Het schilder-boeck

Het leven van Tiziano Vccello, van Cadoor, Schilder

Een groot ghetal doorluchtighe Mannen, in verscheyden oeffeningen van eerlijcken gheruchte, soude men van oudts tijdt af weten te noemen, die onbekende plaetsen oft Dorpen, van hun geboorten halven hebben vermaert ghemaeckt. Onder dese waer besonder te tellen den grooten Tiziano, van den huyse Vccelli. Desen was te Cadoor, een cleen Dorp oft Casteelken, gelegen op de Piave, vijf mijlen van der Cluyse aen den Alpes, gheboren, A^o. 1480. Welcken tot zijnen thien Iaren, met eenen goeden gheest en cloeck verstandt begaeft wesende, werdt gheschickt tot Venetien, tot een heerlijck Borger zijnen Oom. Desen dit kindt siende seer totter Schilder-const ghenegen, bestelde hem by Ioan Bellino, die doe ter tijdt een vermaert Schilder was. Onder wiens onderwijs hem bevlijtende, gaf wel haest te kennen, dat hem de Natuere alle de deelen, die tot de Schilder-const voeghen, hadde gegheven. Ghelijck nu zijn Meester, en ander Schilders daer in't Landt, geen kennis hebbende van den Antijcken, hun dingen meest al deden nae t'leven, doch met een drooghe, harde, en quellijcke maniere: soo leerde Tiziano hun sulcx nae. Maer doe A^o. 1507. hy de maniere van Giorgione sagh, begon zijn dinghen poeseliger, Ga naar voetnoot* meer verhevender, en op een schoonder maniere te maken: gebruyckende evenwel ten besten dat hy mocht, zijn dingen sonder teyckenen te schilderen nae t'leven, waernemende met den verwen uyt te beelden alles wat hy daer in sagh, t'zy hardt oft soet. Houdende voor ghewis, dat t'schilderen met de verwen, sonder andersins te leeren teyckenen op papier, was de beste maniere van doen, en de rechte teyckeninge: Daer nochtans behoorde t'een met t'ander t'samen op te wassen: Oock can men bequamer zijn voorghenomen meyninghe zijner ordinantie met teyckeninghen by een voegen. Evenwel Tiziano verscheyden dingen op't nat met goet oordeel doende, gaf van hem te oordeelen, dat hy een uytmuntich Schilder te werden hadde. T'zijnen twaelf Iaren conterfeytte hy seer natuerlijck gelijckende, en vleeschachtich gheschildert, oock hayr, cleederen en sijden, seer levende ghedaen wesende, datmen zijn dingen begon aen te sien voor de dingen van Giorgione. Nae eenige Historien van hem ghedaen aen het Duytsche huys, maeckte hy een groot stuck, de vluchtinge van Egypten, daer Maria comt door een groot bosch, met een schoon Lantschap: want hy hem veel tijdt op dese handelinghe hadde ghewent, hebbende daerom eenighe Nederlanders in huys ghehouden werckende, dat fraey Meesters van Ga naar voetnoot* Lantschappen en groenicheyt waren: Desgelijcx maeckte hy in't bosch veel dieren, die nae t'leven ghedaen, seer levende schenen. Hy maeckte voor een Vlaemsch Edelman een Conterfeytsel, dat te leven scheen: oock een stuck van een Ecce Homo, met veel figueren, dat van Tizianen self, en van velen wort ghehouden voor een seer goet werck. Noch voor den selven een Mary-beeldt, met veel figueren, groot als t'leven, en met veel tronien nae t'leven ghedaen nae t'volck van den huyse. Daer nae eenen Tobias met den Enghel, en noch eenen Ioan Baptist, in een bosch gheknielt, ten Hemel siende, en biddende, daer eenen schijn van boven comt, en voort in't verschieten een schoon Lantschap. Summa, zijn werck worde aenghesien voor des Giorgions, en die't daer voor aensagen, seyden noch tegen Giorgione, dat hy hem seer verbetert hadde in zijn wercken. Waerom Giorgione gram wesende, hem veel verborghen hiel, niet

willende Tiziaens ghemeenschap meer hebben. In't Iaer 1508. liet Tiziano uytgaen in hout-print de rolle van de Triumphe des gheloofs, met Adam, en Eva, Patriarchen, en Propheten, etc. in welcke hy toonde een veerdighe handelinghe. En daer worde gheseyt, hadde hy doe ter tijdt mogen sien de Roomsche Antijcken, en de dinghen die daer waren, hy door zijn wonderlijck levendich coloreren hadde (een groote maniere aengrijpende) Buonarruotto, en Raphael Vrbijn haest achterhaelt, oft voorby gecomen. Tiziano dede tot Vicenza op't nat een Logie, daer men de openbaer audientie houdt, een Vonnis van Salomon, dat een schoon werck was: Noch te Venetien, de Facciate van Grimani: Te Padua in de Kerck van S. Antonis, op't nat eenighe historien deses Sancts: Noch daer in S. Spirito, maecte hy in een cleenachtich Tafereel eenen S. Marcus, sittende midden een deel Sancten, welcker tronien zijn veel nae t'leven ghedaen van Oly, met seer grooten vlijt: welck Tafereel veel hebben gehouden te wesen van Giorgione. Doe door den doot van Ioan Bellino, in de groote sale van den Raedt was onvolmaeckt gebleven d'Historie, daer Paus Alexander de vierde voor S. Marcus Kerck de voet stelt op den hals van Fredericus Barbarossa, heeft het Tiziano voldaen, veel daer in veranderende, en daer in brengende veel Conterfeytselen nae t'leven, waer door hy van die van den Rade in't Duytsche huys een Officie ghecreegh, geheeten de Senseria, dat opbrengt dry hondert Croonen s'Iaers: Welck Officie dese Heeren vervolgens Ga naar voetnoot* altijts geven den besten Schilder van hun Stadt: Welcken altijt, wanneer hun Prince wort vercoren, oft den Doge, is gehouden zijn Conterfeytsel te maken, voor den prijs van acht Croonen: welck Conterfeytsel wort tot gedachtnis gestelt openbaer in't Paleys van S. Marco. Ontrent A^o. 1514. heeft Tiziano voor den Hertogh Alfonso van Ferrara, in een Camer voldaen eenigh dingen van Ioan Bellino, alwaer hem Tiziano socht bekent te maken, en maecte twee Historien die daer ontbraken: in d'eene een Riviere met rooden wijn, waer by eenighe Sangers en Speellieden waren half droncken, soo Mannen als Vrouwen: oock een slapende naeckte Vrouw, die schijnt te leven, met noch ander figueren: hier schreef hy zijnen naem. In d'ander zijn veel Liefdekens, schoon kinderkens, van verscheyden actituden, die den Hertogh seer wel bevielen: Onder ander isser een seer schoon, het welcke vischt in een claer Riviere, in welcke is een basement, waer op is staende t'Beeldt van Venus, daer by de Gratie, en de Schoonheyt, alle seer schoon Beelden, gewrocht met ongelooflijcke neersticheyt. Noch maeckte hy daer een half Beeldt met een Christi tronie, en een Ioodsche Boeren tronie, die Christo toont de munt van Caesar. Dese dinghen (nae t'ghetuyghenis van onse Constenaren) zijn de beste, die van Tiziano oyt ghedaen zijn, en zijn oock ghewis bysonderlijck: Des wert hy wel en heerlijck gheloont van den Hertogh, den welcken hy conterfeytte, met eenen arem liggende op een groot stuck gheschut: desgelijcx conterfeytte hy de Sigra Laura, welcke daer nae de Hertoginne werdt, en is een verwonderlijck fraey werck. En gewis, de gaven in den Constenaers zijn van grooten vermogen, wanneerse door de miltheyt der Princen ghweckt, en verheven werden. In desen tijdt hadde Tiziano vriendtschap met den vermaerden Poeet Ariosto, die hem celebreerde in zijnen Orlando furioso, segghende:

Hier nae te Venetien ghecomen, maeckte hy op eenen doeck van Olyverwe eenen naeckten Herder, daer een Vrouw hem pijpen toelangt om te spelen, met een seer schoon Landtschap: dit stuck is nu tot Faensen. Hy maeckte noch in de Kercke der Fremineurs, geheeten Ca grande, t'hoogh Altaer-tafel, een Marien Hemelvaert: maer op doeck ghedaen, en qualijck bewaert wesende, sietmer weynich bescheyts van. In de selve Kerck in een Capelle, een Tafel met een Mary-beelt, en noch eenige Sancten en Conterfeytsels. In't Kercxken van S. Niclaes in't selve Convent, maeckte hy in een Tafel S. Niclaes, S. Franciscus, S. Catherine, en S. Bastiaen, een naeckt beeldt, ghedaen nae t'leven, sonder datmen siet, datter met eenige Const is ghesocht de schoonheyt in corpus oft beenen, dan recht henen ghevolght het enckel leven, soo eygentlijck en natuerlijck vleeschachtich is het ghedaen, is niet teghenstaende voor seer schoon werck ghehouden: soo is oock de Marybeeldt met haer kindt, die van d'ander beelden wordt aengesien. Dit werck worde van Tiziano op een houten plaet gheteyckent, van anderen ghesneden, en in Druck uytgegheven. Hy maeckte voor de Kerck van S. Rochus hier nae eenen Cruys dragenden Christus, met eenen Iode, die hem met een coorde aen den hals ghebonden voort treckt, welck vele voor Giorgione werck hebben gehouden, en is nu ter tijdt de meeste devotie van Venetien: en hier toe zijn meer gouden Croonen aelmossen gegheven, dan Giorgine en Tiziano oyt binnen hun leven met schilderen hebben ghewonnen. Hy maeckte voor de Kerck van Sta. Maria maggiore, eenen Ioannes in de Woestijn, en eenen Enghel, seer levendich, met een fraey Landtschap. Noch maeckte hy nae t'leven eenige Conterfeytsels: onder dese, Franciscum Coning van Vranckrijck, doe hy uyt Italien weder nae Vranckrijck reysde. Noch verscheyden Conterfeytsels van de Dogi, in't Raedthuys, gelijck hy gehouden was te doen, als gheseyt is. Noch een Tafel, in de Kerck van S. Ioan en Paulo, van S. Pieter Martelaer, die meerder als t'leven, in een bosschagie, van eenen Soldaet is ghewont in't hooft, in welcks tronie men siet t'verschricken van der doot: oock sietmen eenen anderen Monick seer bevreest ontvluchten. In de locht comen twee naeckte Engelen met eenen blixem, welcken al t'werck zijnen dagh gheeft, en al t'Landtschap, welck seer schoon is. Dit werck is ghehouden t'alderbeste en volcomenste, dat oyt Tiziano ghedaen heeft. Hier nae, in de groote Sale van den Rade, maeckte hy een groote Historie van een bataillie, en een Furie der Soldaten vechtende, t'wijlen uyt den Hemel eenen grooten slachreghen valt: welck alles nae t'leven ghedaen, wort ghehouden t'beste dat in de Sale is. Daer is noch van hem eenen Cleophas, en Lucas, waer Christus mede ter tafel sit, een schoon werck, en is te sien in de gulden sale, voor de sale van den Rade. Oock in de Schole van de Caritate is een stuck van hem, daer Maria opclimt de trappen, daer veelderley Conterfeytsels zijn: Oock in de Schole van S. Fantino, eenen S. Ieronimus in penitentie, die met de Kerck verbrande, was van den Constenaers seer gepresen. A^o. 1530. conterfeytte hy tot Bolognen den Keyser Carolum al gewapent, Ga naar voetnoot* waer van hem den Keyser gaf duysent Croonen: van welcke hy vijf hondert most gheven eenen Beeldtsnijder van Lombardijen, die soo veel hadde aen Tiziano vercreghen, dat hy de palet en de verwe droegh, en raeckte soo by den Keyser, dien hy, t'wijlen Tiziano schilderde, bootseerde van wasch in een rondt doosken, t'welck den Keyser eyndtlijck werdt te sien, en dedet hem in't

groot maken van Marber, en te Genua brenghen, daer hy noch dry hondert Croonen creegh. Tiziano te Venetien, vondt veel Edelluyden, die Pordenon jonstigh wesende, seer zijn werck presen, aen den solder van der sale van Pregai, en hadden hem besteedt tot S. Ian Alemossenier een Tafel te maken, om trotsen Tiziano, die daer te vooren desen Sanct in Bisschops cleeren hadde gheschildert ter selver plaetsen: maer met allen vlijt mocht Pordenon Tiziano werck niet op veel nae achterhalen. Tiziano hadde voor de Kercke van S. Marie van d'Engelen te Murano een Boodtschap ghemaeckt: Maer soo diese hem besteedt hadden, geen vijf hondert Croonen wouden geven, die hy eyschte, schickte hy dees Tafel, by raedt van Pieter Aretino, te schenck aen den Keyser, Ga naar voetnoot* die hem soo behaeghde, dat hy Tiziano schonck twee duysent Croonen: Dees Boodtschap (acht ick) ist, die in Print comt, daer d'Enghelen boven de Plus oultre Colomnen houden. Den Keyser uyt Hongerien gecomen te Bolognen, om met Paus Clement te spreken, wort weder Tiziano ontboden, die hem weder conterfeytte, oock den Cardinael Hipolito de Medici, in Hongersche cleedinghe, en noch andersins in de wapen staende. Noch onder ander conterfeytte hy Pieter Aretino, die hem bracht te Mantua, en in vriendtschap by den Hertogh, dien hy met zijn Broeder den Cardinael conterfeytte. Maeckte hem oock twaelf Roomsche Keysers, halve Beelden, seer wel ghedaen. En onder elck maeckte Iulio Romano een Historie van hun daden. Tot Cador zijn Vaderlandt, maeckte hy oock een Tafel van een Mary-beeldt, en S. Tiziano Bisschop, en hem selven knielende, nae t'leven gedaen. Tot Ferraren conterfeytte hy den Paus Paulum de derde, dat een schoon werck was: en maeckter noch een voor Cardinael S. Fiore, die hem beyde wel betaelt worden van den Paus. Seer op desen tijdt conterfeytte hy den Hertogh van Vrbijn Francesco Maria, dat een treffelijck goet werck was: Des Pieter Aretino Poeet, hem vereerde in een Sonnet, beginnende aldus:

In't Cabinet, oft Const-camer, van desen Hertogh, zijn noch van Tiziano twee Vrouwen tronien, seer lieflijck, en een jonghe Venus met bloemen en dunne doecklakens om, seer wel voldaen: oock een half Beeldt van Maria Magdalene, met hanghende verdeelde hayr, dat een besonder werck is: daer veel meer Conterfeytsels zijn, oock des grooten Turcks Solimani, al van Tiziano. Tot de Monicken van S. Spirito, is oock van hem een Tafel van eenen Pinxterdagh. Tot Bresse is van hem een Tafel met seven percken. In den Dom van Veronen noch een Tafel van Marien Hemelvaert, t'welck t'best is, dat van alle Moderne in die Stadt is. Hy maeckte hier nae verscheyden Conterfeytselen ten voeten uyt. In S. Spirito tot Venetien zijn noch van Tiziano drie Historien met beelden van onder op: t'een Abrahams offerhande: tweede, daer David Goliath onthooft: het derde, Cain en Abel. Op den selven tijdt conterfeytte hy hem selven, om zijn kinderen tot een gedachtenis te laten. A^o. 1546. van Cardinael Farnese ontboden, quam hy te Room, en ghelogeert in Belvideer, conterfeytte hy den Paus Paulus ten voeten uyt: oock Farnese, en Hertogh Octavio: alles tot een groot wel bevallen deser Princen. Noch maecte hy een Christi beeldt, als een Ecce Homo, om den Paus te vereeren: doch soo wel niet ghedaen, als de Conterfeytsels. Michel Agnolo met Vasari besocht heb-

bende Tiziano in Belvideer, hadden ghesien van hem ghedaen een naeckte Danae, in den schoot van Iuppiter, in goudt verandert: en weder keerende Michel Agnolo, prees zijn werck, en maniere van zijn coloreren seer: maer seyde, dat het schade was, dat de Veneetsche Schilders in hun begin niet wel en leerden teyckenen, en gheen beter studie en hebben: want soo desen Man gheholpen waer met de Teycken-const, ghelijck hy is van der Natuer, en bysonder met t'leven te volgen, men soude niet mogen meer, noch beter doen: want hy eenen grooten gheest, en een seer levende, en aerdige handelinge heeft. Dits oock in der daet alsoo: want die gheen teyckeninge ghenoech, en niet ghepractiseert Ga naar voetnoot* en heeft nae fraeye Antijcke, en Moderne dinghen, die en can door hervarentheyt, uyt zijn selven niet volcomens doen, noch te hulpe comen, oft toegheven de dinghen, die men nae t'leven doet: op datse de deelen, die somtijts in de natuere onperfect bevonden worden, met t'verstandt der Consten mochten behoorlijcke gracien toelanghen. Tiziano hadde te Room veel groote gheschencken, en voor Pomponio zijnen soon een Beneficie met een goede Rente. Sijn ander soon gheheeten Horazio, geconterfeyt hebbende Batista Ceciliano, aerdich Violon-speelder, dat seer wel ghedaen was, met noch eenige ander Conterfeytselen, van Room vertreckende, quam tot Florencen, daer hy van de fraey dinghen (ghelijck te Room) hem seer verwonderde. Tiziano tot Venetien gecomen, maecte voor den Marquijs del Vasto een stuck, daer hy zijn Soldaten aenspreeckt, en verscheyden Conterfeytsels. Hy maeckte noch verscheyden dinghen in S. Maria Nuova, en in ander Kercken: maer dese zijn dinghen en gheleken de eerste niet. Veel Conterfeytsels dede hy, te lang te verhalen: Verscheyden reysen den Keyser Carolus, en eyndlijck in't Hof, doe hy heel oudt was: want van eersten af behaeghde den Keyser soo de maniere van Tiziano, dat hy van geen ander Schilder als van hem gheconterfeyt en wilde wesen, ghelijck als den grooten Alexander, daer toe oock zijnen Apelles hadde vercoren. T'elcke reyse dat Tiziano den Keyser conterfeytte, hadde hy duysent Ga naar voetnoot* gouden Croonen, en was van zijn Majesteyt Ridder ghemaeckt, met een incomst van twee hondert Croonen van de Camer van Napels. Als hy oock s'Keysers soon Philippum den Coningh van Spaengien conterfeytte, hadde hy van hem oock twee hondert Croonen s'Iaers. T'waer niet als tijtverlies, te willen verhalen alle de Conterfeytsels, die Tiziano ghedaen heeft: want daer en is nauw eenigh Prins, Princesse, oft yemandt groots gheweest, die hy niet en heeft gheconterfeyt. Hy heeft by ordinantie van Keyser Carolus, te Venetien ghedaen een groote Tafel van een Dryvuldicheyt, welcke namaels (soo ick acht) quam in Print. Hy maeckte voor Vrouw Maria eenen Prometeus, aen den bergh Caucasus, van den Arendt ghepickt wesende: Oock eenen Siciphus in de Helle, met den steen, Titius verscheurt van Gieren, en Tantalus, alle van Oly op doecken, soo groot als t'leven. Hy maeckte oock Venus, en Adonis, daer Venus onmachtich schijnt, om dat den Iongheling met een deel Honden om hem, schijnt te vertrecken. Dit was alles seer treffelijck, en aerdich ghedaen. Oock een Andromeda, met den Verlosser Perseus, een schilderije die niet vrolijcker en mocht wesen: Ghelijck oock was Diana, daer Acteon in den Hert verandert. Hy maeckte oock Europam, met den Stier in de Zee. Dese schilderijen zijn by den Coningh van Spaengien. Niet onvoeghlijck sal wesen te verhalen, dat Tiziano in zijn jonckheyt een ander handelinge hadde, soo

als in zijnen ouderdom: want eerst maeckte hy zijn dingen heel net, datment Ga naar voetnoot* soo geern van by als van verre sagh: en ten lesten wrocht hy zijn dinghen met cloecke pinceel-streken henen, en ghevleckt, soo dat het van by geen perfectie, maer van verre te sien, goeden welstandt hadde. En dit is oorsaeck gheweest, dat vele, die dit hebben willen volghen, willende hun bewijsen te hebben veerdighe handelinge, hebben gemaeckt dingen, die plomp, en onbequaem te sien waren. En dit comt daer by, dat vele meenen, dat dese dinghen van Tiziano ghedaen zijn sonder arbeydt, maer sy dolen, en bedrieghen hun selven: want men siet mercklijck, datse dordaen, en weder herdaen zijn, soo veel reysen, dat men daer arbeydt genoech in siet. So dat dese maniere van doen verstandich, welstandich, en uytnemende is: want het de Schilderije een levendicheyt gheeft, wesende ghedaen met groote Const, den arbeydt verbergende. Tiziano maeckte ten lesten een dry Coningen, met veel Beelden ontrent een elle lang, dat een seer vroylijck werck was. Ghelijck oock was een ander, dat hy hier nae copieerde. Noch een bespottinghe Christi, is seer schoon gheweest, dat te Milanen werdt gestelt in de Kerck van S. Maria della gratia. Hy maeckte voor de Coninginne van Portegael een gheesselinghe, een weynich minder als t'leven, dat seer goet werck was. Een Crucifix, met beneden Maria en S. Ian, en S. Dominicus, dede hy, dat welck ghedaen was op de verhaelde maniere, also ghevleckt, seer schoon wesende: dit staet tot Ancona, tot S. Dominicus. Noch is van hem d'Historie van S. Laurens, daer hy in't vercorten op den rooster light op t'vyer, met die t'vyer stoken, en meer figueren: dit staet in de Kerck, ghenaemt de Crucicchieri, tot Venetien: en ick acht, dat dit van Cornelis Cort, den seer constighen Plaetsnijder, ghesneden is: want dit is op den nacht ghemaeckt: Het heeft dry lichten, een van t'vyer, en elcke sijde een Fackel gheeft oock wedersijds dagh. Boven dit comt van boven eenen blixem, den wolcken doorclievende, die t'licht van t'vyer in claerheyt overtreft: En noch in de ghebouwen hebben eenige oock lichten, en lanteernen van verre in't verschieten. Summa, het is alles met grooter Const, en goet oordeel ghedaen. Noch is van hem seer levendich ghedaen eenen S. Niclaes, in eenen steenen stoel, met een Enghel die zijnen Mijter houdt: dit staet in de Kerck van S. Sebastiaen. Hy maeckte noch een Magdalene, een half beeldt tot de halve dgyen, met hangende hayr, haer op de schouderen en op de borsten vallende, en heeft d'oogen nae den Hemel, die root van weenen zijn, als uyt berouw van zonden, en verweckt wiese siet, doch al is sy seer schoon, niet tot wellust, maer tot medelijden oft leetwesen. Dit stuck was ghemaeckt om nae Spaengien te schicken: doch werdt tot Venetien van een Liefhebber gecocht hondert Croonen, en Tiziano maecte een ander, dat gesonden worde, en niet min schoon en was als d'ander. Eenen grooten hoop Conterfeytsels heeft hy noch gedaen, van Mannen, Vrouwen, en schoon jonge Dochters, seer uytnemende, maer te lang om tellen. Noch maeckte hy een Egyptsche vlucht, daer Maria van den Esel ghedaelt op eenen steen is gheseten, hebbende by haer Ioseph, en S. Ian, die Christo eenighe bloemen toelangt, die een Enghel van eenen boom ghehaelt heeft, uyt eenen bosch vol ghedierten, daer van verren den Esel weydet: dees Schilderije is nu ter tijdt tot Padoa. Tiziano sondt noch aen den Coning van Spaengien een stuck van seven ellen lang, wesende een Avontmael, dat uytnemende en ongemeen schoon was. Veel meer dingen heeft desen grooten Meester ghedaen, die om

de cortheyt versweghen zijn. Eyndlijck zijn in zijnen ouderdom veel dinghen onvolmaeckt ghebleven, als een Magdalene by Christum in eens Hoveniers ghedaente, groot als t'leven: oock van de selve grootte een Graflegginghe: noch een Marybeeldt onvoldaen: Maer dese dinghen, met noch zijn voldaen Conterfeytsel, waren de beste die in zijn huys waren, A^o. 1556. doe hy oudt was. Tiziano was van teer ghesonde natuere, en soo geluckich, als yemandt zijns gelijcke oyt is gheweest, noyt van den Hemel anders als jonst en voorspoedt hebbende. T'zijnen huyse hebben verkeert en ghecomen alle Princen, gheleerde en vermaerde Mannen, die Venetien oyt hebben comen besoecken, om zijn Const, en edel soete manier van omgangh. Hy overtrof binnen Venetien seer ghemacklijck alle Schilders, die hem wilden trotsen: Maer hy, die Ga naar voetnoot* overvloedich genoech in zijnen tijdt gewonnen hadde, soude wel hebben ghedaen, in zijnen lesten ouderdom te hebben gherust, oft om tijtverdrijf maer ghewrocht te hebben: want sulcke leste zijn wercken verminderden zijn vermaertheyt oft gherucht. Hy was t'zijnen 86. Iaer noch ghevonden met den pinneelen in de handt, en sitten werckende. Hy is ghestorven A^o. 1576. doe te Venetien de groote sterfte was, zijns ouderdoms 96. Iaren.