Het schilder-boeck

Het leven van Andrea del Sarto, excellent Florentijnsch Schilder.

Als den Mensch van zijnder jonckheyt wordt bestelt te doen de dingen, daer hy van de Natuere toe verordineert, oft gheboren is, dan sietmen ten eynde een uytcomste van grooter volcomenheyt, en een uytmuntinge, die seldsaem, en verwonderlijc is. Dat wel haest waer te wesen hem openbaerde aen Andreas del Sarto, soo geheeten, om dat zijn Vader een Cleermaker was: Want hy gheboren wesende tot Florencen, A^o. 1478, en t'zijnen seven Iaer van t'Schoolgaen ghenomen, en op t'Goudtsmeden ghestelt, en hadde hy in Goudt en Silver te snijden soo veel sin niet, als in teyckenen, daer hy goede maniere in hadde. Het welck ghesien van Ioan Barile, ghemeen Schilder, nam hem van t'Goudtsmeden op t'Schilderen, daer Andreas seer blijde om was, hem vindende aen de Const, daer hy toe geinclineert was, en begon so te coloreren, dat zijn Meester, en ander Schilders van der Stadt, verwondert waren. Ioan Barijl t'eynden dry Iaren bemerckte, dat hy volherdende, meer als ghemeen werck-gheselle wilde worden: waerom hy hem bestelde met Pieter di Cosimo, doe ter tijdt gheacht van de beste Schilders van Florencen: daer Andreas begeerigh tot de Const, niet af en liet hem te bevlijten om leeren: En de Natuere, die hem een Schilder dede opwassen, wrocht so in hem, in't handelen der verwen, en met sulcken gratie, al hadde hy 50. Iaer gheschildert gehadt, des hem Pieter seer lief creegh. Alle den tijdt, die Andreas hadde, bysonder de Heyligh-daghen, bracht hy uyt grooten lust over met te teeckenen, in gheselschap van ander Ionghers, in des Paus sale binnen Florencen, daer de Cartonnen waren van Leonardo da Vinci, en Michael Angelo, daer hy alle Iongers, ingheboren en vreemde, (die daer ontallijcke veel quamen) te boven gingh. Boven al die daer quamen, behaeghde Andreae de maniere van omgangh, van eenen Ionghen, geheeten Francia Bigio, Schilder, die oock sulck bevallen hadde in Andrea, dat sy groote vrienden werden. En Andreas, niet connende langer verdraghen de vremdicheyt van Pieter zijn Meester, die een oudt Man was, en seer fantastijck, Iae die alle dingh in den wegh was, seer eensaem en quellijck, niet moghende verdraghen dat yemandt hoestede, noch Clock luyden, Kinder ghecrijt, Monicken sangh, en sulcke dinghen, dickwils oock seer vergrammende op de Vliegen, summa, daer niemant en mocht om zijn moeylijckheyt by ghedueren, is Andreas van hem ghescheyden, en nam een Camer met Francia, die oock van zijn Meester scheyde, om dieswille hy uyt t'schilderen gescheyden was: Dus woonden dese twee jonghe Schilders t'samen op de Graen-marckt, en deden t'samen veel wercken. Ondertusschen een Compagnie van Lo Scalzo, die S. Ian Baptist voor patroon hebben, deden Andreas schilderen d'History van Ioan Baptist, in twaelf percken, van wit en swart: daer hy, noch jongh zijnde, voor eersten maeckte het Doopsel, en dat met sulcken vlijt en goede maniere, dat hy seer gheruchtich werdt, des hem veel te werck wilden stellen, om wat tot zijn gedachtnis te hebben, siende dat hy wat uytnemens worden wilde. Des onder ander hy in een Kerck der Hermijte Monicken, buyten Florencen, schilderde in een Capelle een Altaer-tafel van Maria Magdalena by Christum in't Hof, t'welck seer lieflijck en glad-

dich ghecoloreert was: uyt welcker oorsaeck hy in de selve Kerck noch twee ander maeckte, als noch volghen sal. Dese twee, verlatende hun Camer, quamen woonen by t'Clooster van de Munziata, daer eenen Monick Andream liet schilderen het portael van de kercke, t'welc redelijck groot is. Dit hadde den Monick te weghe ghebracht, met list, te langh te verhalen, om van Andreas alderbesten arbeydt te hebben voor weynich ghelts: En alsoo't een ghemeen plaetse was, wrocht Andreas meer om eere als ghewin. D'eerste Historie die hy daer maeckte, was eenen S. Philips, Monick wesende, die eenen naeckten cleedt: in d'ander, daer S. Philips vermaent eenighe blasphemerende tuysschers, die hem bespotten, en daer eenen blixem slaet in den boom, daer sy onder in schaduwe sitten, en twee van dese verslaet, en de ander seer verbaest maeckt: Eenighe met den handen aen t'hooft liggen als in swijm: ander loopen, en begheven hun al crijtende ter vlucht, met grooter vreese. Een Vrouw isser van haer selven door den donderslagh, also verbaest van verschricktheyt, oock vluchtigh, soo natuerlijck, datse schijnt te leven. Een Peerdt isser oock door vreese los gheworden: welck met zijn sprongen, en schricklijck ghebaer, betoont, wat so een onversienich en onverwacht dingen verbaestheyt maect: t'welck van Andreas, met een fraey aendachticheyt, is te wege gebracht, noodich waerghenomen voor die de Schilder-const oeffenen. De derde History was, daer S. Philips een beseten Vrouwe verlost: oock alle dinghen waernemende, die voeghelijckst in sulcken doen zijn uyt te beelden. Noch twee Historien maecte hy in dit voorhof oft portael: Een, daer S. Philips doot is, en van zijn Monicken beweent, en daer een doot kindt de bare gheraeckt, en verrijst, t'welck levende en doot gheschildert is, met groote waerneminge der veranderinghe: In d'ander maeckte hy, daer de Monicken yet met de Cappe van S. Philips doende zijn, en leggense eenige kinderen op den hals, waer in sommighe Conterfeytsels nae t'leven comen. nae dat hy, door groote fame, uyt dese wercken ontstaen, veel treflijcke dingen hem aanbesteede hadde ghedaen, en siende elder zijn medeghesellens veerdicheyt op't natte kalck, heeft met inwendigen ijver, gheprickelt wesende, zijn Cartons ghemaeckt, en noch twee Historien in den selven voorhof der Munziata: Eene is, een Mariae gheboorte, in een Camer, met t'samenvoeginghe der figueren, met een schoon gratie, en goede proportie: alwaer zijn eenige Vrouwen, als vriendinnen, by de Craemvrouwe, en zijn ghecleedt gelijck doe ghebruycklijck was: ander slechter ghecleedt, zijn by t'vyer doende, met t'Kindt te wasschen, wieghe maken, en ander bediensticheyt. Onder ander isser een Kindt, dat hem warmt, seer levende: en een oudt Man, rustende op een bedde, seer natuerlijck: Desgelijcx eenighe Vrouwen, die te eten brenghen de Craemvrouwe, die met eygentlijcke actie te bedde light: En al dees Beelden, mer eenighe Kinderkens om hoogh, die bloemen stroyen, zijn van tronien, lakens, en ander aendachticheden, en poeselighe coloreringhe, en vleeschicheyt, niet anders dan ofse leefden. In d'ander History, zijn de Wijse uyt den Oosten, die gheleydt van de Sterre, comen Christum aenbidden, en comen, als van den Peerde geseten, te voet aentreden: achter volght hun Hofghesin, met waghens, en veel reetschap: Hier in comen eenighe Conterfeytsels, en eenighe Kinders gheclommen op mueren, om dese Coningen met hun ghevolgh en vreemde dieren te sien. Dees Historie is uytnemende ghelijck de ander. In welcke twee hy zijn selven is overtroffen, ick

late staen zijn gheselle Francia, die oock zijn Historien voldaen hadde op den selven tijdt. Om ander Monicken, maeckte hy onder ander in een Tafel, een Engelsche groet, in welcke men siet een gladdicheyt der verwen, seer behaeghlijck: en eenighe Engel-hoofdekens, die den Engel Gabriel versellen, ghedaen met een dommelighe soeticheyt. Veel Mary-beelden in olyverwe, en ander dinghen, dede Andreas, van sulcke volmaecktheyt, dat hy gherekent werdt den besten, die in zijn Stadt penneelen en verwe handelde: maer goet-Aerdich wesende, liet hem niet ghenoech betalen, om zijn vrienden oft hem selven nut te wesen. Hy werdt verlieft op een jonghe Vrouw, die Weduw werdt, en zijn Huys vrouw, soo dat hy te meer was ghedrongen te wercken, end' in te meer swaricheden quam, als van Ialousije, en ander dinghen. T'wijlen Andreas zijn stadt Florencen vast met zijn wercken vercierde, en dat zijnen naem meer en meer vermeerderde, die van de voornoemde Compagnie dello Scalzo, lieten hem zijn werck vervolghen, daer hy Christi Doopsel had ghedaen: soo maeckte hy twee Beelden weersijdts de Poorte, een Charitas, en Iustitia, die seer schoon waren: En noch twee Historien, eene, daer Ioannes predickt, wiens aensicht toont heel gheestelijck, en vol aendachticheyt te wesen: oock de toehoorders seer verwonderende, van soo een nieuwe leeringhe te hooren. maer noch hadde hy zijnen gheest meer gheoeffent in d'ander, daer Ioannes doopt een ontallijck volck, daer eenighe beelden zijn ghemaeckt, ontcleedende eenige die gedoopt worden: en ander, die naeckt verwachten, dat ander, die voor zijn, ghedoopt sullen worden: in welcke wordt ghetoont een vyerighe begeerte, en alles soo aerdigh van wit en swart ghedaen, als oft van Marber verheven waer. Andreas in dese dingen doende wesende, quamen uyt van Albert Durer eenighe Printen, daer Andreas eenige beelden af in zijn werck te passe bracht. En hoewel het niet quaet en is, hem behendelijck met yet goets van anderen te behelpen, werdt van velen gheacht, dat Andreas niet veel Inventie en hadde. Baccio Bandinello, doe een goet Teyckenaer gheacht, siende dat in Florencen niemant beter coloreerde in Olyverwe, als Andreas, werdt van sin dese hanelinghe by hem te leeren, liet hem, om de manier te sien, eenighe dinghen maken, oock zijn Conterfeytsel: maer oft hem te swaer om doen docht, hy voeghde hem tot het Beeldthouwen. Hy dede noch verscheyden stucken van Olyverwe: onder ander een Tafel van eenen dooden Christus, met Engelen, die hem ophielen met een bedroeft contempleren, dat hun Schepper, om s'Menschen zonden, in sulck ellende was ghecomen. Dit stuck behaeghde elcken so, dat hy van velen gebeden was, dit te laten uytgaen in Print, en werdt te Room ghesneden van Augustijn Venetiaen: maer dewijl het niet wel ghedaen en was, wou noyt niet meer laten snijden. Dese Tafel werdt in Vranckrijck ghesonden, en behaeghde den Coningh soo, dat hy begeerich was, meer van Andreas dinghen te hebben, en gaf daer toe last. T'welck oorsaeckte dat Andreas door vrienden raedt, voornam corts in Vranckrijck te trecken, maer de Florentijnen verstaende, dat Paus Leo zijn Vader-stadt wou comen besoecken, wilden hem feestlijck ontfanghen, met groote toemakinghe van Arcken, Tempels, Colossen, en ander Beelden, meer als oyt te vooren gheschiet was: en soo veel ander Meesters hier in ghebruyckt worden: maer dat boven al ghepresen werdt, was de Facciade, oft ghevel van S. Maria del Fiore, ghemaeckt van hout, en daer op gheschildert Historien van wit en swart,

door de constige handen van Andreas, dat den Paus seyde: Al waert geweest van Marber, ten conde niet beter wesen. Andreas gebeden, voor den Coningh van Vranckrijck noch een Tafel te maken, voldede in corten tijdt een Mary-beeldt, dat seer schoon wesende, ghesonden werdt, alwaer de Cooplieden viermael meer ghelt af creghen, dan sy daer voor betaelt hadden. nae eenigh cleen dinghen, maeckte hy noch een tronie van eenen Christus, die de Monicken da Servi, dat noch op hun Altaer in de Kerck Anunziata staet, t'welck soo schoon is, dat te verwonderen is, hoe door Mensch verstandt sulcx te weghe ghebracht en ghedaen is. Buyten in S. Gallo, waren noch Tafelen gemaeckt, die de zijne niet en gheleken. Daer maeckte Andreas noch een derde, en daer in vier staende Beelden, die van de Dryvuldigheyt disputeren, eenen S. Augustijn, met een tronie als een Africaen, en een Bisschops cleedt, eenen S. Pieter Martelaer, S. Franciscus, en S. Laurens: beneden knielen twee beelden, eenen S. Sebastiaen, toonende den rugghe, die meer levende als gheschildert schijnt: t'ander een Magdalena, met schoon lakenen, welcker tronie (gelijck als hy ghemeenlijck te passe bracht in alle Vrouwe tronien) was gedaen nae zijn Huysvrouwe: Dit stuck was gheacht het beste van Olyverwe van hem ghedaen, om datmen daer in siet een goede proportie der figueren, actien, en affecten, en eyghenschappen der tronien, de jonge soet, de oude hardt, half oudt matigh wesende: summa, dees Tafel is in alle deelen seer schoone. T'wijl hem Andreas te Florencen dus werckende onderhiel, sonder op te connen comen, waren in Vranckrijck, by Coningh Fransiys den eersten, veel stucken ghesonden van Room, Venetien, en Lombardijen: maer geen bevielen hem beter, als die voornoemde twee van Andreas, en loofdese boven maten. Des werdt hem geseyt, datmen Andreas daer by hem in Vranckrijck, tot zijn Majesteyts dienst, wel lichtelijck soude brengen. T'welck den Coningh wel beviel, en gaf commissie sulcx te doen: en dat Andreas soude daer ghelt tot de reyse ghetelt worden. Andreas stelde hem vroylijck op de reyse: en daer in't Hof comende, was van den Coningh seer vriendelijck ontfangen: en eer den eersten dagh zijnder comst voorby was, bevondt hy, hoe groot de mildtheyt en beleeftheyt was van desen grootmoedigen Coningh, ontfangende in geschenck ghelt, en rijcklijcke en eerlijcke cleederen. Doe hy begon te wercken, conterfeytte hy den Dalfijn, s'Conings sone, die maer eenighe maenden oudt en was, en noch in zijn windsel: welck conterfeytsel by den Coningh ghebracht wesende, werden hem van den Coningh gheschoncken dry hondert gouden Croonen. Hier naer schilderde hy noch een Charitas, die den Coningh oock soo beviel, dat hy hem ordineerde een groot pensioen, en dede alle dinghen, op dat hy geern by hem mocht blijven, hem belovende, dat hem geens dings ontbreken soude: en dat, om dat hem zijn werck, veerdicheyt, en omgangh, soo wel behaeghde, siende hem in alles wel te vreden: Oock was hy by al het Hof seer wel ghesien, en bemint. Hy maeckte veel Tafelen, en ander werck: soo dat waert sake dat hy hadde te recht bekent, waer, en van waer hem t'Gheluck hadde ghebracht, hy waer niet alleen tot rijckdom, maer tot eenigen hoogen graedt ghecomen. maer soo hy eens doende was, voor des Conings Moeder, te maken eenen Penitenten Ieronimus, quamen hem Brieven van zijn Huysvrouwe, doch watter in stondt, hy begon voor hem te nemen, weder nae Florencen te keeren, en begeerde verlof aen den Coningh, seggende, te moeten eenighe dingen

gaen beschicken, en wilde, om geruster by den Coningh te blijven, gaen halen zijn Huysvrouw, en soude mede brenghen voor den Coningh costlijcke Schilderije en Beeldtsnijderije. Den Coningh vertrouwde hem, en gaf hem ter deser oorsaken veel ghelt: want hy hem hooghlijck swoer, binnen weynich maenden (die hy seyde) weder te keeren. Hy nu spoedich t'huys ghecomen: alwaer hy by zijn schoone Vrouw en vrienden goede daghen nam, soo dat den tijdt van wederkeeren verliep: en hy sonder werckende wesende, en latende timmeren en metsen, verteerde al s'Conings en zijn eyghen ghelt: doch doe hy vertrecken wilde, vermochten meer des Vrouwen beden en tranen, dan zijn eyghen Ga naar voetnoot* belangh, en beloften, die hy den Coningh hadde ghedaen. Des hy, om de Vrouw te behaghen blijvende, werdt den Coningh soo verstoort, dat hy tsedert noyt geen Florentijnsche Schilders met goeden oogen en aensagh: en swoer, waer Andreas in zijn handen gheweest, ten soude ten besten met hem niet hebben afgheloopen, sonder yet aen te sien zijn Const. Andreas most hem nu weder in armoede behelpen so hy best mocht: en voldede doe die Historien van S. Ian Baptiste voor t'gheselschap van Scalzo, daer Francia Bigio in zijn afwesen twee Historien had gemaeckt: want sy hem niet weder en verwachten. Viere heeft hyder nu dan voldaen, d'een achter d'ander staende; Eerst, Ioannes ghevangen by Herodes: de tweede, t'Avontmael van Herodes, en den dans van Herodiana, met figueren, die daer wel by voeghen: de derde, d'onthoofdinge, daer eenen half naeckten Beul is, een Beeldt wel gedaen, en goet van teyckeninghe, ghelijck oock alle ander zijn: De vierde, daer Herodiane t'hooft presenteert: hier zijn eenighe die hun verwonderen, met seer schoon aendachticheyt ghedaen. Dese Historien, zijn tsedert de Schole gheweest veler Iongheren, die in dese Const excellent zijn geworden. Hier nae maeckte hy elder oock op't natte kalck, maer van verwe, een Mary-beeldt, welcks tronie was zijn Huysvrouwen nae t'leven: hier was by eenen lachenden jonghen Ioannes. Dit was om zijn levendicheyt seer geacht: want het een uytnemende werck was. Hier nae maecte hy voor een Coopman een Marien Hemelvaert op een Tafel, die op t'lest op somplaetsen borst, dat hyse liet staen: dit was een bysonder fraey stuck. Onder d'Apostelen, dat schoon figueren waren, was zijn conterfeytsel. De Mary-beeldt was van kinderkens opgevoert, en rontom verselschapt, alles wonderlijcke gracelijck: doch is tot nae zijn doot altijts onvoldaen ghebleven. Hy maeckte noch in eenen Hof van Servi, twee Historien van den Wijngaert Christi: In d'een, daer men den Wijngaert plant, bindt, en snijdt, en daer by den Huysvader, die de wercklieden roept, die ledich op de Marct staen, daer eenen sit en clauwt zijn handen, schijnende te twijffelen, of hy gaen wilt oft niet, ghelijck sommighe luyaerts doen: maer noch is veel schoonder d'ander, daer den selven Huysvader betalen laet, alwaerder eenige tegen murmureren, en hun beclagen: t'wijlen isser een, die by zijn selven t'gelt overtelt, met sulcken ernst, dat het te wonder is, soo oock den Wtteller doet: Dees Historien zijn van wit en swart in't natte kalck, met een aerdige veerdicheyt. nae eenigh noch ander dinghen, maeckte hy een Mary-beeldt gheknielt, contemplerende eenen Christus, ligghende voor haer op eenen lap ghevouwen lakens, hem al grinnickende aensiende: daer eenen Ioannes over eynde, haer op Christum wijst: achter hem leent Ioseph op een rootse, schijnende hem in zijnen gheest te verblijden. In een Paleys buyten voor de Medicis, by laste van

den Paus, was gheordineert, dat dry elck hun deel maken souden, van d'Historie Ga naar voetnoot* van Iulius Caesar, te weten, Andreas del Sarto, Francia Bigio, en Iacob da Puntormo: daer alleen Andreas zijn deel dede: maer d'ander niet, wat gheldt men hun met bidden aenboodt te gheven. Op een facciade, oft binnen-muer, maeckte Andreas met grooter vlijt een Historie, daer alle Landen Caesar Tribuyt brengen van hun ghedierten: te meer om d'ander twee te boven te gaen, dede hyer arbeydt in, als oyt in ander dinghen. Hy maeckter een heerlijcke Metselrije in prospective, en eenen trap, seer constigh loopende tot t'gestoelte van Caesar. Hier maeckte hy op eenige statuaen, met goeden aendacht: en ten was hem niet genoech, zijnen constigen geest te laten blijcken, in de verscheyden Volcken, die de Dieren aenbrengen: gelijcker een Beeldt is, een Indiane, met een geele cassacke, en op haer schouder eenen korf, oft muyte met Papegaeyen, binnen en buyten, de welcke seer uytnemende zijn: en ghelijcker zijn, die Indiaensche Geyten brengen: soo zijnder daerenboven veel verscheyden vreemde Dieren, als Leeuwen, Tigers, Apen, Meyrcatten, en alsulck seldtsaem gedrocht. Al dit was soo fraey en versierlijck, en soo wel in zijn nat ghewrocht, dat het te verwonderen is. Op de voorseyde trappen maeckte hy oock een Reusken sittende, en houdt een doose, waer in is een Cameleoen, soo wel op zijn vreemde ghedaente ghedaen, dat niet te bedencken en is, wat schoonder proportie hy dit Reusken gegheven heeft. Andreas in de Stadt weder ghecomen, maeckte een half Beeldt, van eenen S. Ian Baptiste naeckt, welck nae aen den Hertoogh Cosimus worde gheschoncken. Doe begon Andreas ondertusschen Vranckrijck te bedencken, hertelijck versuchtende: en gewis, hadde hy ghedocht vergevenis te vinden, hy waerder getrocken: Soo nam hy vooren, een proef met zijn Const te doen, en maeckte noch eenen half naeckten S. Ian Baptiste, om te schicken aen den Grand Maistre van Vranckrijck: maer watter in viel, hy vercocht hem. naer noch eenich ander werck, doe A^o. 1523. de Peste te Florencen was, trock hy met Wijf en ghesin in een Vrouw Clooster, tot Luca, alwaer hy stil wesende, maeckte voor dat Clooster een Altaer-tafel, en om dat die Nonnekens zijn Vrouw meer en meer beleeftheyt deden, en zijn ander volck, wrocht hy dees Tafel met sulcken liefde, datse weerdiger het Clooster meer naem en vermaerheyt gaf, als al t'ghebouw datter is: Het is eenen dooden Christus: Waer hy heeft met allen aendacht waerghenomen de droef affecten, en met sulcken voeghlijcke gratie, in de Marien en ander Beelden, dat het te wonder is: Oock de verheventheyt des Beeldts Christi, en soo dootverwich wesende ghedaen, is van grooter perfectie. Hy maeckter noch een Visitatie van Elisabeth: en noch op eenen doeck een Christi tronie, welck van t'beste van zijn werck te achten is, daer namaels veel nae ghedaen zijn geweest. Dus hadden dese Nonnekens, by desen ghelucke, de beste Schilderije, die in't Landt was. En hy keerde met zijn ghesin te Florencen, daer hy veel Tafels, Tafereelen, en Conterfeytsels maeckte. Den Hertoogh van Mantua, Fredericus de tweede, begeerde (door Florencen passerende) een Conterfeytsel van Paus Leo, dat Raphael had ghedaen, daer by noch Cardinalen waren. Dit Conterfeytsel hem toegelaten wesende van Paus Clemens de 7^e. lietment heymelick conterfeyten door Andreas: en dit gheconterfeytte, met effen sulck ornament, en gheheel ghelijckende, worde ghesonden te Mantua, op dat Florencen van sulck Iuweel niet berooft en soude worden. Dit worde

namaels ghetoont onder Schilderijen Giorgio Vasarij, die noch jongh zijnde te Mantua quam, het welck Iulius Romaen, in zijn teghenwoordicheyt prees: maer Giorgio toonde hem van achter op't panneel een teecken, dat het te Florencen ghedaen was. Des Iulius most bekennen de waerheyt: maer voeghder by, al ist van Raphael niet, soo en is het niet te argher: dan te beter. Waer aen te hooren is, hoe eygen en hoe uytnemende, Andreas yet copieren conde. Daer was buyten Fl;orencen een werck, daer Andreas toe ontboden was, van eenen Baldo, die t'meeste verstant niet en hadde in de Const: ondertusschen was hem seer gerecommandeert een ander Schilder, geheeten Nicolaes Soggi Sansovino, voor den besten die men vondt. Andreas ter plaetse ghecomen, vondt daer Nicolaes, die niet alleen in afwesen van Andreas schoon voort ghedaen hadde: maer wilde teghen Andreas, daer Baldo by was, wedden om een groote somme gelts, om te best te schilderen. Andreas, hoewel hy cleenhertich was, antwoorde: Ick heb hier mijnen jonghen, die onlangs aen de Const is gecomen, wildy teghen hem wedden, ick sal voor hem het ghelt bylegghen: maer met u en wed ick niet: want won ick't teghen sulck een als ghy zijt, ten waer my geen eere; en verloor ick't, het waer my een seer groote schande. Dit ghepasseert, seyde teghen Baldo: Latet Niclaes maken: zijn werck sal elcken bevallen, wie hier ter Marckt comt. En keerende te Florencen, dede, nae verscheyden wercken, boven een poort, ter sijden aen t'Clooster van d'Annonziata, een Mary-beeldt op't natte kalck, dat seer uytnemende is, en sitt ghestreckt met haer kindt, en by haer sitt Ioseph, op eenen sack lenende, hebbende de ooghen staer op eenen openen Boeck. Dit werck, van teyckeninge, gratie, goetheyt, levendicheyt, verheventheyt, en coloreringe halven, bewijst, dat Andreas overtrof alle Constenaers, die tot op dien tijdt verwe ghehandelt hadden. Hier nae maeckte hy tot de voorverhaelde Historien van S. Ian dello Scalzo, de leste, te weten, de gheboorte van S. Ian Baptiste, de welck noch de beste van allen is, daer een schoon Vrouw-beeldt is, draghende t'kindt nae S. Elisabeth, die oock wel ghedaen is: soo is eenen schrijvenden Sacharias, dat hem niet dan adem en gebreeckt: oock een sittend' oude Wijf, die natuerlijck dees geboorte belacht. nae meer wercken, maeckte hy buyten Florencen, in een Clooster van S. Salvi, een Avondtmael, op't nat kalck, met sulck een doenlijcke veerdighe maniere, en soo goet van teyckeninghe en coloreringhe, als oyt van hem Ga naar voetnoot* ghedaen was: welck Avondtmael, om zijn goetheyt, in't belegh van Florencen, was ghespaert van den Soldaten, doe sy alle ander dingen te neder wierpen en vernielden. Eens was hem van te conterfeyten verwe overschoten, en riep Lucretiam zijn Wijf, om haer te conterfeyten, datmen siet (seyde hy) hoe dat ghy in sulcken ouderdom noch waert. Dese niet willende, conterfeytte hem selven, dat het scheen te leven: Dit behiel zijn Vrouw lange nae zijn doot. nae veel ander dinghen, maeckte Andreas voor eenen Coopman, die alles opcocht voor den Coningh van Vranckrijck, eenen Abraham, staende om zijn soon te offeren, en dat met sulcken vlijt, dat dit t'best van zijn leven gheacht worde. In den ouden sagh men merckelijck t'oprecht gheloove, en groote volstandicheyt, en ghewillicheyt, om Gods bevel te volcomen, zijn hooft keerende naer een schoon kindt, dat van boven, hem het slaen scheen te verbieden. D'actitude, cleedinghe, leersen, en ander dingen, desen Abraham aengaende, waer niet wel te volprijsen. Daer neffens, dat schoon teer lichaem van Isaac,

al naeckt, scheen te beven, voor de vreese des doots. Hier sachmen, wat discretie Andreas hadde ghebruyckt, al t'lichaems carnatie schoon ghemaeckt hebbende, heeft rooder ghecoluert ghemaeckt den hals, en plaetsen, die naeckt Ga naar voetnoot* van de Son beschenen mochten wesen: den Ram onder doornen, en Isaacx cleeren beneden ligghende, scheen te leven: oock eenighe naeckte Knechten den Esel bewarende, en een Landtschap, zijn uytnemende. Dit stuck, ten lesten, bleef plaetse houdende tot Ischia, een Eylandt by Napels. Octavianus van Medicis, siende Andreas leste verbeteringhe, liet hem een Tafereel maken, t'welck hy met grooten lust dede, en was een Marie-beeldt met S. Ian en Elisabeth: dit ghedaen, brachtet t'huys. maer Octavianus seyde: Brenghet, waer ghy wilt, elder: want alsoo de Stadt doe beleghert was, hadde hy ander dinghen in den sin: maer hy bedanckte Andream seer. Den welcken antwoorde: De moeyte is voor u ghedaen, en t'sal altijts uwe blijven. Octavianus antwoorde: Vercoopet, en behelpt u met het ghelt. Andreas bracht het Ga naar voetnoot* stuck t'huys, en noyt wilde hy't yemandt anders laten, wat hem daer van worde gheboden. Doe t'belegh over was, bracht Andreas hem weder het Tafereel. Octavianus nam het doe in grooten danck, betaeldet dobbel, en hieldet in grooter weerden: ghelijck alle zijn dinghen, bysonder nae zijn doot, zijn ghehouden gheweest in weerden, en wel drymael meer als sy ghecost hadden. Hy heeft oock Room en de Roomsche dinghen oversien, oock Michael Angel, Raphaels, en zijner discipelen wercken, maer weet niet wat tijdt: my dunckt niet dat hy daer yet gheschildert heeft, dan macher wel gheteyckent hebben. Hy heeft noch eenen Abraham, als daer voor van verhaelt is, ghedaen, dan wat minder, voor een die Copie begheerde: desen was doch in Consten niet minder: en wort te Napels wesende, voor de beste Schilderije van aldaer ghehouden. In't belegh waren uyt Florencen ghevloden eenighe Capiteynen met de betalinghe, oock eenighe Borghers, die rebellen waren gheworden: dese worden hem doen schilderen teghen den ghevel daer t'gherichte is, en dedese soo natuerlijck, ofse gheleeft hadden. Voor de Compagnije van S. Sebastiaen maeckte hy eenen S. Sebastiaen-, van den navel opwaert, soo schoon, dat het wel gheleeck of dit zijn leste Pinceel streken souden wesen, gelijck het waren. maer dit is van hem te ghetuyghen, dat hy altijts in de Const meer en meer, soo langhe hy leefde, toenam. Als nae t'belegh sommige Duytsche knechten in de Stadt quamen liggen, die de Pest hadden, is de Stadt geinfecteert: en t'zy hier van, oft door dat Andreas vreemden cost in't belegh hadde g'eten, werdt dootlijck sieck: En t'Wijf, daer hy soo veel altijt om had gedaen, weeck van hem uyt vreesen, des is hy sonder veel toesichts oft hulpe ghestorven, oudt 42. Iaer, Anno 1530. Sijn Graf-schrift is dit:

Admirabilis ingenij Pictori, ac veteribus illis omnium judicio comparando: Domenicus Contes discipulus, pro laboribus, in se instituendo susceptis, gratè animo posuit. Vixit An. XLII. Ob. An. M.D.XXX.