Het schilder-boeck
(1969)–Karel van Mander–
Auteursrechtelijk beschermd
[Folio 67r]
| |
poorte van de Schilder-const wijdt open ghedaen ghevonden, en isser stoutelijck in ghetreden, in het vierde Iaer van de 95e. Olympiade: En siende, dat den Pinceel alree hem seer vereerde, bracht hy met eenen den Pinceel oock in groot gherucht en lof. Sommige stellen hem ten onrecht in de 89e. Olympiade, in de plaetse van Demophilus Himeraeus, oft Neseas van Thasus: dan een van dese twee is den Meester geweest van Zeuxis, maer men weet niet welck. Desen Zeuxis is soo uytnemende gheweest in zijn Const, soo dat Apollodorus, daer wy van verhaelt hebben, te deser oorsaeck maeckte een Sonnet, waer in hy seer constich dichtende seyde, dat hun de Schilder-const was ontstolen, en datse Zeuxis met hem henen droegh. Hy werdt oock door zijn Const soo rijck, dat hy (om zijnen rijckdom te toonen) liet van Goudt bordueren zijnen naem op eenighe ruyten, die in de boorden waren van zijn mantels, die hy droegh in de ghemeen Spelen van Olympia. Ten lesten nam hy voor hem, zijn werck teGa naar voetnoot* gheven voor niet met allen, hem latende duncken, datment niet en conde ten vollen betalen, t'zy wat men hem daer voor gegeven hadde. En schonck ooc aen de Stadt Agrigentum in Sicilien een Alcmena: en eenen Godt Pan aen den Coningh Archelaus. Hy maeckte ooc een Penelope, in welcker wesen hy scheen te hebben versamelt alle de eerbaerheden en gestadicheden, die een Princesse behoort te hebben. Hy maeckte oock een worstelinge, daer hy grooten lust en ghenuecht in hadde, en stelde daer onder een gedicht, luydende op deser manieren:
Men can dit haest verachten: maer
Soo goet te doen, meer arbeydt waer.
Hy maeckte oock eenen Iuppiter, sittende in zijn Majesteyt, daer alle d'ander Goden over eyndt by hem stonden, als zijn Hofghesin. Hy hadde oock ghemaeckt eenen jonghen Hercules, den welcken in de wieghe zijnde, twee Slanghen verworght: waer by men sagh Alcmena de Moeder van Hercules, en haer Man den Coningh Amphytrion, die heel verschrickt waren te sien dit vreeslijck schouwspel: Doch al was desen Zeuxis seer in zijn Const ervaren, soo worde hem nae gegheven, dit ghebreck te hebben gehadt, dat hy te grooteGa naar voetnoot* hoofden maeckte, oock de vingers en de knockels te dick en te groot, dan was andersins gheheel vlijtich het leven nae te volghen: soo dat doe hy voor den Agrigenten soude maken een tafel, die sy offeren wilden in eenen Tempel van Iuno, welcken stondt te Lacinium. nu Capo di colomni. in Calabrien, hyGa naar voetnoot* begeerde naeckt te sien alle de Dochters van hun Stadt Agrigentum. het welck hem toegelaten was: onder al dese verkoos hyer alleen vijve, de schoonste van leden, om in zijn Beeldt van Iuno, oft ander Beelden, alle de schoonste deelen van dese vijve te passe te brenghen. Dese Dochters werden te love veel fraey ghedichten ghemaeckt. Hy is gheweest onder ander uytnemende Schilders, die beroepen waren tot de vercieringe van Athenen ten tijde van Pericles, also wy verhaelden in't leven van Phydias t'Athenen, alwaer eenen Schilder Agatarchus hem selven beroemde, segghende teghen Zeuxis, ick schildere mijn ghedierten veerdigher, en ghemacklijcker als ghy, het welck Zeuxis bekende, seggende: Ick make de mijne met langen tijdt, om dat de veerdicheyt en doenlijckheyt niet en gheven gheduericheyt, noch volcomen schoonheyt: maer den tijdt met den arbeydt ondermengt, toonen hun crachten in de wercken, want sy ghedueren veel te langher. Ghelijck of hy segghen wilde, wie yet slordich oft onachtsaem henen maeckt, dat en can gheen uytnemende werck zijn, dat | |
[Folio 67v]
| |
langhe gheruchtich blijft, ghelijck t'gene dat met grooten vlijt en Const is ghedaen, also de edel ghedichten van Virgilius met grooten tijdt ghedaen zijnde, gheduerich, en ander vergaen zijn, die van slechte haeghdichters met haesten ghedaen waren. Plutarchus brengt de verhaelde Zeuxis antwoordt oock te pas in zijn Moralen, daer hy schrijft van de veelheyt der vrienden, daer hy wil segghen, dat de langhe beproefde vrienden de beste zijn. Zeuxis heeft oock veel dinghen oft Conterfeytsels ghedaen van wit en swart, Monochromata doe by den Griecken geheeten. Daer waren oock t'zijnen tijde fraeye Schilders, als Timanthes, Androcydes, Eupompus, en Parasius, die hun wel soo goede Meesters hielden te wesen als hy. Men seght, seyt Plinius, dat Parasius teghen Zeuxis den hals bandt ophingh, en weddede om best te schilderen. Zeuxis beroepenGa naar voetnoot* zijnde, bracht te voorschijn op't Tooneel een Tafereel, daer soo natuerlijcke druyven in waren gheschildert, datter self op't Tooneel de Voghelen in quamen picken. Daer tegen bracht Parasius op zijn Tafel eenen doeck, soo natuerlijck ghedaen, dat Zeuxis, die op t'picken der Vogelen aen zijn druyven soo heel moedigh was, seyde overluydt, als uyt spot, dat het haest tijdt was dat slaeplaken af te nemen, op datmen mocht sien, wat Parasius voor schilderije hadde ghebracht: maer doe hy daer nae bevondt, dat het eenen doeck was alsoo gheschildert, ghelijck ofter de Schilderije mede was bedeckt gheweest, hem vindende beschaemt, ghebruyckte nochtans groote beleeftheyt, ghevende Parasio den Prijs, en seyde: Hy hadde wel met zijn Const de Vogelen bedrogen, maer Parasius hadde meer gedaen, bedrogen hebbende hem, die in de Schilder-const ervaren was. Men seght dat Zeuxis hier naer maeckte een jongh knechtken, draghende in een schotel oft korfken een deel druyven, en siende dat de Vogels weder quamen picken, was op zijn Tafereel verstoort, lasterende zijn eyghen werck, met een groote eenvuldicheyt belijdende, dat hy de druyven beter hadde ghemaeckt als den knecht: want hadde den Knecht geheel ghemaeckt gheweest nae ghelijckenis van het leven, de Voghels en hadden de druyven niet hebben durven picken. Hy maeckte ooc verscheyden constige stucken van aerde. Of dit nu waren aerden platen beschildert en gebacken, oft verheven beelden, en onderscheyt Plinius niet. maer eenen Romeyn, die dese in handen quamen, ghenoemt Fulvius nobilior, lieter een deel van dese te Larta oft Ambracia: doch bracht hy te Room de negen Muses van hem ghedaen. Noch isser, seyt Plinius, van hem in de wandel-plaets en gallerije van Philippus te Room een Helena van de handt van Zeuxis. Van dese selve Helena acht ick, dat Valerius Maximus verhaelt, seggende: Zeuxis geschildert hebbende de schoon Helena, en verwachte niet nae Menschen oordeel, oft wat t'volck, dit werck siende, segghen soude: maer hem betrouwende op zijnen gheest, beproefde en yeckte dit zijn werck tegen de Versen van Homerus, die hy in dit Beeldt uytdruckte, waer van den sin op deser manieren luydt: Daer saten te Troyen op den muer, by de Poorte Chea, een deel oude Heeren, en saghen vast aen de Leghers van den Griecken en Troyanen, alwaer by is ghecomen de schoon Helena, welcker schoonheyt van Homero, in zijn 3e. Boeck der Iliaden, op deser manieren uytgebeeldt is:
Ghelijck de Stapels t'saem in groene blaren sitten
In't schaeuw, en quettren vast des Somers in der hitten:
Alsoo dees oude Mans gheseten clapten daer.
maer saghen niet soo haest de Griecksche Vrouwe claer,
| |
[Folio 68r]
| |
Oft sy en seyden stracx, dat Troysche en Griecksche knechten
Soo moeylijck en soo langh malcanderen bevechten,
En is gheen wonder doch, oock teghen reden niet,
Als slechs maer eenigh Man dees over schoonheyt siet,
In't lieflijck aenschijn soet, van dees Vrouw' uytghelesen,
Die meer schijnt een Goddinne, als sterflijck mensch te wesen.
Hier mede bracht Zeuxis over een de volcomenheyt van zijn seer constige schilderije, meenende wel soo veel te weghe te hebben gebracht, als de schoone Leda in't baren en ter Weerelt brenghen van haer uytnemende Dochter, oft so veel als Homerus hadde met zijnen Godlijcken gheest in zijn Versen connen uytbeelden, aengaende de schoonheyt van dese Princesse. Noch verhaelt Lucianus in zijn Tractaet, geintituleert Antiochus, dat Zeuxis, den uytnemendenGa naar voetnoot* Schilder boven alle ander, hem niet geern, oft selden, en bemoeyde te schilderen ghemeene materien, ghelijck de daden der Helden, de strijden, oft de Goden: maer socht altijt eenighe bootsighe en nieuwe versieringhe, de welcke hem in den sin ghevallen wesende, liet hy, de selve uytbeeldende, sien den vlijt en vernuftheyt zijnder Consten. Nu, onder zijn ander alder cloeckste Inventien, heeft hy gheschildert een Centaure, de welcke sooghde twee jonge Centauwerkens, en de Copije van dit Tafereel is noch teghenwoordich t'Athenen, uytnemende wel ghedaen, en ghevolght het Principael, t'welck men seght, Sylla, Overste der Romeyner heyrcracht, nae Italien met ander seldtsaem en uytnemende stucken heeft henen ghesonden: maer ten ongelucke brack en vergingh het Schip aen den hoeck van Maleum, dat alles, en ooc dit principael stuck, verloren bleef. Doch t'ghene datter nae ghedaen was, sal ick, seght Lucianus schriftelijck, ten besten dat het my mogelijck is, voor ooghen stellen. Niet dat ick nochtans seer ervaren ben in de Schilderijen: maer om dat my noch versch in ghedacht is, dat te hebben corts gesien tot eenen Schilder, in de voorgenoemde stadt Athenen, dewijle d'overlegginge die ick hadde in dit stuck, my niet weynich dienen sal, om dit selve eygentlijcken met vertellinghe uyt te drucken. In eenenGa naar voetnoot* dichten stoel oft bosch groen cruydt, is dese Centaure uytghebeeldt: al de leden die Meerrie zijn, ligghen ter aerden, en het achter-deel oft cruys light neder ghestreckt: maer de vrouwlijcke leden al sittende rusten op den elleboogh, en de voorenste beenen en zijn niet ghestreckt, als ofse oversijds laghe: want het een ghelijck ofse knielde is ghevouwen, treckende den hoorne des voets inwendich nae haer toe, t'ander been recht hem averechts om hoogh, clouwende met den voet d'Aerde ghelijck de Peerden die pooghen op te staen. aengaende de tweelingsche kinderen oft volens, een heeftse in haer aermen, en sooght het op Menschelijcke wijse, hem gevende een Vrouwlijcke borst: het ander, dat meer Peerds ghestalt heeft, is vast aen de spene, ghelijck de jonghe volens ghewent zijn ghevoedt te worden van hen Moeders. Boven in't Tafereel, op een uytstekende punct-rootse, bequaem om een sentinelle te staen, vertoont hem eenen Hengst Centauwer, stekende den hals uyt den wercke, welck is (so ick meen) den Man van dese Vrouwe, die in twee verscheyden plaetsen haer jonghen sooght, en al lachende besiet hy dese: doch het lichaem openbaert hem niet al geheel, dan alleenlijck tot daer hy half Peerdt is: met de rechter handt wickt hy boven t'hooft een jongh Leeuken, om zijn ghenuechte te hebben met hun te verschricken met dit speeldingh. Het ghevolgh deser Schilderije (hoewel wy | |
[Folio 68v]
| |
deser Consten oncondich wesende, niet wel en connen onderscheyden de deucht des wercks) was nochtans gewrocht in alle volcomenheyt met uytnemenden vlijt. Ten eersten, den omtreck was, en quam uyt een vaste handt. Ten anderen, de verwen waren vermengt met grooter consten, en het bysonderste werck was toeghevoeght een rijcklijcke gratie. De verdiepinghen der vercortselen, en der vouwen, waren wel te dege waergenomen, sonder datter yet versuymt was van dat te wenschen is, aengaende de gestaltenissen en maten, noch al de reste, en ordinantie des wercks, alle de dinghen daer de Schilders sonderlinge nae trachten, ten minsten de ghene die sorghvuldigh zijn de selve te verstaen. aengaende van my, ick loofde in Zeuxis bysonder de groote cracht van zijn wetenschap, dat hy soo wel heeft connen in een selve materie (acht nemende op t'onderscheyt der kunde oft sexie, en ouderdom) levende doen gelijcken de verscheydentheyt van dit constigh werck: want den Centauwer heeft hy uytgebeeldt heel wreedt, moedigh, en grouwlijck, t'hayr over eynde staende, bycans heel rouw, niet alleen t'gene dat Peerdt is, maer oock dat Mensch is: en heeft hem ghemaeckt de schouders breedt en verheven, met ick en weet niet wat grinnicken oft grijnen in't aensicht, t'welck hem noch niet en belet zijn onghetemt woeste wesen: Siet, dit is genoech t'beworp, hoe hy den Man heeft ghemaeckt. maer de Vrouwe ghelijckt seer wel een oorloghsche Meerrie, gelijck in't ghemeen de Thessalische zijn, die noch ongetemt en van niemant bereden en zijn: het ander deel, dat Vrouw is, heeft hy uytnemende schoon gemaeckt, uytgenomen d'ooren, die hy mismaeckt en scherp, als des Satyren, heeft ghelaten. De vergaderinghe der twee Lichamen, daer het Menschelijcke en het Peerdtsche vereenight, heeft hy ghemaeckt allencxkens verliesende, en niet botlijck al t'eender reyse afgesneden, maer al van verre beginnende met moeten, is het verdreven met sulcken soetheyt, dat het hem steelt uyt de oogen der aenschouwers, en loopt soo dieftlijck d'een in d'ander. aengaende de twee kinderen, het een heeft oock zijn wreet ghelaet, also wel als den vader, en zijn teere jeught bewijst evenwel een ontamme grouwsaem wesen. Dit oock aenmerckende van by, heeft my verwonderens weerdigh gedocht, datse beyde kinderlijck sien op den jonghen Leeuw, en ondertusschen handtvatten sy de mammen, en leggen haer tot de moeder in, welcke sy van hayr en verwe ghelijcken: tot hier toe uyt Luciano. Zeuxis hadde noch seer constigh ghemaeckt eenen Martias, ghebonden staende aen eenen Boom, en dit stuck was noch ten tijde Plinij te Room in den Tempel van Vrede: Nochtans nae t'ghevoelen Eusebij, zijn tusschen Zeuxis doot en den tijdt van Plinij schrijven, verloopen 508. Iaren, waer aen te sien is, hoe langhe de Eyer-verwe dueren can. Men leest in't 34e. Boeck Plinij. Cap. 8. dat Zeuxis discipel was van Lysistratus, die den broeder was van Lysippus, soo men in't 35e. Boeck, in't 12e. Capittel vindt, en Lysippus leefde noch in de 114e. Olympiade, ten tijde van Alexander de Groote, als in't verhaelde 34e. Boeck, Cap. 8. blijckt. Doch bevindtmen (als vooren in't begin van zijn leven is verhaelt) Zeuxis aan t'schilderen te zijn gheweest, van in't vierde Iaer der 95e. Olympiade. Dit schrickt 19. Olympiaden, dat zijn dan (afghetrocken de 4. Iaren) 91. Iaren, soo dat nae dese rekeninghe Zeuxis tot grooten ouderdom moet zijn ghecomen, alsoo den vlijtighen Leser nae te soecken, en t'overlegghen staet.
Eynde des levens Zeuxis. |