Uyt-spanningen

[p. 61]

6
't Gebed des Heeren,
of Wtbreydinge
Van Luc. 11:2, 3, 4.

Stem: Rosemont waar gy vliedt.⁺

I.

Hemelsch Heer! die 't gevaard/^1-81
Van den Hemel en van d' aard/^1-8
Magtig hebt gemaackt/ onderhoud/ en hoedt;^1-83
Maar alleen ons als uw kindren voedt:^1-84
Onse Vader! hoort! Vader! hoort ons nu!^1-8
(En wy betrouwen 't U)^1-86
Hemelsch Vader hoog! treckt ons hert ten Hemel/ Heer/^1-87
En send uw hulpe tot ons neer.^1-8

+ Melodie: Het amoureuze lied Rosemont komt voor in Nieu dubbelt Haerlems lietboeck, Haarlem, 1643.

1-8 ‘Onze Vader, Die in de hemelen zijt.’

1 gevaard: ontzagwekkend samenstel (in L.'s tijd gebruikelijk woord voor ‘heelal’, vgl. WNTIV, 1892)

1-8 ‘Onze Vader, Die in de hemelen zijt.’

1-8 ‘Onze Vader, Die in de hemelen zijt.’

3 Vgl. HC Antw. 26

1-8 ‘Onze Vader, Die in de hemelen zijt.’

4 alleen ons: vgl. HC Antw. 120, ‘dat God onze Vader door Christus geworden is’; zie ook HC Antw. 33; Vader is God alleen voor wie in Christus als kinderen aangenomen zijn.

1-8 ‘Onze Vader, Die in de hemelen zijt.’

1-8 ‘Onze Vader, Die in de hemelen zijt.’

6 En wij vertrouwen het (horen) aan U toe.

1-8 ‘Onze Vader, Die in de hemelen zijt.’

7 hoog: bep. bij Hemelsch Vader

1-8 ‘Onze Vader, Die in de hemelen zijt.’

II.

Heylig God! dien de schaar^9-16
Aller Eng'len over-klaar^9-1610
Niet en kunnen sien in het heerlijck Ligt/^9-1611-12
Dan met overdeckten aangesigt:^9-1611-12
Toon u/ toon u ons in 't genaden-ligt/^9-1613
Wy sullen in ons pligt^9-1614
Singen met dien rey/ Heylig! Heylig! Heylig Heer!^9-1615
En geven U alleen alle eer.^9-16

9-16 ‘Uw Naam worde geheiligd.’

9-16 ‘Uw Naam worde geheiligd.’

10 over-klaar: meer dan smetteloos (bep. bij Eng'len)

9-16 ‘Uw Naam worde geheiligd.’

11-12 Vgl. Jes. 6:2

9-16 ‘Uw Naam worde geheiligd.’

11-12 Vgl. Jes. 6:2

9-16 ‘Uw Naam worde geheiligd.’

13 't genaden-ligt: het licht van de genade (t.o. het heerlijck Ligt, r. 11, waarin de zondige mens niet kan bestaan)

9-16 ‘Uw Naam worde geheiligd.’

14 in ons pligt: in de ons passende onderworpenheid, WNTXII, 2641-2642

9-16 ‘Uw Naam worde geheiligd.’

15 rey: schare; Heylig!: vgl. Jes. 6:3 en Openb. 4:8

9-16 ‘Uw Naam worde geheiligd.’

III.

Magtig Heer! dien wat leeft^17-2417
Onderdanig buygt en beeft:^17-24
Siet ons herten hier/ neemtse willig aan^17-2419
In 't genaden-rijck u onderdaan.^17-2420
Leev! o Koning leev! (swijgt mijn togten stil!)^17-2421
Heerscht over lust/ over wil:^17-2422
Leev! o Koning leev! neemt de Heyd'nen tot u erf/^17-2423
En Satans duyster rijck verderf.^17-2424

17-24 ‘Uw Naam worde geheiligd.’

17 dien: voor Wie

17-24 ‘Uw Naam worde geheiligd.’

17-24 ‘Uw Naam worde geheiligd.’

19 willig: welwillend, genadig

17-24 ‘Uw Naam worde geheiligd.’

20 u onderdaan: aan U onderdanig (bep. bij -se, r. 19); vgl. HC Antw. 123, ‘dat wij ons hoe langer hoe meer aan U onderwerpen’; NB: De klemtoon in onderdaan op de derde syllabe

17-24 ‘Uw Naam worde geheiligd.’

21 togten: (aangespr. pers.) hartstochten, zondige neigingen

17-24 ‘Uw Naam worde geheiligd.’

22 Heerscht: vgl. HC Antw. 123, ‘Regeer ons’; lust: begeerte

17-24 ‘Uw Naam worde geheiligd.’

23 neemt de Heyd'nen tot u erf: d.i. breid uw koninkrijk uit over alle volken; zie Ps. 2:8, 72:11; Openb. 12:5

17-24 ‘Uw Naam worde geheiligd.’

24 verderf: geb. wijs (: verderf satans rijk der duisternis); vgl. HC Antw. 123, ‘verstoor de werken des duivels’

[p. 62]

IV.

Wijse Godt! uw Wil goed^25-32
Billijck maar geschieden moet.^25-3226
Salig is het ons/ dat wy onsen will^25-32
Buygen onder d' Uw/ en swijgen still.^25-32
In den Hemel (Heer) voert uw wijs Besluyt^25-3229
En hier op aarden uyt.^25-32
Self in tegenheyd/ is 't ons wat uw Wijsheyd doet^25-3231-32
Te loven met uw Englen goed.^25-3231-32

25-32 ‘Uw wil geschiede, gelijk in den hemel, alzo ook op de aarde.’

25-32 ‘Uw wil geschiede, gelijk in den hemel, alzo ook op de aarde.’

26 maar: alleen (bep. bij uw Wil goed, vgl. HC Antw. 124, ‘Uw wil, die alleen goed is’)

25-32 ‘Uw wil geschiede, gelijk in den hemel, alzo ook op de aarde.’

25-32 ‘Uw wil geschiede, gelijk in den hemel, alzo ook op de aarde.’

25-32 ‘Uw wil geschiede, gelijk in den hemel, alzo ook op de aarde.’

29 voert: geb. wijs; Besluyt: eeuwig raadsbesluit

25-32 ‘Uw wil geschiede, gelijk in den hemel, alzo ook op de aarde.’

25-32 ‘Uw wil geschiede, gelijk in den hemel, alzo ook op de aarde.’

31-32 Zelfs in tegenspoed is het ons een vreugde, samen met Uw engelen te prijzen wat U in uw wijsheid doet.

25-32 ‘Uw wil geschiede, gelijk in den hemel, alzo ook op de aarde.’

31-32 Zelfs in tegenspoed is het ons een vreugde, samen met Uw engelen te prijzen wat U in uw wijsheid doet.

[p. 63]

V.

Rijcke Godt! Vader! die 't^33-40
Alles hebt in uw gebied.^33-4034
Arme kinderen/ in haar wisse nood^33-4035
Komen by uw Rijckdom om haar brood.^33-40
Sorge gy voor ons! geev' ons spijs en kleed/^33-4037
Huysing/ gesontheyd/ vreed:^33-4038
Sorge gy voor ons! al ons werck beklijven doe/^33-4039
En geeft uw gunst; en segen toe.^33-4040

33-40 ‘Geef ons elken dag ons dagelijks brood.’

33-40 ‘Geef ons elken dag ons dagelijks brood.’

34 in uw gebied: onder Uw heerschappij

33-40 ‘Geef ons elken dag ons dagelijks brood.’

35 wisse nood: niet twijfelachtige ‘nooddruft’, behoeftigheid

33-40 ‘Geef ons elken dag ons dagelijks brood.’

33-40 ‘Geef ons elken dag ons dagelijks brood.’

37 Sorge: geb. wijs (Trimp) (1), p. 145) of aanv. wijs (‘Dat Gij voor ons moge zorgen’)

33-40 ‘Geef ons elken dag ons dagelijks brood.’

38 Huysing: ‘logies’, onderdak

33-40 ‘Geef ons elken dag ons dagelijks brood.’

39 al ons werck beklijven doe: geef duurzaamheid aan al ons werk; vgl. Ps. 90:17

33-40 ‘Geef ons elken dag ons dagelijks brood.’

40 Vgl. HC Antw. 125, ‘(..)en dat noch onze zorg en arbeid, noch Uw gaven zonder Uw zegen ons gedijen’

VI.

Goedig Heer! die het leet^41-4841
U misdaan/ vergeeft/ vergeet.^41-48
Schaamroot komen wy/ als uw goedigheyd^41-4843
Stralen geeft op ons' ondanckbaarheyd.^41-4844
Om ons Jesus wil/ die den Hemel liet/^41-4845
Denckt onse schulden niet/^41-4846
Om ons Jesus wil: als wy oock om sijnen 't wil/^41-4847
(Mis doet ons ymand) swijgen stil.^41-48

41-48 ‘En vergeef ons onze zonden; want ook wij vergeven aan een iegelijk die ons schuldig is.’

41 Goedig: genadig; het leet: de belediging, de hoon (die God wordt aangedaan door de ongehoorzaamheid aan Zijn gebonden)

41-48 ‘En vergeef ons onze zonden; want ook wij vergeven aan een iegelijk die ons schuldig is.’

41-48 ‘En vergeef ons onze zonden; want ook wij vergeven aan een iegelijk die ons schuldig is.’

43 Schaamroot: vgl. bijv. Ezra 9:6; als: wanneer

41-48 ‘En vergeef ons onze zonden; want ook wij vergeven aan een iegelijk die ons schuldig is.’

44 Stralen geeft op: bestraalt

41-48 ‘En vergeef ons onze zonden; want ook wij vergeven aan een iegelijk die ons schuldig is.’

45 liet: verliet

41-48 ‘En vergeef ons onze zonden; want ook wij vergeven aan een iegelijk die ons schuldig is.’

46 Denckt: gedenk

41-48 ‘En vergeef ons onze zonden; want ook wij vergeven aan een iegelijk die ons schuldig is.’

47 als: zoals (of: wanneer?)

41-48 ‘En vergeef ons onze zonden; want ook wij vergeven aan een iegelijk die ons schuldig is.’

VII.

Wakend' Oog! Son en Schilt/^49-5649
Die ons hoeden kond en wilt.^49-5650
Siet uw swacke duyf/ siet het loos geweld^49-5651
Dat sig tegen ons uw kindren stelt:^49-56
Hoed ons voor den val/ val in 't sonden net/^49-56
Die ons U beeld besmet;^49-5654
't Beeld ons Hemelsch erv: sterckt ons hert maar door 't geloof/^49-5655
En 't is voor al 't bekoren doof.^49-5656

49-56 ‘En leid ons niet in verzoeking, maar verlos ons van den boze.’

49 Wakend' Oog: vgl. bijv. 1 Petr. 3:12; Son en Schilt: vgl. Psalm 84:12, ‘Want God de HEERE is een Zon en Schild’; de sprong van Oog naar Son is geen toeval, aangezien de zon in de 17de-eeuwse poëzie wel ‘'s werelds oog’ heet.

49-56 ‘En leid ons niet in verzoeking, maar verlos ons van den boze.’

50 kond: kunt

49-56 ‘En leid ons niet in verzoeking, maar verlos ons van den boze.’

51 uw swacke duyf: Uw zwakke volk, de aangevochten kerk, vgl. Ps. 74:19, ‘Geef aan het wild gedierte de ziel Uwer tortelduif niet over’; loos: sluw

49-56 ‘En leid ons niet in verzoeking, maar verlos ons van den boze.’

49-56 ‘En leid ons niet in verzoeking, maar verlos ons van den boze.’

49-56 ‘En leid ons niet in verzoeking, maar verlos ons van den boze.’

54 ons U beeld: ons, die Uw (herstelde) beeld zijn, vgl. Rom. 8:29 en 1 Kor. 15:47-49

49-56 ‘En leid ons niet in verzoeking, maar verlos ons van den boze.’

55 ons Hemelsch erv: onze hemelse erfenis; vgl. 1 Kor. 15:49, ‘alzo zullen wij ook het beeld van den Hemelsen (van de hemelse Mens, Christus) dragen’, alsmede 1 Petr. 1:4 over de ‘erfenis die in de hemelen bewaard is’; maar: slechts

49-56 ‘En leid ons niet in verzoeking, maar verlos ons van den boze.’

56 't bekoren: het verleiden (de bekoringen, verzoekingen)

[p. 64]

't Gebed des Heeren (naar Lukas). L.'s tweede bewerking van het Onze Vader, ditmaal naar Lukas 11 en derhalve zonder de lofverheffing. We herkennen weer diverse noties uit de Heidelbergse Catechismus, Zondag 45-52, alsook punten van overeenkomst met tekst 5, soms in echt Lodensteiniaanse stijl, bijv. over lijdzaamheid in tegenspoed, tekst 5, r. 29-32 en tekst 6, r. 31-32.

De vormgeving is evenwel geheel verschillend. De gekozen strofevorm bood L. veel meer mogelijkheden voor de uitdrukking van zijn gelovige emoties dan in tekst 5. Van Es wijst op de ‘onregelmatige, gebroken versstructuren, telkens veranderend van omvang en wisselend van maat, trochaeisch en jambisch (...), vormen waarin zich eerbiedige aanbidding paart met dringend gebed’. Het metrische patroon laat allerlei korte uitroepen en herhalingen toe. De aansprekingen van God in de aanhef der strofen, gevarieerd naar de aard van de bede die aan de orde komt, geven het lied een hechte structuur.

Binnen de strofen zorgen herhalingen (r. 21 en 23, 37 en 39, 45 en 47) voor versterking zowel van het gebeds- als van het liedkarakter. Zo is dit lied in allerlei opzichten superieur aan het vorige.

De strofevorm is gecompliceerd. De eerste regel omvat ogenschijnlijk twee anapesten, maar wordt beter gekenschetst als een dubbele amphimacer (- v -). De rest van de strofe heeft trocheeën, op de jambische regels 6 en 8 na. De regels 3, 5 en 7 vallen net als r. 1 in tweeën uiteen: - v - v - // - v - v - (v -). Achteraf zou men daarom ook in r. 1 van trocheeën kunnen spreken. Wel verre van onbeholpen te zijn, is deze vorm uitermate kunstig, en L. blijkt die volkomen te beheersen. Zo ergens, dan heeft men voorheen bij liederen als dit de dichter L. miskend, doordat men in klassicistische bevooroordeeldheid de metrische wisselingen niet begreep en dus ook voorbijzag aan de eenheid van tekst en melodie, m.a.w. aan het liedkarakter van de tekst. Conclusie: tekst 6 is een bewijs van L.'s ontwikkeld gevoel voor muzikale en literaire ritmiek.

Deze bewerking van het Onze vader is ook opgenomen in L.'s Gedichten en gezangen over het H. Evangelium van Lukas, Delft 1721, 64-66.

Lit.: Van Es, 349; Trimp (1), 32-33, 145.