Het schilder-boeck

Het leven van Andreas Mantegna, Schilder van Mantua.

Hoe veel de belooninge der Consten vermach, by den genen diese deuchtsamich oeffent, is ten besten bekent die t'gheniet daer van gheluckelijck te deele wort: want hy bevoelt alsdan gheen pijne van moeyte noch onghemack, door de soeticheyt der eeren en ghewin: ghelijckt gheschiedde Andreas Mantegna, die van leegen gheslachte geboren was, in een Dorp by Mantua, die hoewel hy in zijn jeucht een Beesten herder was, werdt soo verhooght door Const, en geluck, dat hy verdiende te wesen een eerlijck Ridder. Doe hy wat groot begon te worden, werdt ghebracht in de Stadt, daer hy op t'schilderen quam by Iacob Squarcione, een Schilder van Padoua, den welcken doe hy wert te bekennen zijnen fraeyen gheest, hem aennam voor een erfghenaem soon: En dewijl den Meester hem selven den besten Schilder niet en vermat te wesen, liet hy Andreas hem oeffenen nae plaister van d'Antijcken afgegoten, en nae doecken van ander fraey Meesters, soo dat hy door sulcke, en ander middelen ghenoech wel leerde: oock door de prickelinghe der eeren, om voorloopen zijn medeghenooten, die hem in't leeren trotsen wilden: Onder ander eenen Nicolaes Pizzolo van Padoua, zijn mede discipel. Doe Andreas 17. Iaer oudt was, hadde hy een Altaer-tafel ghemaeckt, in S. Sophia te Padoua, die van een oudt ervaren Schilder schijnt te wesen. Andreas en Niclaes maeckten noch een Tafel t'samen, daer in maeckte Niclaes eenige Beelden, die niet min ghepresen

en worden, als de dinghen van Andreas. Van Niclaes is weynich, maer fraey Ga naar voetnoot* dinghen te sien: en soude wonder gedaen hebben, hadde hy de wapen niet boven de Const bemint: maer alsoo hy hem veel vyanden maeckte, wert op eenen avont van wercke comende, verradelijck vermoort. By t'voornoemde Niclaes dinghen, maeckte Andreas noch vier Evangelisten, die seer ghepresen waren, soo datmen wel bemerckte, dat Andreas wat bysonders worden wilde. Waerom Iacob Bellino, Schilder tot Venetien, Vader van Gentile en Ioan Bellino, den welcken oock van jongs een trotser in de Const was tegen Iacob Squartione, soo veel te weghe bracht, dat Andreas zijn Dochter te Wijve nam: waerom Squartione soo toornich wert, datse t'sindert altijt vyanden waren: Ga naar voetnoot* En alsoo seer hy voorhenen altijt Andreas dinghen had gepresen, soo seer heeft hy't van doe af altijts openbaerlijck veracht: segghende, dat Andreas Beelden niet en doogden, om dat hy die hadde geconterfeyt na d'Antijcke steenen Beelden, waer naer men niet can leeren schilderen te deghe: want die steenen dinghen behouden altijts herdicheyt, nemmermeer hebbende een seker teere soeticheyt, die t'vleesch oft het leven heeft, dat hem roert en bouwt op verscheyden actien: voeghende noch daer by, hadde Andreas zijn Beelden van wit en swart als marber ghemaeckt, sonder van soo veel verwen, sy souden meer gratie ghehadt hebben: want dan soudense emmer te minsten Antijcksche steenen Beelden gheleken hebben. Dusdanige berispingen quelden Andreas, maer waren hem vorderlijck: want bekennende dat hy ten deele de waerheyt seyde, begaf hem van doe voort levende persoonen te conterfeyten, en nam so toe, dat hy in een Historie, die hy in de Capelle maeckte, daer zijn ander dinghen waren, wel toonde, dat hy van het leven, en t'natuerlijcke so wel conde wat goets te weghe brenghen, als uyt de dingen, die metter Const gemaeckt zijn. Evenwel behiel Andreas dit ghevoelen, datter meer volcomenheyt was in d'Antijcke Beelden, en datse veel schoonder deelen hadden, dan t'leven uyt en wijst: Om dat de uytnemende Meesters (soo hem docht) hadden uyt veel levende Menschen lichamen, alle de volmaecktheyt der natueren by een vergadert: welcke schoone deelen alle t'samen zijn seer selden in een eenich lichaem te vinden: daerom, docht hem, mostmen hier en daer so een deel van verscheyden nemen, en vergaderen. Boven desen dochten hem d'Antijcke Beelden beter gestelt, en de musculen, aderen en senuwen beter geroert, en aengewesen: maer of hem dit docht, en dat hy meende het vleesch met zijn soeticheyt en gladdicheyt die dingen te seer verborgen hiel, so toonen sy somtijts meer herdicheyt, als eenich oudt ot uytgeteert lichaem, dat van de Constenaers, om meer oorsaken, moet zijn geschouwt. Wt deser oorsaeck, dat hem sulcx behaeghde, sietmen zijn dinghen eenichsins ghesneden te staen, treckende meer nae t'steen, als t'leven. In zijn dinghen bracht hy seer veel troenien nae t''leven te passe: En hoewel hy in zijn lakenen hardt, en wat cleen van ployen was, hebbende wat drooghachtighe maniere, soo sietmen nochtans alle zijn dinghen ghedaen met grooter Const, en vlijt. Hy maeckte te Mantua voor den Marquijs Lodewijck Gonzaga, Ga naar voetnoot* in een sale de Triumphe van I. Caesar, welck t'best is dat hy oyt maeckte. Hier sietmen den wel ghecierden waghen, oock den ghenen die den Triumpheerder lasterde, voort alle ordenen, de vrienden, de ghevanghen vyanden, de rotten der Soldaten, de reuckwercken, wierroocken, de offer ossen gecroont, den roof der Soldaten, de wapenrooven, d'Elephanten, de victorien, de ghe/

daenten der Steden en rootsen, op verscheyden waghens naeghebootst, met oneyndlijcke Tropheen op de pijckstaven, verscheyden hooft en lijf-wapenen, toemaeckselen, vercieringhen, en Antijksche potten: En onder den hoop van alle de beschouwers deser Triumphen, isser een Vrouw, die aen haer handt een kindt heeft, dat al weenende haer toont eenen dooren, die't in zijnen voet heeft, met een seer gracelijcke actie. Noch hadde hy in dese Historie een dingen wel verstandich waerghenomen, dat is, dewijle dat zijn figueren met den voeten mosten comen boven t'ghesichte, so maeckte hy der voorenste Beelden voeten voor aen op d'onderste waterpas streke te rusten, doende de ander voort en voort inwaert, nederwaert, vercortende en verschietende, dalen, latende de voeten verliesen: desghelijcx liet hy de potten en ander dinghen al van onder sien. Summa, dit werck mocht niet schoonder noch beter ghewrocht zijn, alst en is, des was hy van den voornoemden Marquijs altijts bemint, en gheeert: En wert soo gheruchtich, dat Paus Innocentius de achtste, om hem schickte. Alsoo hy dan nae Room reysde, heeft hem den Marquijs noch vereert, en hem Ridder ghemaeckt. Hy wert van den Paus vriend'lijck ontfanghen, die hem stracx in Belvider liet maken een cleen Capelle, die hy, soo welfsel als mueren, op nat kalck alles soo vlijtich en soo net dede, als haddet verlichtery geweest. Boven den Altaer was Ioannes doopsel, daer onder ander is een die zijn cousse averecht uyt treckt, toonende onghemack en arbeydt in zijn troenie, dede menich der welstandicheyts halven verwonderen. Men seght, dat den Paus, door veel ander occupatien die hy hadde, Mantegna niet soo dickwils ghelt en gaf, als hem wel behoeft hadde, dat hy daerom schilderde van graeuw eenighe Deuchden, onder ander de Discretie, soo dat den Paus eens t'werck besiende, Ga naar voetnoot* vraeghde wat het voor een Beeldt ware: Hy antwoorde, t'is de Discretie: waer op den Paus seyde, Wilt ghyse wel vergheselschappen, stelter by de Patientie. Den Schilder verstont wat den heyligen Vader seggen woude, en sweegh stille. Het werck voldaen, sondt hem den Paus met eerlijcken loon, en veel faveurs, weder tot den Hertoghe. Te Room noch wesende, schilderde hy noch in een cleen Tafereel een Mary-beeldt, met een slapende kindt: en in't Landtschap, in een rootse, maeckte hy Steenhouwers, die steenen groeven tot verscheyden wercken, met sulcken patientie, en soo net, dat te verwonderen is. Hy teyckende seer net, en wassende met sap, liet t'papier de hoochsels, daer hy eenighe wint-hayren soo subtijl onder d'ander liet drijven, dat het te verwonderen was. By Vorsten en Princen was hy in grooter eeren, om zijn beleeftheyt, deucht en Consten wille. Hy sneet oock verscheyden coperen platen, daer in maeckte hy zijn Triumphe voor verhaelt, oock zijn Bacchus feest, den strijdt der Zee-monsteren, d'afdoeninghe van den cruyce, de begravinghe Christi, en ander dinghen, alle sonderlinghe en weerdich om sien. Hy toonde eerstmael van al d'alderbeste maniere, om de Beelden te doen vercorten. En om zijn uytnementheyt in de Const, en zijn edelheyt des levens, wert zijnen naem onsterflijck ghemaeckt van den Poeet Ariosto, in de eerste clause van zijn 33e. Ghesangh, daer hy hem by de vermaerste Schilders van zijnen tijdt aldus verhaelt:

Leonardo, Andrea Mantegna, Gian Bellino.

Hy maeckte en schilderde hem selven binnen Mantua een schoon huys, daer hy zijn leven langh in woonde: en hebbende veel schoon wercken ghedaen,

starf oudt 66. Iaer, A^o. 1517. Op zijn Graf by zijn conterfeytsel in coper, was oock dit schrift ghestelt: