Het schilder-boeck

Het leven van Iulio Romano, Schilder.

Onder veel Const-rijcke discipelen van den gracelijcken Raphael d'Vrbijn, was niemant, die hem in inventie, teyckeninghe, en coloreringe soo nae quam, als Iulius Romanus, en was oock soet van conversatie, en vol van alle goede costuymen: daerom hy van Raphael, ghelijck zijn eyghen soon, bemint en vercoren werdt, en ghebruyckte hem altijt in alle treflijcke wercken: Als in de Logien van Paus Leo de thiende, d'Historien van de scheppinghe van Adam en Eva, en de ghedierten, t'bouwen der Arcke Noe, de vindinghe Mosis van Pharaons Dochter, met een schoon Landtschap. Oock in de Camer van Torre Borgio, daer den brandt van Borgo is, bysonder de basamenten van coperen coleur, en eenige Conterfeytsels, als Pepinus, Carolus magnus, en Godefroot van Buglion, en ander: oock het meeste deel der Historien tot Augustijn Gigi, en eenige stucken van Olyverwe nae Raphaels teyckeninge, aen den Coningh van Vranckrijck ghesonden wesende, dese werden ghestelt in des Conings Capelle tot Fontanableo. Hy leerde van Raphael, die hem minnelijck onderwees, alle de swaerste dinghen, die de Conste belanghen, des hy oock een goet Architect is geworden. nae Raphaels doot was hy zijn Erfgenaem met Ioan Francisco, die t'samen veel begonnen wercken van Raphael voldeden. Hy bouwde en beschilderde voor den Cardinael de Medicis, die namaels Paus Clement de 7^e. werdt, onder den Bergh Mario, een Paleys seer heerlijck en lustigh, nu ghenaemt Vigna di Madama. T'eynden van een Logie maeckte hy eenen Poliphemus op't nat, seer groot, met een groot deel Satyren en kinderen, die om hem spelen: waer van, en van al de reste, Iulius grooten lof behaelde. Doch wel is waer, dat om de doot van Paus Leo, dit werck voor doe bleef berustende. Doe nu vercoren was Paus Adrianus van Wtrecht, waren alle goede Consten in verachtinge, en de Constenaers schier ghestelt om van hongher te vergaen: maer nae zijn doot, Clement den sevensten Paus vercoren wesende, verresen de Consten weder, den Constenaers tot groote hope en

verblijden. Stracx by ordinantie des Paus, voldeden Iulius en Ioan Francisco Ga naar voetnoot* de sale Constantini, alwaer Iulius wel het beste dingen dede, alhoewel zijn dinghen beter in teyckeninge stondt als in schilderije, dat wel meer anderen ghebeurt, dat stracx met een viericheyt meer gheest ghesien wordt in yet, dat in weynich uren wort gheteyckent, als yet dat met vercoelenden yver in langhe maenden wort geschildert. In dese sale zijn veel fraeyicheden van hem te sien, bysonder in de Bataille, te Peerde en te voet, by Ponte molle, alwaer in't verschietende schoon Landtschap is uytgebeeldt den Bergh Mario: Het is de Historie, daer Maxentius den strijdt tegen Constantinus verliest. Hier zijn te sien veelderley fraey actien en actituden van strijdende Soldaten, oock ghewonde en doode, seer natuerlijck gedaen, en over al zijn veel Conterfeytselen nae t'leven. Summa, het is een uytnemende werck: dan het soude beter gratie hebben, en hadde Iulius (gelijck hy gewoon was) soo geen swarte streken in't diepen by gebracht. Doch is dit een groot licht geweest voor ander, die namaels soo eenige strijden hebben gemaeckt: want hier zijn uyt de Colomne van Trajanus en Antoninus ghenomen veel Soldaets cleedingen, wapenen, vendelen, staven, velt-teyckenen, bocken, en ander Krijchs ghereetschappen: onder de Historien zijn oock van coper coleur veel fraeyicheden. Ondertusschen en hier nae dede Iulius noch eenige stucken van Olyverwe voor d'een en d'ander: onder al en boven al schoon een steeninghe van S. Steven, in welcke de steenigers uytnemen van actitude: dese Tafel werdt ghesonden te Genua: Hier in was ooc wonderlijck uytgebeeldt de verduldicheyt in't aenschijn S. Stephani, die op in eenen wel ghecierden Hemel siet. In S. Maria de Anima, is van hem een schoon Tafel in een Capelle, daer in is een Marybeeldt, S. Anna, Ioseph, S. Iacob, S. Ian kindt wesende, oock Marcus Evangelist, die aen zijn voeten heeft eenen Leeuw, die eenen Boeck houdt, liggende met een schoon actie, hebbende op die schouderen cortachtighe vleughelen met vederen en pluymen, die schijnen sacht om aen te roeren, en natuerlijck te wesen. In't verschieten is een ghebouw, rondt loopende als een theatre, met beelden gheciert, seer wel ghedaen. Onder ander isser een spinnende Vrouw, die de ooghen heeft op haer Clockhinne met kieckenen seer levende: En boven de Mary-beeldt zijn eenige kinderen, die een pauwelioen op houden, seer gracelijck om sien. Alleen isser dit, datse te veel met swart gewrocht is, waer mede den meesten arbeydt verborghen blijft. nae noch meer wercken, gescheyden van Ioan Francisco, trock, ghebeden wesende, in dienst van Fredericus Gonzaga, Marquijs van Mantua: Ga naar voetnoot* alwaer ghecomen, wort wel ontfangen, en voorsien met een goede provisie, en een heerlijck ghestoffeert huys, en ander beleeftheyt, als dagelijcksche Tafel, veel ellen Fluweel, en Laken, en een excellent Peerdt, dat hy seer lief en weert hadde. Hy diende den Marquijs in Bouwmeesterschap, makende Paleysen en heerlijcke gebouwen, wonder te wege brengende met backsteenen en stucco, in Colomnen, Capiteelen, en dergelijcke. Hy schilderde hier ooc d'Historie van Psiche, in't hooghste des welfsels, daerse van Cupido, in tegenwoordicheyt aller Goden, wort ghetrouwt: Daer sietmen beelden van onder op, die maer een elle lang wesende, wel dry lang schijnen te wesen, en verheven schijnende, seer bevallijck s'Menschen ghesicht bedriegen. Hier zijn oock vervolgens alle d'ander Historien van Psiche: welcke inventien van Iulio ghecopieert zijn geweest van Baptista Franco Venetiaen, en quamen daer nae uyt in Print, die

wy in onse Nederlanden meenen van Raphael te wesen (acht ick): doch hebben naegelaten eenige dingen, als daer Silenus, onderhouden van Satyren, op een Geyte sittende, daer twee kinderen de elderen suygen, t'wijlen hy by Bacchus is, die aen zijn voeten heeft twee Tygren, en leent met zijnen eenen arem op een schicktafel oft credence, daer op d'een sijde is eenen Kemel, op d'ander eenen Elephant, welcke Credence is half rondt verheven, en bedeckt met festoenen van groenheyt en bloemen, en al vol wijndruyven en bladers: onder dese comen dry rijen van Bekers, Schalen, Coppetassen, en derghelijcke vaten, op verscheyden manieren, en seer versierlijcke inventien, en soo blinckende, datse schijnen van Goudt en Silver te wesen, en bewijsen den constigen gheest van Iulius. D'Historien van Psiche laet ick te vertellen, om datmen den sin siet in Print, als verhaelt is. Elder is tegen een solder gestelt een Historie van Olyverwe, den val van Icarus, daer hy siet het Kreeft teecken, den Sonne wagen met vier Peerden, in't vercorten ghetrocken, daer neffens het Leeuws teecken, daer hem die vleughels versmilten, en schijnt te vallen dootverwich op t'lijf een yeder die hem aensiet: Hier sietmen de vleughelen van hitten branden en roocken, en men schijnt de pennen te hooren craken: In't aensicht van Dedalus sietmen de droefheyt natuerlijck uytghebeeldt. In dese Logie zijn van hem oock de twaelf maenden des Iaers, met al hun actien. In een sale oft stancie, die hy verwelft en wonderlijck liet metselen tot zijn voornemen, schilderde Ga naar voetnoot* hy midden in't verwelfsel Iuppiter in zijnen Throon, op't vercorten van onder op te sien: Daer zijn gemaeckt de Reusen, die den Hemel beclimmen, op welcke Iuppiter den blixem afseyndt. Wat leegher is Iuno, die oock helpt met de winden, die met vreemde tronien ter aerdenwaert blasen. Daer is oock Opis, die haer wendt met haer Leeuwen nae t'gherucht des blixems, ghelijck d'ander Goden en Godinnen oock doen, bysonder Venus by Mars, en Momus, die met open aermen schijnt te vreesen, dat den Hemel vergaen soude, de Gratien en de uren staen oock al bevreest: Summa, alle Godtheden vlieden met hun waghenen. De Mane met Saturnus en Ianus vertrecken nae de claerste wolcken, om verre van die felle furie te wesen. Neptunus desghelijcx, die met zijn Dolphijnen hem soeckt te rusten op den drytandt. Pallas met haer negen Musen, staet oock verbaest en verwondert: Pan heeft in den arem een bevende Nymphe, die hy schijnt te willen verberghen voor desen brandt en blixemen, daer den Hemel vol van is. Apollo sit op zijnen wagen in den Hemel: eenighe uren schijnen willen de Peerden stil houden. Baccus, Silenus, en de Nymphen toonen oock groote vreese. Vulcanus met eenen swaren hamer op de schouder, siet nae Hercules, die van dese sake met Mercurio spreeckt, en hy staet by Pomona en Vertumnus, die oock seer bevreest schijnen: Summa, t'is niet mogelijck te sien oft te bedencken fraeyer versieringe in schilderije. Beneden t'welfsel op de mueren zijn de Reusen, die met berghen gheladen vast opclimmen. Hier light oock Briareus in een doncker speloncke, gelijck met hooghe bergen overvallen. Hier sietmen oock ergen een doorsien, en ververringhe met vluchtighe Reusen, die met blixemen worden ghetreft: Elder zijn Reusen, welcke op t'lijf vallen Tempelen, Colomnen, en stucken van mueren, onder welcke mueren is begrepen den schoorsteen, daer Pluto met zijn mager Peerden ghetrocken, en met de Furien by ghevoeght, zijn vlucht neemt nae het Centrum: en het schijnt als men in de schoorsteen viert, dat de Reusen alsdan oock branden.

Dese Reusen zijn van vreemde en groote statuere: wesende van de blixemen ghetreft, vallen en ligghen op verscheyden versierlijcke actien, d'een gequetst, d'ander doot, met Berghen en Edificien bedeckt: soo dat niemant en dencke, zijn leven met Pinceel verschricklijcker en natuerlijcker dinghen te sien. Wie daer in comt, en siet deuren en vensters crom en dwers loopende, en alle dit gherucht der Reusen, en vluchten der Goden, hy meynt dat het hem al over den hals wil vallen. Het paneersel rondtom op de mueren gheschildert, en eenighe ververrende doorsien, maeckt dat het begrijp der stancien, die maer 15. ellen langh en is, schijnt een groot veldt landts groot te wesen. Dit is al in't Paleys, geheeten del T. Hier in hadde veel dingen nae Iulij Cartoenen gedaen, en seer toegenomen, eenen zijnen discipel, Rinaldo Mantuaen: hadde desen niet jongh gestorven, soude een groot uytmuntende Meester hebben geweest. Het waer langh te vertellen, wat Iulius al geteeckent, ghebout, verbetert, en gheschildert heeft. maer om cort te maken, wort van hem getuyght, dat hy Mantua soo verciert, vernieuwt, en ghebetert heeft, dat hy wel mocht den Vader van dat Rijck wesen geheeten: dat noyt yemandt so radt en overvloedigh van teyckenen en was, noch soo veel gheteyckent heeft, waer van oneyndelijcke veel dingen in Druck zijn ghecomen: dat hy yeghelijck gherieflijck was, wie yet van zijnen raedt in bouwingh oft anders behoefde: en datmen soo haest niet en gaepte om spreken, hy en haddet verstaen en geteyckent, met alle omstandicheden die daer toe dienstigh waren. Hy maeckte hem tot Mantua een schoon Huys, met eenen schoonen ghevel van stucco, en buyten en binnen met schilderije verciert: hebbende oock van den Hertogh veel schoon Antijcke Beelden, en was by den selven soo lief, dat hy sonder Iulio niet mochte leven: oock was Iulius soo versien, dat hy meer als duysent Ducaten s'Iaers hadde. Hy starf A^o. 1546. oudt 54. Iaer. Sijn Graf-schrift is dit: