Het schilder-boeck
(1969)–Karel van Mander–
Auteursrechtelijk beschermdHet leven van Raphael Sanzio van Vrbijn, Schilder, en Bouwmeester.Hoe volhandich milt, en goedertieren hem den Hemel somtijden bewijst, in een eenigh Mensche, te storten zijn overvloedighe Rijckdommen der gratien, en gaven, dat wordt seldtsamich aen de ghenieters der selver ghesien, en gespuert: onder ander claerlijck, aen den niet min uytnemenden, als gracelijcken Raphael van Vrbijn. Den welcken was van der natueren begaeft, gelijck eenighe, in welcke is een seker statelijck wesen, met een bevallijcke ghesprakelijcheyt verselt. Hy hadde uytwendich een lichaemlijcke schoonheyt, hem bewijsende vriendelijck en sacht, met elcken wie het wesen mocht, voorts was zijnen gheest blinckende vol Constbarighe deuchden. En is door vlijt, en oeffeninghe, tot sulcken uytmuntenden naem gheraeckt, dat zijn gherucht ter Weerelt onsterflijck is. Hy was gheboren in de Stadt Vrbijn, op eenen goeden vrydagh, dry uren in der nacht, Ao. 1483. Zijn Vader was een verstandig redelijck Man: doch by ghebreck van goet onderwijs, den besten Schilder niet. Raphael noch jongh, was den Vader in zijn werck seer voorderlijck, den welcken siende des jonghens goeden gheest, docht hem nut by eenigh goet Meester te bestellen, des bracht hy hem by Pieter Perusino, die doe van Room ghecomen was tot Perusa. Dit was ten eersten aenmercklijck, dat Raphael in corten tijdt soo zijn Meesters maniere navolghde, dat men hun dinghen niet en conde onderscheyden, als noch blijckt aen eenighe figueren tot S. Fransoys binnen Perusen, desgelijcx tot Citta di Castello, een Tafel in S. Augustijn, en in S. Domenico een Crucifix, datmen voor wis meenen soude (en waerder zijnen naem niet) dattet van Pieter waer. Doe Raphael nu wat verder quam, en zijn dinghen voor beter als des Meesters gekent werden, worde hy van Bernardino Pinturicchio van Perusen, die Raphaels vriendt was, ghebraght te Siena, om hem te helpen, dewijl hy wist dat Raphael seer goet Teyckenaer was. Raphael daer wat voor hem gheteyckent hebbende, trock nae Florencen, hoorende t'gerucht van den Carton van Lionardo da Vinci, met die gruppe oft hoop Peerden: daer neffens van een ander Carton met naeckten, ghedaen van Michael Angelo, om Lionardum te trotsen. Daer gecomen, alsoo dese dinghen, en dese Stadt, hem seer wel bevielen, is daer eenen tijdt langh ghebleven. Daer creegh hy grooten aenhangh van jonghe Schilders, en worder seer gheeert, bysonder van Taddeo Taddei, die hem altijts in huys, en aen Tafel begeerde, als die alle Const-lievende beminde: maer Raphael de beleeftheyt selve wesende, om met vrientschap niet overwonnen te wesen, maeckte hem twee Tafereelen. Hy hadde oock groote vriendelijcke gemeenschap met eenen | |
[Folio 117v]
| |
Lorenzo Nasi, en maeckte hem een Tafereel met een Mary-beeldt, hebbende tusschen de beenen haer kindt: welck van den jonghen S. Ian hem met groote vreucht van beyde, een Voghelken worde ghegheven, tusschen welcke was te sien een rechte kindtsche simpelheyt: en zijn soo ghecoloreert, datse vleesch gelijcken te wesen: de Marie-beeldt heeft ook een heel gracelijck wesen, oock is alles bevallijck en aerdich, soo wel gront als landtschap. Hier nae keerde Raphael d''Vrbijn om zijn dinghen waer te nemen, dewijl zijn Vader en Moeder gestorven waren. Daer woonende, maeckte twee cleen Mary-beelden, maer seer uytnemende, die welcke zijn by den Hertoogh van Vrbijn. Voor den selven maeckte hy een Tafereelken met Christus in't hofken, en dry slapende Apostelen, en is soo voldaen, dat geen verlichtery netter mach wesen. Doe Raphael zijn dinghen daer had beschickt, quam tot Perusa, daer hy wel bewees in de beteringhe zijnder figueren, dat hy te Florencen fraey Meesters dingen gesien hadde: onder ander warender van hem ghedaen eenighe tronien van jonghe heylighe maeghden, die seer schoon en soet van wesen waren, en seer aerdich van hulselen. Eer hy van Perusa vertrock, wert hy ghebeden van Atalanta Baglioni, dat hy haer Capelle in S. Francisco maken wilde, doch reysde om zijn nootsaken nae Florencen, alwaer hy met onghelooflijcken arbeydt toeleyde op de dinghen de Const belangende, teyckende ondertusschen tot die voorverhaelde Capelle den Carton, met meeninghe soo haest hy mocht tot Perusa te trecken. Hy maeckte oock noch eenighe conterfeytsels, en een Mary-beeldt, daer Christus feesteert eenen S. Ian, aenghebrocht van S. Elisabet. Daer is oock eenen Ioseph lenende met beyde handen op eenen stock, met geboghen hoofde besiende die oude Vrouwe, en schijnt verwonderende Godt te loven, dat dese soo bedaeght wesende, een kindt hadde ghecregen, en schijnt dat sy alle verwonderen, dat dees twee Cosijntgens, in soo teere jeucht, met sulcken verstandt en eerbiedinghe, malcanderen toeven: boven desen zijn alle Pinceel-slaghen in dese tronien, handen, en naeckten, enckel vleesch, en wordt daer weerdich (alsoo't wel verdient) bewaert. Raphael studeerde vast nae de dingen van Masaccio, die hy sach ghevolght te wesen van Lionardo en Michael Angelo, soo dat hy in de Const seer toenam. Terwijlen hy noch te Florencen was, had hy groote ghemeenschap met Baccio, t'welck is gheweest een Monick, gheheeten Broer Bartolomeo di San Marco, hebbende lust in zijn schilderen, om dat nae te volghen: desen leerde hy de prospective. Op desen selven tijdt wordt hy tot Perusen ontboden, en maeckte daer met den Carton voorverhaelt de Capele: hier is van hem gheschildert eenen dooden Christus, te grave ghedraghen wesende, die soo wel op t'versch kalck is ghedaen, dat het maer heden schijnt ghedaen te wesen. Bysonder is hier uytghebeeldt den druck, die de naeste vrienden van eenigh lief persoon in zijn begravinge bewijsen: hier sietmen de Maria swijmende, en alle tronien gracelijck weenende, bysonder S. Ian, met gecruyste handen neder siende. In summa, de tronien, schoonheyt der lakenen, en alle ander dinghen met grooten vlijt en liefden ghedaen, zijn seer verwonderlijck. Raphael weder tot Florencen wesende ghekeert, hebbende daer eenighe wercken aenghevanghen, wert te Room ontboden van Bramant, Bouwmeester van den Paus Iulius de tweede. En dewijl Bramant en Raphael van een stadt, en wat maeghschap waren, schreef hem Bramant, dat den Paus hadde laten maken eenige Camers, daer hy soude moghen comen toonen, wat hy | |
[Folio 118r]
| |
in de Const vermocht. Dese conditie Raphael wel behagende, quam te Room: daer gecomen wesende, vondt hy een deel Cameren des Paleys alree gheschildert, en eenighe onder handen van verscheyden Meesters. Hy was van den Paus seer vriendlijck ontfanghen, en begon in de Seghel-camer een History, daer de Theologienen t'samen vereenighen, de Philosophie, Astrologie, en Poeterie metter Theologie, alwaer gheconterfeyt zijn alle de Wijsen van de Ga naar voetnoot* Weerelt, op verscheyden wijse disputerende. Daer zijn op een sijde eenighe Astrologienen, makende op Tafelkens eenighe Caracteren en figueren, die sy schickten door schoon Enghelen tot den Evangelisten, diese uytlegghen. Onder dese is Diogenes met zijn drinckschotel, liggende op de trappen, een Beeldt daer wel op ghelet is, en weert te zijn ghepresen. Daer zijn oock, Aristotiles en Plato, elck met hun Boeck, Timeo en Etica, hebbende rontom hun een groote Schole van Philosophen. T'is niet te seggen, wat schoonheyt te sien is, in die Astrologienen en Geometricienen, hoe wercklijck sy met den passer doende zijn, en teeckenen hun beeldinghen. Onder dese is een schoon jonghelingh, die verwonderende de armen opent, met gheboghen hooft, en is t'conterfeytsel van Frederick de tweede Hertoogh van Mantua, die doe te Room was. Daer is noch een bockende figuere, met twee passers in de handen, Cirkels treckende op een Tafelken: dit seghtmen is Bramante. Een ander Beeldt daer neffens van achter, met een Hemel-cloot in handen, is gemaeckt voor Zoroastro. Daer neffens is Raphael self, een seer gracelijcke tronie hebbende. De tronien der Evangelisten oock seer aerdich, daer eenen grooten ernst in te sien is, bysonder in de ghene die schrijven. Veel minute dingen, die t'Aenmercken zijn, mocht ick verhalen: maer grootlijcx is te achten de ordinantie der History, die met een schoon orden onderscheyden, en bedeelt is: oock isser een schoon Prospective van metselry, met veel Beelden, soo dat Raphael met dese eerste proeve daer wel bewees, dat hy t'veldt wilde houden onder al die Pinceelen handelden. Want het was alles ghedaen met sulcken schoon lieflijcke manier, dat den Paus Pius alles liet afsmijten, wat ander in de ander Cameren hadden gheschildert. T'zy nieu oft oudt, willende dat Raphael alles soude self doen: Doch hoewel in dese Camer daer Raphael hadde zijn stuck ghedaen, hadde den Paus gheboden de schildery van t'welfsel te verderven, de welcke was van Ioan Antonio van Vercelli, dan Raphael behielp hem met dese comparteringe en grotisschen, makende in vier ronden, die daer waren, verscheyden Beelden, tot gheselschap van zijn Historie. In een rondt is een Vrouw, sittende in eenen setel, gemaect voor kennisse van saken, hebbende op elcke sijde de Goddinne Cibele, met al haer borsten, alsoo by d'Antijcken Diana Polimaste was uytghebeeldt: de cleedinghe was van vier verwen der vier Elementen, boven den gordel is root als vyer, onder den gordel blaeu als locht, boven de knien groen als aertrijck, de reste tot den voeten licht blaeu als water: Dese zijn verselschapt met eenige schoon kinderkens. In een ander rondt, is voor Poeterije gemaeckt Polimnia, ghecroont met Lauren, met een Antijck speel-tuygh in d'een handt, in d'ander eenen Boeck, onderstutt met een been, en sy siet als met een onsterflijck wesen ten Hemel om hoogh, heeft oock by haer twee schoon kinderkens. In het derde rondt, is een Theologie met Boecken, en ander dingen: oock twee kinderkens schoon als d'ander. In't vierde, een Iustitie, met haer schalen en sweerdt, met oock twee kinderkens, en elck rondt comt t'accorderen op d'Hi- | |
[Folio 118v]
| |
story, die op elcke sijde van de mueren comen. In de hoecken van dit welfsel, comen noch schoon Historikens van cleen Beelden, vol schoonheyts en sins: oock op t'ghene, dat onder is, accorderende. Nu aengaende de Historien beneden, alvooren Ga naar voetnoot* op de sijde nae Belvidere, daer is den Bergh van Parnassus, en de Fonteyne van Helicon: om den Bergh is enen dichten Louwerbosch, daer de loovers schijnen te roeren, door t'soet windeken Aura. In de Locht vlieghen een deel Liefdekens naeckt, met schoon tronekens en wesens, de welcke Louwer-bladen plucken, en maken kransen, die sy op den Bergh neder stroyen. In't aensien deser Historien schijnt, of men siet blasen eenighen Godlijcken windt oft asem, aenmerckende de edel schoonheyt van die figueren der sangh Goddinnen oft Muses, en t'is verwonderlijck te bedencken, hoe een Menschen verstant met soo onvolcomen slechte verwen, en met de Const der Teyckeninghe, die schilderije alsoo levendigh heeft connen te weghe brenghen. Ghelijck oock seer levende zijn alle die Poeten, staende en sittende over al op den Bergh, som schrijvende, som singende, sprekende oft fabulerende, hier vier, daer ses t'samen, nae dat het te passe quam, bedeelt wesende. Boven desen zijnder gheconterfeyt nae t'leven alle Antijcke, en Moderne Poeten, tot op zijnen tijt, die uyt oude Medaillien, uyt statuaen schilderijen, en van hem self nae t'leven, die tegenwoordigh waren, gheconterfeyt zijn geweest. Hier is Virgilius, Ovidius, Ennius, Tibullus, Catullus, Propertius, en Homerus, die blindt met verheven hoofde versen singt, en aen zijn voeten is een, diese toeluysterende schrijft. Onder de Muses is oock Apollo, seer wel ghedaen: oock isser de gheleerde Saffo. En onder de Moderne, den versierlijcken Dantes, den vroylijcken Petrarcha, en amoreusen Boccaccio, en Tibaldeus, met meer ander, al seer levende ghedaen. In de selve Camer is, daer de Geleerde disputeren over de Ostie, en de Misse beschrijven. Hier is eenen Hemel, met Christus, Maria, S. Ian Baptiste, d'Apostelen, Evangelisten, en Martelaren. In de wolcken is den Vader, die den heylighen Gheest seynt op de Schrijvers: hier zijn veel Gheleerde Theologienen nae t'leven: in de locht zijn vier Kinders, die de vier Boecken der Evangelisten open houden, niet te verbeteren. Op alle dingen, beelden, tronien, lakenen, stelselen, verschieten, affecten, en statelijckheyt, is wonderlijck gelet: want Raphael hadde een gave, dat hy zijn tronien seer gracelijck en lieflijck maeckte. Op een ander sijde, boven d'ander venster, is op d'een sijde Iustinianus den Keyser, die de Keyserlijcke Wetten gheeft, den Doctoren te corrigeren, hebbende boven hun Temperantia, Fortitudo, en Prudentia, ter ander sijden, is den Paus, die de Canonale Decreten geeft. Hier is t'conterfeytsel van den Paus Pius de tweede, en ander Cardinalen, doe in't leven zijnde, en meer ander. Dit is alles wel bevallen, en aengenaem geweest, so dat den Paus Raphael liet beginnen, d'ander Camer nader de groote sale. Op desen tijdt conterfeyte hy den Paus op een Tafereel van olyverwe, soo wel ghelijckende, datmender van verschrickte. Dit is nu tot S. Maria del populo, met een Mary-beeldt, als eenen Kerstnacht, daer de Moederlijcke maeght t'naeckt kindeken deckt met een dun doeck: En Ioseph, een oudt eerlijck Man van wesen, leent op zijnen stock, een stuck seer aendachtich en wel gedaen: Dese twee stucken op eenen tijt gedaen, worden daer op hooghe Feestdaghen ghetoont. Op desen tijdt wert Michael Angelo van Room vluchtigh, des Raphael te sien quam, door hulp van Bramant, t'begonnen welfsel van de Capelle: des Raphael siende die maniere op | |
[Folio 119r]
| |
een seker geweldige cloeckheyt, maeckte tot S. Augustijns, den Esaias, met de twee kinderen by. Op desen tijdt Augustijn Chisi van Siena, seer rijck Coopman, en alle Constenaers seer groot vriendt, besteedde hem een Capelle: om dat hy hem weynich te vooren hadde ghemaeckt in een logie van zijn Paleys een Galatea, in de Zee seer gracelijck, voortgetrocken van twee Dolfijnen, alwaer rontom zijn Tritons en Zee-goden. Hebbende dan Raphael de Cartons van dese Capelle ghemaeckt, schilderde hy dese op t'nat kalck, in de Kerck van S. Maria della Pace: welck werck hem grootlijck dede achten in zijn leven, en daer naer, als wesende t'bysonderste dat hy oyt dede. Hier naer gheport wesende, van eenen Camerlingh van Paus Iulius, maeckte hy t'hoogh Altaer-tafel van Araceli, met een Mary-beeldt in de locht, met achter een schoon landtschap, en onder eenen S. Ian Baptiste, S. Franciscus, en S. Ieronimus als een Cardinael: In de Maria is een seer ootmoedigh sedigh wesen, als een Moeder Christi mocht betamen, en t'kindeken in een schoon actitude, speelt met de Moeders mantel: In Ioannes sietmen de soberheyt, oprechticheyt, en ghewissicheyt des ghemoedts, ghelijck in de ghene, die afgheweken der Weerelt, voor ydel achten, en onder den volcke haten de loghenen, maer vry geern de waerheyt spreken: In S. Ieronimus opsiende, sietmen een seer devote aendachticheyt, en offert met beyde handen den levendschijnenden knielenden Camerlingh: Den S. Franciscus van gelijcken opsiende, bewijst een groote affectie te sien, die twee schoon Hemelsche Beelden. Recht onder de Maria, midden de Tafel, is een kindt, houdende een Epitaphiken, heffende t'hooft na de Mary-beeldt, t'welck met al zijn leden niet gracelijcker wesen en mach. Hier nae continuerende in de Cameren van t'Paleys, maeckter een History van een Mirakel, daer een Priester Misse doet, heel root in't aensicht van schaemten, siende de Hostie om zijn ongheloof versmilten, bewijsende verschrickt te zijn, en een onstantvastich Mensch, zijn handen doen sulcken actie, dat hy puerlijck schijnt te beven. Al t'Mishoorende volck knielende en staende, Mannen en Vrouwen, maken verbaest, om dese seldtsaemheyt, verscheyden fraey actien: Onder ander een Vrouw, onder in de grondt sittende, met een kindt op den hals, keert haer seer gracelijck om: een ander, vertellende wat den Priester gheschiet is. Hier is den Paus weder, met meer ander gheconterfeyt, Misse hoorende: en also hier in desen muer een venster quam, maeckter hy trappen, so dat het schijnt datser wesen moeten, soude d'History volcomen wesen: waer aen blijckt, wat Raphael voor een ordineerder was. Wederom teghen over, daer oock een venster comt, heeft hy ghemaeckt, daer Petrus in de vanghenis Ga naar voetnoot* is, en van de ghewapende bewaert wort, daer hy seer aerdich heeft ghelet op een fraey prospective van een vangenis, en op den text der Schrift achtende, socht daer neffens in alle omstandicheden yet fraeys by te brenghen, ghelijck hy hier uytbeeldt eenen schricklijcken Kercker, en ghebonden aen een ijseren keten desen slapenden ouden Man, tusschen de twee gewapende krijchslieden, daer den Engel met een groote claerheyt de wapenen der Wachters doet vlickeren, en doet sien alle minste dingen, die in den Kercker zijn, welcke wapenen schijnen gebruyneert natuerlijck, en niet geschildert te wesen. Niet min Const is gebruyckt, daer Petrus los met den Engel gaet, en schijnt of hem dit eenen droom docht aen zijn wesen: Oock de verbaestheyt der Wakers buyten de vanghenis, hoorende de ijseren deur open gaen, daer een Sentinelle met een | |
[Folio 119v]
| |
toorts in de handt d'ander wacker maeckt, daer alle hun wapenen blincken van t'licht der toortsen: en waer dese geen claerheyt can gheven, daer geeft de maen haer schijnsel. Dese Lichten waren al onderscheydelijck wel uytghebeeldt, oock de duysterheyt der nacht, den roock der toortsen: In summa, het schijnt alles meer levendigh, als gheschildert. En dit is een recht Exemplaer, om Nachten en Reflexien te maken, als ick in dat deel dese History aenghetoghen hebbe. In dese Camer is noch een Historie, daer Paus Iulius de Giericheyt uyt de Kerck verjaeght: daer wort hy ghedragen van de Palferniers, daerder eenighe zijn nae t'leven: daer is eenen hoop volck van Mannen en Vrouwen plaetse makende: stracx sietmen de furie van eenen ghewapenden Ridder te Peerde, en twee te voet, die den Tempel-roover Heliodorum aenrennen, en slaen: Elder zijn Roovers bevreest, den roof neder werpen, en vluchten: Elder sietmen den Priester Onias in zijn Levijtsche cleederen, ooghen en handen ten Hemel heffen, met meer omstants, van die op pedestalen aen colomnen houden, om dit aen te sien, en ander toesienders, op verscheyden manieren: Dit werck is oock van alle verstandighe seer ghepresen. In't welfsel deser Camer zijn Historien, daer Godt Abraham zijns saedts vermenichvuldighen belooft, de Offerhande van Isaac, en Mosis brandenden bosch: in welcke alle is bewesen Inventie, Teycken-const, en gratie. Doe is Iulius de tweede gestorven, en in zijn plaetse quam Leo de thiende, die een groot Const-liefdich Paus was, en liet Raphael voortvaren: die voor de leste Historie, in dese Camer maeckte Paus Leo de derde, daer hy Attila by Monte Maria van Room verjaeght, met zijn eenige Benedictie. In de locht had hy gemaeckt S.Pieter en Pauwels, met sweerden, om de Kerck te beschermen, om also by d'History wat te poetiseren. Daer sietmen in dees Heyligen grooten ernst: daer sietmen Attilas op een swart ghesterde Peerdt steylende sitten, bevreest en bereydt om vluchten. Daer zijn noch meer fraey Peerden, onder ander een Spaensch, ghevleckt, daer op eenen als naeckt, al met schulpen gewapent, geconterfeyt uyt de colomne Trajana, daer een volck is alsoo ghewapent: en men acht, dat het van Crocodille huyden is. Daer is Monte Mario in brandt, bewijsende, dat in't vertreck des Krijghsvolcx, de huysen veeltijts den vyere, ten buyte blijven. Hier quamen in dit stuck veel conterfeytsels, oock den Paus Leo de thiende, seer wel gedaen, en meer ander omstandicheden. Op desen tijt maeckte hy te Napels een Tafel, die daer noch is, met een Mary-beeldt, S. Ieronimus op zijn Cardinaels, eenen Enghel Raphael, die Tobiam gheleyde, noch voor eenen Heer Leonello da Carpi, Heer van Meldola, een Mary-beeldt, daer in men siet als een Godlijck wesen, en in haer werckinghe een onverbeterige sedicheyt, ootmoedich, met t'samen gheleyde handen, aenbiddende den Soon, den welcken feesteert een jonghen S. Ian, die hem oock aenbidt, soo oock doen S. Elisabet, en Ioseph. Noch voor den Cardinael van Santi Quattro, maecte hy een Tafel, om te Bolognen, daer voor in't leven van Francisco Francia van is verhaelt: In dese toonde hy, hoe veel zijn gracelijcke constige handt vermocht: daer in is een S. Cecilia, die beschenen van eenen Hemelschen Choor Enghelen wesende heel staer, als in haren gheest opghetoghen, luystert nae die Hemelsche Harmonie: beneden op den grondt zijn Musijck instrumenten, die levende schijnen, ghelijck oock haer sijden lampers, en gouden Laken. Noch zijnder eenighe ander Beelden, onder ander een Maria Magdalena, die met een | |
[Folio 120r]
| |
vroylijck wesen bewijst de vreucht over haer bekeeringhe: wie dit stuck siet, heeft te segghen, dat alle schildery doot is, maer dese levende: want men sieter den gheest in spelen, en de sinnen in roeren en beweghen. Datter tot lof veel versen in Latijn en ghemeen spraeck van waren. Onder al dit:
Pingant sola alij, referantque coloribus ora;
Caeciliae os Raphael, atque animum explicuit.
Onder noch veel ander stucken, soo voor d'een en d'ander, en in verscheyden plaetsen, schickte hy een stuck tot Florencen, t'welck heden noch is by den Hertoogh, in zijn Capelle, tot Altaer-tafel: hier in is een oude Sint Anna, de welcke Mariae toelangt haer kindt, so schoon in zijn naeckte en wesen des aenschijns, t'welck lachende yegelijck verheught maeckt die't siet. Daerenboven heeft Raphael te wege ghebracht in de Mary-beeldt, wat tot een maeghdelijck wesen voeghlijck mach betamen: de oogen zijn vergeselschapt met zedicheyt, t'voorhooft met eere, de neuse met gratie, en de mondt met deuchde, haer cleedt met simpelheyt en eerbaerheyt, soo dat niet moghelijck is, beter te moghen een dinghen sien ghedaen. In Room maeckte hy een tamelijcke groote Tafel, daer in hy conterfeytte onder eenighe Cardinalen oock Paus Leo: hier sietmen de figueren niet versiert of gheschildert, maer rondt en verheven: hier sietmen natuerlijck fluweel, vellen en damast, aen den Paus, oock goudt en sijde, dat het al ruyscht, blickt en clinckt: daer is eenen cloot op eenen bruynen stoel van goudt, daer men in siet vlickeren het weerschijn van des Paus cleedt, t'licht van de venster, en de ghedaente van de Camer, en is alles soo ghedaen, dat niemant te hopen heeft, beter te mogen doen. Raphael, boven grooten lof, vercreegh grooten rijckdom, des hy, om van hem memorie te laten, te Room in Borgo nova liet maken een Paleys. Sijn gerucht so veerdich over de Weerelt vlieghende, sondt Albertus Durerus hem zijn Conterfeytsel ghewasschen op eenen doeck, sonder wit latende de hooghsels van selfs. Dit docht Raphael seer wonderlijck te wesen, en sondt hem weder in danckbaerheyt veel van zijn teyckeningen. Dit Conterfeytsel was tot Mantua, onder de dingen van Iulio Romaen. Raphael op desen tijdt verweckt, door de uytnemende Printen van Albert Durer, liet oock verscheyden dinghen snijden door eenighe Italianen, die hoewel sy de tronien wel een gratie gaven, en wel stelden, soo en was hun t'graef-ijser soo niet gunstigh. Den eenen was Marc Antonio van Bolognen, den anderen Marcus van Ravenna, en meer ander. Ten lesten isser gheweest eenen Const-soeckigen Hugo da Carpi, en vondt de manier, om met dry houten Ga naar voetnoot* platen, in hout-druck te maken Printen, daer men hooghsels, graeuw en bruyn diepselen in hadde, t'welck een aerdige Inventie is. Raphael schilderde een Tafel om de Stadt Palermo, eenen Cruysdraghenden Christus, daer oock veel eyghenschappen in zijn. Dit stuck ter Zee ghescheept, vergingh en brack het schip, met alle Coopmanschap en volck, quam ongeschaedt aen te Genua: want het was wel besloten in zijn casse. Van daer werdt het noch ghebracht tot Palermo, op Mont Oliveto, daer't meer in achtinge en gherucht is, als den Bergh van Vulcanus. Raphael dus voor groote Personagien, die hy niet ontseggen mocht, werckende, hiel evenwel volck te wercken in de Cameren van Ga naar voetnoot* den Paus, daghelijcx alles oversiende, en besorgende. Een Camer werdt ontdeckt, waer in was den brandt van Borgo, daer Paus Leo de vierde, met de Benedictie den selven brant lescht. In dees Historie zijn verscheyden gevaer- | |
[Folio 120v]
| |
lijckheden uytghebeeldt: ter eender sijden zijn water-brenghende Vrouwen, der welcker cleeren, en hayr, met den wint waeyen, hebbende een schoone vlucht: sommighe blusschen in den roock het vyer met grooten ernst. Oock isser uytghebeeldt de Vaderlijcke affectie, door den Poeet Virgilius beschreven, van Eneas, die zijnen Vader draeght uyt den brandt: soo wort hier eenen ouden siecken uytghedragen, daer sietmen den arbeydt des jongen dragers aen de leden, en door t'ghewichte cracht bewijsen. Daer is noch wat bysonders uytgebeelt, te weten, de ernstighe liefde eens Moeders, die in de vlamme zijnde, haer lieve kindeken noch berght, en geeftet van eenen muyr, eenen, die dat met grooten ernst en medelijden afneemt. Oock isser een Moeder, die ontcleedt ontvliedt, en jaeght voor haer hare kinderen, op datse mochten ontcomen de verderfnisse van den brandt. In de selve Camer zijn noch meer Historien: eene daer gevangen Turcken zijn gebracht uyt den Schepe te lande: oock zijnder in de Basementen, onder d'Historien ander historikens, ghemaeckt: in summa, t'is alles te verwonderen, wat desen uytnemenden Constenaer, daer al met zijn verstant en aendachticheyt te weghe heeft ghebracht. T'welfsel van dees Camer, wesende van Pieter Perugino zijn Meester, woudese niet bederven, om dat hy door hem begin hadde te comen tot sulcken graet. Zijn grootmoedicheyt was sulck, dat hy Teyckenaers hadde op zijnen cost in gantsch Italien, tot Puzzuolo, tot in Grieck-landt: en liet niet achter te crijghen, alles wat tot onser Consten dienen mocht. Raphael nae de doot van Bramant, hadde al het last van het Paleys op hem, soo van houwen, als schilderen. Hy maeckte noch een sale, en oock de Logien, ghebruyckende tot grotisschen en Beesten nae t'leven, Ioan da Vdine zijn discipel, die oock de dingen van Stucco dede: Iulio Romano waren de Beelden bevolen, oock Ioan Francesco, Pierijn del Vago, Pellegrin van Modona, Vincent van S. Gimignano, en Polidoor van Caravaggio, dese en meer ander waren al zijn werk ghesellen: dese maeckten met zijn Cartons Historien, Beelden, en ander dingen, die in dese wercken behoefden. Hy maeckte noch veel ander Tafelen, die buyten t'Landt, oock in Vrancrijck voeren: bysonder oock eenen val van Lucifer, daer veel aenmercklijcke dingen waerghenomen waren, en was van den Coningh hooghlijck gheloont: langh waer te verhalen alle zijn wercken, en Conterfeytsels. Hy was altijdt seer Vrouwliefdigh, alsoo dat Augustijn Gigi zijn goet vriendt, doe hy hem liet schilderen zijn voorste Logie, qualijck conde zijn werck ghevoordert crijghen: om dat Raphael veel tijt was tot een Vrouw, die hy seer lief hadde: waerom Augustijn, die schier desperaet was, soo veel te weghe bracht, dat hy de Vrouw dede comen by hem woonen in zijn Paleys, daer hy wrocht, t'welck oorsaeck was dat t'werck voldaen worde. Hier in dit werck maeckte hy al de Cartons, en self veel figueren in Fresco, met zijnder handt. In't welfsel was d'een History, den raedt der Goden in den Hemel, daer veel fraey dinghen zijn, uyt den Antijcken genomen, met goede gratie. D'ander Historie was de Bruyloft Psiche, daer Iuppiter aen Tafel ghedient wordt, en de dry Gratien bloemen stroyen over de Tafel. In ander plaetsen van t'welfsel zijn verscheyden Beelden, onder ander eenen Mercurius, seer wel gedaen, als dalende uyt den Hemel, hebbende een fluyt. Elder is Iovis, die Ganimedem cust: oock isser Venus. die met haren waghen Psiche ten Hemel voert, in t'gheselschap van Mercurius en de Gratien: dan noch eenige kinderkens aerdigh vercortende, en hebben ghe- | |
[Folio 121r]
| |
laden der Goden instrumenten, hebbende by hen eenige dieren, nae hun Natuere en eyghenschappen, wesende dit een schoon Poetelijcke schilderije. Hier liet hy maken veel schoon festonen van bloemen en fruyten, die de Historien bevinghen, door Ioan da Vdine, welcke niet schoonder connen wesen. Raphael begon, door last van Paus Leo, de sale Constantini, welcke Iulius Romaen, en Ioan Francisco, nae de doot van Raphael, met zijn schetsen en patroonen, voleyndighden. Oock maeckte Raphael patroonen, om Tapijten, die in Vlaender gewrocht wierden, wesende d'Historie van S. Pieter, welck een heerlijck schoon werck, en te Room noch op Hoochtijden te sien is, en coste 70. duysent Croonen. Hy schilderde eyndelijck een Transfiguratie Christi, om te seynden nae Vranckrijck: Daer is Christus op den Bergh Thabor, met zijn dry Apostelen, en twee Propheten, ghetransfigureert wesende, en blinckende: En terwijlen zijn ander Discipelen aen den voet van den Bergh hem verwachten, is hun gebrocht een beseten jongh knecht, die een schricklijcke en natuerlijcke actie doet, en bewijst zijn groote passie, met open ghesperden oogen en mondt, en bleeck in't aensicht, doet een groot ghewelt: desgelijcx den Vader, een oudt Man, bewijst t'samen cracht, en vreese, hebbende oock de ooghen wijdt open: daer beneffens d'Apostelen bewijsen hulp en medelijden. Meer eygenschappen zijn hier t'Aenmerken, als de actituden der dry Apostelen op den Bergh, die de claerheyt met den handen afkeeren, als oock veel schoon aerdige tronien van verscheyden ouderdommen, en wesens. Summa, dit was de leste proeve van zijn vermogen in de Const: want hy noyt hier naer Pinceel meer en handelde. Het en is niet te twijffelen, dat tusschen Raphael en Michael Angel, der Consten halven, jaloursije was, en concorrentie. En also Raphael, siende Angels groote studie in de naeckten, en dat hy daer niet in t'achterhalen was: En Raphael dan wetende, dat d'excellentie der Schilderije niet en bestaet alleen in naeckten te maken, soo vondt hy een wijdt open veldt, om hem in veel dinghen voorby te loopen: als in d'Inventie, en by-een-voeginge der Historien, de selve niet met te veel te confunderen oft confuys te maken, noch niet te weynich al te miserabel oft arm. Oock beneerstighde hy hem, zijn werck met alle omstandicheden te verrijcken, en met veel bywercken, die den aensiender vermaken gheven: bysonder met schoon gracelijcke tronien, van Vrouwen, Kinderen, Iongelingen, en Ouderlingen, de selve ghevende alle bewegingen, nae dat sy werckende behoeven: oock fraey hulselen, tuyeringhen, cleederen, en chieraten, schier niet wetende oock wat schoonheyt gheven: de vluchten der Peerden, en wreetheyt der Soldaten, Landtschappen, verscheyden weders, prospectiven, en derghelijcke vele. Eyndlijck (om cort te maken) segh ick dit: Ga naar voetnoot* dat Raphael in alles gracelijck was, en ghemeensaem, oft universael, en met alle dinghen wech wist, t'welck een goet Schilder, om goet te heeten, behoeft. Hy starf t'zijnen 37. Iaren op den goeden Vrydagh, gelijck hy op sulcken dagh gheboren was. Geen Houwelijck hadde hy oyt aengegaen: maer hadde hope, door belofte, Cardinael te worden: dan alsoo hy t'onmatelijck in zijn liefden was, is met een heete Cortse bevanghen wesende, uyt den leven ghescheyden, Anno 1520. En t'doodt lichaem lagh in de sale, daer dit verhaelde leste stuck Schilderije stondt, t'welck een droef spectakel wesende, menich dede weenen, oock mede den Paus selve, om t'verlies van so gracelijcken Constenaer. Wel hadde met eenen de Const van Schilderije moghen sterven met desen edelen | |
[Folio 121v]
| |
Constenaer, dewijl sy met zijn ooghen sluytinghe soo blindt gheworden is. Hy was begraven seer heerlijck in de Retonde, met dit Epitaphie van den gheleerden Bembo: D.O.M.
Ille hic est Raphael, timuit quo sospite vinci
Rerum magna parens, & moriente mori.
En den Graef Baltasar Castiglione schreef op zijn doot op deser voeghen:
Quod lacerum corpus medica sanaverit arte;
Hippolytum Stygiis & revocarit aquis.
Ad Stygias ipse est raptus Epidaurius undas;
Sic pretium vitae, mors fuit artifici.
Tu quoque dum toto laniatam corpore Romam
Componis miro Raphael ingenio;
Atque urbis lacerum ferro, igni annisque cadaver,
Ad vitam, antiquum jam revocasque decus.
Movisti superum invidiam, indignataque mors est,
Te dudum extinctis reddere posse animam:
Et quod longa dies paulatim aboleverat, hoc te
Mortali spreta lege parare iterum.
Sic miser heu prima cadis intercepte juventa;
Deberi & morti, nostraque nosque mones.
|
|