Het schilder-boeck

Het leven van Ioan Francisco Rustici, Schilder, Beeldtsnijder, en Bouwmeester.

Het is veel tijt oock velen geschiet, onder die der Schilderconsten volcomenheyt ghesocht hebben, dat sy door te seer trachten nae vroech gewin van groot en loon oft ghelt, Const en ghelt t'samen hebben moeten missen: En dat de ghene, die altijt alleen vierich zijn gheweest nae eere, hebben de Const, winninghe, eere, en glorie vercreghen, behoudens datse van goeden gheest zijn gheweest, ghelijck alst gheschiet is met Ioan Francisco Rustici. Hy was een edel Borgher van Florencen, en bestelt te leeren by Andreas del Verocchio, daer Lionardo da Vinci oock by was, in welckes dinghen Ioan Francisco groot behaghen hebbende, en Verocchio nae Venetien treckende, hiel hy hem by Lionardo, hem dienende met aller vlijt en liefde, want desen wist bescheyt van perspectiven, in Marmor wercken, en van Coper te gieten. Lionardo kennende des jonghen goeden aerdt, en hem siende verduldigh in de swaerste dinghen der Consten, creegh ooc tot hem seer groote liefde, niet anders doende, dan dat Ioan Francisco lief was. Ioan Francisco leerde van Lionardo veel dingen, besonder Peerden, daer hy groote ghenuecht in hadde, en maeckter van wasch, aerde, en op alderley maniere, oock seer aerdich, en constich gheteyckent: en hoewel zijn besonderst wit was t'Beeldthouwen, so schilderde hy, en handelde redelijck wel de verwen. Veel tijt had hy in den mont, datmen eerst most peynsen Ga naar voetnoot* dan zijn schetsen oft schrabbelingen maken, en daer naer zijn teyckeningen, en dese ghedaen hebbende, latense onghesien ligghen, weken en maenden, daer naer de beste uytkiesen en in't werck leggen. Hy maeckte tot de blijde Incomst van Paus Leo te Florencen, eenige ronde beelden, die den Cardinael van Medici soo bevielen, dat hy hem dede maken op een Fonteyn eenen Mercurius van Coper, ontrent een elle hoogh, staende naeckt op eenen cloot, doende een actie of hy wilde vlieghen, in zijn een handt hebbende eenen Vijfwouter oft Schoenlapper, van dunne coperen plaetkens ghemaeckt, den welcken draeyde, gheraeckt wesende van het water dat t'Beeldt door een been, en door t'lichaem uyt den mondt quam springen, dit Beeldt voor cleen dinghen worde seer ghepresen. Hier nae maeckte hy een Model, om eenen David te gieten, van Coper, die noyt gegoten wert, en t'Model dat uytnemende was, gingh verloren, dat groote schade was, en daer het soude hebben ghestaen, wert ghestelt den Marmoren Orpheus van Bandinello. Hy maeckte en goot van Coper een ronde van half rondt, een Boodtschap Mariae, met een schoon perspective, seer aerdich en net ghegoten: dese wert ghesonden aen den Coningh van Spaengien. nae noch eenigh werck, goot hy van Coper dry Beelden, elck vier ellen langh, te weten, eenen predickenden S. Ian Baptist, tusschen eenen Levijt en Phariseus, om te staen op t'portael van S. Ians Kerck te Florencen: dit was een uytnemende werck, en t'best dat binnen den Modernen tijt was gegoten: de naeck-

ten, aermen, beenen, en ander dinghen wel verstaen, oock seer goede actien doende, bysonder den Phariseus, die de rechter handt in den baert heeft, met een prachtich statich wesen te rugghe tredende, schijnt verwondert van de woorden Ioannis: van dit werck werdt Ioan Francisco seer qualijcken gheloont. Hier nae begaf hem Ioan Francisco tot d'Alchemie, en oock weder tot schilderen, en maeckte in een Tafereel, dry ellen langh, en twee hoogh, de bekeeringhe Pauli van olyverwe, vol verscheyden Peerden, en Soldaten, Ga naar voetnoot* doende veelderley actien. Noch schilderde hy op een minder Tafereel, een Iacht van verscheyden Dieren, dat seer cluchtich was. Ioan Francisco was een seer vriendlijck Man, en seer goet den Armen, nimmer latende yemandt van hem gaen onghetroost: Dan hiel t'ghelt dat hy hadde in eenen korf, t'zy weynich oft veel, en gaf het nae zijn macht elcken wie het begheerde: soo dat een arm Mensch, die ghewoon was van hem aelmos te hebben, hem siende altijt gaen uyt desen korf ghelt langhen, seyde tot hem selven, niet denckende van yemant te wesen ghehoort: Ay Godt, had ick te huys het ghene dat in dien korf is, ick soude doch mijn saken mogen redden. Ioan Francisco dit hoorende, hem scherp besiende, seyde: comt hier, ick sal u te vreden stellen: en gietende al t'gelt uyt den korf, in een slip van zijn Cap oft Mantel, seyde: gaet dat u God beware: schickende stracx om ander ghelt, aen een zijn vriendt, die zijn Renten ontfingh, en ander zijn goederen waernam, den welcken hy had gheordineert alle weke so een somme te gheven tot zijn huyshouden, en lietet soo onghesloten ligghen, en yeder nemen tot behoef van t'huys. Noyt vondtmen ghenuechlijcker, noch bootsigher Mensch als hy, noch die meer sin in beesten hadde. Hy had een ijser Vercken oft Egel so tam gemaeckt, dat het onder Tafel liep als eenen Hondt, en hurtende yemants been, dedet wel stracx na hem halen. Hy had eenen Arent, oock een raef, die soo eyghentlijcken verscheyden dinghen sprack, dat het een Mensch gheleeck te wesen. Hy onderwon hem oock (soomen seght) de dinghen der Negromancie, makende daer door somtijt zijn knechten, en ghemeensaem vrienden verschrickt, en leefde aldus sonder sorgh. Hy hadde laten metselen ghelijck eenen viercanten grooten Back, waer in hy hiel veelderley aerdt van slanghen, die daer niet uyt en mochten: hier nam hy groote ghenuecht, bysonder des Somers, de sotte bootsen die sy bedreven, en hen felheyt te sien. Daer was Ga naar voetnoot* doe ter tijt binnen Florencen een Gildt, oft gheselschap, geheeten van de Pan, daer Ioan Francisco een onder was, en mosten wesen een getal van twaelven, en dit waren meest Schilders, als Andreas del Sarto, en meer ander. Elck van dees twaelf mochter vier mede brenghen tot een Avondtmael, en tijtverdrijf, dat sy te seker tijden hielden. En alsoo sy by beurten Heere waren, mosten altijt yet nieuws versieren, om een vreemt nieu ghenuechlijck gastmael aen te richten, en elck bracht een besonder present, om ten besten te geven: en wanneer twee yet ghelijcx brachten, die mosten boete gheven. Doe Ioan Francisco zijn beurte Heer was, hadde hy toeghemaeckt een groote Pan van Lijnwaet, en gheschildert, welcke voor Tafel diende, soo dat sy hier altemael in saten: den Ga naar voetnoot* steert van de Pan was ghemaeckt als eenen Candelaer om hoogh, dat elck den ander in d'Aensicht con sien. Sy dus al in't rondt gheseten wesende, quam midden uyt dees Pan op rijsen eenen Boom met veel tacken, daer voor yeder twee een Schotel oft gherichte van spijse op was: dese Schotelen af genomen, daelde den Boom beneden, daer seer constich op Instrumenten wierdt ghe-

speelt: corts daer naer steegh den Boom op met het tweede, en daer nae met het derde ghericht, en alsoo voort: ondertusschen wierden costlijcke lieflijcke wijnen geschoncken: Dees inventie wiert van den Mannen van het Gilt seer gepresen. Dees reyse was Ioan Francisci present, eenen Ketel van Pasteydeegh, waer in Iason den Vader om te verjonghen dopende was: welcke twee figueren waren twee ghesoden Capoenen, die gheheel van leden gheleken Menschen, toeghemaeckt wesende met alle dingh dat goet was om te eten. Andreas del Sarto presenteerde eenen Tempel, gelijck die van S. Ian te Florencen, met acht canten: doch staende op Colomnen. Het fundament was een seer groote schotel gelée, te weten, van gestorkelde sode ghemaeckt, van verscheyden verwen Ga naar voetnoot* van Musaick, seer lieflijck om eten: de pijlaers van porphyr schijnende, waren worsten: de basen, en capiteelen, parmesaenschen kaes: de cornitesen, van gebacken suyker: het Choor-gestoelt van marsepeyn: den lessenaer, van cout Calfvleesch: den sanghboeck, eenen cost van dunne deegh: de noten en de letters, waren pepergranen: de sanghers, waren ghebraden Lijsters, staende met de becken open, en hadden oversloppen van dunne Verckens liese: achter dese stonden voor Basconters, twee groote gebraden Duyve-jongen: vooren stonden ses Vlasvincken, tot den bovensangh. Eenen Spillo geheeten, presenteerde eenen Ketelaer, ghemaeckt van een groote Gans, hebbende by hem alderley reetschap, om de Pan te vermaken alst noot waer. Eenen Domenicus Puligo presenteerde een Braetvercken, daer hy van hadde gemaeckt een spinnende Meyssen, die een broedt kieckens bewaerde, en de Pan waer te nemen hadde. Een ander hadde tot behoef van de Pan gemaeckt eenen aenbeelt, van een Verckens hooft, en ander vetticheyt. Noch hadden sy een Gildt van de Ga naar voetnoot* Truffel, die hadde haer begin in eenen hof, daer een Avontmael was ghehouden, met spel en alle ghenuechte, en aten onder ander versche roomkaeskens: en also eenen gaepte, dat hem van een ander wat soude ingesteken worden, had yemandt een truffel, die den Metselaer daer had ghelaten, en op dees truffel wat beslaghen kalck hebbende, in plaets van roomkaes, wierp hem dit in den mondt, des werdt van t'gheselschap seer ghelachen, en gheroepen, de Truffel, de Truffel. Hier uyt ontstondt het Gildt van de Truffel, van vierentwintich Persoonen, twaelf meerder, en twaelf minder geheeten, hadden voor hun teycken de Truffel, en voor hun patroon S. Andreas. Dit Gildt dewijl het niet en belangde als goet chier maken, spel, en vrolijckheyt, nam metter tijdt soo toe, datter groote Heeren als van Medici, en ander hun onder begaven: Dese waren ghehouden alst hun feest was t'overcomen, daer sy van hun Heere bescheyden waren te avontmalen, in verscheyden ghedaenten van cleedinghen, daer elck yet vreemdts te versieren hadde: want wanneer twee eenderley cleedt hadden, mosten de boet gheven: dus was het te verwonderen, wat aerdige, schoon, en seltsaem cleederen sy te weghe brachten: oock wert yeder ter Tafel ghestelt, nae dat hy cleederen aen hadde, heerlijck, oft slecht, in hooghe, oft leeghe plaetse, Een reys onder ander, door bevel van den Heere van t'Gildt, quamen sy in Metsers cleeren, met Truffel en Hamer in den riem, en d'Opperknechten Ga naar voetnoot* met hun reetschap. Ter plaetse des Avontmaels ghecomen wesende, den Heere van t'Gildt wees hun op een Tafel eenen grondt van een Paleys betrocken, dat sy te bouwen hadden: d'Opperknechten brochten stracx stoffe om te wercken, te weten, leckeren cost van dunne deegh, datmen daer noemt

Lasagna, in hun backen, in plaets van kalck: oock verschen kaes en room herghesoden, dat sy heeten Ricotta, wel bestroyt, en vermengt met suycker, gheraspten kaes, en specerije, in plaetse van kalck: en in plaets van savel oft zant, confijtturen, suyckerbroot, en tansien oft struyven: de behouwen steenen, backsteenen en plaveysteenen, die men bracht in de backen, korven, en anders, waren schoon witte broot, koecken, taerten, en derghelijcken cost, om te funderen. Onder ander werdter gebracht eenen grontsteen, welcken den Meesters docht van den Steenhouwers qualijck ghewrocht te wesen, des sy hem te midden door cloven, en vonden hem vol ghebraden Lijsters, leverbuelinghen, en ander spijse, welcke van den Opperknechten hun voorgheleyt, sy t'samen op bancten. Dese quamen noch aen met een grotoe Colomne, die sy opbroken, en was binnen ghevult met ghesoden Calver penssen, ghesoden Calfvlees, Capoenen, en anderen cost, atent, soo sy oock deden de base, die parmesaensche kaes was, als oock het Capiteel, wonderlijck fraey ghemaeckt, van ghebraden Capoenen, Calfvlees en tonghen. Ten lesten wert aenghevoert op eenen waghen een uytnemende constighe Architrave, met haer frijss en cornice, met so veel verscheyden goede spijsen toeghemaeckt, dat het te lang soude vallen alles te verhalen. Eyndlingh alst tijt te scheyden was, quam nae eenighe donderslaghen eenen reghen, alsoo sy dat hadden bestelt en toeghemaeckt, dat sy uyt het werck mosten scheyden, en so trock yeder nae huys. Een andermael doe eenen Matteo da Panzona Heer was van dit Gildt, wert t'Avontmael aldus bestelt, en toeghemaeckt: die van t'Gildt en t'gheselschap ter plaetsen gecomen, en sittende by hun Heer, is by hun ghecomen Ceres, soeckende haer dochter Proserpina, die van Plutone was ontschaeckt, en badt, dat sy haer wilden volgen, en geselschap houden in de Helle. T'gheselschap, nae veel woordt en wederwoordt, heeft haer ghevolght: en comende in een Camer daer weynich licht was, sagen in plaets van een deur, een groote mondt van een Serpent, welcks hooft den heelen vack muers besloegh. Hier, nae dat Cerberus ghevast hadde, vraeghde Ceres, of haer verloren dochter daer niet en was binnen. En als van binnen was geantwoort Ia, maer Pluto weygerdese weder te geven: dan badt de Moeder en al t'geselschap ter Bruyloft, die hy bereydt Ga naar voetnoot* maeckte. Dit bewillight wesende, ontsloot den mondt des Serpents, daer sy by deelen door de tanden henen gingen, sloot, en opende weder, tot sy al in waren, en quamen eyndlingh in een Camer die rondt was, alwaer in't midden alleen een cleen lichtken was, dat sy qualijcken malcander conden sien: Hier waren sy van eenen leelijcken droes met een gaffel doen sitten ter tafelen, met swart bedeckt. Doe geboodt Pluto, datmen ter eeren zijnder Bruyloft soude laten berusten de Helsche pijnen oft tormenten. Hier wierden in't hooft van eenen Walvisch lichtkens ontsteken, doe werdt men te sien door verscheyden gaten gheschildert de tormenten der Hellen, ghelijck die van den Poeet Dante zijn beschreven. De gherechten van dit helsch Avondtmael, waren al grouwsaem dieren in't aensien: maer van binnen warent verscheyden lecker spijsen. Hier was den voorsz. droes Hofmeester, in't opstellen der spijsen: en eenen zijn gheselle schonck uyt een lelijcke Slanghe, wesende van binnen eenen glasen horen, uytnemende goede Wijnen. Dees gherechten wech ghenomen, ghelatende of t'mael ten eynden was, brachten voor fruyt over al niet als enckel dootsbeenderen, welcke al van suycker waren. Doe seyde Pluto, dat hy met de

Bruydt te bedde wilde, en datmen de verdoemde soude aenvanghen te pijnigen. Stracx met eenen windt werden al de lichten uytegdaen, en men hoorde uytnemende veel schricklijck huylen en gheroeps: Ondertusschen werdt dit droeflijck bancket wech ghenomen. En doe de lichten quamen, saghmen daer in plaetse van dien een seer rijcklijck en Coninghlijck Avondtmael toeghestelt en bereydt. Ten eynden van dit quam een Schip, brengende alderley costlijcke confijtturen voor Coopmanschap. De Schippers ghelatende Coopmanschap te laden, brachten allenskens alle de Mannen van t'Gildt op een boven Camer, alwaer was toegemaeckt een eerlijck schoon Tooneel, daer een seer aerdige Comedie oft clucht werdt gespeelt van Philogenia. Dese ontrent den morgenstondt gheeyndight wesende, trock elck vroylijck nae huys. Veel meer ander verscheyden versieringen van Avontmalen, waren aenghericht van dit Gildt, de welcke alsmense al soude verhalen, mochten doen vergeten te vervolghen het leven van Ioan Francisco Rustici. Het gheschiede A^o. 1528. dat desen Rustico, nae noch eenighe wercken, is ghereyst in Vranckrijck, alwaer hy by den Coningh in groot aensien is ghecomen, die hem een onderhoudt gaf, van vijf hondert gouden Croonen s'Iaers. nae dat hy hier eenighe dingen hadde ghedaen, werdt hem doen maken een Peerdt van coper, tweemael alst leven, waer op den Coningh Franciscus soude hebben gheseten. Hierom heeft hy verscheyden modellen gemaeckt, en met wel bevallen des Conings, heeft te wege gebracht het groot model, en de vorme om in te gieten. Hier toe hadde den Coningh hem gegheven te ghebruycken een schoon groot Paleys: Doch hoe het was oft niet, het werck en was niet gheeyndight, doe den Coningh aflijvigh is geworden. Doe nu Henricus Coningh was, werdt in't begin van zijn regeringhe t'Hof beslach vermindert, en velen hun provisie benomen: dat Rustico doe hem onderhouden most met de huyr van zijn groot Paleys. maer t'quaetste, dat desen goeden Man oudt wesende noch wedervoer, was, dat den Coningh dit Paleys wech gheschoncken heeft aen den Heer Pieter Strozzi, den welcken medelijden hebbende met Rustico, bestelde hem in een goede Abdije: daer hy (gelijck zijn deuchtsaemheyt verdiende) eerlijck onderhouden, en ghedient werdt: alwaer hy oock is overleden, oudt wesende 80. Iaer.