Het schilder-boeck

T'leven van Francisco Mazzoli, Parmensche Schilder.

T'is ghewislijck minder te belachen als beclagen, dat yemandt van goeden gheeste, bequaem om door deuchtsaem constige oeffeninge te comen tot eere, en gheluckighe voorspoet, wort door valsche meeninge oft latendunckenheyt afgheleydt van t'ghewis tot het onghewis: ghelijck den fabelschen Esopus Hondt, die nae een schaduwe grijpende, zijn ghewonnen goet verloos. Sulcx is gheschiedt den Schilder Francisco Parmesaen, als noch gehoort sal worden. Hy was gheboren te Parma, A^o. 1504. en also hem zijn Vader vroegh ontstarf, bleef hy in hoede van twee zijn Ooms, die Schilders waren. Dese brachten hem in goede onderwijsinge op, en begon in Schole te teyckenen, dat het te verwonderen was. En gelijck hem de Natuere t'Pinceel toelangde, wert hy van zijn Ooms daer op gehouden: oock somtijden afgetrocken, om zijn al te groote neersticheyt, vreesende of zijn complexie daer mede te cort mocht gedaen worden. Doe hy sesthien Iaren hadde, en alree in't teyckenen mirakel gedaen, maeckte hy op een Tafel uyt zijnen geest een Ioannes Doopsel, sulck dat noch yeder hem verwondert, dat het van soo eenen Iongen ghedaen is. Dese Tafel is gestelt tot Parma, in d'Anunziata. Daer nae besocht in't nat te wercken, welck hem bevallende, maeckte tot Parma eenige Capellen. maer doe ten tijde van Paus Leo de thiende, den Krijgh te Parma quam, worde hy wech gheschickt met zijn Cosijn, oock een jongh Schilder in't Hertochdom van Mantua, tot Viandana. Hier maeckte Francisco twee Tafelen van Eyverwe: een daer S. Franciscus de wonden ontfangt, en S. Clara: in d'ander een trouwinghe van S. Catharina, met veel figueren: En niemant die dese daer siet, en gelooft dat het Iongers, maer oude ervaren Meesters werck zy. Tot Parma naer den Krijgh weder gekeert, maeckte noch Tafereelen en Tafelen van Olyverwe, en eenige goede Conterfeytselen, aleer hy noch 19. Iaer oudt

was. Doe werdt hy lustigh te sien Room, hoorende veel van Raphael, en Michel Agnelo, als die socht toe te nemen in zijn aengevangen Const. Sijn Ooms ghedooghden hem geern de reyse, die sy hem nut bekenden te wesen: maer lieten hem wat maken om mede te nemen, om te Room by die Heeren en Schilders eenen ingangh te crijghen. Des maeckte hy drie stucken: Een was een Mary-beeldt, met t'kindeken, dat uyt een Engels schoot langde eenige fruyten: oock een oudt Man, met aermen vol hayr: alles met goet verstandt, en vrolijck van verwe ghedaen. Noch om de vreemdicheyt, en om zijn Const te toonen, liet draeyen een half rondt van hout, even ghelijck van grootten, als eenen ronden Barbiers spieghel, daer hy hem self nae t'leven op conterfeytte, uyt sulcken ronden spieghel, met al dat hy daer in sagh, te weten, de gheheele Camer, gelijck balcken, solder, vensters, en alles vercortede, en verschietende soo crom loopende verloos: daer maeckte hy oock het glinsteren van t'gelas, en hem selven, so natuerlijck en wel staende, dat het ongelooflijck is: want hy een uytnemende schoon tronie hebbende, scheen beter eens Enghels aensicht, als eens Menschen. En ghelijck in den spieghel, al wat naby comt, wonderlijck vergroot, had hy voor aen een groote handt ghemaeckt, seer eygentlijck soo men dat in den spieghel siet. Dit al ghedaen, was het niet alleen van dese twee oude Ooms, maer van een yeder met verwonderen aenghesien. Dese dingen in een casse gedaen, trock een van zijn Ooms met hem te Room: daer worden dese dinghen ghepresenteert aen den Paus Clemens, in teghenwoordicheyt van Francisco en den Oom. Den Paus siende de schilderije, en Franciscus soo jongh wesende, was uytermaten verwondert: soo waren alle die van den Hove. Hier nae, doen zijn Heylicheyt hun veel beleeftheyt ghedaen hadde, beloofde hy Francisco te doen schilderen de Pauslijcke sale, daer Ioan da Vdine alree het welfsel van stucco, en schilderije hadde ghedaen. Francisco hebbende zijn schilderije den Paus gegheven, en hy boven de beloften eenige gheschencken ontfangen, gheprickelt door de eere en lof, die hy hem hoorde gheven, en door de hope des gewins en voordeels, dat hem van sulcken Bisschop mocht geschieden, maeckte hy een schoon Tafereel van een Besnijdinge Christi, van seer schoon inventie: daer in hy dry verscheyden dagen te passe bracht. D'eerste Figueren waren beschenen van t'Aensicht Christi: d'ander van een toortse, daer volck op trappen quamen, brengende gaven tot der Offerhande: ten derden, achter uyt van een dagerade, met een schoon verschietende Landtschap, met veel huysingen. Dit schonck hy, gedaen wesende, oock den Paus, die t'selve altijt in grooter weerden by hem gehouden heeft. Franciscus nu goede gheleghentheyt hebbende om studeren, doorsach vast alle fraeyheyt van Beelden en schilderije, die binnen Room was: maer bysonder had hy in grooter weerden de dinghen van Michael Agnelo, en Raphael Vrbijn: welcken Raphaels gheest (seydemen) was comen bewoonen t'lichaem van Francisco Parmesaen, siende desen jongen geselle uytnemende in de Const, edel van conditien, en gracelijck, gelijck Raphael plach te wesen: welcken desen in alles naevolghde, bysonder niet vergeefs in de Const. Hy maeckte binnen Room veel Tafereelen en Tafelen, oock eenigh Conterfeytsel van eenen Capiteyn van de Guarde, die niet scheen gheschildert, maer daer selfs te staen van vleesch en bloedt. Hy maeckte een Tafel, om in S. Salvator del Lauro, hier in een Mary-beeldt in de Locht, die leest, en heeft een kindt tusschen de beenen: en op d'Aerde eenen

Ioannes, die met een onghemeen schoon actitude knielt op eenen knie, en zijn lijf omdraeyende wijst op Christum. Noch isser beneden S. Ieronimus in penitentie, die in't vercorten light en slaept: welck werck de verstooringhe van Room niet en liet voldoen, die welcke gheschiede (als noch meer gheseyt is) A^o. 1527. Want doe werdt niet alleen de Schilder-const voor eenen tijdt behindert, maer oock veel Constenaers van het leven berooft. maer Francisco heeft door zijn Const te Room meer voordeel gehadt, als Archimedes binnen Syracusa, die by zijn Circkelen doot ter aerden ghebleven is: want Franciscus al zijn sinnen op zijn werck hebbende, liet niet af van schilderen, doe het plunderen Ga naar voetnoot* en t'moorden aengingh, en datmen de Soldaten over al in de huysen hoorde gherucht maken, en alree eenige Duytschen in t'zijne ghecomen hem achter t'lijf stonden, en hem siende schilderen, waren seer verwonderende van soo uytnemende werck: Lieten hem voort gaen, en als van Demetrius gheest ghedreven, hadden desen nieuwen Protogenes in weerden, en in bewaringhe, dat hem van desen fellen Barbaren (die niet schier aen en saghen) niet misdaen en worde, noch ongelijck en geschiede. Wel is waer, dat hy voor een van hun Overste, die Const-liefdigh was, eenighe teyckeningen most maken, soo ghewasschen, als metter Pen. maer soo dese Soldaten elder trecken mosten, en Franciscus soude gaen sien, hoe't met eenige van zijn vrienden was, werdt gevangen van ander, en moste eenige Croonen tot rantsoen gheven. Den Oom hierom bedroeft, en siende voor zijn Neef alle hope afgesneden van leeren, eere, en voordeel, Room verdorven, en den Paus van den Spangiaerts gevangen, nam voor van Room met Francisco weder te reysen nae Parma, also hy dede: maer Francisco bleef noch yet voldoende te Room. Doe Francisco ooc vertreckende quam tot Bolognen, bleef daer wat by zijn kennis en vrienden eenighe maenden. Hier liet hy eenighe van zijn teyckeninghe snijden, onder ander een Onthoofdinge van S. Pieter en Pauwels, in hout, van wit en swart, en eenen grooten Diogenes. Veel ander dinghen hadde hy voor te snijden in Coper, en te drucken, hebbende daerom by hem eenen Antonio da Trento, maer ten mocht hem niet ghebeuren: want hy voor den Adel te Bolognen veel Tafereelen en anders most maken. D'eerste datmen van hem daer sagh, was in de Capelle van Monsignori, eenen grooten S. Rochus, die in allen deelen wel gedaen was, met een schoon gracelijcke tronie, om hoogh ten hemelwaert siende, als Gode danckende: met eenen sagh men, dat hem dat Pest-seer in de dgie smertede. Hier by was eenen Priant half lijf, een wel ghelijckent Conterfeytsel: oock eenen Hondt, en Landtschap, alles seer levende. Doe hy voor verscheyden eenighe dingen had ghedaen, den voornoemden Antonis by hem woonende om te snijden, op eenen morghen, doe Francisco noch te bedde was, nam uyt een kist alle de coper en houte platen, en al de teyckeninghen die hy hadde, en trocker mede henen voor den droes, datmen noyt en hoorde waer hy bleef: Doch de Platen, die hy tot een van zijn kennis in Bolognen gelaten hadde, om misschien namaels te halen, creegh Francisco weder, maer anders niet: Des hy half desperaet, voort voer met wercken, makende een Conterfeytsel van eenighen Graef, daer nae een Mary-beeldt met eenen Christus, in de handt hebbende eenen cloot van de Weerelt. De Mary-beeldt had een gracelijcke tronie, oock het Kindt seer natuerlijck: want hy gewoon was in de Kinder aensichten te maken een seer kinderlijcke levendicheyt, en in eenighe een seker snel

geesticheyt, en snoo boefken-achtich uytsien, gelijck de kinderen somtijts hebben. De Mary-beeldt hadde hy seldtsaem toeghemaeckt, met een cleedt met geelachtighe dunne doeck mouwen, en die ghelijck met goudt ghestriept: boven dat het seer vleeschachtich is van naeckten, soo ist niet moghelijck te sien hayr, dat beter gedaen is. Dit worde Paus Clement te Bolognen geschoncken, en quam voort van d'een handt in d'ander, dat het wel vijftichmael ghecopieert is gheworden. Hy maeckte noch in schilderije en teyckeninge te Bolognen wesende veel aerdicheden. En als den Keyser te Bolognen ghecroont was van Paus Clement de sevenste, Franciscus is dickmael gaen sien den Keyser Ga naar voetnoot* eten, des hy by onthoudt hem conterfeytte van Olyverwe in't groot, daer by makende een Fama, die hem becranste met Lauren, en een Kindt, als eenen jongen Hercules, dat hem de Weerelt, als om regeren, in handen gaf. Dit gedaen, lietet den Paus sien, dien dit wel aenstondt, en sondt het t'samen met Francisco, door een Bisschop te presenteren aen den Keyser: t'welc alsoot zijn Majesteyt wonderlijc wel beviel, begeerde te behouden. maer Francisco van eenen onverstandighen vriendt niet wel beraden, seyde, dat het niet voldaen was, en nam het mede. Dus haddet den Keyser niet, noch Francisco en wasser niet van gheloont, ghelijck hy ontwijslijck grootlijck hadde gheweest. Nu ist in de garderobbe des Hertoghen van Mantua, met veel ander fraeye dinghen.

Francisco nu lang buytens Landts geweest, veel in de Const besocht, doch weynich rijckdoms, maer veel vrienden gewonnen hebbende, keerde om zijn vrienden en kennisse believen in Parma, daer maeckte hy in S. Maria della Steccata, een groot verwelf in Fresco, in eenen boghe: hier in onder eenighe ornamenten, bracht hy eenige coperen platen, daer hy groote moeyte in dede. Hy maeckte voor eenen Cavallier Baiardo, Parmensch Edelman, zijnen grooten vriendt, een Tafereel van Cupido, die hem selven eenen boghe smeedt oft maeckt, aen de voeten van dese twee kinderkens sittende, daer t'een het ander by den arem heeft, en doet zijn best al lachende, op dat het zijnen vinger soude steken aen den Cupido, het welck schreyt, toonende te vreesen den vingher te verschouwen aen t'vyer der liefden: een dingen van aerdiger inventie, en lieflijcker coloreringe. Dit met veel fraey teyckeninghe is by den Erfghenamen des voornoemden Edelmans. Hy maeckte oft begon noch een Mary-beeldt, met een slapende kindt, dat hoewel yegelijck, doch hem niet, behagende, bleef onvolmaeckt. Ondertusschen begon hem te vervelen het werck della Steccata voor verhaelt, t'welck heel qualijck voort gingh: en dit quam by, dat hy de Schilder-const achter rugghe leggende, hadde beginnen studeren in d'Alchemia, Ga naar voetnoot* hopende haest rijck te worden, met den Mercurius te solideren oft congeleren. Hy bracht op eenen dagh meer door, als hy op een weke conde winnen in't werck van Steccata. En hy die met Pinceel en verwe goudt ghenoech con maken, verloor al blasende Goudt, Silver, en alle welvaert, dat hy schier in ovens, potten en glasen, al zijn sinnen verdistilleerde. Die van der Capelle della Steccata, merckende dat hy t'werck gantschlijck achter weghe ghelaten, en misschien veel te vooren wech hadde, procedeerden teghen hem met Iustitie, des is hy by nacht ghevloden met eenighe zijn vrienden uyt der Stadt tot Casal magiore, daer maeckte hy in S. Stevens Kerck, een Tafel van een Mary-beeldt in de Locht, onder S. Ian en S. Steven. Daer naer voor zijn alderleste, een Roomsche Lucretia, welck was, als zijn uyterste Const-stuck, het

beste, dat oyt met zijn handen was ghewrocht. Van hem wort getuyght, dat hy bysonderlijck inventeerde, goet Landtschap Schilder was, ghevende zijn Beelden een wonder schoon soete actitude, en in zijn tronien een uytnemende gracelijckheyt, met alle dingen die t'Aenmercken oft waer te nemen zijn: oock soo gheestich in't Luyt-spelen, dat hy seer beminde, als in't schilderen. Summa, hy socht t'onwis voor t'ghewis, verlatende t'gene hy vast hadde, om dat hy niet crijgen mochte: dat doch jammer was, dat hy zijn edel oeffeninge soo weynich oft schier niet meer en ghebruyckte. Al is t'ontschuldighen, datmen uyt onlust niet altijt stadich sonder ophouden en werckt: so ist straffelijck, dat men den tijdt met weynich oft niet te doen, al te veel met bedencken oft onwercken verliest. Francisco dan hebbende eenpaerlijck den sin op zijn Alchemia, gelijckse alle doen dieder eens op versotten, daer hy eerst plagh edel, puntigh, en aerdigh te wesen, werdter uyt te sien als een wildt Mensch, met lang hayr en baert ongehavent. Aldus in droefheyt wesende, werdt van een swaer Cortse, daer nae van eenen fellen buyckloop, overvallen, en starf den 24. Augusti 1540. tot groot verlies der Const, om de bysonder gratie, die zijn handen haer hadden gegheven.