Leven in geleende tijd. Over Menno ter Braak

[p. 55]

Pen, papier en boogie woogie

IN HET JAAR van verschijnen werden er van Politicus zonder partij nog geen vierhonderd exemplaren verkocht en twee jaar later, in 1936, gingen er nog slechts twee stuks van het boek over de toonbank. Ter Braak heeft het gebrek aan weerklank altijd als zeer ontmoedigend ervaren. Als verkopend auteur is Ter Braak nimmer een succes geweest, in weerwil van zijn grote reputatie. Ook het mede door hem uitgegeven tijdschrift Forum ging voortdurend gebukt onder een tekort aan lezers, zozeer zelfs dat het blad eind 1935 moest worden opgedoekt. De directe aanleiding was weliswaar een controverse tussen het Nederlandse en het Vlaamse, katholieke, deel van de redactie over een toen als wat onkuis gevoelde novelle van Ter Braaks voormalige leerling Victor Varangot (1912-1992). Een goedlopend blad had uit zo'n affaire misschien munt weten te slaan, maar voor Forum werd zij de doodsteek. Ter Braak was blij dat hij er van af was, zeker nadat de volstrekt niet tot bemiddelen geneigde Du Perron reeds twee jaar eerder als redactielid was opgestapt.

Kort na zijn huwelijk met Ant Faber had Ter Braak in het najaar van 1933 een nieuwe baan gekregen als redacteur kunst en letteren van de Haagse courant Het vaderland. Zijn roep als scherp en gezaghebbend essayist berust in niet geringe mate op de kritieken van toneel en literatuur die hij voor dit blad schreef. Ter Braak nam zijn journalistieke werk zelf serieus genoeg om verscheidene van zijn letterkundige ‘kronieken’, die op zondag in de krant verschenen, te bundelen in onder andere zijn In gesprek met de vorigen (1938). Men dient echter te bedenken dat het verspreidingsgebied van Het vaderland beperkt bleef tot 's-Gravenhage en omgeving, al stond het dagblad kwalitatief misschien in even hoog aanzien als de Nieuwe Rotterdamsche courant. De functie van journalist heeft Ter Braak bovendien niet de vrijheid gegeven die hij er aanvankelijk van verwachtte. De werkdruk is voor hem in al deze jaren enorm groot geweest. Over de hoeveelheid

[p. 56]

geschreven woorden die hij wekelijks voor de krant afscheidde, kan men zich alleen maar ten sterkste verwonderen - kritieken, recensies, berichten, necrologieën, verslaggeving -, temeer omdat hij met nauwelijks verminderde produktiviteit bleef doorgaan met het schrijven van oorspronkelijk werk.

Men kan zich Menno ter Braak daarom moeilijk anders voorstellen dan met zijn pen in de aanslag en een boek bij de hand. Zijn privéleven had hij helemaal weten in te richten als een schrijversbestaan. Dit maakte dat hij, een geboren auteur, in het huiselijk gezelschap van een echtgenote met wie hij gelukkig was, bij al zijn drukke werkzaamheden toch in zijn element is geweest. Als een man die niet van uitspattingen hield en daar ook nimmer van gehouden had, leidde hij een regelmatig leven. Alcohol was niet aan hem besteed, wellicht een erfenis van zijn ouders, maar hij rookte daarentegen graag een sigaret, een sigaar of in de vakantie een pijp. Naast de pen vormde de piano wel het belangrijkste attribuut van zijn bestaan. Of het nu was in de ochtend direct na het opstaan, of in de middagpauze als hij naar huis kwam, of op een feestje bij vrienden: hij werd steeds door de toetsen getrokken en speelde op basis van een zelf aangeleerd accoordensysteem op heel verdienstelijke wijze boogie woogie, ragtime of variaties op bekende wijsjes van film en theater. Hij kon ook heel opmerkelijk ‘improviseren’, een gave die hij met de filosoof Nietzsche gemeen had.