Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 17

1208. 1627 december 30. Van J. Wtenbogaert.¹

Mijnheer,

Mijne zee-brieven sijn noch hier in handen van den schipper, door contraerie winden ende stormen, d'een op d'ander - voorboden mogelick van andere ende meerder tempeesten -; als se komen, sullen sij 't lesen niet waert zijn, als oude kermis ende verrotte appelen. Mijn jongste was van den 19 deser,² bestelt over Den Haghe, tot antwoordt van uwer E. leste, mede te lande.

Dese dient voornamelick tot recommendatie van den jongman, brenger deses, met naeme Joannes Leo, sone van Henricus Leo, voordesen predicant tot Bommel, dewelcke bij mij alhier geweest ende onder anderen dese recommendatie van mij aen uE. versocht heeft, met dienstige beede dat uE. sijn soon gelieve ten besten te raaden ende te helpen, indien hij uE. tot vorder recommendatie van node mocht hebben.³ Nae mij dunckt, meriteert de jongman dat men hem ten besten advisere. UE. sall oock nae zijne gewoonlicke ende sonderlinge, hier in 't landt van vele jongelieden seer geroemde, goedtwillicheyt niet laten hem sijnen goeden raedt mede te deylen, oock om zijns vaders wil. Hij heeft gestudeert in de rechten ende, soo ick hoore, goede fondamenten geleydt. Gaet derwaerts om wat te hooren, te sien, de tael ende sijne promotie. Voor 't eerst schijnt sijne mening niet te sijn sijne residentie tot Parijs te nemen, maer uwe E. gesien ende gehoort hebbende wat verder te gaen, soo hij uE. seggen sal, ende wat ter sijden aff, om sijne studiën te vervolgen met minder belet, daernae sijne promotie genomen hebbende, weder te Parijs te comen ende te sien off hij door uE. goedt behulp konde comen te woonen bij een goedt advocaet om de practijcke aldaer wat te smaecken ende meteen de tael te oeffenen. Sonder mijn voorschrijven weet ick hoe genegen uE. is de sodanige ten besten te raaden ende te helpen.

1 Hs. Rotterdam, GB, RK, ongecat., eigenh. oorspr. Gedeeltelijk gedrukt in no. 1208 (dl. III), op basis van Rogge, Brieven Wtenbogaert III, 4, p. 321.

2 No. 1204 (dl. III), in antwoord op een niet-overgeleverde brief van Grotius, dd. 27 november 1627.

3 Deze brief werd Grotius overhandigd door Johannes Leo, een zoon van Henricus Leo (de Leeuw) (ca. 1575-1648), predikant te Zaltbommel van 1599 tot 1619, in welk jaar hij als remonstrant werd afgezet. Na eerst de akte van stilstand ondertekend en de Dordtse canones geaccepteerd te hebben, zou ‘de lauwe Leo’ zich in november 1630 met de Gereformeerde Kerk verzoenen (BWPGN V, p. 752-757). Zijn zoon ‘Johannes Leo Bommelianus’ was twintig jaar oud, toen hij zich op 13 november 1621 te Leiden liet inschrijven als student in de rechten (Album studiosorum Acad. Lugd. Bat. I, kol. 157).

[p. 311]

Can nochtans dese brieff yet daertoe helpen ende ben ick bij uE. in eenich getal, soo bid ick seer dienstlick, laet den jongman gewaer worden dat uE. mede om mijn, sijns dienaers wil, hem yet ingevalle te doen genegen is.

Bij mijne leste weet ick niet besonders te doen. De heeren commissaerisen Wijngaerden ende Loen⁴ hebben de bancken tot Schoonhoven wt de vergaderplaets doen halen Kersavondt, eenige boven ontboden, die verclaert hebben om 't respect van harer ere die reyse te sullen stilstaen, maer niet te sullen konnen laten voort te gaen als hare EE. souden sijn vertogen. Eenige sijn vanselve gegaen, spreeckende alle deselve tale. Gevraecht off eenige van desen waeren voormaels in de regeringe geweest, antwoordden twee van hun: jae. Ende alsoo zij veel gesproocken hadden van de ellendige regeeringe die daer was, ende dat de stadt te gronde ginck door deselve, wierdt van haere EE. geantwoordt dat die luyden oorsaeck waeren van 't verloop, omdat sij niet ter kercken en gingen. Dat doende souden sij worden geëmployeert, etc. Daerop volchde eene cordate antwoorde, onder anderen van den beroyden boedel daerin sij niet begeerden te treden, etc. Een van haere EE. seyde dat sij spraecken uyt spijt. Neen, seyde eenen; willen doch niet ontkennen dat wij niet soo heel wel en konnen verdouwen soo van eenige vremdelinghen, die wij niet weeten waervandaen sij komen, die niet één voet erffs hebben in 't landt, soo gebengelt⁵ te worden. De heeren commissaerisen zijn - hoor ick - weder in Den Haege. Van haerer EE. rapport heb ick noch niet gehoort, alsoock niet hoe het op ende nae harer EE. vertreck tot Schoonhoven gegaen is, dan 't verhaelde is mij uyt Schoonh[oven] geschreven.

T'Alckmaer gaen sij voort in 't singhen ende hebben tot haere voorgaende plaets noch eene moeten nemen dese Christdaghen, groter als de voorgaende. Schagen is bailliou,⁶ maer doet niet, seggende niet te konnen sonder soldaten ende dat hij weet dat den prins die daertoe niet senden en sal. Tot Hoorn vermeerderen de vergaderinghen seer. Tot Rotterdam hebben zij dese feest boven de 2 voorgaende plaetschen noch twee moeten gebruycken ende noch en heeft men 't volck niet connen gerieven, soo groot is geweest den toeloop, bijsonder Grevinckhovii, die genoch alle de werelt tot hem treckt ende veel meer soude doen, tenware zijn huyscruys, dat groot is.⁷ Een sonderlinge nut instrument, voor 'twelck wij God hebben te bidden. De Wachter is te Salem.⁸ 't Ongeluck gevallen over den drucker van de Verdediginge der confess[ie] tegen Walaei Voorrede⁹ verachtert t'eenemael het drucken van de Anticensure,¹⁰ daertoe men qualick middel weet.

De wint en will onse heeren ambass[adeurs] derwaerts niet dienen.¹¹ Middelertijdt seydt men dat de coninck sijn leger voor Rochelle seer versterckt. Dat eenige Spaensche schepen zijn aen de riviere van Nantes om met de Fransche op Yerlandt te attenteren, etc.

4 Johan Oem van Wijngaerden en Jan Loenius, raadsheren in het Hof van Holland, waren voor onderzoek naar Schoonhoven gezonden, toen de plaatselijke magistraat zich in Den Haag was komen beklagen over de remonstrantse vergaderingen en zelfs om de assistentie van soldaten had verzocht. Zie no. 1204 (dl. III).

5 ‘bengelen’, plagen, ringeloren.

6 Pieter Jansz. Schagen; vgl. nos. 1203 en 1204 (dl. III).

7 Nicolaes Grevinchovens echtgenote en zoon waren ernstig ziek.

8 De remonstrantse voorman Simon Episcopius (1583-1643) verbleef te Amsterdam.

9 Vermoedelijk doelt Wtenbogaert hier op Josias, een drukker van remonstrantse geschriften die ook in de brieven van Nicolaes van Reigersberch wel voorkomt. Hij zou dan de uitgave verzorgd hebben van Simon Episcopius, Verdediging van de Confessie der remonstranten. Teghen de reden- en liefdeloose beschuldiginghen die Antonius Walaeus ... in sijn Dedicatie-Brief aen de ... Staten Gener. voor de verduytschte Censure van de Confessie onlangs heeft uytghegheven, 1627 (Knuttel, Cat. van pamfl. no. 3770).

10 Simon Episcopius, Apologia pro Confessione sive Declaratione sententiae eorum qui in Foederato Belgio vocantur Remonstrantes ... Contra Censuram quatuor professorum Leidensium, 1629, gericht tegen de Censura in Confessionem sive Declarationem sententiae eorum qui in Foederato Belgio Remonstrantes vocantur, Leiden 1626, van de hand van Johannes Polyander van (den) Kerckhoven, André Rivet, Antonius Walaeus en Antonius Thysius.

11 Eerst in februari 1628 zou een buitengewone ambassade van François van Aerssen en Caspar van Vosbergen naar Frankrijk vertrekken.

[p. 312]

Dan dit sal uE. best weten. Oock isser gerucht van 't vergaen van wel 20 Engelsche coninx schepen door storm, ende dat Tilly¹² soude zijn in Keyderlandt.¹³ Dan dat men hem hoopt te steuyten voor de Emse.

Den heeren Gecomm[itteerde] Raeden is aengedient dat Wtenb[ogaert] door Den Hage ginck braveren gedeguiseert, dat hij de commissiën gaff ende alles dirigeerde, etc. Haere Edele Mogenden hebben daerover den bailliou Veer¹⁴ last gegeven om hem te apprehenderen; men seyde eerst daerbij: met belofte van eene groote somme. 't Eerste, hoore ick, is waer, maer 't lest van 't gelt niet. Maer ick hoore niet daer vorder yet gedaen is, niettegenstaende men seyde dat hij bij zijn huysvrou¹⁵ was gelogeert. Ick en meyn evenwel niet dat hij daer is.

Dese dinghen hebben nyet om 't lijff; most evenwel uE. deselve schrijven bij dese occasie voor sodanige als se sijn. Ick wil eyndende uE. den Heer bevelen met dienst[licke] groetenis aen joff[rouw]en uwe E. huysfrou ende dochter,¹⁶ blijvende alle tijdt, met wensch tot een godsalich nieu jaer, mijnheer,

uwer E. dienaer,
J.d.M.

12 Johan T'Serclaes, graaf van Tilly, bevond zich op 27 december 1627 te Buxtehude. Hij was van plan op te trekken naar Stade (Doc. Boh. IV, p. 232 no. 560).

13 ‘Keyderlandt’ (Keydinger-Land), tegenwoordig Land Kehdingen, met als centrum Stade.

14 Quintijn de Veer, heer van Callantsoog.

15 Maria Petit Pas.

16 Maria van Reigersberch en Cornelia de Groot.

30 December 1627.

De heere van Santen van Delff¹⁷ comt in de Ge[committeerde] Raden; seyt mij dat vele liever anders sagen.

17 Gerrit Beuckelsz. van Santen († 1635), een van Oldenbarnevelts rechters.

Adres: A monsieur/monsieur Hugo de Groot, à Paris, en ses mains propres. Par amy que Dieu garde.

In dorso schreef Grotius: 30 Dec. 1628 [sic] J. Utenb.

In de marge staat in een onbekende hand: Schoonhoven.