den nachtsche donckerheyt, alwaer het Landtschap en het Beeldt ontfanghen het licht van de Mane, seer natuerlijck om aen te sien: want hy hadde seer eygentlijck waergenomen het bleeck geelachtich licht, dat de Mane gheeft, waer sy haer schijnsel op is ghevende. Doe hy noch eenige stucken ghemaeckt hadde, quam hy te Bolognen besoecken den Cardinael van Monti, die daer Legaet was: alwaer hy eenighe dagen by wesende, naer veel propoosten, hem den Cardinael soo wist te bepraten, en met sulck schijnende ghelijck, dat hy doe besloot te doen, dat hy noyt te vooren hadde willen doen, dat was een Wijf te nemen: en nam, ghelijck den Cardinael begeerde, een Dochter van Francesco Bacci, een edel Borgher van Aretso. Vasari is over al voort ghevaren met wercken, en heeft te Florencen in S. Laurens ghemaeckt in een Capelle een Tafel, thien ellen langh, en derthien hoogh, d'Historie van de martelesatie van den Coningh S. Sigismundo, die van een ander Coningh oft Tyran, met zijn Huysvrouw en twee Sonen, in eenen put was gheworpen. Hier maeckte hy, dat het half rondt van de Capelle boven hem te passe quam tot een rustijcke poort van een Palleys, waer door men sagh in een voor-portael, met Colomnen en Pilasters van de Orden Dorica ghebouwt: en door dit portael sagh men op een plaets, waer in't midden stondt eenen steenput met acht canten, daer rondtom trappen aen waren: en hier op waren ghemaeckt de Soldaten, die de twee Sonen naeckt daer in gaen werpen. Rondtom in de Logien maeckte hy volck, die dees wreetheyt aensagen. Ter slincker sijden van den Put, hadden eenighe seer wreedelijck de Coninginne ghevatt, om nae den Put te draghen. Voor aen in de Poorte oft portael waren eenen hoop Soldaten, die S. Sigismundo binden, die met een goedertieren actie bewijst willigh te lijden, siende in de locht vier Engelen, die hun vieren toonen de Palmen der verwinninge, waer door sy vertroost schenen te wesen: daer sagh men de groote wreetheyt van den Tyran, die voor aen t'portael staet: oock was op alles, actituden, wreetheyt, affecten, en anders seer wel ghelet, en met grooter Const en vlijt gedaen. Nae dit werck, door begheerte van den Hertogh Cosimo, gaf hy eerstmael uyt in Druck zijn Boeck, van het leven der Italiaensche Schilders, t'welck noch niet al voldruckt wesende, en den Paus Paulus overleden, trock den Cardinael van Monti nae Room tot de Conclave. Vasari gingh buyten Florencen hem te groeten. Den Cardinael seyde hem: Ick gae te Room, en sal voor gewis Paus worden, beschickt dat ghy te doen hebt, en als ghy de tijdinghe hoort, comt stracx nae Room, sonder te verwachten ontboden te worden. Doe desen dan Paus, en Iulio de derde ghenoemt was, trock Vasari, uyt begeerte van den Hertogh, te Room, daer hy van den Paus wel ontfangen, en in't werck worde gestelt, ordinerende een Capelle tot S. Pieter Montorio, die veel met Marberen beelden worde geciert, en in de Tafel schilderde hy de Bekeeringe Pauli: daer hadde hy, om een veranderinge van ander, en om beter den Text te volgen, Paulum gemaeckt,

die noch jongh was, en gebracht by Ananias, daer hy ghesicht en Doopsel ontfangt. Nae veel tijdt die hy doorbracht voor den Paus te teyckenen verscheyden dingen van Architecture, ordineerde hy den Hof buyten Porte Popoli, geheeten Vigna Iulia, welcke met grooten onghelooflijcken cost worde ghedaen: En hier schilderde Vasari de Sael, en eenige Cameren: oock namaels d'Altaer-tafel, voor de Compagnie van de Misericordia van S. Ian decollato. Nae veel ander dingen die hy te Room dede, alhoewel hy Cartonen tot een Logie in de Vigna Iulia hadde gheteyckent om op't nat te schilderen, siende door s'Paus groote wisselsinnicheyt, dat van hem weynich te verhopen was, vertrock van Room, om te gaen dienen den Hertogh Cosimo, die hem seer begeerde, en veelmael ontboden hadde. Ondertusschen dede hy noch elder onghelooflijcke veel wercken, en quam eyndlinghe met al zijn ghesin te Florencen, A^o. 1555. daer hy schilderde den solder van de Sale van d'Elementen, daer makende elf percken van Celius en Saturnus: en voort eenighe ander Camers met Poeetsche dinghen, van Iuppiters opvoedinghe, van Herculis crachten, en derghelijcke: Oock liet den Hertogh met zijn Cartons maken Tapijten, volghens de schilderije van elcke Camer. Veel ander vercieringe van Grotissen, en dingen die t'bouwen aengaen, heeft hy al te wege gebracht, dat het ongelooflijck is, wat al wercks van Conterfeytselen en Historien van die van't Huys Medicis, daer al in corten tijdt gedaen heeft. Was oock uytnemende heerlijck van den Hertogh gheloont, en boven desen geschoncken een heerlijck en gherieflijck huys binnen Florencen, en een buyten der Stadt: oock heerlijcke Officien, van Gonfalonier, en ander, binnen Aretso. Boven ander zijn wercken, die te verwonderen zijn, is bysonder de groote Sale van den Hertogh, daer veertich groote Historien zijn, en figueren in comen ses oft acht ellen hoogh, en soo vol werck van Bataillien, Steden en plaetsen nae t'leven, en Conterfeytselen sonder eyndt, dat het schijnt onmoghelijck, en alles is voldaen in min als een Iaer tijts, ghebruyckende alleen tot zijn hulpe Ioan Stradanus, en twee ander, daer hy dickwils hun dinghen herdoen most. Dat dese Sale in haest most voldaen zijn, was teghen de Bruyloft van den doorluchtighen Prince Don Francesco Medici, en de Suster van den Keyser Maximiliaen: van welck Houwlijck is ghecomen de Coninginne van Vranckrijck, teghenwoordich d'Huysvrouwe van Hendrick de 4e. Tegen t'verhaelde Houwlijck, heeft Vasari wonder veel feestlijcke toebereydinghe te weghe ghebracht, als een die schier nemmermeer vermoeyt en was van schilderen: my dunckt ick eer moede soude worden alles te beschrijven, want ick en wister gheen eynde van te vinden, dat hy soo veel ghedaen heeft. Hy heeft ten lesten noch gedient den Paus Pius de 5e. makende in de Coninghlijcke Sale verscheyden dinghen, als den Schip-strijdt ter Zee tegen den Turck by Lepanto, een groot stuck vol werck. Voort een stuck, daer de Kercke Spaengien en Venetien hun verbinden teghen den Turck: Oock eenige Historien van Vranckrijck, en meer ander dingen: In welcke hem geholpen hebben (soo ick meen) Hendrick in de Croon, en Pieter de Witte, Nederlanders. Den selven Pieter heeft noch met hem gewrocht in de Cupola te Florencen, doe Vasari, die men Cavalier Giorgio hiet, oudt in de tsestich Iaren ten minsten most wesen, en hoewel een rijck Man zijnde, niet af en liet van wercken tot al laet in den nacht met het keerslicht, als ick wel weet dat hy noch ghebruyckte Anno 1577. doe ick ontrent Vasten-avont daer te Florencen by

Pieter de Witte Schilder, en ander Nederlanders was. Dit werck in de Cupola, daer hy doe aen doende was, is het Oordeel, daer hy boven in't hooghste Christum, den Heylighen, en circkelen van Engelen ghemaeckt heeft, wesende groote beelden, die veel in't vercorten te sien zijn. Hier heeft de Doot hem ten halven den wegh afgesneden, en zijn vlijticheyt in de Const ten eynde gebracht, dat hy t'begonnen werck heeft moeten onvolmaeckt laten: het welck nae van Frederijck Zucchero is voleyndt gheworden. Vasari is ghestorven te Florencen, A^o. 1578. oudt 64. Iaren.