Lof der Zotheid

Het Lof der Sotheyt,

ghedicht door Erasmum van Roterdam.

De Sotheyt spreeckt selue dit gantsche boek door, de welcke Erasmus maect als een Goddinne sprekende ende haerseluen prijsende.

HOe de menschen int ghemeyn van my spreken, (want het en is my niet verborghen, hoe seer de Sotheyt ghelastert wort, oock door de aldersotste) nochtans dat ick, dat ick alleen (segghe ick) die ben, die met mijne godtheyt beyde Goden ende Menschen verblijde Ga naar margenoot+. Dat wort oock hierwt oueruloedelick bewesen, dat so haest als ick in dese seer groote vergaderinghe ben voortghecomen om te spreken, terstont eens yeghelicx aenschijn met een nieuwe ende ongewoonlicke vrolickheyt verclaert is: also hebt ghy haestelick het voorhooft Ga naar margenoot†ontrompelt, also lieflick ende blijdelick hebt ghy my toegelachen, dat ghy voorwaer alle die ick hier van allen syden tegenwoordich aenschouwe, my schijnt

te samen van de Homerischer Goden Godlicken dranck met Ga naar voetnoot†Nepenthe, droncken te zijne, daer ghy te voren droeuich ende sorchfuldich saet, ghelijck of ghy onlancx wt den holle Trophonij Ga naar voetnoot*waert wederghecomen. Ende ghelijck het pleech te gheschieden, dat so haest als de Sonne haren schoonen ende gulden mont der aerden verthoont, of als na den scherpen Winter, den nieuwen springtijt met soete Westwinden aencoemt, terstont alle dinghen een nieu aensichte, nieuwe verwe ende ganschelick een nieuwe iuecht ontfangen: also hebt ghy my aensiende, terstont een ander aenschijn ghecreghen. So dan dat de Oratoren (anders groot geacht zijnde) nauwelick konnen met langhen tijt bedachte Oracien te weghe brenghen,

te weten, dat sy de sware sorchfuldicheden des herten verdrijuen, dat hebbe ick terstont met mijn aensien alleen volbracht.

Maer waerom ick te desen daghe met dese ongewoonlicke vercieringhe ben voortghecomen, dat sult ghy nv hooren, so verre het v niet en verdriet, my (die spreke) de ooren te verleenen: niet voorwaer sulcke ooren waer mede ghy pleecht de Heylighe Predikers te hooren, maer daer mede ghy pleecht de Guychelpijpen ende Marcktboeuen, ende schalcke Sotten toe te hooren Ga naar voetnoot†, ende sulcke ooren als met welcke voortijden onse Midas den Pan Ga naar voetnoot*hoorde Ga naar voetnoot†. Want

Het lust my een weynich by v den Sophist te maken: niet voorwaer sulcken Sophist als die zijn, die te desen tijde den kinderen sommighe benoudde bueselinghen indrucken, ende hen leeren meer dan wijuische hardtneckicheyt tot kijuen: maer ick sal de oude Sophisten nauolghen, die welcke om den schandelicken naem der wijsheyt te schouwen, hadden lieuer Sophisten ghenaemt te zijne.

Deser oeffeninghe was, der Goden ende stercker mannen lof met lofboecken te vermeeren ende verbreyden. Ghy sult dan hooren den lof niet Herculis Ga naar voetnoot†, noch Solonis Ga naar voetnoot†, maer mijns selfs, dat is der Sotheyt lof.

Ende nv en achte ick oock alle de Wijse niet dit, die segghen dattet het aldersotste ende hooueerdichste is, dat yemant hemseluen prijst. Het sy doch so sot als sy willen, so verre sy bekennen dattet my betaemt. Want wat mach voeghelicker zijn, dan dat de Sotheyt haers selfs lof wtroepe, ende sy selue haerseluen singe. Want wie soude my bet wtdrucken, dan ick my seluen: ten

sy dat ick moghelick yemandt bet bekent ben dan my seluen Ga naar voetnoot†.

Hoewel anders ic achte dit niet weynich eerlicker ende matiger te zijn, dan het ghene dat de gemeyn hoop der Edelen ende Wijsen dickmael doen, de welcke wt een verkeerde schaemte eenighen pluymstrijckende Oratoor, ofte loghenachtighen Poeet, welcken sy met loon ghehuert hebben, pleghen bedectelick te verordenen om van dien te hooren haren eyghenen Lof, dat is, enckel loghenen: ende nochtans dese beschaemde mensche verheft hierentusschen als een Pau zijne pluymen, ende richt den kam op, dewijle een schaemteloos flatteerder, dien die van gheender weerden is, den Goden ghelijck maect, ende dien als een volmaect exempel aller duechden voorset, (die selue wel weet dat hy meer dan Ga naar margenoot†twee Octauen daer van is) ende de Craeye met vreemde pluymen

verciert, ende den Moorman wit maect, ende wt een Vlieghe eenen Elephant maeckt. Ga naar voetnoot+

[deze pagina bevat alleen noottekst]

[deze pagina bevat alleen noottekst]

[deze pagina bevat alleen noottekst]

Ten laetsten volghe ick dat gemeyn spreeckwoort, waermede men seyt dat die hemseluen met rechte prijst, die anders gheenen prijser en heeft. Hoewel hier verwondere ick my hierentusschen van der menschen (sal ick segghen) ondanckbaerheyt oft luyicheyt, onder de welcke (hoe wel sy alle my seer lief hebben, ende mijn weldaet gheerne gheuoelen) nochtans in so menighen voorleden tijt niemant gheweest en heeft, die den lof der sotheyt met een danckbare Oracie soude verbreydt hebben, daer doch sommighe gheweest zijn, die de wreede Tyrannen Busirides ende Phalarides, vierdagische kortsen, vlieghen, kaelheden, ende diergelijcke plaghen verheuen hebben met lof, dien sy met grooter neersticheyt, ende met groot verlies des slaeps ende keersluchts ghedicht hebben.

Van my sult ghy een Oracie hooren die wel onbedacht, ende onbearbeyt, maer soveel te warachtigher is. Ende ick en wil niet dat ghy dit acht versiert te zijne, tot verheffinghe des vernufts, ghelijck den ghemeynen hoop der Oratoren pleecht. Want dese (ghelijck ghy weet) als sy een Oracie die gheheele dertich iaren lanck bearbeydt (ende oock somtijts van eenen anderen ghemaeckt is) voortbrenghen, soo sweeren sy nochtans, dat sy die in drye daghen, ende als spelende gheschreuen, oft oock voorghelesen hebben: Maer my heuet altijdts aenghenaemst gheweest, te segghen al wat op de tonghe quam.

Maer dat nv niemant van my en verwachte, dat ick na der ghemeyner Oratoren ghewoonte, soude my seluen met eenighe diffinitie oft beschrijuinghe verclaren, ende oock veel min, dat ick my soude deelen Ga naar voetnoot+. Want beyde dese dingen souden onuoorspoedichlick toegaen, te weten, die te bepalen ende ommeschrijuen (wiens Godheyt haer so wijdt bestreckt) of die in stucken te deelen: in wiens dienst ende eere alle dingen, so seer eendrachtich zijn. Ende

waer toe soudet oock dienen dat ick soude als een schaduwe ende beelde van my, door beschrijuinghe voor ooghen setten, dewijle ghy my tegenwoordich teghenwoordichlick met ooghen aensiet. Want ick ben ghelijck ghy siet, die warachtighe Fonteyne des goets, de welcke de Latijnsche Stultitiam, ende de Griecsche Moriam noemen Ga naar margenoot+. Hoewel, wat noot wast oock dit te segghen: ghelijck of ick niet genoech met mijn aensichte, ende niet met het wesen mijns aenschijns wt en gaue, wie ick sy: of gelijck of die, (so daer yemant ware) die strede dat ick Minerua Ga naar voetnoot+of Sophia Ga naar voetnoot+ware, niet en konde terstont alleenlick door het aensien ghestraft worden, oock als ick

geen sprake en gaue, de welcke een onbedrieghelick Spiegel des herten ende ghemoets is. Veynsinghe of bewimpelinge en heeft by my geen plaetse, noch en can niet een dinck met den aensichte toonen, ende een ander int herte verborghen houden: maer ben allesins my seluen seer gelijck, so dat oock, die my niet en connen bedecken, die aldermeest den Persoon ende Titel der Wijsheyt henseluen aentrecken, ende als Ga naar voetnoot†Apen zijn in de purpur, ende als Ga naar voetnoot*Esels in der Leewen huydt wandelen. Want hoewel sy hen seluen neerstelic veynsen, nochtans wort Ga naar voetnoot†Midas door de vreemde wtstekende ooren verraden.

Ende dat is ooc by Hercules een ondanckbaer aert van menschen, de welcke, hoewel sy voornamelick van onser bende zijn, nochtans henseluen by den ghemeynen man so seer schamen onses Naems, dat sy dien alomme den anderen als groote Ga naar margenoot†schande oplegghen.

Daerom dewijle dese metter daet de aldersotste zijn, maer willen schijnen wijse ende Thaletes Ga naar voetnoot+te zijne, sullen wy die niet met seer goeden rechte Ga naar margenoot† Morosophos noemen: Want het behaecht my oock in desen deele, de Oratoren onser tijden na te volghen, de welcke achten henseluen ganschelick Goden te zijne, als sy gelijck Swaluwen schijnen twee Talen te connen, ende achtent een ouerschoone daet te zijne, dat sy hare Latijnsche Redenen ondertusschen met Griec-

sche woordekens vermenghen, hoewel die daer geen plaetse en hebben. Ende ist dat sy gheene vreemde woorden en weten, soo trecken sy vier of vijf oude afgheleyde woorden wt oude verrotte Boecken, om daer mede den Leser te verblinden: Ga naar voetnoot†te weten, op dat de gene diese verstaen, hen seluen meer ende meer behaghen: ende diet niet en verstaen, so veel te seerder prijsen, hoe sy min verstaen: (want dit is voorwaer eenen schoonen aert der lusten onses volckx, dat sy de alder vreemste dinghen alder meest achten) ende die wat eerghieriger zijn, nochtans toelacchen ende prijsen, ende als Ga naar voetnoot†Esels de ooren roeren, op dat sy den anderen schijnen de sake seer wel te verstaen, seggende, Dat is wel alsoo.

Ga naar margenoot+Maer nu come ic weder totten voorgenomen handel. So weet ghy dan mijnen naem, O mannen, hoe sal ick v bynamen? Hoe anders, dan aldersotste? Want wat Naem can de Goddinne Sotheyt haren dienaren geuen, die eerlicker sy:

Maer dewijle het niet so velen bekent en is, van wat Gheslachte ick geboren ben, dat sal ick nv door de goede hulpe der Ga naar margenoot†Musen arbeyden te verclaren. Voorwaer noch Chaos, noch Orcus, noch Saturnus, noch Japetus, noch eenighe ander wt de afghesette ende verrotte Goden en heeft mijn Vader niet gheweest, maer Plutus, die de eenighe (oock met ondanck Homeri ende Hesiodi, ende oock Jupiters selue) Ga naar voetnoot+Vader der menschen ende der Goden is:

Na wiens wille alleen, ghelijck voortijden, alsoo oock nv alle dinghen, heylighe ende onheylige, opwaerts ende nederwaerts verandert ende vermenght worden: na wiens goetduncken, Krijgen, vrede, rijcken, raden, ordeelen, vergaderinghen, houwelicken, beloften, verbonden, Wetten, consten, schimp, ernst (de adem feylt my) int corte, alle ghemeyne ende eygen saken der menschen bedient worden: sonder wiens hulpe dat gantse

volck der Poetscher Goden: Ja (ick sal vermetelicker segghen) oock de wtuercoren Goden souden oft ganschelijck niets zijn, of voorwaer magerlic ende coudelick met haren eygenen cost leuen.

So wie Plutum vertoornt heeft, dien en can oock Pallas Ga naar voetnoot+niet hulpe genoech doen. Maer hierenteghen wie zijn gonste heeft Ga naar margenoot+, die mach oock den oppersten Godt Jupiter met zijnen blixemghebieden, dat hy hemseluen gae aen eenen strop verhangen. Van desen Vader roem ick my seluen geboren te zijne. Dese heeft my ghegenereert: niet voorwaer wt zijne hersenen, ghelijck Jupiter die ernstighe Pallas ghegenereert heeft, maer wt de alderschoonste ende lustichste Goddinne Neotes Ga naar margenoot+: ende wederom niet aen haer ghebonden zijnde door het droeuich houwelick, ghelijck die Ga naar voetnoot†

Ga naar voetnoot†Cruepel Smit gheboren is, maer ghelijck onsen Homerus spreect, Ga naar voetnoot†in liefde vermengt: het welcke niet weynich soeter is.

Ende (op dat ghy niet en dwaelt) Plutus en heeft my niet ghegenereert nv oudt ende blindt zijnde, ghelijck hy by Aristophanen is: maer voortijden, doen hy noch ongheschent was, ende heedt door de iuecht, ende niet alleenlick door de iuecht, maer veel meer door den Goddelicken dranck, den welcken hy doe bi geualle aen der Goden disch oueruloedich ende onghewatert ghedroncken hadde.

Ist dat ghy oock begheert de plaetse te weten waer ick gheboren ben (dewijle te desen tijde dat voornamelick gheacht wordt de edelheyt aen te gaen, in wat plaetse men eerst gheweynt heeft) Ick en ben niet geboren in de dwalende Delo Ga naar margenoot+, noch inde waterige Zee, noch in de holle speloncken, maer in de gheluckige Eylanden, daer alle dinck wast ende voorcoemt ongesaeyt ende onghe-

ploecht: in de welcke geen arbeyt, noch oudde, noch crancheyt en is, noch ergens in de velden Ga naar voetnoot†Asphodelus Malua, squilla, of wickse, of boonen, noch eenige andere dierghelijcke bueselinghe ghesien en worden. Maer daer is alom den oogen ende der nuese seer aenghenaem Ga naar voetnoot†Moly, Ga naar voetnoot*Panace, Ga naar voetnoot†Nepenthes, Amaracus, Ambrosia, Lotus, Rosa, Viola, Hyacinthus, Adonidis HouekensGa naar margenoot+. Ende ic in dese wellusticheydt gheboren zijnde, en hebbe mijn leuen niet met weenen begost: maer hebbe mijner moeder terstont toeghelachen.

Ende nv, ick en benijde niet, dat den oppersten, Ga naar voetnoot†Jupiter van een Geyte gesoocht ende geuoestert is: dewijle my geuoestert hebben met hare Borsten Ga naar margenoot+, twee de alderschoonste Goddinnen, Ga naar voetnoot†Methe, die van Ga naar voetnoot*Baccho gheboren is, ende Ga naar voetnoot†Apedia, de Dochter Panis: de welcke

ghy hier oock siet in het geselschap mijner Medegesellinnen ende Dienstmaechden Ga naar margenoot+: der welcker Namen so ghy wilt weten, ghy en sult die by Hercules, niet anders van my hooren, dan in Griecks. Te weten dese die ghy met verheuen wijnbrauwen siet, is Ga naar margenoot†Philautia. Ende dese die ghy siet als met toelachende oogen ende tsamen staende handen prijsen, is Ga naar margenoot*Kolakia. Dese die half slaperich ende den slapenden gelijck is, is Ga naar margenoot†Lethe ghenaemt. Dese, die op beyde elleboghen ligt, met tsamen gheuouden handen, is Ga naar margenoot*Misoponia. Dese, die metten Roosen Crans gecroont is, ende alomme met welrieckende Salue ouergoten is, is Ga naar margenoot†Hedone genaemt. Dese, met slipperige ende ongestadige oogen, is Ga naar margenoot*Anoia genaemt. Dese, met de clare huydt ende welgeuoed den lichame, is genaemt Ga naar margenoot†Tryphe. Ghy siet oock twee Goden mede onder dese Vrouwen: waervan sy den eenen Ga naar margenoot*Komon, ende den anderen Ga naar margenoot†Negreton Hypnon noemen. Met deser (segge ick) dienaren getrouwe hulpe, brenge ick alle dingen onder mijne Heerschappie, regnerende oock ouer de Coningen selue. Dus hebt ghy mijn Geslachte, opbrenginge ende Medegesellinnen gehoort.

Nv, op dat ick niemandt en schijne

sonder oorsake my seluen een Goddinne te noemen, so hoort toe met toegherecten ooren, wat grooter nut ic beyde den Goden ende menschen aenbrenge, ende hoe wijt mijnen Naem strect. Want ist dat een niet ongeleerdelic geschreuen heeft, dat Godt zijn, is de menschen helpen: ende ist dat die te rechte zijn inden Raet der Goden aenghenomen, die wijn oft kooren ofte eenige ander nutticheyt den menschen ghetoont hebben: waerom en soude ic niet te rechte de Ga naar voetnoot†Alpha aller Goden genaemt ende gheacht worden?

Ten eersten, wat can soeter of dierbaerder zijn dan het leuen? Maer het begin hier van, wien behoortmen toe te schrijuen dan my? Want noch de Ga naar margenoot†Lance Palladis van machtigen Vader gheboren, noch de Schilt Jouis des wolcken samelers en genereert noch verbreyt het menschelijcke geslachte niet: Maer hy selue de Vader der Goden, ende Coninck der menschen, die met eenen wenck den gantschen Hemel doet beuen, moet zijnen driespitsigen blixem afleggen, ende dat wreede Titanisch aen-

schijn, waer mede hy als hy wel alle de Goden verschrict, ende moet ellendich als de Guychelaers eenen anderen Persoon aendoen, als hy wil doen dat hy somtijts doet, dat is, kinderen maken. Ende nv de Stoici achten henseluen den Goden aldernaest te zijne. Maer geeft my eenen die driemael oft viermael, of (soo ghy wilt) seshondertmael Stoisch sy, nochtans moet oock dese selue (of hy schoon den baert, dat teecken der wijsheyt, dwelck hy ooc met den Bocken ghemeyn heeft, niet af en legt) zijnen hoochmoet nederleggen, ende het voorhooft ontrumpelen, ende de Adamantische leeringhen wechworpen, ende een wijle ongheschict ende sot zijn: In summa, die wijse moet my, my (segghe ick) moet hy roepen, ist dat hy wil Vader worden.

Ende waerom en soude ick niet nae mijn gewoonte claerlicker met v spreken? Ick bidde v, ist het hooft, oft aensichte, oft borst, oft handt, oft oor (welcke de eerlicste leden geacht zijn) dat de Goden ende menschen genereert? Ick meyne neen, maer dat lidt dat so sot ende spottelick is dattet sonder lacchen niet en can ghenoemt worden, is het ghene dat des menschen gheslachte verbreyt.

Dit is eerst de heylige Fonteyne waer wt alle dingen het leuen scheppen warachtelicker dan wt de Pythagorische Ga naar voetnoot†viere. Welaen nv, ic bidde v, wat man soude den mont willen tot den thoom des houwelicks begeuen, die (ghelijck die wijse pleghen te doen) eerst deses leuens onlust ende ongerief by hemseluen ouerleyde Ga naar margenoot+: of wat wijf soude ten eynde den man toelaten, waert dat sy den sorgelicken arbeyt des barens, ende de swaricheyt der opbrenginge der kinderen wiste ofte bedachte? Nv, ist dat ghy het leuen hebt door het houwelic, ende het houwelic door mijn dienstmaecht Anoia Ga naar margenoot+, soo verstaet ghy wel wat ghy door my hebt. Ende wat wijf die dese dingen eenmael versocht heeft, soudese willen wederom aengaen, ten ware dat de Goddinne Lethe Ga naar margenoot+haer by stonde? Ende oock Venus selue, (of oock Lucretius daer teghen spreeckt Ga naar margenoot+) en sal niet versaken, dat hare cracht (so onse goetheyt daer niet toe en coemt) crachteloos ende te vergheefs is. Soodan wt desen onsen Dronckighen ende Spottighen Spele comen de hoochmoedighe Philosophen, in der welcker plaetse nu

zijn, diemen int gemeene Ga naar voetnoot†Muenicken noemt, ende de Coningen die in purper gaen, ende de Godtsalige Priesters, ende de driemael alderheylischste Pausen: ende ten laetsten oock den gantschen hoop der Poetscher Goden: welcke so groot is van getale, datse Ga naar voetnoot†Olympus nv nauwe can vaten, hoewel sy seer wijdt is.

Ga naar margenoot+Maer het is weynich, dat den oorspronck ende Fonteyne des leuens wt my coemt: ten sy dat ic bewijse alle nut dat in het gantsche leuen is, mijn gaue te zijne. Want dit leuen, acht ghy dattet eenichsins moet een leuen genaemt zijn, ist dat den lust daer af getrocken is? Ghy hebt my met de handen Ga naar voetnoot† toegheklapt: want ick wist wel, datter niemant onder v so wijs en was, of eer onwijs, Ja ymmers lieuer wijs, dat hy also soude gheuoelen. Ja, oock de Ga naar voetnoot†Stoische Philosophen en verachten den wellust niet, hoe-

wel sy dien neerstelick bedecken, ende die met duysent lasterwoorden verschueren by het gemeyn volck: te weten, op dat sy andere daer van verschrickende, souden selue dien te meer ghebruycken. Maer laetse my segghen, by Jupiter, wat deel des leuens en is eyndelic niet droeuich, niet onlustich, niet onlieffelic, niet smakeloos, ende niet swaer, ten sy datmen den wellust, dat is de sauce der Sotheyt daer toe doet? Ga naar margenoot+Van welcke sake een ghenoechsaem ghetuyghe mach wesen, die nemmermeer ghenoech ghepresen Sophocles, de welcke heeft desen seer schoonen lof van ons gheschreuen: Ga naar margenoot†In gheen wijsheyt hebben, is het soetste leuen.

Maer welaen, laet ons gantsche sake by stucken verclaren. Ten eersten, wie en weet niet, dat het eerste deel des menschelicken leuens is het alder vrolickste ende het alder aengenaemste allen menschen? Want wat is dat in de onmondighe kinderkens, dat wy alsoo kussen ende omhelsen ende ophelpen, soo dat oock de vianden den kinderkens hulpe doen? Wat is dat anders dan de behaghelicheit der Sotheyt, de welcke

de voorsichtighe natuere heeft den nieu gheboren Ga naar voetnoot† kinderkens ingegeuen, om dat sy met der lust, als met eenighe besoldinghe, souden den arbeyt der voesteringhe versoeten, ende de gonste der bewaringhe wtsmeecken? Daer na de Joncheyt die nae de kindtscheyt volgt, hoe aengenaem is die by alle menschen, hoe hertelick zijn sy alle haer gonstich, hoe neerstelick helpen sy die voort, hoe bedienstelick reycken sy haer de behulpelicke handen toe? Maer ick bidde v, waeruan heeft de Joncheyt dese genade? Waervan anders dan van my, door wiens weldaet sy seer weynich wijs is, ende daeromme seer weynich ontstelt wordt.

Ick lieghe, ist dat niet terstont als sy grooter gheworden zijn, ende door het ghebruyck der dinghen ende door leeringen beginnen wat manlijck te worden, terstont de schoonheydt des aenschijns valt, de blijmoedicheyt verflout, de lusticheit vercout, de iuecht verualt. Ende hoe yemandt voorder wordt van my afgheleyt, soo veel te min leeft hy, tot dat de sware oudtheyt aencoemt: de welcke sy niet alleenlick haer seluen, maer ooc anderen hatelick is. De wel-

cke en soude van gheenen mensche verdraghelick zijn, ten ware dat ick weder om ouer sulcken grooten arbeyt barmherticheyt hebbende, spoedichlijck bystonde, ende (gelijck de Poetische Goden pleghen den genen die verderuen, met eenighe veranderinghe tot een ander ghestalte te hulpe comen, alsoo ick oock) als sy nv den graue na by zijn, so veel moghelick is, tot de kindtscheyt weder brachte: waerom sy niet sonder oorsake en zijn van het ghemeyn volck ghenaemt, wederom kinderen.

Nv ist dat yemant wil weten hoe ick die verandere: ick en sal oock dat niet verberghen. Ick brengese tot de Ga naar voetnoot†Fonteyne onser Lethe (want dese springt wt in de gheluckighe Eylanden: want by de Helle vloeyt alleenlic een cleyn beecxken) op dat sy daer langhe verghetenheyt ghedroncken hebbende, de sorgen des herten af leggen, ende wederom ionck worden. Maer men seyt, dat sy sinneloos ende onwijs worden. Het sy wel also:

maer dat selue is wederom kintsch worden. Is kindtsch zijn, anders dan sinneloos ende onwijs zijn? Is niet dat alder behagelicste in die oudde, dat onwijst is? Ga naar margenoot+Want wie en soude een kint met manlicke wijsheyt niet als een onnatuerlick wonder haten ende veruloecken? Hier mede stemt oock het ghemeyne spreecwoort: Ick hate het kint dat voortijdighe wijsheyt heeft. Ende wie soude willen ghemeynschap of verkeeringe hebben met sulck eenen ouden, die bouen so groote experientie aller dingen, oock ghelijcke groote cracht des verstants, ende scherpsinnicheit des ordeels hadde? So dan de oude wort wtsinnich door mijn gaue: maer nochtans hierentusschen is dese mijn wtsinnige vrij van die sorgen, daermede de wijse ghequelt wort.

Hierentusschen is hy een lustich drinckebroeder, ende en geuoelt het verdriet des leuens niet, het welcke de stercke oude nauwe can verdraghen. Ende somtijts coemt hy weder met den Ga naar margenoot†Plautischen ouden tot die drie letteren: ende ware de alder ongheluckichste, so hy wijs ware: maer nv is hy door mijn weldaet gheluckich, ende den vrienden aenghenaem, ende oock een lustich Schwetzgheselle. Want by Homerum vloeyt

een reden soeter danhonich, wt Nestors mont, daer de reden Achillis bitter is: ende by den seluen de oude op de stadtmueren sittende, gheuen een iuechdelicke stemme. Met welcken ghelucke sy oock de kinderen te bouen gaen, de welcke wel lieflick zijn, maer zijn sonder sprake, ende hen ghebreeckt de voornemelickste behaghelickheyt des leuens, te weten, clappericheyt. Hier toe dient oock dat de oude groot behaghen hebben in de kinderen, ende wederom de kinderen in de oude: ghelijck God altijts ghelijcke tot gelijcke trect. Want wat isser daer in sy malcanderen niet ghelijck en zijn, wtghenomen dat deen rumpeligher is, ende meer Jaren heeft. Anders, is de witheyt des hayrs, de tandeloose mont, de cleynheyt des lichaems, de begheerlickheyt des melcx, de babbelinghe, de clappericheyt, ongeschictheyt, verghetelickheyt, onbedachtsaemheyt: int corte, alle andere dingen ouer een. Ende hoe sy naerder de oudtheyt komen, so veel worden sy der kintscheyt te ghelijcker, tot dat sy op kindtsche wijse sonder verdriet des leuens, sonder gheuoelen des doots wt dit leuen verhuysen. Ga naar margenoot+

Nu gae wie wil, ende verghelijcke

dese mijne weldaet met de veranderinghe daer mede de andere Goden de menschen in een ander ghestalte veranderen. Want wat die doen toornich zijnde, en lust my niet te verhalen: maer dien sy seer gonstich zijn, die pleghen sy te veranderen in Boonen, Voghelen, Crekels, of oock in Serpenten, gelijck of dat selue verandert te woorden, niet en ware vergaen ende verderuen. Maer ick brenge den seluen mensche wederom tot het beste ende gheluckichste deel des leuens.

Waert dat de menschen henseluen ganschelick onthielden van alle gemeynschap der wijsheyt, ende altijts met my haer leuen dreuen, so en souder selfs gheen oudtheyt zijn, maer sy souden gheluckich zijn met eewige ionckheyt. Siet ghy niet die suere menschen die met de Philosophische leeringen, ofte met ernstighe ende sware saken becommert zijn, dat sy ghemeynlick eer sy wel ionghelinghen zijn, oude mannen worden? Ga naar margenoot+(te weten dewijle de sorchfuldicheyt, ende de gheduerighe ende stranghe roeringe der ghedachten, den natuerlicken adem ende sap metter tijt verteeren) daer daerenteghen mijne Sotten vet zijn, ende claer, ende een welbesorchde huyt hebben, ende ganschelick Acarnanische swijnen Ga naar voetnoot+zijn, ende

en souden nemmermeer eenich ongherief der oudtheyt gheuoelen, waert dat sy (ghelijckt gheschiet) niet wat met der Wijsen besmettinge beulect en werden. So gansch en lijt het leuen der menschen niet dat op allen zijden gheluckich sy.

Ga naar margenoot+Hier toe coemt oock des gemeynen spreeckwoorts gheen licht ghetuyghenisse, waermede men seyt dat de Sotheyt dat eenich dinck is, dat de ioncheyt (die anders seer haestich door loopt) vertraecht, ende de onloflicke outheyt verre veriaecht. So dat niet sonder oorsake een gemeyn spreeckwoort van de Brabanders gheseyt en wort, dat dese (hoewel de oudtheyt anderen menschen pleecht voorsichticheyt aen te brenghen) hoe sy der oudtheyt naerder comen, so veel te meer ende meer sot worden. Ende daer en is gheen ander volck dat lustiger is tot de gemeyne handelinge des leuens, of de droefheyt der oudtheyt min gheuoelt Ga naar margenoot+. Dese zijn mijne Hollanders aldernaest ghelijck met den lande, also oock met de wijse des leuens. Want waerom en soude ick die niet mijne noemen, die my so neerstichlick dienen dat sy daer

door by het ghemeyn volck eenen toenaem verdient hebben? Waer van sy hen alleenlick niet en schamen, maer roemen voornamelick daer van.

Laet nv de aldersotste menschen gaen, ende Medeas Ga naar voetnoot+, Circes Ga naar voetnoot+, Veneres Ga naar voetnoot+, Auroras Ga naar voetnoot+, ende ick en weet niet wat fonteyne versoecken om de ionckheyt weder te ghecrijghen, dewijle ick alleen dat can ende pleghe te doen. By my is dat sap, waer mede Mennonis dochter heeft de ionckheyt Tithoni haers grootuaders verlangt. Ick ben die Venus door wiens gonste Phaon is weder leuendich gheworden, so dat hy van Sapone is so seer bemint gheweest. Mijne zijn de cruyden, so daer eenighe zijn, mijne zijn de tooueringhen, mijne is de Fonteyne de welcke niet alleenlick de vergangen ionckheyt weder en brengt, maer (het welcke veel meer te wenschen is) die eewelick bewaert. Ist dat ghy

alle aldus met my gheuoelt, datter niet beters en is dan ioncheyt, ende niet grouwelickers dan oudtheyt: so siet ghy (so ick meyne) hoe veel ghy van my ontfangt, dewijle ick v so groot een goet behoude, ende so groot een quaet wtsluyte.

Maer wat spreke ick noch van menschen? Doorluystert den gantschen hemel, ende so wie wil, die sal my mijnen naem mogen verwijten, ist dat hy gantschelick yemant van de Goden vint, die niet onlieflick ende verachtelick en is, ten sy dat hy door mijn Godheyt aenghenaem worde Ga naar margenoot+. Want waerom is Bacchus Ga naar margenoot+ altijts een ionghelinck ende lanckharich? te weten om dat hy onsinnich ende droncken is, ende alle het leuen met brassen, danssen, springhen, ende spelen doorbrenghende, niet een hayr ghemeynschaps en heeft met Pallade. Ende en wil niet alleenlick niet wijs gheacht worden, maer begheert oock met spot ende schimp gedient te zijn: ende en wort niet gheergert door dat spreecwoort waer door hy dwaes ghebynaemt wort, het welcke dusdanich is, Sotter dan Morychus. Want sy hebben Bacchum ghenaemt Morychus, om dat

de ackersteden door dertelheyt hen voor de dore des tempels sittende, plegen den mont met fijgen ende most te besmeeren. Ende oock wat spotwoort isser, dat de oude Comedia hen niet tegen en worpt? O dwasen God (seggen sy) ende weerdich wt Jouis inghewant gheboren te worden. Maer wie en soude hier niet lieuer dwaes ende onwijs zijn, ende altijts lustich, altijts ionghelinck, altijts eenen yegelicken spel ende wellust aenbrenghende: dan die dobbelhertich Jupiter eenen yegelicken verschrickelick, of Pan door zijne beroerten alle dinck met oudtheyt verderuende, of Vulcanus met vyeruoncken bedect, ende altijts onreyn van den arbeyt zijns winckels, of oock Pallas selue die met haren Gorgonischen schilde ende lance verschrickelick is, ende altijts wreedelick siende.

Waerom is Cupido Ga naar voetnoot+altijts een kint, anders dan om dat hy een bueselaer is, ende niet gesonts noch doet noch denct? Waerom is de gulden Venus Ga naar voetnoot+altijts

iuechdelick van ghestalte? te weten om dat sy maechschap met my heeft: daer wt sy oock der verwe mijns vaders gelijck is, ende om deser oorsake wille by Homerum genaemt, de gulden Venus. Bouen desen is sy altijts lachende, so verre my den Poeten ofte den beeldesnijderen die de Poeten nauolgen, eenich ghelooue gheuen. Wat Godheyt hebben de Romeynen oyt seerder gheeert ende ghedient, dan Flore der moeder alder wellust?

Ga naar voetnoot+

[deze pagina bevat alleen noottekst]

Hoewel, so yemant oock der ernstigher Goden leuen neerstichlick ondersoect by Homerum ende andere Poeten, die sal beuinden dattet alom vol Sotheyt is. Want wat noot ist der ander Goden wercken te verhalen, dewijle ghy het minnen ende spelen Jouis des dondereers wel weet? Dewijle die ernstige Diana des vrouwelicken aerts verghetende, niet anders en doet dan Jagen, ende daerentusschen brant sy met liefde tot Endymion? Maer ick hebbe lieuer dat die hare schandelicke wercken hooren van Momo, vanden welcken sy die voortijden dickmael plachten te hooren. Maer sy verthoornt zijnde, hebben hen met Ate ouer langen tijt afgestooten op der aerde, om dat hy met zijne wijsheyt der Goden geluckicheyt ontijdichlick teghenstont. Ende gheen mensche en gheweerdicht desen ballinck te herbergen, so verre ist dat hy soude in der Princen houen plaetse hebben, in de welcke nochtans mijn Kolakia Ga naar margenoot+de voornaemste is: de welcke niet bet met Ga naar margenoot†Momus ouereen en coemt, dan de Woluen met den Lamme. So dan dewijle dese Momus is wechgenomen, so spelen de Goden nu

veel vrijelicker ende lustichlicker, warachtichlick ghemackelick leuende, gelijck Homerus spreect, te weten, dewijle daer geen straffer en is. Want wat boerden zijnder die de onnutte Priapus niet en maeckt. Wat spel isser dat Mercurius niet voort en brengt met zijne toouerien ende dieften. Ja oock Vulcanus selue pleecht den Sot te maken in de Goden bancketten, ende de drinckerie nv met hincken, nv met schimpen, nv met spottelicke woorden te veruroeylicken. Ende oock die oude boeleerder Silenus die den boeren dans pleecht te danssen, mede met Polyphemo die pleecht den Tretanelo dans te danssen, dewijle de Goddinnen den blootvoets dans dansen. De Satyri, die half bocken zijn, springen den Atellaenschen dans. Pan maect eenen yegelicken te lachen met eenich dwaes liedeken, den welcken sy lieuer also hebben, dan de Musas selue, voornamelick als sy nv beghinnen van den dranck der Goden nat te zijne. Maer wat wil ick nv verhalen wat de wel ghedroncken Goden na de gasterije maken? het welcke (so helpe my Hercules) so dwaes is, dat ick selue my somtijts niet en kan onthouden van lachen. Maer het is beter dat ick hierin Harpocratis ghedachtich

sy, op dat niet misschien ons oock eenich bespiende God en luystere, dewijle wy sulcke dinghen verhalen, als Momus selue niet en soude onghestraft wtghesproken hebben.

Ga naar voetnoot+

[deze pagina bevat alleen noottekst]

Ga naar margenoot+Maer het is nv tijt dat wy (na het exempel Homeri) de Goden verlatende wederom op de aerde comen, hoewel wy daer niet vrolicx, noch gheluckichs en sien, dan door mijn gaue. Ten eersten siet ghy met wat grooter voorsichticheyt de nature, de Moeder ende Werckmeestersse des menschelicken geslachts, toe ghesien heeft, dat de sauce der Sotheyt nerghens en soude ghebreken. Want de wijle na de Stoische beschrijuingen de wijsheyt niet anders en is, dan door vernuft gheleydt te worden Ga naar margenoot+: ende daerentegen Sotheyt, na het goetduncken der begeerlicheden gheroert te worden, hoe veel meer begeerlicheyts dan vernufts heeft Jupiter in de menschen ghegeuen, om dat haer leuen niet en soude ganschelick droeuich ende bitter zijn Ga naar margenoot+. Dat is, ghelijck of ghy een halue once vergheleect tegen een pont. Bouen desen heeft hy het vernuft in den engen hoeck des hoofts henen gheschict, ende heeft voort het gansche

lichaem den begeerten ghelaten. Daer na heeft hy twee seer geweldige Tyrannen tegen het eenige vernuft geset: te weten, den Toorn, de welcke het slot ende stercte der borst besit, ende oock de fonteyne des leuens selue, namelick, het Herte: ende de Begheerte, de welcke seer breede heerschappie besit tot het onderste lidt der gheboorte Ga naar voetnoot+. Teghen dese dobbel macht hoe veel het vernuft vermach, dat verclaert het gemeyn leuen der menschen genoechsaem, dewijle het vernuft oock (het welcke sy alleen vermach) so seer tegen roept dat het heesch wort, ende formen der duecht voorgeeft: maer toorn ende Begeerte senden haren Coninge den strop, ende wederstaen hem veel hatelicker, tot dat hy nv oock vermoeyt zijnde, van selfs wijct, ende ghewonnen gheeft Ga naar voetnoot+.

Maer dewijle den manne als die tot regeren gheboren is, meer van der once des vernufts moeste ghegeuen wor-

denn, so heeft de natuere om hem oock na haer vermoghen te hulpe te comen, my hierin, ghelijck in alle andere dinghen, raet gheuraecht: ende ick hebbe terstont sulcken raet gegeuen, als my betaemde, te weten, dat sy hem soude een wijf toeuoegen (te weten, een dier dat wel dwaes in, ende ongeschict, maer is ooc lachelick ende lieflick) het welcke met ghewoonlicke bywooninge soude met hare sotheyt de droefheyt des manlicken verstants versaucen ende versoeten. Want dat Plato Ga naar margenoot+schijnt te twijffelen, onder wat aerdt hy de wijuen wil setten, onder de redelicke, of onder de onredelicke dieren, daermede en heeft hy anders niet ghewilt, dat de wtnemende sotticheyt des vrouwelicken aerts te kennen gheuen. Ende ist dat misschien eenich wijf wil wijs gheacht worden, die en maect niet anders dan dat sy dobbel sot sy Ga naar margenoot+: gelijck of yemant den Osse tot vechten bereydde tegen zijn natuere. Want so wie teghen nature, der duecht valsche verwe vertoont, ende hemseluen teghen natuere ergens toe buycht, die dobbelt zijn feyl. Want gelijc na den Griecken spreecwoort, de simme altijts een simme is, oock als sy met purpur becleedt is: also is een wijf altijts een wijf, dat is sot, sy veran-

dere haer seluen in wat gestalte sy wil. Maer ick en achte het geslachte der wijuen so seer sot niet, dat sy daerom souden mogen toornich op my zijn, om dat ick selue een wijf ende de Sotheyt zijnde haer Sotheyt toeschrijue. Want ist dat sy de sake recht ouerleggen, so moeten sy daer van der Sotheyt dancken, dat sy veelsins gheluckigher zijn dan de mannen. Ga naar margenoot+Ten eersten om der schoonheyt wille, de welcke sy te rechte bouen alle andere dingen achten, ende door de welcke sy oock teghen de Tyrannen tyrannie bedrijuen. Waer van coemt anders dat onsien ghestalte, die ruyde huyt, ende den bosch des baerts, ende ganschelick wat oudts inden man is, ten sy van het quaet der wijsheyt, dewijle der wijuen wangen altijts glat, ende de stemme altijts cleyne, ende de huyt saechte, gelijck een eewighe ionckheyt wtgeuen? Daer na wat soecken sy anders in dit leuen, dan den mannen seer te behaghen?

Dienen niet hier toe so veel vercieringhen, so veel aenstrijckingen ende verwen, so veel badens, so veel kemmens, so veel welrieckende water, so veel ruecken, so veel konsten om het aenschijn, ooghen, ende huyt te schilderen ende vercieren. Ende nv, zijnsy den mannen met

eenige sake aengenamer dan met Sotheyt? Want wat isser dat sy den Wijuen niet toe en laten? Maer voor wat besoldinge anders, dan des wellusts? Ende de Wijuen en maken met gheeuen anderen dinghe vruechde, dan met Sotheyt. Dat dit waerachtich is, en sal die niet versaken, die by hemseluen ouerdacht heeft, wat dwaesheit de man met den wijue spreect, wat boerden hy bedrijft, soo wanneer hy heeft voorghenomen de vrouwelicke wellust te gebruycken. So hebt ghy dan wt wat oorspronc de eerste ende meeste vruechde des leuens coemt.

Ga naar margenoot+Maer daer zijn sommige (ende voornamelic de oude mannen, die meer tot drincken dan tot vrouwen gheneghen zijn) die den oppersten wellust setten in drinckerien. Voorwaer, of eenige gasterie can lustich zijn, daer geen wijuen en zijn, dat moghen andere bedencken: dit is voorwaer vast, dat sonder de sauce der Sotheyt gheen gasterie vrolijck en is. Ga naar margenoot+So dat sy (so daer niemant en is, die so met warachtige oft geueinsde dwaesheyt doet lacchen) eenigen gheck oock voor loon hueren diese doe lacchen, oft eenigen spotschen Pluymstrijcker roepen, die om des buycx wille spreect, wat-

men hooren wil, ende met sotte woorden de stilheyt ende droeuicheyt der drinckerie veriaghet. Want wat noodt wast den buyck met so veel Hofrechten, bancketten ende leckerheden te beswaren, ten ware dat oock de ooghen ende ooren, ende den gantschen gheest met lachen ende spotten ende boerden geuoet worde? Maer van dusdanighe bancketten ben ick de eenighe Meestersse. Ga naar margenoot+

Hoewel oock dese selue dinghen dienen in de gasterijen ghewoonlick ghebruyct, als eenen Coninck loten, op het Schaeckbert spelen, wt vrientschap den anderen toedrincken, den drinckbeker siughen, springhen, ende andere dingen doen ommegaen om prijs. Dese dingen en zijn niet van de seuen Wijse der Griecken, maer van ons gheuonden tot weluaert des menschelijcken gheslachts. Ende alle dese dinghen zijn van sulcker nature, dat sy, hoe daer meer sotheyt in is, so veel te meer goets doen den leuen der menschen, het welcke gheen leuen en schijnt gheacht te zijne, soo het droeuich is. Ende het moet droeuich zijn, ten sy datmen dat aengheboren verdriet verdrijft door sulcke wellusten.

Maer daer sullen mueghelick sommighe zijn, die oock desen aert der wel-

lusten verachten, ende met de liefde ende ghemeynschap der vrienden te vreden zijn, segghende, dat vrientschap bouen alle dinghen gaet: te weten, dewijle sy soo noodtsakelick een dinck is, dat noch lucht, noch vyer, noch water noot sakelicker en sy. Ga naar margenoot+ Ende wederom, dat sy soo lustich is, dat, soo yemandt die wech name, mochte schijnen de Sonne wech ghenomen te hebben. Bouen desen, dat sy eerlick is ( ist dattet yet tot ter sake doet) soo dat oock de Philosophen selue niet en vreesen, die onder de voornaemste goeden te tellen. Maer wat, of ick bewijse dat ick deses sulcks groots goedts beghin ende eynde ben. Ende dat sal ick bewijsen, niet met listighe, scherpsinnighe, ende bedrieghelijcke Argumenten der Sophisten, maer groffelijck, ende sal de saecke by nae met den vingher toonen.

Wel aen, Door de vingheren sien, feylen, blindt zijn, toe gheuen in der vrienden feylen, ende sommighe groote feylen voor Duechden lief hebben ende verheffen, schijnt dit niet der Sotheydt seer nae te zijne? Ga naar voetnoot+ Wat? als den eenen de aengheboren vlecke zijnder Vriendinne lieffelijck schijnt, den anderen ghenoechte ende wellust heeft in

zijns liefs rieckende muese: als de vader zijnen scheeloogigen soon noemt schoon ooge: wat (segge ick) is dit anders dan enckel Sotheyt? Ga naar margenoot+ Sy mogen roepen so seer als sy willen dattet Sotheyt is: nochtans dese eenige Sotheyt vereenicht de vrienden, ende bewaertse in eenicheyt. Ick spreke van de menschen, der welcker niemant sonder feylen en leeft: ende die is de beste, die met de minste is beuangen: daer hierentusschen onder die wijse Goden ganschelick geen vrientschap en coemt, ten sy eenige droeuige ende onlieffelicke: ende die met seer weynige. Want met niemande, en dorste ic niet segghen, daerom dat den meesten hoop der menschen dwaes is: Ja daer en is niemandt, die niet menichsins en dwaelt: ende de vrientschap en blijft niet dan tusschen die, die malcanderen ghelijck zijn. Ist dat somtijts tusschen die ernstighe mannen onderlinghe vrientschap coemt, die en is voorwaer niet stantfastich, ende en sal niet seer geduerich zijn, te weten, onder die eyghensinnige ende meer te seer gheoochde menschen, die op der vrienden feylen so scherp sien, als den Arent ofte de Epidaurische Slanghe. Ga naar margenoot+ Maer dese selue, hoe qualick sien sy in haer eyghen feylen, ende hoe

qualick sien sy de Tessche die op den rugghe hangt. Ga naar voetnoot+

Ga naar margenoot+So dan, dewijle de Nature der mensche sulcks is, dat geen vernuftich mensche geuonden en wort, die niet met vele feylen beuanghen en is: hier toe oock dewijle so groote verscheydenheyt der sinnen ende oeffeningen is, ende so vele feylen ende vallen des menschelicken leuens zijn, hoe sal de lusticheyt der vrientschap oock een vre stantfastich zijn onder dese hondertoogige Ga naar margenoot†Argos, ten sy dat die daer toe coemt, de welcke van de Griecken wonderlick wordt Euetheia ghenaemt: het welcke ghy muecht duyden, Sotheyt oft lichtsinnicheyt der seden. Ende wat? Cupido die oorspronck ende Vader aller vrientschap, is die niet ganschelick blindt? Ga naar voetnoot+Ende gelijck het gene dat niet schoon en is, hem schoon schijnt, also maect hy oock onder v, dat eenen yegelicken het zijne schoon schijnt, so dat den ouden man het oude wijf, ende

de knecht het Machdeken lief heeft. Dese dinghen gheschieden alomme, ende worden alomme belachen, ende nochtans dese lachelicke dinghen vereenighen ende verbinden te samen het lustighe gheselschap deses leuens.

Ga naar margenoot+Nv, dat van de vrientschap gheseyt is, dat moetmen veel meer gheuoelen van den Houwelicke: het welcke anders niet en is, dan een onscheydelijcke vereeninghe des leuens. O onsterffelijcke Godt, wat houwelick scheydinghen, of oock booser dinghen souden alomme gheschieden, ten ware dat de ghewoonlicke bywoninghe des mans ende wijfs door flatteringhe, boerdinghe, lichtsinnicheydt, dwalinghe, ende veynsinghe (de welcke mijne dienstmaechden zijn) onderhouden ende gheuoet worde? Ey hoe weynighe houwelicken souden ghemaect worden, waert dat den Bruydegom voorsichtichlijck ondersochte, wat spelen dat teeder (ghelijck het schijnt) ende beschaemt Maechdeken nv lange voor de Bruyloft heeft ghespeelt? Ende hoe veel weynigher

houwelijcken souden vereenicht blijuen, waert dat seer veel daden der wijuen niet door der mannen onachtsaemheyt oft ongheuoelicheydt verborghen bleuen? Ende dese dingen worden met rechte der Sotheyt toegescreuen: maer hierentusschen comet hier door, dat het wijf den mannt, ende de man den wijue aengenaem is, dat het huys in ruste ende vrede is, dat de vrientschap staende blijft.

Men spot metten Cochuyt ende Cucurra Ga naar margenoot+, ende wat naem en geeftmen die niet, die des ouerspeelsters tranen met de lippen opsuypt. Maer hoeveel geluckiger ist also te dwalen, dan met de neersticheyt der zeloersheyt hemseluen wt te teeren, ende allen dinck met droefheyt ende onlust te vermengen? Ga naar margenoot+In somma, niet alleenlick en can geen geselschap noch gheen vereeninghe des leuens lustich of ghedurich zijn sonder my Ga naar margenoot+: maer ooc het volc en can zijnen Prince niet langer verdragen, noch de dienstknecht zijnen Heere, noch de Heere zijnen dienstknecht, noch de dienstmaecht haer vrouwe, noch de meester zijnen discipel, noch de vrient zijnen vrient, noch de man zijn wijf, noch de verhuerder zijnen huerder, noch de bywoner den bywoner, noch de huysgenoot den

Huysghenoot langher verdraghen, ten sy dat sy onder malcanderen nv dwalen, nv flatteren, nv willens door de vingeren sien, nv met eenich honich der Sotheyt malcanderen bestrijcken.

Nv, ic weet dat dit schijnt seer groot ende veel te zijne, maer ghy sult grooter dingen hooren. Ick bidde v, sal die yemandt lief hebben, die selue hemseluen haet? Sal die met eenen anderen eendrachticheyt hebben, die met hemseluen oneens is? Sal die yemanden lust aenbrenghen, die selue hemseluen swaer ende lastich is? Dit en sal (meyne ic) niemandt segghen, ten sy dat hy sotter sy dan de Sotheyt selue. Ende nv, ist dat ghy my wtsluyt, en sal niemandt den anderen verdraghen, maer sal oock hemseluen stincken, ende een yegelick sal van het zijne walgen, ende hemseluen haten.

Want dit quaet heeft de natuere (de welcke in vele dingen meer is stiefmoeder dan moeder) in het vernuft der menschen gheplant, voornamelick der ghener die wat verstandich zijn, dat een yeghelijck mishagen heeft in zijne dingen, ende ander luyden dingen verheft Ga naar margenoot+: waer door alle gauen ende alle schoonheit ende cierlicheyt des leuens verdoruen wordt, ende vergaet.

Want wat voordeel sal de schoonheyt zijn (de welcke een sonderlinge gaue der onsterffelicker Goden is) ist dat sy met stanck besmet is? Wat sal de ioncheyt, ist dat sy met den suerdeessem der oudelicker droefheyt verdoruen wort? Eyndelick, wat sult ghy met alle de gaue uwes leuens, of by v seluen, of by andere betamelick doen (want het en is niet alleenlick conste, maer is oock het hooft alles doens, dattet betame datmen doet) ten sy dat dese Philautia Ga naar margenoot+geluckichlic daer by sy, die ick houde voor mijne oprechte Suster: soo neerstich is sy alomme in mijne saken. Ende wat is sotters dan v seluen behagen? V seluen verheffen? Maer wederom, wat salder lustich ende aenghenaem, ende niet onbetamelick zijn, dat ghy doet, v seluen mishaghende? Neemt dese sauce des leuens wech, ende terstont sal de Oratoor vercouden met zijn Oratie, de Sangher en sal niemande behaghen met zijnen sanghe, de Guychelaer sal met zijnen Guychelsack wtghestooten worden, de Poete sal met de Musis bespot worden, de Schilder sal stinkcen met zijne conste, de Medecijnmeester sal met de Medecijne hongher lijden. Ja ghy sult voor Nereo Ga naar voetnoot+Thersites Ga naar voetnoot+, voor Phao-

ne Ga naar voetnoot+Nestor Ga naar voetnoot+, voor Minerua Ga naar voetnoot+een Soch, voor welsprekende een onmondich kint, voor een Borgher een Boer schijnen: soo seer noodich ist dat een yeghelijck oock hemseluen flattere, ende met eenighe pluymstrijckinghe hemseluen eerst aenghenaem worde, eer hy anderen can aengenaem zijn. Eyndelick, dewijle het voornaemste deel der ghelucksalicheyt is, te willen zijn datmen is, alle dit maect int corte mijn Philautia, dat niemandt in zijne schoonheyt, noch in zijn vernuft, noch in zijn Gheslachte, noch in zijn plaetse, noch in zijn voornemen ende standt, noch in zijn Vaderlant mishaghen en hebbe. So dat noch de Irlander met den Italianen, noch die van Thracia is met den Atheniensen, noch de Scythe met de geluckige Eylanden en begeert te wisselen. Ende, O wtnemende sorchfuldicheyt der nature, hoe heeft

sy in so groote verscheydenheyt der dingen alle dinc gelijck gemaect. Daer sy wat van hare gauen heeft onttrocken, daer pleecht sy wat meer eyghen liefde te geuen: hoewel dit selue hebbe ic voor waer sottelick gheseyt, dewijle dit de aldermeeste gaue is.

Op dat ic hierentusschen niet en segghe dat gheen schoon wtnemende daet aenghegrepen en wort, dan door mijn ingheuinghe, ende dat gheene schoone consten sonder my gheuonden en zijn. Is niet de Crijch Ga naar margenoot+de Fonteyne ende oorspronck aller loflicker daden? Ende wat isser Sotters (dan om ick en weet niet wat oorsaken) sulcken strijt beginnen, waerwt beyde partijen meer hinders dan voordeels halen. Want de ghene die verslaghen worden, zijn ghelijck de Megarenses niet gherekent Ga naar voetnoot+. Ende als nv van beyde zijnde de gewapende ende yseren spitsen tegen malcander staen, ende de trommel te strijden slaet, ick bidde v,

wat nut zijn dan die Wijse, die door het studeren zijn wtgheteert, ende nauwelick door het magher ende coude bloet den adem halen Ga naar margenoot+. Groue ende vette mannen zijn daer noodich, die seer veel stouticheyts, ende seer weynich wijsheyts hebben Ga naar voetnoot+. Ten sy dat yemant Demosthenem lieuer heeft tot eenen Crijchsman: de welcke den raet Archilochi nauolgende, heeft (de vianden nauwe gesien hebbende) den schilt henen wech geworpen, ende gheulucht, alsoo onduegende een Crijchsman zijnde, als hy een wijs Oratoor was Ga naar voetnoot+.

Maer den Raedt (segghen sy) heeft veel nuts inden Crijch. Dat bekenne ic waer te zijne inden Hooftman, maer dien raet moet niet Philosophisch, maer Krijghisch zijn. Want dese soo eerlicke

sake wordt door Buyckbeesten, Hoereerders, Roouers, Moorders, Ackerluyden, Verstandeloose, met Soldtghecochte, ende door dierghelijcke schuym der menschen, ghehandelt, ende niet door de Luchtslijtersche Philosophen Ga naar margenoot+: de welcke, hoe onnut sy zijn tot alle ghebruyck des leuens, daervan mach oock Socrates (die alleen door de antwoorde Apollinis wijs was (maer niet wijsselick) geordeelt) een bewijs zijn, de welcke, als hy, ick en weet niet wat, soude opentlic int ghemeyn handelen, is seere van alle belachen, henen wech gegaen. Hoewel dese man en is daer in niet seer onwijs, dat hy den bynaem, Wijs, niet en bekent, maer Gode alleen toeschrijft: ende dat hy acht, dat een wijs man hem behoort te onthouden van de regeringe der gemeente: hoewel hy behoorde meer vermaent te hebben, dat die hem moet onthouden van wijsheyt, die wil in het ghetal de menschen gheacht worden. Bouen desen, wat heeft den seluen, als hy beschuldicht was, bedwonghen fenijn te drincken, anders dan de Wijsheydt? Want dewijle hy van de Wolcken ende Ideen ofte ghedaenten philosopheert, ende de voeten der Vloy meet, ende de stemme der Mugghe verwondert Ga naar voetnoot+, en

heeft hy niet gheleert de dinghen die tot het ghemeyn leuen dienen. Maer desen Meester in perijckel des leuens zijnde, staet zijn Discipel Plato Ga naar voetnoot+by, te weten, een wtnemende Patroon, de welcke door het gheruchte des volcks soo verstoort wert, so dat hy nauwe een halue reden conde wtspreken Ga naar voetnoot+. Ende wat sal ick segghen van Theophrasto? Ga naar voetnoot+de welcke voortgecomen zijnde in de vergaderinghe, is terstont stom gheworden, gelijck of hy haestelijc eenen Wolf gesien hadde: hoe soude dese den crijchs volcke in den Crijch moedt gegheuen hebben? Socrates en heeft door de versaghinghe zijns vernufts, noyt deruen zijnen mont op doen Ga naar voetnoot+. Marcus Tullius de Vader der Latijnscher wtsprake placht altijts zijn Oratie te beginnen met onbetamelicke beuinghe, hoestende ghelijck een kindt. Ende dit legt Fabius wt, dattet sy een teecken eens Oratoors die wijs is, ende het perijckel verstaet. Maer als hy dat seyt, bekent hy niet

openbaerlick, dat de wijsheyt een verhinderinghe is om de saken wel te bedienen? Dese die alsoo verschricken van vreese als sy souden met woorden strijden, wat sullen sy doen, als de sake met den sweerde ghehandelt wordt? Ende Ga naar voetnoot†nochtans wort die schoon Reden Platonis gepresen (soot den Goden behaecht) te weten, dat de Policien sullen geluckich zijn, ist dat de Philosophen regeren, of de Regeerders philosopheren. Ja ist dat

ghy de Hystorischrijuer beuraecht, ghy sult beuinden dat gheene Princen schadelicker gheregeert en hebben, dan als het Rijcke is tot eenighen geuallen, die de Philosophen navolchde, of hem tot de Letterconsten begaf. Het welcke (soo ick meyne) ghenoech can bewesen worden door die Catones Ga naar voetnoot+: der welcker deene de ruste der Borgherlijcker Politie met schandelijcke beschuldinghen ghequelt heeft: dander heeft de vrijheit des Roomschen volcks ganschelick verloren, dewijle hy die te wijsselick beschermet. Neemt hier toe oock Brutos, Cassios Ga naar voetnoot+, Gracchos Ga naar voetnoot+, ende oock Ciceronem Ga naar voetnoot+selue: de welcke niet min schadelick en is geweest der Roomscher Politie, dan Demosthenes der Athenischer Ga naar voetnoot+. Ende aen gaende Marcum Antoninum Ga naar voetnoot+, of wy schoon toelaten, dat hy een goet Keyser gheweest sy (want dat soude ick connen crachtelick anders bewijsen, want hy was om dier oorsake wille den Borgheren swaer ende hatelick, om dat hy so seer philosopheerde. Maer nochtans op dat wy toelaten dat hi goet geweest sy) hy heeft voorwaer der Policie schadelicker geweest, sulck een sone achterlatende, dan hy vorderlick was met zijn regeringe. Want die aert der menschen

die hen tot de wijsheyt begeuen hebben, pleghen ghelijck in ander dingen, also oock in kinderen op te brenghen, de alder ongheluckichste te zijne: het welcke (so ick meyne) gheschiet door de voorsichticheyt der natuere, op dat sulc quaet der wijsheyt niet te seere onder de menschen en verbreyde. Ga naar margenoot+ Also ist openbaer dat Cicero eenen onaerdigen soon hadde: ende de wijse Socrates hadde kinderen die meer der moeder dan den vader,

ghelijck (dat is Sot) waren, gelijck een niet seer qualick en heeft gheschreuen.

Maer het ware eenichsins te lijden, waren de wijse mannen alleenlick tot de ghemeyne ampten als Esels tot de lute, ten ware dat sy ganschelick tot allen dienst des leuens oock also ondoogende zijn. Brengt eenen wijsen man in gasterie, hy salse door droeuich swijghen, of door lastighe vragen verstooren. Roept hem tot den dans, ghy sult seggen datter een Kemel danst. Trect hem tot de ghemeyne spelen, hy sal selfs met den aensichte den wellust des volcx verhinderen: ende de wijse Cato sal bedwongen worden wt den schouspele te gaen, dewijle hy zijn suer opsien niet en kan af leggen. Ga naar margenoot+Ist dat hy in de tsamensprekinghe coemt, so is onuoorsiens de Wolf in de Fabel Ga naar margenoot+. Daer yet is te coopen ofte te handelen, int corte, daer yet is te doen waer sonder dit daghelicxsche leuen niet en kan doorgebracht worden, ghy sult segghen dat de wijse man een staeck is, ende gheen mensche. So weynich kan hy hemseluen of zijnen vanderlande ofte zijne vrienden ergens voorderlick zijn, om dat hy hem in de ghemeyne saken, des gemeynen leuens niet en verstaet, ende van het gheuoelen des volcx ende van

de ghemeyne ordeninge wijt ende breedt verscheyden is. Wt welcke sake hy oock voorwaer moet haet ghecrijgen, te weten door so groote onghelijckheyt des leuens ende der herten. Want wat wort ergens onder de menschen gedaen dat niet vol sotheyt en is, ende by sotten, ende door sotten gedaen en wort? Ist dat yemant alleen wil hen allen teghenstaen, dien soude ick raden dat hy Timonem Ga naar voetnoot+ nauolgende, in eenighe woestijne ginghe woonen, ende daer alleen zijne wijsheyt ghebruycte.

Maer op dat ick wederkeere tot het ghene dat ick voorgenomen hadde: wat cracht heeft de steenen, ende eycken, ende acker menschen tot steden versamelt, anders dan flatteringe? Want anders niet en wort door de harpe Amphionis Ga naar voetnoot+ende Orphei Ga naar voetnoot+beduydt. Wat dinck heeft het volck te Roome, doe sy nv het wterste versochten, wedergebracht tot des stadts eendrachticheyt? heeft dat een Philosophische Oracie ghedaen? Neen: maer een lachelicke ende kintsche fabelGa naar margenoot+versiert

van den buyck ende andere leden. Ga naar voetnoot+Sulcke kracht hadde oock een ghelijcke fabel Themistoclis van den vos ende den eghel Ga naar voetnoot+. Wat wijse Oracie soude so veel vermocht hebben, als die gedichte Hinde Sertorij vermochte Ga naar voetnoot+, ende oock Licurgi van de twee honden Ga naar voetnoot+, ende des voornoemden Sertorij van het hart wt des peerts steert te trecken? Ga naar voetnoot+op dat ick swijghe van Minoe Ga naar voetnoot+, ende Numa Ga naar voetnoot+, de welcke beyde de dwase Ghemeynte, met ghedichte vonden gheregeert hebben.

[deze pagina bevat alleen noottekst]

[deze pagina bevat alleen noottekst]

[deze pagina bevat alleen noottekst]

Met dusdanighe boerden wert die groote ende machtighe beeste (namelick) het volck beweecht. Ga naar margenoot+Ende wederom, wat stadt heeft oyt Platonis Ga naar voetnoot+of Aristotelis wetten aenghenomen, of Socratis leeringhe? Ga naar voetnoot+Ende wat sake heuet den Decijs aengheraden, dat sy henseluen souden in den doot geuen? Ga naar voetnoot+Wat heeft Quintum Curtium Ga naar voetnoot+in den kuyl ghetrocken, anders

dan ydel glorie, de welcke een ouersoete Siren is, maer wonderlick van de wijse mannen verdoemt Ga naar voetnoot+. Want wat is sotters (seggen sy) dan wt eersoeckinge hemseluen te bucken, ende het volck smeecken, met gauen gonste coopen, so veler Sotten lof iaghen, door toeroepinghen henseluen behaghen, in triumphe als een teecken om ghesien te worde, voor het volck omghedraghen worden, met allen op de marct staen? Hier toe dient oock de aenneminghe der namen ende bynamen, ende de Godlicke eere diemen den menschelken doet, ende dat oock ouerboose Tyrannen, worden met openbare Ceremonien Goden gemaect. Dit zijn seer sotte dingen, ende een Democritus Ga naar voetnoot+en is niet genoechsaem om die te belachen. Wie wilt versaken? Ga naar margenoot+Maer wt dese fonteyne zijn der stercken Hansen groote daden gecomen, die door so veler welsprekender mannen gheschriften tot den hemel ghepresen ende verheuen worden. Dese Sotheyt maect Steden, hier door staen Rijcken, Ouericheden, Religien, Raden, ende oordeelen: ende het leuen der menschen en is ganschelick anders niet dan een spel der Sotheyt.

[deze pagina bevat alleen noottekst]

Ga naar margenoot+Nv op dat ick van de consten spreke, wat heeft doch het vernuft der menschen verwect, om soveel schoone consten (gelijck sy meynen) te vinden ende voort te brengen, anders dan eergiericheyt? Want de menschen die warachtichlick de aldersotste zijn, hebben geacht dat sy (ick en weet niet wat naem ende faem) mogen met so veel wakens ende sweetens coopen. Maer hierentusschen hebt ghy soveel ende so groot nut des leuens vander Sotheyt ontfangen: ende (het welck verre het aldersoetste is) ghy gebruyct ander luyden wtsinnicheyt.

Dewijle ick nv den lof der stercheyt ende der scherpsinnicheyt hebbe bewesen mijne te zijne: wat, of ic ooc bewijse den lof der voorsichticheyt oock mijn te zijne? maer daer mochte yemant seggen, Ghy mocht met den selfsten arbeyt het vyer met den water vermengen. Ga naar margenoot+Maer ic meyne

dat my oock dit sal gelucken, ist dat ghy (ghelijck ghy te voren ghedaen hebt) my voort met ooren ende herten gonstich zijt.

Ten eersten, Ist dat de voorsichticheyt coemt wt het ghebruyck veler dingen, wien sal de eere der voorsichticheyt toe comen? den wijsen die eensdeels wt beschaemtheyt, eensdeels wt beureestheyt zijns herten geen dinck aen en gaet: of den sotten, die noch door schaemte, (de welcke hy niet en heeft) noch door perijckel (het welcke hy niet en aensiet) van eenighe sake verschrict en wort: De wijse neemt zijn toeulucht tot de boecken der ouder schrijuers, waer wt hy enckel scherpsinnicheyt der woorden leert. Maer de sot ghecrijcht (so ick meyne) warachtighe voorsichticheyt met vele dingen te aengaen ende versoecken. Dit schijnt Homerus (hoe wel hy blint was) gesien te hebben, als hy seyt, Ga naar margenoot†De Sot bekent oock dat gedaen is. Want daer zijn twee dinghen die verhinderen kennisse der dingen te ghecrijgen, te weten schaemte die het vernuft als met eenen roock ende wolcke verduystert, ende de vreese (de welcke het perijckel vertoonende) ontraedt groote dinghen te aengaen. Maer hier van verlost ons de Sotheyt grootelick. Weynighe menschen verstaen tot hoeveel ander

voordeel het nut sy nemmermeer te schamen, ende alle dinck te bestaen. Ist dat sy lieuer voorsichticheyt verstaen die int oordeel der dingen ghelegen is: hoort doch hoe verre die van dese zijn die hen daerop verheffen. Ten eersten ist openbaer dat alle menschelicke dingen twee aensichten hebben Ga naar margenoot+ (ghelijck Alcibiades Sileni) die onder henseluen onghelijck zijn: so dat het gene dat int eerste aenschijn de doot is, het leuen sy, so ghijt inwendichlic insiet: ende wederom, dat schijnt het leuen, de doot sy: dat schoone schijnt, onsien sy: dat rijcke, seer arm: dat oneerlick, seer eerlick: dat blijde, droeuich: dat voorspoedich, teghenspoedich: dat vriendelick, vyandelick: dat ghesont, onghesont: int korte, ghy sult alle dinck haestichlick verkeert vinden, so ghy den Silenum Ga naar voetnoot+opent. Ga naar margenoot+Ist dat dit yemande schijnt te Philosophelick gheseyt te zijne, welaen ick salt grouelicker ende slechtelicker seggen. Wie isser die niet en belijdt dat een Coninck rijcke is, ende een Heere sy? Maer ist dat hy

met geen goet der siele begaeft en is, ist dat hem gheen dinck genoech en is, so is hy nv seer arm: Ende ist dat zijn herte tot vele sonden is begheuen, so is hy nv een schandelick dienstknecht. Na dese wijse soude men oock in andere dingen moghen philosopheren: maer het is ghenoech dit exempel voorgeheuen te hebben. Ga naar margenoot+Maer waer toe dient dit? sal yemant seggen. Hoort waer toe my de sake brengen. Waert dat yemant den Speelluyden die eenige Personage in een Schouspel spelen, wilde de Personagen ende Schoubert af trecken, ende hare warachtighe ende aengeboren aensichten den aenschouweren toonen, soude die niet het gansche Spel verkeeren ende verderuen, ende weerdich zijn, als wtsinnich van eenen yegelicken met steenen wt den Schouspele gedreuen te worden? Daer soude onuersiens een nieu gesichte aller dingen voortcomen, so dat de ghene die weynich te voren een wijf scheen, nv een man sy: die een iongelinc scheen, nv een oudt man sy: die een koninc scheen, nv een verachtelic mensche sy: die een God scheen, nv onuoorsiens een menschelken beuonden werde. Maer sulcke dwalinge wech nemen, is het gansche Spel verstooren. Dit selue gedichtsel ende bedroch is het gene waer door de oogen der aen-

schouweren aengehouden worden. Nu, alle het leuen der menschen wat ist anders dan een Schouspel, waerin deen als dese, dander als die Personage voort coemt, ende een yegelick zijn deel speelt, tot dat sy van den Meester des Schouspels worden wt de schouplaetse geleyt? De welcke nochtans eenen dickmael doet in verscheyden gestaltenisse voortcomen, so dat de gene die weynich te voren gespeelt heeft eenen Coninck met purper gecleedt, nv eenen dienstknecht speelt met ghelapte cleederen. Het zijn wel alle als schaduwen ende beworpinghen, maer dit schouspel en wort niet anders ghespeelt. So my nv hier eenich wijs man (als wt den hemel ghedaelt) onuoorsiens voortquame, ende riepe dat dese, welcken een yeghelick als eenen God ende Heere verheft, selfs geen mensche en is, om dat hy na der beesten wijse door begeerten beweecht wort, ende dat hy van de verachtste diensknechten is, om dat hy willens so velen ende schandelicken Heeren dient: ende wederom den genen die zijnen gestoruen vader beweent, beuolen te lachen, om dat hy nv eerst heeft begonnen te leuen, dewijle dit leuen anders niet en is dan een doot: ende den genen die van zijn edelheyt roemt onedel, ende bastaert noemde, om dat hy verre van der duecht is, de welcke al-

leen de fonteyne der edelheyt is; ende in sulcke wijse van alle de andere sprake: Ick bidde v, wat soude dese anders maken dan dat hy alleen soude wtsinnich ende rasende schijnen? Gelijck geen sotter dinck en is, dan verkeerde wijsheyt, also en isser geen onuoorsichtiger dinck, dan verkeerde voorsichticheyt. Want die doet verkeerdelick, die hemseluen niet en voecht na dat de tegenwoordige dingen zijn, noch wil niet doen na marct ganck, noch ten minsten der gasterije wet en gedenckt, Dat hy drincke of henen wech gae, ende wil dat het schouspel nv gheen schouspel en sy.

Ga naar voetnoot+

[deze pagina bevat alleen noottekst]

Hierenteghen betamet dien, die warachtelick voorsichtich is, dat hy (dewijle hy een mensche is) niet en wille te wijs zijn bouen dat hem toecoemt, ende met de gantsche menichte der menschen gheeren door de vingheren sie, of lieffelic mede dwale. Maer dit selue (seggen sy) is Sotheyt. Dat en sal ick niet versaken, so verre sy wederom bekennen, dat dit is het Schouspel des leuens spelen. Maer dit, O onsterffelicke Goden, sal ickt wt spreken, of swijgen? Maer waerom soude ick swijgen, dewijl het meer dan warachtich is? Maer het is muegelick beter dat ick Ga naar voetnoot†Musas wt Helicone roepe, de welcke de Poeten dickwils

om enckel boerden pleghen te roepen. So staet my een weynich by, O Jupiters Dochters, dewijle ick bewijse, dat oock tot die schoone wijsheyt, ende (gelijck sy meynen) Slot der geluckicheyt gheen toeganck en is, dan door de leydinghe der Sotheyt. Nv ten eersten ist openbaer, dat alle begeerte tot de Sotheyt behoort. Want met dit teecken wort de Sot van den Wijsen onderscheyden, dat dien de begeerte, desen het vernuft regeert: ende daerom scheyden de Stoici alle die beroerige begeerten vanden Wijsen.

Maer die begeerten en doen niet alleenlic het ampt eens Schoolmeesters aen de gene die tot de hauen der wijsheyt arbeyden te comen: maer plegen ooc in alle gebruyck der duecht, als sporen ende prickels ende vermaners tot weldoen te zijne. Hoewel de dobbel Stoische Seneca sterckelic hier tegen staet, de welcke ganschelic alle begeerte den Wijsen ontneemt. Maer als hi dat doet, so en laet hi selfs geenen mensche blijuen, maer maect eer eenigen nieuwen God, die noyt ergens geweest en is, noch wesen sal: Ja (op dat ic claerlic spreke) hy maect een marmoren menschen beelt, dat sonder verstant ende ganschelic sonder menschelic geuoelen

sy. Ga naar voetnoot+Daerom sy mogen hare wijsen houden (ist dat sy willen) ende alleen minnen, ende met hem in Platonis Stadt Ga naar voetnoot+, ofte in der Ideen ende Formen landt Ga naar voetnoot+, ofte in de Houen Tantali Ga naar voetnoot+

Ga naar voetnoot+ wonen. Ga naar margenoot+Want wie en soude sulcken mensche niet schouwen ende vergrouwen als een onnatuerlick wonder ende ydel ghesichte, die in alle natuerlick gheuoelen is doof gheworden, ende door gheen begheerte, noch door liefde, noch door barmherticheit meer beweecht en wort, dan ghelijck of hy een harde key, ofte onbeweghelijcke Steenrootse ware: ende dien gheen dinck verborghen en is, die niet en dwaelt, maer als een Lynceus alle dinck doorsiet, alle dinck stranghelijck ouerlegt, ende geen dinck en vergeeft, Ga naar voetnoot†ende alleen met hemseluen te vreden is, alleen rijcke, alleen verstandich, alleen Coninck, alleen vrij: Int corte, die alle dinck alleen is, maer na zijn ordeel alleen, die na gheenen vrient en vraecht, ende selue niemandts vriendt en is, die

oock niet en twijfelt selfs den Goden den Ga naar voetnoot†strop te gebieden, ende al wat in alle het leuen gheschiet, verdoemt ende bespot, ghelijck oft wtsinnicheyt ware? Sulck een dier is de volmaecte wijse mensche. Ga naar margenoot+ Maer ic bidde v, als de sake met keurstemmen gehandelt worde, wat Stadt soude sulcke Duericheyt willen? of wat Heyrlegher soude sulcken Hooftman begeeren? Ja wat wijs soude sulcken man, wat weert sulcken gast, wat dienstknecht soude sulcken Heere wenschen ofte lijden? Wie en soude niet lieuer hebben eenighen, midden wt den volcke der aldersotster menschen, op dat hy sot zijnde, de Sotten regeerde, ofte denSotten ghehoorsaem ware, ende den ghenen die hem ghelijck zijn (de welcke seer vele zijn) behaechde, die den wijue vriendelick, den vrienden vrolick ware, een lustich gast, een lichtsinnich byleuer ware: ten laetsten, die geen menschelick dinc en achte vreemde van het te zijne?

Maer ick hebbe nv langhe een mishagen in sulcken Wijsen, daerom laet ick mijn Oratie voortgaen tot andere nutticheden. Welaen dan, of yemandt als wt eenen hoogen Wachtthoorn ommesage (gelijck de Poeten schrijuen, dat

Jupiter somtijts doet) hoe velen ellendicheden het leuen der menschen is onderworpen, hoe deerlick ende onreyn de geboorte sy, hoe arbeytlick de opbrenginge, hoe velen onrechte de kintsheyt is onderworpen, tot hoeveel sweets de Joncheyt is bedwongen, hoe swaer de oudtheyt, hoe hardt den noot des doots is: bouen desen in alle het leuen hoevele cranckheden by hoopen dat leuen quellen, hoeveel gheuallen daer staen te comen, hoeveel ongeriefs daer ouer coemt, hoe alle dinck alomme met vele galle vermengt is, op dat ick verswijghe dat quaet dat de mensche pleecht den menschen aen te brengen: gelijck armoede, geuanckenisse, schande, schaemte, pijnen, lagen, verraderie, lasteringe, kijuinge, bedroch. Maer ick beghinne nv het Ga naar margenoot†Sandt te meten. Nv, met wat sonden de menschen dese dingen verdient hebben, of wat toornich Godt hen heeft bedwonghen in dese ellendicheyt te comen, dat en betaemt my niet als nv te segghen. Maer soo wie dese dingen by hemseluen ouerdenct, sal die niet het exempel der Ga naar margenoot*Milesischer Maechden prijsen, hoewel het deerlick is? Ende wie hebben meest henseluen den doot aengedaen door verdriet des leuens? Hebbent

niet die geweest, die der wijsheyt naest waren? Onder de welcke (op dat ick hierentusschen de Diogenes, Xenocrates Ga naar voetnoot+, Catones Cassios ende Brutos verswijghe) die Chiron Ga naar voetnoot+(doe hy mochte onsterffelick zijn) heeft van selfs den doot aengegaen. Ghy siet nv (meyne ick) hoe het gaen soude, waert dat de menschen alomme wijs waren: te weten, datter ander slijck, ende een ander Prometheus Ga naar voetnoot+soude noodich zijn. Maer ick come in so veel quaets te hulpe, somtijts door onwetenheyt, somtijts door onbedachtsaemheyt, somtijs door vergetenheyt des quaets, somtijts door hope des goets, somtijts wat huenichs in de wellusten vermengende, so dattet hem oock dan niet en behaecht het leuen te verlaten, als het leuen hen lange heeft verlaten,

ende de Ga naar margenoot† Parce de webbe hebben afgewracht, ende hoe sy min oorsake hebben om leuen, soo veel te meer lust hebben te leuen. So verre ist dat hen het leuen soude eenichsins verdrieten. Het is voorwaer mijn gaue, dat ghy alomme siet oude menschen, die tot Ga naar margenoot*Nestors oudde ghecomen zijn, ende nv selfs gheen gedaente van menschen behouden hebben, qualick sprekende, sinneloos, tandeloos, grijs, kael, of (op dat ickse lieuer met Aristophanis woorden beschrijue) stoordich, krom, rompelich, cael, tandeloos, sonder gheboorte lidt, ende nochtans, so groot behagen hebben in het leuen, ende so seere den Jonghelinck spelen, dat deen het grijs haer verwet, dander den kalen kop met aengheset hayr bedeckt: dese, tanden ghebruyct, die hy mueghelick van eenigher Soch ontleent heeft, een ander deerlick brandt door liefde eenichs ionges Maechdekens, ende ooc alle Jonghelinghen met Boeleersche bootsen te bouen gaet. Want, dat oude mannen, die nv den graue naby zijn, ende de ooghen ganschelick na der Aerde gecromt hebben, een teeder ionc Maechdeken tot een wijf trouwen, ende dat sonder Bruydtschat, ende dwelck tot ander menschen ghebruyck sal zijn, dit ge-

schiet soo ghemeenlick, dattet byna gepresen wordt. Ga naar margenoot+Maer het is oock noch veel lustigher, soo yemandt aensiet oude wijuen, die nv door lange oudde verstoruen ende soo doodtachtich zijn, dat sy moghen schijnen wt den graue te comen, ende nochtans altijts inden mont hebben, Het licht is goet, ende noch ionghelicke dertelheyt bedrijuen, ende als Bocken oncuyscheyt soecken, ende eenigen met grooten loongehuerden Ga naar voetnoot†Phaonem in leyden, ende het aensichte gheduerichlic met verwe bestrijcken, nimmermeer van den Spieghel gaen, den bosch der onderster schamelheit wt rucken, de verwelckende ende verrotte borsten op proncken, ende met lispender stemme de swacke oncuyscheyt verwecken, drincken, haer in der maechden dans vermengen, minnebriefkens schrijuen.

Dese dingen worden bespot van eenen yeghelicken als ouersotte dingen, ghelijck sy ooc zijn. Maer des Ouenen behagen henseluen, ende leuen in grooter wellust, ende besmeeren henseluen ganschelick met huenich, te weten, gheluckich

zijnde door mijn gaue. Nv, dien dese dingen spottelick schijnen, die wilde ick dat sy by henseluen ouerdochten, welck sy beter achten, het leuen door sulcke Sotheyt ganschelick ghesuyckert doorbrengen, of (gelijckmen pleecht te segghen) eenen balck soecken om hem te verhangen. Dat nv dese dingen int ghemeyne voor schandelick gheacht worden, dat en gaet mijne Sotten niet aen, de welcke dat quaet, of niet en gheuoelen, ofte ist dat sy yet gheuoelen, lichtelic vergheten. Het ware warachtelick quaet, dat een steen op het hooft viele: maer schaemte, schande, oneere, lasteringhe, die brenghen so groote hinder mede, als sy seer geuoelt worden. Ist dat sy niet geuoelt en worden, so en zijn sy niet selfs quaet. Wat hinder ist, oft schoon de gantsche Werelt van v schande spreect, soo verre ghy v seluen prijst? Maer datmen dit doen can, dat gheeft alleen de Sotheyt.

Maer my dunct dat ic Philosophen hoore, die my tegenroepen, segghende, maer dat selue is ellendich, met Sotheyt beuangen zijn, dwalen, bedrogen worden ende niet weten. Ja, dat is een mensche zijn: maer ic en sie niet waerom zijt ellendich noemen, dewijle ghy zijt also geboren,

alsoo onderwesen, alsoo geschapen, ende eens yegelicks geual sulck is. Daer en is niet ellendich dat in zijnen aerdt staet, ten sy dat muegelick yemant acht den mensche ellendich te zijne, dat hy noch vlieghen en can met de vogelen, noch op vier voeten gaen met de andere beesten, noch met hoornen ghewapent en is ghelijck de Ossen. Maer de sulcke sal op sulcker wijse het alder lustichste Peert ongheluckich noemen, om dattet noch Grammaticam gheleert en heeft, noch soete koecken oft vlaeyen en eet: ende sal den Osse ellendich noemen, om dat hy onnut is tot de Schermschole. So dan, ghelijck een Peert dat geen Grammaticam en can, niet ellendich en is, alsoo en is een Sot mensche niet ongheluckich, want het coemt met zijn nature ouereen.

Maer wederom dringen my de scherpsinnighe Disputeerders, seggende: Den mensche is sonderlinghe ghegheuen de kennisse der leeringhen, door der welcker hulpe hy het ghene dat in de nature vercort, can met vernuft, beteren. Maer dat is gesproken, ghelijck oft eenichsins der waerheyt ghelijck schene, dat de nature die in de muggen ende ooc in de Cruyden ende Bloemkens so sorchfuldelick

heeft ghewaect, in de mensche alleenlick soude geslapen hebben, so dat de leeringhen souden noodich zijn, de welcke die geeft Ga naar voetnoot†Theutus op het menschelicke gheslachte vertoornt zijnde, geuonden ende bedacht heeft tot groot verderf, ende en zijn niet alleenlick niet nut tot gheluckicheyt, maer zijn der seluer sake hinderlic, om der welcker wille men seyt, dat sy gheuonden zijn, ghelijck by Platonem wel wort vertoont van den seer voorsichtigen Coninck, vanden vondt der Letterconsten. Soo zijn dan de Letterconsten met de andere plagen des menschelicken leuens inghecomen door de selue Autoren, door de welcke alle boosheydt coemt, te weten, door de Duyuelen, de welcke oock daer van den naem hebben, dat sy Demones, gelijck ofmen seggen wilde Demones, dat

is, wetende genaemt worden. Want dat eenuoudich volc der gulden Eeuwe en was met geene letterconsten gewapent, maer leefde alleenlic na de beweginge ende ingeuinge der nature. Want wat was de Ga naar margenoot†Grammatica noodich, doe sy alle eenerley tale hadden, ende niet anders ghesocht en wert door de tale, dan dat deen den anderen mochte verstaen? Waer wert Ga naar voetnoot*Dialectica gebruyct, doen gheen twist en was tusschen lieden die verscheydelick gheuoelden. Wat plaetse hadde Ga naar voetnoot†Rhetorica, doe niemant den anderen te rechte en moeyde? Waer toe soude de voorsichticheyt der Wetten begheert worden, alsser geene quade seden en waren, wt de welcke sonder twijfel de goede Wetten gecomen zijn? Sy waren oock Godvreesender, dan dat sy met ongodlicke sorge de secreten der nature, ende de mate ende roeringe ende werckingen der gesteernten, ende de verborgen oorsaken der dingen souden ondersocht hebben, achtende ongeoorloft te zijn, dat de sterffelicken mensche arbeyt wijs te zijne bo-

uen dat hem toecoemt. Ende te ondersoecken wat buyten den Hemel ware, die wtsinnicheyt en is henselfs noyt te vooren gecomen. Maer als de suyuerheyt der gouden Eewe weynich te samen verviel, zijn van de boose geesten (gelijck voorseyt is) consten geuonden, maer niet vele, ende van niet velen aengenomen, maer daer na heefter der Ga naar margenoot†Chaldeen superstitie wel ses hondert toegebracht, ende de ydel lichtueerdicheyt der Griecken heeft enckel quellingen der vernuften voortgebracht, so dat alleen de Grammatica oueruloedich genoech is voor een eewich vageuyer ende pijninge des leuens. Hoewel onder dese letterconsten zijn die alleenlic in weerde, die den gemeenen geuoelen, dat is, die der sotheyt aldernaest zijn. De Theologi lijden honger, de Phisici vercouden, de Astrologi worden bespot, de Dialectici worden veracht, alleen de medecijnman is vele andere weerdich. Ende onder desen seluen aert, hoe een yeghelick ongeleerder, stouter, ende onbedachtsamer is, so veel te meer wort hy geacht: oock by de Princen die gouden ketenen draghen. Maer de medecijn const (voornamelick gelijc die nv ghebruyct wort) en is anders niet dan een deelken der flaterie, niet min voorwaer dan Rhetorica.

Na dese wort den Juristen de naeste (ende ic en weet niet of de eerste) plaetse gegeuen, der welcker const ende oeffeninge plegen de Philosophen (op dat ickse selue geen ordeel en gheue) met grooter eendrachticheyt te bespotten, als Eselsconste. Maer nochtans worden nae deser Eselen goetduncken de meeste ende minste saken gehandeldt. Der sulcker breede Ackers worden vermeerdert, daer hier entusschen de Theologus Ga naar margenoot+alle de kisten ende Schrijnen der Godtheyt doorluystert hebbende, wicken knout ende eewigen strijt heeft met weechluysen ende cleerluysen. So dan, gelijc die consten de geluckichst zijn, die der Sotheyt aldernaest zijn: also zijn die verre de aldergheluckichste, die henseluen hebben connen ganschelick van alle ghemeynschap der Letterconsten onthouden, ende alleenlic de leydinge der nature volgen, de welcke in geenen deele kruepel en is, ten sy dat wy misschien ouer de palen der menschelicker nature willen comen. De nature haet veynsinge, ende het wast veel gheluckigher dat door gheen Conste gheualscht en is. Welaen doch, siet ghy niet dat onder de andere Dieren die aldergheluckelickste leuen, die van de Leeringhe aldervreemste zijn, ende

door niemandts meesterschap dan der natuere gheleydt en worden? Wat isser gheluckigher ofte wonderlicker dan de Bien Ga naar margenoot+, maer desen gebreken oock sommighe sinnen des lichaems. Wat dierghelijcke heeft de timmerkonst geuonden in de timmeringe der huysen? Wat Philosophe heeft oyt sulcke Politie ingheset? Hierentusschen een Peert, om dat het den menschelicken gheuoelen na by is, ende met de menschen is comen woonen, so ist oock der menschen ellendicheden deelachtich. Want het sleypt dickmael zijn ingewant, dewijle het hem schaemt ouerwonnen te worden: ende wort inden crijch doorsteken, ende bijt de aerde met den monde met zijnen opsitter, dewijle het soect te triumpheren: op dat ick hierentusschen niet en verhale de dwinghende Toomen, ende prickende Sporen, de gheuanghenisse des stals, de Sweepen, Cluppelen, Banden, ende opsitter: int corte de gantsche Tragedie der dienstbaerheyt, daer toe het hem van selfs begheuen heeft, dewijle het de stercke mannen navolghende, te seer arbeyt om den vyant te wreken.

Hoe veel meer is het leuen der Vlieghen ende Vogelkens te wenschen, die sonder de morghen sorghe, ende alleen-

lick na de beweghinghe der natuere leuen, so verre sy connen van de listen der menschen. Maer ist dat sy in de muyten ghesloten zijnde, beginnen der menschen tonghen na te volgen, het is te verwonderen hoe seer sy van de natuerlicke lusticheyt afwijcken Ga naar margenoot+. So seer ist allesins vrolicker dat de natuere heeft gheschapen, dan dat de conste verualscht heeft. Daerom en can ick den Gallum Pythagoram Ga naar margenoot+nemmermeer ghenoech prijsen, de welcke doe hy alleen alle dinck gheweest hadde, Philosophus, Man, Wijf, Coninc, Onderdaen, Visch, Peert, Vorsch (ick meyne oock een Spongie) nochtans en oordeelde hy geen dier ellendigher dan den mensche, om dat alle andere dieren met eynden der natuere te vrede zijn, maer de mensche alleen arbeyt om buyten de palen zijnder natuere te gaen. Ende wederom onder de menschen acht hy de ongeleerde veelsins geluckiger dan de Gheleerde, ende groote. Ende die Gryllus Ga naar margenoot+heeft niet weynich wijser geweest dan de raedtrijcke Vlysses Ga naar margenoot+, want hy hadde lieuer in den swijnenstal te grunnen, dan met Vlysse so veel ongheuals onderworpen zijn. Met dese dunckt my Homerus der Boerden vader wel ouereen te comen, de welcke

alle menschen somtijts arm ende ellendich naemt, ende zijnen Vlyssem dat exempel der Wijsheyt, noemt hy dickmael benout, ende suchtende, maer nergens en noemt hy Paridem also, noch Aiacem, noch Achillem. Waerom doch dat? Niet anders dan dat die schalcke, ende constige Vlysses alle dinck dede na Palladis raet, ende veel te wijs was, seer verre afwijckende van de leydinghe der natuere. So dan, ghelijck onder de menschen die alderveerst van de gheluckicheyt zijn, die na wijsheyt staen, te weten, dewijle sy met dat selue dobbel Sotten zijn, om dat sy menschen gheboren zijnde, hare conditie vergheten, ende soecken der onsterffelicker Goden leuen te hebben, ende na der Giganten exempel Ga naar voetnoot+, met der letterconsten te ernstigen crijch voeren teghen de natuere: also schijnen die alderminst ellendich te zijne, die der onredelicker beesten aerdt ende Sotheyt aldernaest zijn, ende niet en aengaen dat bouen den mensche is. Wel aen, laet ons besoecken of wy dit ooc (niet met Stoische argumenten, maer met een grof exempel) connen bewijsen. Ende de onsterffelicke

Goden, isser oock yet gheluckighers dan die aerdt der menschen diemen int ghemeyne, so ick meyne met seer schoone namen, Gecken, Sotten, Dwasen, ende Narren noemt? Ick sal een dinck seggen, dat mogelick in het eerste aensien sal Sot ende ongheschict schijnen, maer sal nochtans verre het warachtighe zijn. Ten eersten zijn sy vrij van de vreese des doots, het welcke, by Jupiter, geen cleyn quaet en is. Sy zijn sonder quellinghe der consciencie. Sy en worden niet verschrict door de fabulen van de Helsche gheesten, noch door de Ghesichten ende Nachtgesichten, noch worden niet ghequelt door vreese des toecomenden quaets, noch en verlangen niet door hope des toecomenden goets. Somma, sy en worden niet van een verschoort door duysent sorghen, der welcker dit leuen is onderworpen. Sy en worden niet beschaemt, vreesen niet, zijn niet begheerich, niet nijdich, hebben niet lief. Ja oock, ist dat sy de onwijsheyt der onredelicker dieren naerder comen, so en sondighen sy selfs niet, na de autoriteyt der Theologen Ga naar margenoot+.

Hier begheere ick dat ghy my ouerlegt, O aldersotste Wijse, met hoe vele sorchfuldicheden uwe herte nacht ende

dach ghequelt wordt, ende alle het onghemack uwes leuens op eenen hoop versamelt, ende dan sult ghy eerst verstaen van hoe veel groot quaet ick mijne Sotten beurijt hebbe. Bouen desen hoe dat sy niet alleenlick selue vrolick zijn, spelen, singhen, ende lachen, maer oock allen anderen (waer sy hen oock henen wenden) Wellust, Boerden, Spel ende ghelach aenbrenghen, gelijck of sy hier toe door der Goden toelatinghe ghegeuen waren, om de droefheyt des menschelicken leuens te verurolijcken. Waer wt het oock coemt, dat sy (hoewel de eene tot de andere menigherley is ghesint) dese alle euen ghelijck als de hare bekennen, begeeren, voeden, ophouden, omhelsen, ende helpen, so hen yet is toeghekomen, ende ongestraft toelatent al wat sy seggen ofte doen. Ende so gansch en begeert niemant hen schade te doen, dat oock de wilde dieren Ga naar voetnoot+hen onthouden van hen leedt te doen door een natuerlick gheuoelen der onnooselheyt. Want sy zijn warachtichlick den Goden heylich, voornamelick my: ende niet tonrechte

en doen sy hen alle dese eere. Wat? dat sy oock den machtichsten Coninghen so aenghenaem zijn, dat de sommige sonder dese, noch eten noch wandelen, noch oock niet een vre zijn en willen. Ende sy en achten dese Sotten niet weynich bouen hare ernstige Wijse, der welcker sy nochtans sommige, om der eere wille, plegen te voeden. Waerom sy die hoogher achten, dat en meyne ick niet onbekent te zijne, ende het en moet oock geen wonder schijnen, dewijle de Wijse niet en pleghen anders den Princen aen te brenghen dan droefheyt, ende op hare gheleertheyt vertrouwende, niet en vreesen somtijts de teedere ooren met de bijtende Waerheyt te schauen: ende de Sotten dat bybrengen dat sy alleenlick van allen zijden allesins begeeren, te weten, spotreden, boerden, ghelach, wellust Ga naar voetnoot+. Maer hoort nv oock dese gaue mijner Sotten, welcke niet en is te verachten, te weten, dat sy alleen eenuoudich, ende Waerseggers zijn. Ende wat is loflicker dan de Waerheyt? Want hoewel het Alcibiadeische spreecwoort by Platonem, de Waerheyt den Wijne ende der Kindtscheyt toeschrijft, nochtans

coemt alle den Lof my sonderlinge toe, oock met Euripidis ghetuygenisse, die dit treffelick woort van ons gheschreuen heeft, De Sot spreeckt sotte dinghen. Wat een Sot int herte heeft, dat geeft hy wt met den aensichte, ende spreket wt mettter tonghe. Maer de Wijse hebben die twee tonghen (ghelijck de selue Euripides meldet) ende spreken met de eene waerheyt, met dander wat sy na gheleghentheyt des tijts achten bequaem te zijne. Deser werck is swart wit maken, ende wt den seluen monde Ga naar voetnoot†beyde coudt ende heet wt blasen, ende veel anders in het herte verborghen houden, anders met den woorden veynsen.

Nv duncken my de Princen in so groote gheluckicheyt nochtans seer ongheluckich te zijne, om dat sy niemant en hebben daer van sy de Waerheyt hooren, ende moeten Flatteerders tot vrienden hebben. Maer yemant mochte seggen, Der Princen ooren grouwelen van de Waerheyt, ende om deser seluer oorsaken wille schouwen sy de Wijse, om dat sy vreesen datter niet yemant te vrij en werde, die derue spreken dat meer warachtich dan vrolick sy. Het is wel also, de Coningen haten de Waerheyt. Maer nochtans gheschiet dit wonderlick in mijne Sotten, dat niet alleenlick de Waerheyt, maer oock openbare lasterwoorden van hen gehoort worden met lust: so dat het selue woort (so het wt eens Wijsen mont quame) het leuen golde, maer alst van eenen Sot koemt, ongeloouelicke wellust aenbrengt. Want de Waerheyt heeft een natuerlicke cracht om te behagen, so daer niet by en coemt dat vertoornt: maer dit hebben de Goden den Sotten alleenlick ghegeuen. By na om der seluer oorsaken wille, pleghen de Wijuen grooten lust tot sulcken aerdt der menschen te hebben, als die van natuere tot Wellust ende Boerden meer gheneghen zijn. Daerom wat sy met sulcke menschen

doen, hoewel het somtijts meer te ernstich is, sy duydent nochtans spot ende spel te zijne, ghelijck der Wijuen aerdt vernuftich is, sonderlinge om hare misdaden te bedecken.

Op dat ick dan wederkeere tot de geluckicheyt der Sotten, als sy het leuen met grooter wellust doorgebracht hebben so verhuysen sy recht toe sonder vreese ofte geuoelen des doots, tot de Elysij Ga naar margenoot+velden, om der Godsalighen ende ledigen Sielen aldaer met hare spelen wellust te maken. Laet ons nv gaen ende eenigen Wijsen (wien ghy wilt) met deses Sots gheluck verghelijcken. Neemt nv een exempel der Wijsheyt, dat ghy hier teghen moecht setten, te weten, eenen mensche die alle zijn kintsche ende ionge daghen heeft met de letterconsten te leeren versleten, ende het aldersoetste deel des leuens met eewich waken, sorghen ende sweeten verloren, ende oock in de reste des leuens niet een hayr wellusts ghebruyct en heeft, altijts gesparich, arm, droeuich, ernstich, hemseluen hardt ende ouerlastich, den anderen swaer ende hatelick door bleecheyt, magerheyt, crancheyt, ende druypende ooghen: versleten door veel oudtheyt ende grijsheyt voor den tijt gecregen: voor den tijt het leuen

verlatende. Hoe wel, wat leyt daer aen wanneer de sulcke sterft, die noyt gheleeft heeft. Hier hebt ghy het schoon beelt eens Wijsen mans.

Maer hier roepen wederom de Stoische Vorsschen Ga naar voetnoot+teghen my, segghende, Gheen ellendigher dinck dan wtsinnicheyt. Maer wtnemende Sotheyt is der wtsinnicheyt aldernaest. Want wat is wtsinnicheyt, anders dan dwalinghe des herten? Maer dese dwalen ganschelick. Welaen, laet ons oock dit Argument breken door der Musen bystant. Sy spreken wel scherpsinnichlick. Maer gelijck Socrates in Platone leert, wt een ghedeelde Venus twee, ende wt een gedeelde Cupido twee makende: also behoorden dese Sophisten de wtsinnicheyt van wtsinnicheytte scheijden, so verre sy willen scijnen wel by hare sinnen te zijn. Ga naar margenoot+Want alle wtsinnicheyt en is niet terstont ellendich: want anders en soude Horatius niet gheseyt hebben, Of bedriecht my de lieflicke wtsinnicheyt? noch Plato en soude de wtsinnicheyt der Poeten, Propheten, ende Boelen niet onder het voornaemste goet des leuens

ghetelt hebben: noch Ga naar voetnoot†die Prophetisse Ga naar margenoot+en soude den arbeydt Enee niet wtsinnich ghenaemt hebben. Maer daer is tweederley aerdt der wtsinnicheyt: te weten, een, welcken de wraeckgierige Dire Ga naar margenoot+wt der Helle opworpen, als sy hare slanghen worpende: oft hittigen crijch, of onuersadelicke gheltghiericheyt, of schandelicke ende ongheoorloefde liefde, of moordinge der Ouderen, of oncuysheyt met maechschap, of kercroof, ofte eenige ander diergelijcke plaghe in der menschen herten brengen: ofte als sy het sondighe herte met furien ende fackelen der verschrickinge beroeren. Maer daer is een aerdt der wtsinnicheyt wijt van desen verscheyden: te weten, die van my coemt, ende is bouen alle dinck te wenschen. Dese is, so wanneer eenighe lustighe dwalinghe des gemoets het herte van de benoude sorghen verlost, ende met menigherley wellust besmeert. Dese dwalinghe des gemoets wenscht Cicero (schrijuende tot Atticum) als een groote gaue der Goden, te weten om dat hy so groot quaet niet en soude ge-

uoelen. Ende die Argiuisch man en geuoelde niet qualick, die welcke so wtsinnich was, dat hy geheele dagen alleen sat inde Schouplaetse, lachende, de handen clappende, ende vrolick zijnde, om dat hy meynde dat daer wonderlicke spelen ghespeelt werden, hoewel daer gansch niet gespeelt en wert: ende in andere handelingen des leuens droech hy hem wel, was vrolick den vrienden, ende vriendelick den wijue, ende conde den dienstknechten vergeuen, ende de wtsinnicheyt in het breken der Flessche niet thoonen. Als dese door de vrienden hulpe met medecijne was van der crancheyt ghenesen, ende tot hemseluen ganschelick ghebracht, so heeft hy aldus zijne virenden bescholden, O vrienden ghy hebt my, by Pol, verdoruen, Ghy en hebt my (seyde hy) niet genesen, dewijle my den wellust also is afghedrongen, ende de seer aenghename dwalinge des ghemoets door gewelt benomen. Ende te rechte seyde hy dat, want sy dwaelden selue, ende hadden selue dat Niescruyt meer van noode om de Herssenen reyn te maken, dewijle sy achteden, dat so geluckighe ende lustige wtsinnicheyt moeste ghelijck eenich quaet met drancken wtghedreuen worden. Ga naar voetnoot+

Hoewel ick en hebbe noch voorwaer dit niet besloten, of alderley dwalinghe der sinnen, ofte des gemoets wtsinnicheyt is te noemen, Want so yemant met duyster of loopende oogen, eenen Muyl voor eenen Esel aensage, ofte so yemant eenighe ongheleerde ende ongeschicte Veersen voor de aldergeleerste achtede ende prese: dese en soude niet terstont schijnen wtsinnich te zijn. Maer so yemant niet alleenlick met sinnen, maer ooc met den oordeele zijns herten dwaelt, ende dat gheduerichlick ende bouen ghewoonlicke wijse, dese sal eerst schijnen der wtsinnicheyt na by te zijne: ghelijck so yemant, wanneer hy eenen Esel hoort crijten, meynt dat hy wonderlicken soeten Sanck hoort: of so een arm menschelken van alderverachtelickste afcoemste meynt dat hy Ga naar margenoot†Cresus de Coninck van Lydia is. Maer so dese aerdt der wtsinnicheyt (ghelijct ghemeynlick geschiet)

tot wellust vergaet, so coemt daer geen cleyne vrolickheyt van beyde den genen die daermede beuanghen zijn, ende oock die het aenmercken, ende nochtans daer mede niet wtsinnich en zijn. Want dese aerdt der wtsinnicheyt strect hem veel wijder dan de gemeynen man verstaet. Maer de wtsinnige bespot den wtsinnigen, ende brengen malcanderen lust aen. Ende ghy siet dickmael dat de meeste wtsinnighe den minderen seer bespot. Maer een yeghelick is soveel te gheluckigher hoe hy op meniger wijse dwaser is, na het oordeel der Sotheyt, so verre hy in dien aert der wtsinnicheyt blijft, die eyghentlick onse is, de welcke hem so wijdt bestrect, dat ick niet en weet oftmen wt den ganschen ghetale der menschen yemant can vinden, die taller stonde wijs is, ende niet met eenigen aerde der wtsinnichety beuangen en is. Hoewel dit onderscheyt isser alleenlic, Die een Cauwoorde siende, meynt dattet een wijf is, desen noemen sy wtsinnich, om dat, dat niet velen en geschiet. Maer als yemant sweert dat zijn wijf (die hy met velen gemeyn heeft) meer dan Penelope Ga naar margenoot+is, ende hemseluen daerin bouen matenbehaecht, geluckichlick dwalende, desen en wort van niemant wtsinnich, om dat sy sien

dat dit den mannen alomme gheschiet.

Ga naar margenoot+Tot dese orden behooren oock die het sagen der wilder dieren bouen alle dinck setten, ende seggen dat sy ongeloouelicken wellust scheppen, als sy dat stinckende gheluyt der Hoornen hooren, ende de huylinge der Honden. Ick meyne oock als sy der Hondendreck reucken, dattet hen Cinanomum schijnt. Bouen desen wat grooter behagen so wanneerder een Wilt is te verschueren? Ossen ende Weders mach het nederige volc verschooren: maer een Wilt is niet gheoorloeft ghesneden te worden anders dan van den Edelen. Van desen wert dat met blooten hoofde, ende gheuouden knien, ende met een Sweert daer toe verordent (want het en is niet gheoorloeft met allerley Sweert dat selue te doen) met sekere gebeerden, ende sekere ordeninghe in sekere leden religioselick gesneden. Hier entusschen verwondert haer de omstaende stilswijghende menichte, gelijck oft een nieu heylich dinck ware, hoewel sy dit schouspel meer dan duysentmael gesien heeft. Dien het nv geluckt van den Wilde wat te smaken, die meynt dat hy niet weynich edelheyts gecregen heeft. So dan, hoewel sy door geduerich iagen, ende eten des Wilts, niet anders en vercrijghen,

dan dat sy by na tot Wilde dieren veraerden, nochtans meynen sy dat sy een Conincklick leuen leyden.

Ga naar margenoot+Ende den desen is de aerdt der menschen seer gelijc, die daer branden met onuersadelicke begeerte tot timmeren, nv het ronde tot viercant, nv het viercante tot ront veranderende: ende sy en hebben noch eynde noch mate, tot dat sy tot de wterste armoede gecomen zijnde, niet meer en hebben om te woonen, noch om te eten. Wat ist dan? sy hebben hierentusschen sommige Jaren met seer groote wellust doorghebracht.

Den desen duncken my aldernaest te zijne, die met nieuwe Consten arbeyden de ghedaenten der dingen te veranderen, ende beyde te water ende te lande een vijfste essentie iaghen. Dese worden so seer door de soete Hope aenghehouden, dat hen nemmermeer noch arbeyt, noch cost en verdriet, ende dat sy met wonderlicken vernufte altijts wat bedencken waer mede sy henseluen mogen wederom bedriegen, ende henseluen de schade aengenaem maken, tot dat zijt also na verteert hebben, dat sy nv niet en hebben om een Ouenken te bereyden. Ga naar margenoot+Ende nochtans en houden sy niet op behagelicke droomen te droomen, anderen menschen na haer

vermueghen tot de selue geluckicheyt moet geuende. Ende als sy nv ganschelick van alle hope berooft zijn, so hebben sy nochtans een reden die troosts ghenoech is: Namelick, in groote dinghen ist ghenoech den wille te hebben. Ende dan legghen sy de schult op de cortheyt des leuens, het welcke niet lanck ghenoech en is tot so groote sake.

Nv, van de Teerlinck speleres twijfel ick wat, of sy in onse Collegie moeten toeghelaten worden. Maer nochtans ist een sot ende spottich Schouspel, soo wanneer wy sommighe sien die so seer daer toe begeuen zijn, dat hen terstont het herte springt ende clopt, so haest als sy het gheluyt der Teerlinghen hooren. Daer nae als sy (altijts door hope des ghewins getrocken zijnde) alles hares goets schipbruecke lijden, het Schip aen der Teerlingen rootse ghestooten hebbende (de welcke veel vreeselicker is dan Ga naar voetnoot†Malea) ende nauwe naect en ontswemmen, so bedriegen sy yederman lieuer, dan den winner, te weten, op dat sy niet en schijnen lichtueerdighe mannen te

zijne. Want? als sy nv out zijnde, ende qualick siende, ooc met glasen oogen spelen? Ten laetsten, als nv de rechtuaerdighe Artijcke, de artijckelen der handen heeft verdoruen, so hueren sy oock met loon eenen Stadhouder, die voor hen de teerlingen in het berdt worpe. Het is wel een lustich dinck, anders dan dat dit Spel pleecht gemeynlick tot raserie wt te comen, ende nv niet my, maer den Furien Ga naar margenoot+toe te behooren.

Maer sonder twijfel, die aerdt der menschen is gheheel van onsen geslachte, die lust hebben om miraculen ende onnatuerlicke wonderlicke lueghenen te hooren ofte te vertellen Ga naar margenoot+, ende nimmermeer versaet en zijn van sulcke Fabulen, als eenighe wonderlicke dinghen verhaelt worden van gesichten, van nachtgheesten, van bockelmannen, van cabouters, van helsche Sielen, ende duysent dierghelijcke Miraculen: de welcke, hoe sy verder vander waerheyt zijn, so veel worden sy lieuer ghelooft, ende zijn lustiger om hooren. Ende dese dingen en zijn niet alleenlic seer bequaem om het verdriet des tijts te verdrijuen, maer dienen ooc tot gewin, sonderlinge den Priesteren ende predickeren. Ga naar margenoot+

Dese zijn ooc die na by, die wel eenen

sotten, maer nochtans eenen lustighen waen ende geuoelen hebben, dat sy, soo sy eenigen houten ofte gemaelden Polyphemischen Ga naar margenoot+Christophel aengesien hebben, in dien dage niet en sullen vergaen: of, dat die een geschilderde Barber met sekere woorden gegroet heeft, sal gesont wedercomen wt den Krijch: of, die Erasmum heeft sekere dagen met sekere wassen keerskens ende sekere gebedekens aen gesproken, sal in corten tijde rijcke worden. Nv hebben sy oock eenen Joris Ga naar margenoot+geuonden, als eenen anderen Herculem ende Hyppolitum, des welcken Peert met spangen ende boffen seer religieuselic verciert, sy byna aenbidden: ende ondertusschen met eenige nieuwe gaue hem goet doen: by des welcken coperen helmet te sweeren, is gans een Coninclicke daet.

Maer wat sal ic van die seggen, die hen seluen seer lustichlick flatteren met versierde vergeuingen der sonden, ende de lancheyt des vageuiers als met een vreglas meten, de eewen, Jaren, maenden, dagen ende uren als in eene Mathematische Tafel sonder eenige feylinge tellende. Of van de gene die op eenige Toouersche teeckenkens ende gebedekens (die eenich Godsalich bedrieger of tot zijnen lust, of tot gewin gedicht heeft) betrouwende, hemseluen

alle dinck belouen, goet, eere, wellust, versaetheyt, eewelick voorspoedige gesontheyt, lanck leuen, iuechdelicke outheyt, ende ten eynde inden Hemel de plaetse aldernaest Christum, de welcke sy nochtans niet en willen hebben dan seer late, dat is, als hen de wellusten deses leuens (die sy noch als metten tanden teghen houden) teghen haren wille verlaten. laet dan die Hemelsche vruechde comen. Hier acht nv yemant (denct een Coopman, of Crijchsman, oft Richter) dat den gantschen poel zijns leuens door een pennincxken dat hy wt so veel roofs wechworpt, ghesuyuert is, ende meynt, dat so vele valsche eeden, so vele oncuyscheden, soo vele dronckenschappen, soo vele kijuinghen, soo vele dootslaghen, soo vele bedriegherie, soo veel onghetrouwicheyt, soo veel verraderie als wt een verbont versoent wordt, ende alsoo versoent wordt, dattet gheoorloft sy nv van nieus aen tot een nieuwe Werelt der boosheyt weder te keeren.

Ende wat is sotter, Ja wat is geluckigher, dan die, die de Veersekens der seuen Heyligher Psalmen alle dage lesende, henseluen meer dan de opperste gheluckicheyt belouen? Ende men ghelooft, dat dese Toouersche Veersekens

Ga naar voetnoot†Bernhardo ghetoont zijn van eenen Duyuel die wel cluchtich was, maer meer lichtueerdich dan listich: maer den armen Duyuel is constelick bedrogen gheweest: ende dese dinghen die so Sot zijn, dat ick selue by na my daer van schame, worden nochtans gepresen, ende dat niet alleenlick van den gemeynen man, maer oock van de Leeraers der Religie. Wat nv? Dienet niet tot dit selue, dat een yegelick Landt eenen sonderlingen Sant hemseluen eyghentlick aentrect, ende dat sy eenen yeghelijcken wat sonderlincx toedeylen, ende eenen yegelicken zijnen sonderlicken dienst toe schrijuen: soo dat deen de pijne der tanden helpt, dander den Wijuen int baren voorspoedichlick bystaet: dese, gestolen dingen wedergeeft: een ander, in schipbruecke te hulpe coemt: een ander, de

cudde beschermt, ende also voort van de andere: want het ware seer lanck, alle te verhalen.

Daer zijn sommighe die in vele dinghen macht hebben, voornamelick de Godtbarende Maecht, der welcker de ghemeyne man meer toe scrijft dan haren Sone. Maer wat bidden de menschen eyndelick van dese Santen, dan dat tot Sotheyt dient? Welaen doch, onder so vele Ga naar margenoot†Ophanckselen, waervan ghy sommige Tempelen, Wanden ende gewelften vol siet, hebt ghy ooc oyt yemant gesien, die de Sotheyt ontgaen sy, die oock een hayr sy wijser gheworden? Deen is gesont wtgeswommen: dander is vanden viant doorsteken zijnde, leuendich bleuen. Dese is (dewijle dandere streden) niet min geluckichlic dan sterckelick ontloopen. Een ander aen de galghe geknocht zijnde, is door eenich Sants (die der Dieuen vrient is) gonste, afgheuallen, om dat hy noch meer soude sommige die qualic met goet geladen zijn, ontladen. Hier heeft een de gheuanckenisse gebroken, ende is ontloopen: daer is een tegen des Medecijns danc van de cortse genesen: ginder is een, dien gedroncken fenijn is door den eers geloopen, ende is hem niet hinderlic, maer vordelick ge-

weest, ende dat met geen groote vruechde des wijfs, die den arbeyt ende cost heeft te vergeefs gedaen. Deen heeft den wagen ommegeworpen, ende de peerden gesont te huys ghebracht: dander, is door eenen val ondergedruct zijnde, leuendich bleuen: een ander van des wijfs man beuonden zijnde, is ontghuychelt: Maer niemant en seyt danck, dat hy van Sotheyt is verlost gheweest. Soo seer soet een dinck ist onwijs zijn, dat de Menschen lieuer alle dinck afbidden dan de Sotheyt. Maer wat trede ic nv in dese Zee der Superstitien? Wanneer ick oock hondert tonghen hadde ende hondert monden, ende een yseren stemme, soo en conde ick niet aller Sotten ghedaenten ende alle namen der Sotheyt ouerloopen: so seer vol is aller Christenen leuen van allen syden vol sulcker wtsinnicheydt: de welcke nochtans de Priesters niet onghewillichlick toe en laten ende voeden, wetende wat grooter ghewinneken hier wt pleecht te wassen. Soo nv onder dese dinghen eenich hatelijck Wijs man opstonde, ende hier toe seyde het ghene dat waer is, Ghy en sult niet qualick steruen, ist dat ghy wel leeft: Ghy versoent uwe sonde, ist dat ghy tot den Penninck,

welcken ghy gheeft, oock doet haet der booser daden, tranen, waken, bidden, ende vasten, ende de gantsche ordeninge des leuens verandert. Dese Sant sal dy gonstich zijn, ist dat ghy zijn leuen navolgt. Ist dat (segghe ick) de Wijse man dese ende derghelijcke dinghen tegenbleec, siet wt wat grooter gheluckicheyt ende tot wat grooter beroerte hy de herten der menschen onuoorsiens sal trecken?

Ga naar margenoot+Tot dit Collegie behooren oock die, die noch leuende soo nerstelick ordineren met wat pompe sy willen ten graue ghedraghen zijn, dat sy oock by name verordene, hoeveel Fackelen, hoeveel Roudraghers, hoeveel Sanghers, hoeveel Roumakers sy daer willen by hebben, euen gelijck of sy eenich geuoelen deses Schouspels souden hebben, ende ghelijck of de ghestoruenen souden beschaemt worden, soo het lichaem niet prachtelick ghegrauen en worde: ende met gheen ander neersticheyt, dan ghelijck of sy Ga naar margenoot†Ediles ghemaect waren, ende spelen oft spijse wilden voortbrengen.

Voorwaer, hoewel ick haestich ben, can ick nochtans niet swijghende die voorby gaen, die (hoewel sy niet en schillen vanden alderverachsten Hantwercker ofte vuylghewinsoecker, nochtans

henseluen wonderlic flatteren met den ydelen Titel der Edelheyt. Deen rekent zijn Gheslachte tot Eneam, dander tot Brutum, een ander tot Arcturum. Sy toonen alomme ghegrauen ende gheschilderde Beelden der Ouderen. Sy tellen hare Oude Grootvaders ende derde Grootvaders, ende verhalen oude Bynamen: hoewel sy selue niet veel min en zijn dan een stomme Beelde, ende byna erger dan de teeckenen die sy toonen. Ende nochtans leuen sy een gantsch gheluckich leuen door dese seer soete Eyghen liefde Ga naar margenoot+. Ende daer zijn oock menschen die euen so Sot zijn, ende dit beestelick Gheslachte als Goden verwonderen. Maer wat spreke ick van eenen aert ofte twee, ghelijck of dese Eyghen liefde niet alomme seer vele wonderlicken gheluckich en maeckte? Dewijle dese onsiender zijnde dan eenige Simme, henseluen duncken Ga naar margenoot*Nireus te zijne: die so haest als hy drie linien heeft met den Circkel ghetrocken, ganschelijck meynt dat hy Ga naar margenoot†Euclides is: Een ander, die als een Esel aen de Lyre is, ende niet bet en singt dan een Hane, meynt nochtans dat hy Ga naar voetnoot*Hermogenes is. Dat is oock een soete aerdt der wtsinnicheyt, waerdoor sommige niet anders en roe-

men van alle gauen die zijn in de ghene die hen aengaen, dan of sy hare eygen waren. Sulck was die tweemael geluckige rijcke man by Senecam, de welcke, als hy een Hystoriken soude vertellen, hadde dienstknechten bereyt, die hem souden de namen in gedachtenisse brengen: ende hoewel hy so swack een mensche was, dat hy nouwe en leefde, en soude niet getwijfelt hebben in der vuystcamperen strijt te gaen, daer op betrouwende, dat hy te huys vele wtnemende stercke dienstknechten hadde.

Nv, van de Leeraers der vrijer consten, wat noot ist daervan te verhalen? Want desen allen coemt Eyghen liefde eygentlick toe: so seer datter te vinden zijn, die lieuer van Vaderlijcke Erue wijcken, dan van haer vernuft: maer sonderlinge den Ga naar margenoot†Comedispeelderen, Sangeren, Oratoren ende Poeten, der welcker een yeghelijck hoe hy ongeleerder is, soveel te hooueerdichlicker henseluen behaecht, roemt ende verheft. Ende sy vinden sulcke toehoorers, gelijck sy Meesters zijn: Ja hoe een yegelic ongeschicter is, soveel te meer prijsers ghecrijcht hy, gelijck alle slimste dingen altijts den meesten hoop behagen, om dat den meesten hoop der menschen (gelijc voorseit

is) der Sotheyt onderworpen is. Daerom dewijle de ongheleerste henseluen meest behaecht, ende van meest menschen wort verheuen, waerom soude de sulcke, warachtige geleertheyt lieuer hebben, de welcke ten eersten soude veel costen, ende daer na hen stinckender ende verachtelicker maken, ende ten laetsten seer weinigen menschen behagen?

Ende nv sie ic dat de nature niet alleenlick eenen yegelicken mensche zijne sonderlinge, maer ooc eener yegelicker nacie, ende byna eener yegelicker stadt hare gemeyn eygenliefde heeft ingegeuen, ende dattet hierdoor coemt dat de Engelsche bouen andere dingen: Schoonheyt, Musijcke, ende welbereyde lecker Tafel henseluen eygentlic toeschrijuen: dat de Schotten henseluen behagen met Edelheyt ende Koninclicker maechschaps Titel, ende ooc in Sophistische scherpsinnicheyt: dat de Fransoysen nemen tot hen eerbaerheyt der zeden: de Parijsche schrijuen henseluen sonderlinge toe (byna alle menschen ter syden gheset) de wetenschap der Theologie: De Italianen houden voor hen de vrije consten ende conste der wtsprake, ende pluymstrijcken alle hen seluen seer lustichlic daer in, dat sy alleene onder alle menschen, niet ongeleert noch Barbari en zijn, In dese geluckicheyt zijn de Romeynen de voornaemste, ende

droomen noch seer lustelick die oude Roome. De Veneetsche zijn gheluckich door den waen der Edelheit. De Griecken, als Autueren der Letterconste, verheffen henseluen met de Tittelen der ouder gepresen Hanssen. De Turcken, ende den geheelen poel der Barbarischer menschen houden voor hen den lof der Religie, de Christenen als Superstitieuse bespottende. Ende de Joden verwachten oec noch seer lustichlick haren Messiam, ende houden hen noch huyden vast aen haren Mosen. De Spaniaerden laten niemant toe den lof des Krijchs. De Duytsche behaghen henseluen in lanckheyt der lichamen, ende kennisse der Swarter consten. Ende op dat ickt niet al en verhale, ghy siet (meyne ick) wat groter wellust Philautia alomme eenen yegelicken bysonder ende allen int ghemeyn aenbrengt: ende Flatteringe oft Pluymstrijckinghe haer Suster is by na alsoo groot. Want Philautia Ga naar margenoot+en is anders niet, dan als yemant hemseluen pluymstrijct: ende so yemandt dat eenen anderen doet, so salt Kolakia zijn.

Maer Pluymstrijckinge Ga naar margenoot+is huyden een schandelic dinck: Ja maer by de gene die meer beroert worden door de namen der dingen, dan door de dingen selue.

Sy achten dat de ghetrouwicheyt niet wel met de Pluymstrijckinge ouereen en coemt. Maer dat dit veel anders is, mochten sy oock door exempelen der onredelicker Dieren vermaent worden. Want wat is flateriger dan een hondt? Ende wederom, wat is getrouwer? Wat is lieffelicker dan een Inckhoorenken? Ende wat is den mensche vriendelicker? Ten sy mogelic dat de grimmende Leeuwen, oft wreede Tygerdieren, ofte de seer haest gheterchde Pardeldieren bequamer schijnen tot des menschen leuen. Hoewel daer is ganschelick een schadelicke flatteringe: waer door sommige ongetrouwe menschen ende spotters, de arme menschen tot verderf brengen. Maer dese mijn Flatteringe coemt van eene goedicheyt ende vriendelickheyt des vernufts, ende is der Duecht veel naerder, dan die daer teghen geset wort, namelick, die ongeschicte ende sware (gelijck Horatius seyt) scherpicheydt ende eygensinnicheyt. Dese Flatteringhe heft de verslagen herten op, versoet de droeuige, vermaent de slappe, verwect de ongeuoelige, verlicht de crancke, versacht de wreede, maect ende houdt liefde, trect de ioncheyt tot leeren, veruruecht de oude, vermaent ende leert de Princen

sonder vertoornen, onder den schijn des Lofs. Somma, sy maeckt dat een yeghelijck hemseluen sy aengenamer ende lieuer: het welcke is oock het voornaemste deel der gheluckicheyt. Ende wat isser bedienstighers, dan dat deen Muyl den anderen crauwet? Op dat ick hierentusschen niet en segghe, dat dese Flatterie een groot deel is der conste der Welsprekenheyt, ende een meerder deel der Medecijnconst, ende het grootste deel der Poeterie. Summa, dat dese is der gantscher menschelijcker Ghemeynschap honich ende Sauce.

Maer bedroghen worden (segghen sy) is erbarmelijck, Jae niet bedroghen worden, is het alder erbarmelickste. Want sy zijn veel te onwijs, die achten dat de gheluckicheyt des menschen in de dinghen selue gheleghen is. Sy hangt aen de Meyninghen. Want de duysterheyt ende verscheydenheyt der menschelijcker dinghen is soo groot, datmen niets claerlick weten en can: gelijck wel gheseyt is van mijne Academische, die onder de Philosophen alderminst hooueerdich zijn. Of ist datmen yet can weten, dat is dickwils der Wellust des leuens hinderlick.

Ga naar voetnoot+

[deze pagina bevat alleen noottekst]

Ten laetsten het herte des menschen is also, dattet veel meer door bedroch ende veynsinge, dan door de waerheyt ghetrocken wort. Ga naar margenoot+Ist dat yemant hier van een openbaer proeue soect, die gae in de kercke tot de predikinghe, ist dat daer eenich ernstich dinck ghesproken wort, so slapen, gheeuwen, ende walghen sy alle. Maer ist dat de Roeper (ick hebbe ghefeylt, ick wilde seggen Prediker) eenighe Oude queensche Fabel begint (ghelijckt dicmael gheschiet) so worden sy alle wacker, opgerecht, ende neerstelick toehoorende. Item so daer eenigen Fabelschen oft Poeetschen Sant is (ist dat ghy een exempel begeert, denct dat Georgius, ofte Christophorus, ofte Barbara van dien aerde is) ghy sult sien dat dese veel religioselicker ghediendt wort, dan Petrus, ofte Paulus, ofte oock Christus selue. Maer dese dingen en behooren tot dese plaetse niet.

Nv, hoeveel weynigher cost den toeganck deser gheluckicheyt? Want ghy moet dickmael de dinghen, hoewel sy seer licht zijn, met grooten arbeyt vercrijgen, ghelijck Grammaticam. Maer de waen ende meyninge wort seer lichtelick ghenomen, de welcke nochtans also veel, of oock meer dient tot de ghe-

luckicheyt, dan de sake selue. Welaen, so yemant verrotte gesouten spijse eet, waer van een ander niet en soude connen den rueck verdraghen, ende nochtans desen smaect sy gelijck oft der Goden spijse ware, ick bidde v, wat is daer aen ghelegen, so veel de gheluckicheyt aengaet. Wederom, so yemant de walge heeft van een Acipenser Ga naar margenoot+, wat doet dat tot de gheluckicheyt des leuens? So yemant een wtnemende onsien wijf heeft, de welcke nochtans haren manne schijnt also schoon als Venus selue, is dat niet also vele als of sy warachtichlick schoon ware? So yemant een tafel die met minie ende slijck ongeschict besmeert ware, verwonderde ende prese, gheloouende dat het Apellis Ga naar voetnoot+of Zeusidis Ga naar voetnoot+schilderie ware, soude die niet oock gheluckiger zijn, dan die, die deser constenaren hantwerck diere ghecocht heeft, ende moghelick min wellusts wt dat schouspel sal

hebben? Ick kenne eenen van mijnen name, die eener bruyt sommige valsce Peerlen gaf, wijsmakende (ghelijck hy een welsprekende Boerder was) datse niet alleenlick warachtighe ende natuerlicke Peerlen, maer oock van sonderlinghe ende onprijselicke dierbaerheyt waren. Ic bidde v wat was der maecht daer aen gheleghen? dewijle sy hare ooghen ende herte also lustichlichlick voedde met de glaeskens, ende de kindische dingen, gelijck eenen wtnemenden schat bewaerde by haer wechgheleyt? Hierentusschen spaerde haer man den cost, ende ghebruyckte zijns wijfs dwalinge, ende haddese nochtans niet min aen hem verbonden, dan ghelijck of hy wat costelicx ghegheuen hadde. Denckt ghy datter eenich onderscheyt is, tusschen die menschen die in dat hol Platonis menigerley schaduwen ende beelden der dingen aensien, so verre sy niet anders en begeeren, noch henseluen min behagen: ende tusschen dien Wijsen die wt het hol gegaen zijnde, de warachtighe dingen aensiet? Ga naar voetnoot+ Hadde die Lucianische Mycillus moghen dien gouden droom eewelick droomen, hy en hadde gheen oorsake gehadt om ander geluckicheyt te wenschen. Ga naar voetnoot+So dan, daer en is

gheen onderscheyt, ofte so daer eenich onderscheyt is, so is der Sotten condicie beter. Ten eersten, om dat hare gheluckicheyt met seer weynigen cost ghecreghen wort, dat is, alleenlick met een wijsmakinge. Ten anderen, om dat sy die met velen ghemeyn ghebruycken: Ende gheens dincx besit en is lustich sonder medegeselle. Want wie en weet niet hoe weynich het getal der Wijsen is, so daer oock eenich geuonden wort? Hoewel wt so vele Eeuwen tellen de Griecken ymmers seuen Wijse: de welcke (also helpe my Hercules) so se yemant neerstichlick ondersochte, steruen moet ick, so hy ooc eenen half Wijsen, ia so hy het vierde deel eens Wijsen mans vint.

Nv, dewijle onder veel lofs des Wijns dit voor het voornaemste (gelijct is) geacht wort, dat hy de sorghen des herten wech neemt: (ende dit geduert alleenlick eenen corten tijt: want so haest als ghy den Wijn hebt wtgeslapen, so comen terstont de swaricheden des herten haestichlick wederom) hoeveel is mijn weldaet volmaecter ende crachtigher, dewijle ick het herte droncken make met gheduerighe vruechde, wellust, ende danssen, ende dat met een seer cleyne sake? Ick en late oock niemant onbegaeft met mijner weldaet, maer der anderer Goden gauen, comen deen tot dese, dander tot die. De edele milde Wijn en wast niet oueral, die de sorghen veriaecht, ende met rijcker hope vloeyt. De ghenade der schoonheyt, Veneris Ga naar voetnoot+gaue, is weynigen ghegheuen: de constige wtsprake, Mercurij Ga naar voetnoot+gaue, weynigheren. Niet seer vele en hebben rijcdom vercregen door Herculis Ga naar voetnoot+gonste. De Homerische Jupiter Ga naar voetnoot+en laet niet eenen yegelicken het rijcke toe. Mars Ga naar voetnoot+en is dickmael noch den eenen heyrlegher noch den anderen gonstich. Vele treden droeuich af van Apollinis Ga naar voetnoot+antwoorde. Saturnius Ga naar voetnoot+blixemt dicmael. Phebus Ga naar voetnoot+sendt dickmael Peste door zijne pijlen. Neptunus Ga naar voetnoot+door meer menschen

dan hy behoedt. Op dat ick hierentusschen die Veioues, Plutones, Atas, Penas, Febres, ende dierghelijcke, niet Goden, maer Vleeschouwers, niet en verhale. Ga naar voetnoot+

Ick ben den eenighe Sotheyt die eenen yeghelicken euen ghelijck met so bereydde weldaet omhelse. Ick en vraghe na geene beloften, noch en ben niet toornich, versoeninghe begeerende, so daer eenighe Ceremonie is naghelaten. Noch ick en stelle niet alle dinck in beroerte, als yemant de andere Goden noodende, my te huys laet, ende niet toe en laet tot den ruecke der Offeranden. Want de andere Goden zijn so eyghensinnich, dattet by na meer noodich ende oock onsorghelijcker sy die te verachten, dan te dienen. Ghelijck oock sommighe menschen so swaer zijn om mede te handelen, ende so licht om terghen, dattet beter is seer vreemde daer van, dan ghemeynsaem daer mede te zijne.

Maer niemant (segghen sy) en doet der Sotheyt Offerande, noch niemant en maeckt haer eenen Tempel. Voorwaer (ghelijck ick geseyt hebbe) ick verwondere my wat van dese ondancbaerheyt. Maer ick neme dit ooc, na mijne lichtsinnicheyt, int goede. Hoewel, ick en

mach oock dit niet begheeren. Want waerom soude ick wieroock ofte ghebrant meel met Sout, of eenen Bock, of een Swijn begheeren, dewijle my alle menschen in allen lande dien dienst doen, die oock van de Theologen, aldermeest pleecht gepresen te zijne? Ten sy dat ick moghelick behoore Dianam te benijden, om dat haer menschen bloet gheoffert wort. Ick meyne dat ick dan seer religioselick ghedient worde, als sy alomme (ghelijck sy alle doen) my met der herten ommehelsen, met de zeden wtdrucken, ende met den leuen af beelen. Welcke heyligen dienst oock onder de Christenen niet seer gemeyn en is. Ga naar margenoot+Hoe groot is de menichte der gener die der Godbarende Maget een Wassen keersken setten, ende dat des Middaechs, alst niet noodich en is? Wederom hoe weynighe zijnder die de selue met suyuerheyt des leuens, maticheyt, ende liefde der Hemelscher dinghen soecken na te volgen? Want dit is eerst den warachtighen dienst, ende den Hemelschen Borgheren alder aenghenaemst.

Bouen desen, waerom soude ick eenen tempel begheeren, dewijle dese gansche werelt my een seer schoon (so ick meyne) Tempel is? ende my en gebreken geene

dienaren, dan daer geene menschen en zijn. Ick en ben oock nv so sot niet, dat ick soude Steenen ende met verwe besmeerde Beelden begeeren, die somtijts onsen dienst verhinderen, als van die onuerstandighe ende vette menschen de teeckenen voor de Santen selue aengebeden werden. Ende hierentusschen gheschiet ons, dat dien pleecht te gheschieden, die van hare Stadthouderen wtgestooten worden. Ick meyne dat my so menich Beeldt opgericht is, alsser menschen zijn, die mijn leuende Beeldt wtdrucken, oock als sy niet en willen. So dan, ick en hebbe geen oorsake waerom ick den anderen Goden soude benijden, dat deen inden eenen hoeck des aertrijcx, dander in den anderen, ghedient wort, ende dat op sekere daghen (ghelijck Phebus in Rhodo, Venus inCypro, Juno in Argo, Minerua te Athenen, Jupiter in Olympo, Neptunus in Tarento, Priapus in Lampasco) so verre de gansche Werelt my int gemeyn sonder ophouden veel beter offerande doet.

Maer ist dat ick dit schijne meer stoutelick dan warachtichlick te spreken, welaen dan, laet ons een weynich het leuen der menschen insien, op dattet openbaer worde, hoeveel sy van my ontfanghen

hebben, ende hoe seer ick gheacht worde beyde van de meeste ende minste. Maer my en sullen niet aller menschen leuen verhalen, want dat ware seer lanc, maer alleenlick der wtnemenster, waer wt men de andere mach lichtelick waerderen. Want wat noot ist vanden gemeynen volcke te verhalen, het welcke sonder twijfel geheel mijne is? Want het is van allen zijden so oueruloedich in so menigerley forme der Sotheyt, ende vint alle dage so vele nieuwe sotheyt, dat duysent Democriti niet genoech en waren tot so veel lachens, hoewel die selue Democriti souden wederom eenen anderen Democritum van noode hebben. Het is oock ongelooflick te seggen hoeveel lachens ende spels ende wellusts de menschelkens dagelicx den Goden maken. Want dese bedeelen de nuchtere ende voormiddaechsche vren tot kijfachtighe raetslaghen,ende om de gebeden te hooren. Maer als sy nv niet den Godlicken Wijn nat zijn, ende niet en begheeren eenich ernstich dinck te handelen, dan sitten sy te hoope daer den Hemel aldernaest der aerden is, ende sien met de aensichten nederwaerts wat de menschen maken. Ende sy en hebben geen soeter Schouspel. O onsterffelicke God, wat een Schouspel is dat, ende

hoe menigerley is der Sotten oproer? Want ick pleghe oock somtijts te sitten in de ordenen der Poetischer Goden. Deen brandt door liefde tot een vrouken, ende hoe hy min gemint wort, so veel mint hy te onmatichlicker. Dander trout de Bruydtschat, ende niet het Wijf. Dese maect zijn Bruyt gemeyn: dander die ialours is, bewaertse ghelijck een Argus. Ga naar voetnoot+Dese inden rouwe: Ey wat sotter dingen spreect ende doet hy, huerende oock guychelaers om het spel des Rous te volspelen: die weent aen zijns stiefmoeders graf. Dese wat hy van allen zijden can te hoope ghescrapen, dat steeckt hy gheheel inden buyck, ende sal een weynich daer na grooten hongher lijden: die en acht niet gheluckighers dan slaep ende ledicheyt. Daer zijn oock menschen die seer neerstichlick woelen om ander menschen saken te beschicken, ende vergheten de hare. Oock zijnder die den Leener met Ga naar margenoot†gheleenden gelde betalen, meynende dat sy rijcke zijn met ander menschen gelt, moeten terstont al wat sy hebben verlaten. Deen en acht niet geluckigers, dan dat hy selue arm zijnde, zijnen nacomer rijcke maect.

Dese doorreyst alle de Zeen, om cleyne ende onseker winninghe, den Watere ende Winden zijn leuen beuelende, dwelck door geen gelt en ware weder te gecrijgen. Dander heeft lieuer met Crijgen goet te soecken, dan te huys onbeureesde ruste te hebben. Daer zijn sommighe die meynen datmen door vrientschap der ouder luyden die gheen kinderen en hebben, alderbequamelickst tot rijckdom coemt: sommige zijnder die lieuer hebben dat te soecken met oude quenen te minnen. Dese beyde maken dan eerst den Goden diet aenschouwen grooten wellust, als sy constichlick bedroghen worden van de ghene die sy soecken te vanghen. Ga naar margenoot+De aerdt der Coopluyden is de aldersotste ende schandelickste, als die de alderschandelickste sake handelen, ende dat op de alderschandelickste wijse. De welcke, hoewel sy alomme liegen, valschen eedt doen, stelen, ende bedriegen, nochtans maken sy henseluen alomme de eerste, om dat hare vingheren met goude ommeringt zijn. Ende daer en gebreken geene pluymstrijckende Broederkens Ga naar margenoot+, die dese verheffen, ende openbaerlick Eerweerdige noemen, te weten, op dat sy eenich deel der qualick vercreghen goeden ghecrijgen. Ga naar voetnoot+Men siet er-

gens sommige Pythagorische, de welcke alle dinck so seer gemeyn houden, dat sy al wat sy erghens onbeweert vinden, dat selue ghelijck oft hen aengeerft ware, goets moets wechnemen. Ga naar margenoot+Daer zijn sommighe die alleenlick met begeerten ende wenschen rijcke zijn, ende dichten henseluen lustighe droomen, ende meynen dat sulcx ghenoechsaem is tot gheluckicheyt. Sommighe begheeren buyten rijcke gheacht te worden, ende lijden te huys grooten honger. Deen haesticht om al wat hy heeft door te brenghen: dander versamelt met recht ende onrecht. Dese staet na een ampt der ouericheyt ende soect eere by het volck: die heeft zijnen lust by het vyer sittende. Vele handelen

oneyndelicke pleytingen ende twisten, ende arbeyden van beyden zijden om den vertraghenden Richter ende den medespelenden Aduocaet rijcke te maken. Deen soect veranderinge. Dander heeft wat groots onderhanden. Sommige gaen te Hierusalem of te Roome, oft tot S. Jacob daer sy niet te doen en hebben, ende verlaten te huys het Wijf met de kinderen. In summa, so ghy wt der Mane (ghelijck Menippus Ga naar margenoot+voortijden) de ontallicke beroeringhen der menschen aensaecht, ghy mocht dencken dat ghy eenen hoop Vliegen ofte Muggen saecht onder malcanderen kijuen, strijden, bedriegen, roouen, spelen, oncuysheyt bedrijuen, geboren worden, vallen, steruen. Ende het en can niet genoech gelooft worden, wat beroeringen, wat droeuige spelen, te weghe ghebracht worden van so cleyn een dierken, ende dat so haestichlick moet vergaen. Want daer worden dicwils veel duysenden wechghenomen ende verstroyt door het onweder eens cleynen Crijchs ofte Pestilencie.

Maer ick soude de aldersotste zijn, ende ganschelick weerdich met veel ghelachs van Democrito bespot te worden, waert dat ick wilde de formen der sotticheden ende wtsinnicheden des volcx

voort vertellen. Ick wil my tot die bereyden, die onder de menschen eenen schijn der wijsheyt hebben, ende (gelijc men pleecht te seggen) na dien gouden Tack staen Ga naar margenoot+: onder dese zijn de Grammatici Ga naar margenoot+de eerste, voorwaer een aerdt der menschen die de alder ellendichste ende alderbedrucste, ende van de Goden alderseerst souden gehaet zijn, ten ware dat ick het verdriet der alder erbarmlicster leeringhe met eenen soeten aerdt der wtsinnicheyt versachtede. Want sy en zijn niet Ga naar voetnoot† vijf vloecken, dat is, alleenlick vijf plagen onderworpen, (gelijc de Griecsche opschrift te kennen geeft) maer ses hondert, als die altijts hongerich ende onreyn in hare scholen (wat segge ic scholen) Ja in de sorchcamer of trecmolen, of slachthuys, onder de cudden der kinderen oudt worden door arbeyt, ende doof door roepen, ende versmachten door den stanc ende veesten: maer het geschiet door mijn weldaet dat sy henseluen schijnen de opperste onder alle menschen te zijn. So seer behagen sy henseluen, als sy den beureesden hoop met dreygelicken aensichte ende stemme verschricken, als sy de ellendige met hantplackers, roeden, ende sweepen door

snijden, als sy allesins na haer goetduncken wreedicheyt bedrijuen, dien Cumaenschen Esel Ga naar voetnoot+nauolghende. Hierentusschen schijnt hen de onreynicheyt enckel reynicheyt, ende die stanck riect hen als Ga naar margenoot+Amaricinum, ende die alder ellendichste dienstbaerheyt wort voor een Rijcke geacht, so dat sy hare Tyrannie niet en souden voor Phalaridis Ga naar voetnoot+ofte Dionysij rijcke gheuen. Maer sy zijn oock veel gheluckigher door eenighen nieuwen waen der leeringe. Want hoe wel sy vele den kinderen enckele raserien in stampen, nochtans, O goede Goden, wat Palemonem, wat Donatum en verachten sy niet voor hare eygen Grammatica? Ende sy maken dat wonderlick met (ick en weet niet wat) Toouerye, dat sy de sotten moederen ende ongeleerden vaderen sulck schijnen, als sy henseluen maken.

Hier toe sedt oock desen aerdt des wellusts, soo wanneer yemandt wt hen de moeder Anchise, ofte een woordeken dat int gemeyne onbekent is, in eenich verrot papyer geuonden heeft: als. Bubsequa, Bouinator, Manticulator: of so yemant erghens een stuck van eenen ouden steen geuonden heeft met geschendde letteren: O Jupiter, wat verhueginge, wat triomphe, wat lof isser dan? Gelijck of sy Africam ouerwonnen, ofte Babyloniam inghenomen hadden. Maer wat? als sy hare seer coude ende ongheschicte Versekens alomme vertoonen, ende daer sommighe zijn diese prijsen, dan gheloouen sy ganschelick dat Maronis Ga naar margenoot+Siele is in haer herte comen wonen. Maer gheen lustigher dinck, dan als sy malcanderen (als met vergeldinge) prijsen ende verheffen, ende malcanderen onderlinghe crauwen. Soo daer een ander in een woordeken feylt, ende dese scherpsichtighe dat byauontuere siet, O Hercules, wat Tragedien, wat Schermutsinghen, wat Lasterwoorden, wat schampige Brieuen comen daer terstont? Ongonstich moeten my alle de Grammatici zijn, ist dat ick yet lieghe. Ick weet eenen seer veel wetenden Constenaer, die Grecus, Latinus, Mathe-

maticus, Philosophus, ende Medicus is, ende dat Coninclick: nv tsestich Jaer oudt, de welcke alle de andere consten na gelaten hebbende, henseluen nv meer dan twintich Jaer lanck gequelt heeft in Grammatica, ganschelick meynende, dat hy sal geluckich zijn, waert dat hy so lange mochte leuen, dat hy gewisselick beslote hoe de achte deelender reden ofte Oratie behooren onderscheyden te worden. Het welcke dus langhe niemant onder de Griecksche noch Latijnsche en heeft volcomelick connen doen. Euen gelijck oft een sake ware, diemen oock met Crijch behoorde te wreken, so yemant een Coniunctie maecte, van een woordeken dat tot der Aduerbium recht behoort. Ende om deser sake wille, hoewel daer so veel Grammaticae als Grammactici zijn (Ja meer, want mijn Aldus alleen heeft meer dan vijfmael Grammaticam gegeuen) nochtans en laet dese niet eene (hoe ongeschict ende qualick sy geschreuen sy) voorby, maer doorloopt ende ondersoectse alle, ende benijdt eenen yegelicken die yet arbeyt in dusdanige sake (hoe ongeschictelick het sy) ellendichlic vreesende, dat hem misschien yemant sal dese eere ontwinnen, ende dat zijn so veler Jaren arbeyt sal verloren

gaen. Wat hebt ghy lieuer, dit wtsinnicheit of Sotticheyt te noemen? Want voorwaer my en is daer aen niet vele geleghen, so verre ghy bekent dattet door mijn weldaet geschiet, dat dit Dier, dat anders het alder ellendichste is, tot sulcke geluckicheyt verheuen wort, dattet zijn geluck niet en soude willen met de Ga naar margenoot† Coninghen der Persen veranderen.

Ga naar margenoot+De Poeten hebben weyniger van my, hoewel sy van haerder consten wegen van mijnder bende zijn, te weten, een vrij gheslachte, gelijc het Spreecwoort seyt, der welcker arbeyt alle, nergens toe anders en dient, dan om der Sotten ooren te besmeeren, ende dat met enckel boerden ende spottelicke Fabulen. Ga naar margenoot+Ende nochtans ist wonder hoe sy hierop betrouwende, onsterffelicheyt ende een leuen der Goden gelijc, henseluen belouen, ende anderen toeseggen. In dese Orden is Eygenliefde ende Flatteringe seer gewoonlic. Ic en worde ooc van geenen geslachte der menschen eenuoudichlicker noch stantfastichlicker gedient.

Ga naar margenoot+Nv, de Oratoren, hoewel sy voorwaer wat ouertreden, ende met de Philosophen spelen, nochtans dat sy oock van onser bende zijn, dat wort door vele dingen, ende sonderlinge hier door bewesen, dat sy bouen andere boerden so neerstelic ende

so veel gheschreuen hebben hoemen sal spotten. Ja oock wie hy sy, die tot Heremium heeft van de conste der sprake geschreuen, die telt de Sotheyt selue onder de boerden: ende dat by Quintilianum den Prince deser Orden is een Capitel van spot, byna langer dan Jlias Homeri. Ga naar margenoot+Eyndelick, sy schrijuen der Sotheyt so veel toe, dat dicwils een sake die door gheene Argumenten en can nedergheleyt worden, nochtans met gelach ontguychelt wort: Ten sy dat yemant meynt, dat sulcks tot de Sotheydt niet en behoort, alsmen met spottelicke woorden ghelach verwect, ende dat met conste.

Ga naar margenoot+Van desen aerde zijn oock die, die onsteffelicheyt soecken met Boecken te schrijuen. Dese hebben alle seer veel van my, maer voornamelick die, die enckel bueselen in het Papyer smeeren. Want die geleerdelick schrijuen nae weyniger Geleerden ordeel, ende die niet en weygeren van Persio ende Lelio geordeelt te worden Ga naar margenoot+: die schijnen my meer ellendich dan gheluckich te zijne, als die eewichlick verwerret zijn, doen toe, veranderen, doen af, legghen wech, halen weder, versmeden, toonen, verdruckent neghen Jaer lanck, ende en doen henseluen nimmermeer genoech, ende eenen

lichtueerdighen prijs (te weten, weynigher menschen Lof) coopen sy so diere, met soo veel wakens, ende so groot verlies des slaeps, die het alder behagelicste dinck is, met so veel sweets ende quellinge: set hier by oock schade in de ghesontheyt, verderf der schoonheyt, loopende ooghen, oft oock blindtheyt, armoede, nijdt, aflatinghe des wellusts, voortijdighe oudtheyt ende doot, ende ander diergelijcke. Met so veel quaets moet de Wijseman coopen (gelijck hy acht) dat hy van een Druypooghe ofte twee gepresen worde. Maer mijn schrijuer is veel gheluckigher wtsinnich: dewijle hy sonder eenighe nachtwerckinghe al wat zijn herte goet dunckt, oock zijne droomen terstont met schrijuen int openbare sendt, alleenlic met cleyn verlies des papyers: wetende, dat hoe hy boerdiger boerden gheschreuen heeft, van soo veel te meer menschen (dat is, van alle dwase ende ongheleerde) sal gepresen worden. Want wat arbeyt ist, drye gheleerde (soo sy het nochtans lesen) verachten? Of wat sal so weyniger Wijsen lof maken, in so grooten hoop die daer teghen roept?

Maer die zijn oock noch Wijser, die anderer menschen geschriften laten op

haren naem wtgaen, ende met woorden die eere (die door anderer grooten arbeyt vercregen is) op henseluen trecken: te weten, daer op betrouwende, dat sy meynen dat sy (of sy schoon ooc van dief te beschuldicht worden) nochtans eenen tijt lanck de eere sullen hebben. Het is den arbeyt weerdich te sien, hoe seer sy henseluen behaghen, als sy onder het ghemeen volck worden ghepresen, ende met de vingheren ghetoont onder het volck seggende: Dit is die wonderlicke man, als sy by de boeckcoopers veyl staen, als in de voorhoofden aller bladeren des boecks drie namen ghelesen worden, ende die sonderlinge vreemde, ende den Toouerwoorden ghelijck. De welcke, by den onsterffelicken Godt, wat zijnt anders, dan namen? Bouen desen, van hoe weynigen sullen sy bekent worden, soo ghy de wijde Werelt aensiet: ende van hoeveel weynigheren sullen sy ghepresen worden: ghelijck oock der ongeleerden ordeel menigerley is. Wat? dat oock die selue naemen dicwils worden gedicht, ofte wt oude Boecken toegheuoecht? Als deen begheert Telemachus, dander Scelenus of Laertes, dese Polycrates, die Thrasimachus genaemt te worden: also datter nv niet en

is aen gelegen, of ghy het Boeck Chamelion, ofte Cauwoorde naemt, of (gelijck de Philosophen) Alpha ofte Beta.

Maer dit is het alderlustichste, als sy met Brieuen ende Versen ende Lofboecken. malcanderen onderlinge prijsen, deen sot den anderen, ende deen ongeleerde den anderen. Dese wordt door diens lof, Alceus: die door desens lof Callimachus. Dese is dien hooger dan Mar. Tull. Die is desen geleerder dan Plato. Somtijts soecken sy eenen Tegenstrijder, om door zijn tegenstrijden haren naem te vermeeren. Hier wt wort het wanckelbaer gemeyn volc tot verscheyden dingen gedeelt, tot dat beyde de leytsmannen de sake wel gehandelt hebbende, als ouerwinners af laten, ende beyde triompheren. Dese dingen bespotten de Wijse als seer Sotte dingen, gelijc sy ooc zijn: want wie loochenet? Maer hierentusschen leuen sy door mijn weldaet een soet leuen, ende en souden hare triomphe niet willen met de Scipiones verwisselen. Hoewel de geleerde hierentusschen, dewijle sy dese dinghen met grooten wellust des herten belachen, ende anderer wtsinnicheyt gebruycken: oock selue niet weynich van my en ontfanghen: het welcke sy niet en connen versaken, ten sy dat sy seer ondancbaer zijn.

Onder de gheleerde nemen die, die wijs zijn in de Rechten Ga naar voetnoot+, de eerste plaetse voor henseluen: ende gheen ander aert en behaecht hemseluen so seer, als sy den Ga naar voetnoot†Steen Sisyphi sonder ophouden rollen, ende Seshondert Ghesetten (daer en leyt niet aen hoe die totter sake dienen) met eenen adem aen een weuen, ende als sy Blossen tot Blossen, ende Meyningen tot Meyningen hoopende, maken dat die oeffeninghe schijnt de alderswaerste te zijne. Want wat arbeydelick is, dat selue achten sy terstont wtnemende schoon te wesen.

Ga naar margenoot+Laet ons by dese setten de Dialecticos ende Sophisten, eenen aert der menschen die meer sprekens maken, dan eenich Ga naar voetnoot*Dodonisch Metael, als wt de welcke een yegelick mochte tegen twintich wtghecoren vrouwen om te meest

snateren: de welcke nochtans souden geluckiger zijn, waren sy alleenlick snaterich, ende niet oock kijfachtich, soo dat sy seer hartneckichlick strijden van des Bocks wolle, ende met te veel gekijfs ghemeynlick de waerheydt verliesen. Nochtans zijn dese door hare Eygen liefde geluckich, als sy met drie Argumenten ghewapent Ga naar margenoot+, deruen van alderley sake teghen allerley menschen strijden. Maer de hardtneckicheyt maectse onuerwinnelic, of ghy oock schoon Stentorem daer teghen settet. Ga naar margenoot+

Ga naar margenoot+Na dese, comen de Philosophen met den vreeselicken Baerde ende Mantel, de welcke roemen dat sy alleen wijs zijn, ende dat alle de andere menschen vliegende schaduwen zijn. Maer hoe lustichlick dwalen dese, als sy ontallicke vele Werelden timmeren, als sy de Sonne, de Mane, de Sterren ende Werelden, als metten duym of draet meten: als sy der Blixemen, Winden, Eclipsen, ende anderer onuerclaerlicker dingen oorsaken geuen, nergens niet twijfelende, gelijck of sy der nature, die alle dinc gemaeckt heeft, Raetsluyden gheweest waren, ofte ghelijck of sy wt den Raet der Goden tot ons ghecomen waren: de welcke hierentusschen met hare gis-

singen grootelick van de nature bespot worden. Want datter niet sekers by hen en is, wort hierby genoech bewesen, dat van alle dinghen oneyndelicke strijt onder hen is. Ga naar voetnoot+Dese, hoewel sy niet en weten, geuen nochtans wt dat sy alle dinck weten: ende hoewel sy henseluen niet en weten, ende dicwils een graf ofte steen die hen inden wech ligt, niet en sien: het sy om dat hen de oogen druypen, of om dat hare sinnen dolen: nochtans roemen sy dat sy de Ideas, Vniuersalia, Formas separatas, Primas materias, Nuidditates, Ecceitates, Formalitates, Instantia sien Ga naar margenoot+: dinghen die so teeder zijn, datse oock Lynceus Ga naar voetnoot+(so ick meyne) niet en soude connen doorsien. Ende dan voornamelijck verachten sy het ongheleerde volck, als sy door hare Driehoecken ende

Vierhoecken, Circkelen, ende dierghelijcke Mathematische malingen deen op dander ghetrocken, ende ghelijc een Ga naar margenoot†Doolhof vermengt: bouen desen door letteren, als in Crijchsordeninghe gheschiet, ende ondertusschen op ander ende ander orden geset, den ongeleerden duysternisse aenbrengen.

Ga naar margenoot+Daer zijn oock sommighe wt desen gheslachte, die oock toecomende dinghen vercondighen wt de gesteernten, ende belouen meer dan Toouenaersche Miraculen: ende dese gheluckige menschen vinden luyden die oock dit gheloouen.

Ga naar voetnoot+Nv, het ware meughelijck beter de Theologos voorby te gaen, ende dese Camarinam Ga naar voetnoot+niet te roeren, noch dese Anagyrim Ga naar voetnoot+niet aen te tasten, dewijle sy een aert van menschen zijn, hooueerdich ende licht om

tergen, op dat sy niet misschien by hoopen met seshondert Conclusien teghen my en comen, ende bedwinghen te wederroepen: ende (ist dat ick dat weygere) terstont roepen dat ic een Kettersche ben: Want met desen blixem plegen sy terstont die te verschricken, dien sy niet seer gonstich en zijn. Voorwaer, hoewel daer geene menschen en zijn die onghewillichlicker mijn weldaet bekennen, nochtans zijn sy met geene cleyne dingen aen my verbonden, dewijle sy geluckich zijnde door hare eygenliefde, euen gelijck of sy inden derden Hemel woonden, also alle andere menschen als Aerdtwormen van hooge verachten ende byna ontfermen, dewijle sy ghewapent zijn met so grooten Heyrcracht der meesterlicker Diffinitien, Conclusien, Corollarische Propositien wtgedruct ende heymelick verstaen: ende hebben so oueruloedige vele Stercten ende Toevluchten, dat sy niet en connen (ooc met de Vulcanissche stricken Ga naar voetnoot+) verstrict worden, maer ontgaen met hare Distinctien, met de welcke sy alle cnoopen so lichtelic doorsnijden, dattet met des Diefhenckers sweere niet bet en soude connen geschieden: so oueruloedelic vele cortsgeuonden ende onnatuerlicke wondelicke woorden hebben sy.

Bouen desen, als sy de verborgen geheymenissen na haer goetduncken wtleggen: hoe de werelt gheschapen ende geordineert sy. Door wat goten die onreynicheyt is in de Nacomelingen gecomen. In wat wijse, in wat mate, ende hoe veel tijts Christus volmaeckt is inder Maghet buyck. Op wat wijse in het Nachtmael de Accidenten zijn sonder Domicilie. Maer dese dingen zijn seer gemeyn. Sy achten die andere eerst den grooten ende verlichten (gelijck zijse noemen) Theologen weerdich te zijne, tot desen worden sy wacker, als sy daer in vallen: te weten, of daer eenigen tegenwoordigen tijt sy in de Goddelicke genereringhe, of daer vele kindtschappen zijn in Christo? of dit een mogelicke Propositie is, Godt de Vader haet den Sone? Of Godt hadde connen een Wijf aennemen, of een Duyuel, of eenen Esel, of een Cauwoorde, of eenen Keysteen? Ende dan, op wat wijse de Cauwoorde soude gepredict ende miraculen ghedaen

hebben, ende aen het Cruyce ghehecht worden? Ende, wat Petrus soude gheconsacreert hebben, hadde hy te dien tijde geconsacreert, doe het lichaem Christi aen het Cruyce hinck? Ende, of Christus te dien tijde mochte mensche ghenaemt worden: Ende ofmen na de wederopstandinghe sal moghen eten ofte drincken: nv alreede voor den hongher ende dorst sorghende. Daer zijn ontallicke vele ydele scherpsinnicheden, ooc scherpsinniger dan dese, van de Notionibus, Relationibus, Instantibus, de Formalitatibus, Quidditatibus, Ecceitatibus, de welcke niemant en can met ooghen ghesien, ten ware dat hy sulck een Lynceus ware, dat hy oock die dinghen die nergens en zijn, door seer diepe duysternisse saghe. Ga naar voetnoot+Doet nv hier toe die Sententien, de welcke sulcke Wonderreden zijn, dat de Stoische Godlicke Sententien, die sy Paradora noemen, mogen by desen schijnen seer grof ende slecht te zijne: als dattet lichter sonde is, duysent menschen te vermoor-

den, dan eenmael op den Sondach eenen armen mensche de schoenen te lappen: Ende dattet beter ware te maken dat de gantsche werelt verginge met den cost ende cleedinghe (ghelijckmen seyt) dan een logenken, hoe cleyne het oock ware, te spreken. Ga naar voetnoot+Nv, dese seer scherpsinnige scherpsinnicheden worden noch scherpsinniger gemaect door so veel weghen der Schoolscher Doctoren: so dat ghy v seluen eer soudt wt de Labyrinthen Ga naar margenoot+helpen, dan wt de bewimpelingen Realium, Nominalium, Thomistarum Albertinistarum, Occanistarum, Scotistarum, ende ick en hebbe noch alle de Secten niet gheseyt, maer alleenlick de voornaemste. In de welcke alle so groote gheleertheyt is ende soo groote swaricheydt, dat ick achte den Apostelen selue eenen anderen gheest noodich te zijne: waert dat sy moesten van dese dinghen met dit nieuwe Gheslachte der Theologen strijden. Paulus heeft connen gheloouen. Ga naar margenoot+Maer de selue en

heeft het ghelooue niet seer meesterlick vesch; euen, als hy seyt, Het gelooue is een versekertheyt der dingen die te hopen zijn ende een bewijs der dingen diemen niet en siet. De selue Paulus Ga naar margenoot+, hoewel hy de liefde seer wel hadde, nochtans en heeft hy die niet seer wel na der Sophisten conste gedeelt oft bescreuen, in de eerste Epistel tot de Corinthen, Cap.13. Ende de Apostelen consacreerden het Nachtmael Ga naar margenoot+wel recht: maer nochtans hadden sy geuraecht geweest De termino a quo, etcetera termino ad quem, van transsubstantiatie, van de wijse waer mede een lichaem in verscheyden plaetsen is, van het onderscheet waer mede het lichaem Christi inden Hemel is ende aen het Cruyce was, ende in het Sacrament des Nachtmaels: in wat punct de Transsubstantiatie geschiet, als de reden waer door die geschiet int vloeyen is als een discreta quantitas: hadden sy (segge ick) hiervan geuraecht geweest, sy en souden (meyne ick) niet gheantwoort hebben met sulcke scherpsinnicheyt, als de Scotisten dese dingen handelen ende beschrijuen. Sy kenden de moeder Jesu: maer wie van hen heeft so Philosophelic bewesen, als onse Theologen, hoe sy is van Adams smette bewaert gheweest?

Ga naar margenoot+Petrus hadde de Sluetels ontfanghen, ende hy haddese ontfangen van dien diese den onweerdigen niet en geeft: maer ick en weet niet of hijt verstaen heeft (hy en heeftse ymmers nerghens geroert) die scherpsinnicheyt, hoe oock die den Sluetel der Wijsheydt heeft, die de Wijsheyt niet en heeft. Sy hebben alomme gedoopt, maer nochtans en hebben sy nerghens gheleert, welck daer sy, Causa, Formalis, Materialis, Efficiens, ende Finalis des Doops: noch daer en is van hen niet gemeldet van het wtwisschelicke ende onwtwisschelicke teecken.

Ga naar margenoot+Sy aenbaden oock wel, maer inden Gheest, niet anders volghende dan de Euangelische reden, God is een Geest, ende de ghene die hem aenbidden, moeten in den Gheest ende Waerheyt aenbidden. Maer het en schijnt niet dat hen doe geopenbaert was, datmen met de selfde aenbiddinghe moeste aenbidden een Beeldeken met een Cole aen den wandt ghemaelt, ende Christum selue (so verre hy ghemaect sy met twee wtghestrecte vingheren, ende ongecorten hayre, ende met drye radien in den Circkel die achter aen het hooft hangt) want wie soude dit verstaen, ten ware dat hy

gheheele sessendertich Jaren versleten hadde in de Scotetische ende Aristotelische boecken, van de Natuerlicke ende buytenwereltsche dinghen?

Ga naar margenoot+Desghelijcx leeren de Apostolen neerstichlick de Ghenade: maer de selue en maken nergens geen onderscheyt tusschen de ghenade die onuerdient is gegeuen, ende de genade die aengenaem maect. Sy vermanen tot goede wercken, ende en maken geen onderscheyt tusschen het werckende werck, ende het gewrochte werck. Sy vermanen alomme neerstichlick tot Liefde, ende en maken gheen onderscheyt tusschen de ingestorte Liefde, ende de vercreghen Liefde, noch sy en legghen niet wt, of sy Accidens is, of Substantia: of sy sy gheschapen ofte ongeschapen. Sy straffen de Sonden seere, maer steruen moet ick, ist dat sy hebben connen constichlick beschrijuen, wat dat sy, dat wy Sonde noemen, ten sy dat sy misschien door der Scotisten Gheest zijn geleert gheweest. Want ick en can daer toe niet ghebracht worden, dat ick soude gheloouen, dat Paulus (wt welckes eenighes gheleertheyt men alle de andere mach weerdeeren) so menichmael soude de vraghen, twistinghen, gheslachtrekeninghen, ende (gelijck hy die noemt)

Woordenstrijden, verdoemt hebben, hadde hy die scherpsinnicheden wel gheweten: voornamelick, de wijle alle de twistinghen ende strijden die te dien tijde waren, boerisch ende grof gheweest zijn, so sy met onser Magisteren, meer dan Chrysippische scherpsinnicheden vergeleken worden. Hoewel, dese seer saechtmoedighe luyden en verdoement niet terstont, ist datter yet van de Apostelen niet seer neerstelick beschreuen en is, maer sy legghent bequamelick wt: te weten de eere eensdeels der Oudtheyt, ende eensdeels den Apostolischen name toedraghende. Ende het en soude Hercle gheen groot recht zijn, so grote dinghen van hen te begeeren, van de welcke sy van haren Meester noyt een woort gehoort en hadden. Ende ist dat dit selue geschiet in Chrysostomo, Basilio, oft Hieronymo, so ist hen genoech dat sy daer aen schrijuen, het en wort niet ghehouden. Ende die hebben wel de Heydensche Philosopohen ende de Joden die van haer natuere seer hardtneckich waren, ouer wonnen: maer dat deden sy meer met den leuen ende miraculen dan met argumenten: ende ouerwonnen sulcke, onder de welcke niet een bequaem en was, om met zijn vernuft oock een Quodlibetum Scoti te verstaen.

Maer nv, wat Heyden of wat Ketter en soude niet terstont voor so vele seer dunne scherpsinnicheden wijcken, hy en ware so grof dat hyse niet en verstonde: of so onbeschaemt dat hyse nv schandelick verworpe: of also met de selue stricken gewapent ware, dat nv den Strijt ghelijck ware, gelijck of ghy eenen grooten tegen eenen grooten settet, oft ghelijck of yemant met gheluckigen sweer de strede met dien die een gheluckich Sweert heeft: Want dan en souder anders niet dan Penelopes Webbe gheweuen worden. Ga naar voetnoot+Ende voorwaer na mijn oordeel souden de Christenen wijs zijn, waert dat sy voor de vette hoopen der Crijcijsluyden (door de welcke nv lan-

ghe tijt onsekere crijch gheuoert wort) de sterckroepenste Scotisten, ende hardtneckichste Occanisten, ende onuerwinnelicke Albertisten, met den ganschen heyrcrachte der Sophisten sonden tegen de Turcken ende Sarracenen: ick meyne sy souden sien eenen seer lustighen strijdt, ende een ouerwinnighe die voortijden niet en is ghesien geweest. Want wie isser so coudt, die door deser scherpsinnicheden niet en soude worden brandende? Wie isser so ongheuoelich, die door sulcke stralen niet en soude verweer worden? Wie isser so scherpsichtich, die hier door niet en soude seer verduystert worden?

Maer ick schijne v alle dese dingen byna spottende te seggen. En het en is voorwaer gheen wonder, dewijle oock selfs onder de Theologen sommighe zijn met beter leeringe onderwesen, die van sulcke lichtueerdighe (ghelijck sy die achten) scherpsinnicheden der Theologen de walghe hebben. Daer zijn sommighe diet als kerckroof versmaden, ende voor groote Godloosheyt achten, datmen van dinghen die so groot zijn, ende meer aen te bidden dan wt te legghen, spreeckt, met so onghewasschen monde, ende met sulcke onheylighe Hey-

densche scherpsinnicheden disputeert, ende so hooueerdichlick beschrijft, ende de Maiesteyt der heyliger Theologie met so coude, Ja met so onreyne woorden ende sentencien ontreynicht. Maer hierentusschen behagen dese hen seluen, so seere dat sy in dese seer lustige dinghen nacht ende dach besich zijnde, met selfs so veel ruste en hebben dat sy een Euangelium ofte de Epistelen Pauli souden eenmael moghen doorloopen. Ende hierentusschen als sy met dese ydelheden in de Scholen besich zijn. meynen sy dat sy de gansche Kercke (die anders soude neder storten) met de Pilaren der Argumenten ophouden, niet anders dan ghelijck Atlas by de Poeten den Hemel met zijne schouderen ophoudt.

Nv, hoe groote geluckicheyt meynt ghy dat dit sy, de Heylige Schriftuere, (gelijck of sy van Wasse ware) na hare begheerte draeyen ende buyghen: als sy willen dat hare Conclusien die nv van sommighe Doctoren der Schole onderschreuen zijn, meer dan Solonis Ghesetten gheacht, ende oock bouen de Pauselicke Decreten gheset worden: ende als sy ghelijck Richters der Werelt, doen wederroepen, so daer ergens

yet is, dat niet op eenen draet ouer een en coemt met hare wtghedruckte ende verswegen Conclusien: ende als sy niet anders dan ghelijck wt een Godlicke antwoorde, oordeel spreken. Des Propositie is ergherlick, die en is niet seer Eerweerdichlick: Dese rieckt na Ketterie, die clinct qualick: so dat nv noch Doop, noch Euangelium, noch Paulus ofte Petrus, noch de Heylighe Hieronymus ofte Augustinus, Ja oock noch Thomas selue de alder Aristotelische gheenen Christen maect, ten sy dat der Baccalaurien stemme daer toe come, so groot is hare scherpsinnicheyt int oordeelen. Want wie soude geuoelt hebben, dat die geen Christen en was, die seyde dat dese twee redenen Ga naar voetnoot† Matula putes, ende Matula putet. Item, Elle feruere, ende Ollam feruere, euen goet Latijn waren, en haddent de Wijse niet gheleert? Wie soude de Kercke van so groote dwalinghen der Duysternisse verlost hebben, de welcke oock noyt yemant en soude ghelesen hebben, en haddense dese niet met groote zegelen int openbare ghebracht? Maer en zijn sy niet seer gheluckich als sy dit doen?

Bouen desen als sy alle de dinghen der Helscher Gheesten so leuendichlick afmalen, ghelijck oft sy vele Jaren onder die Politie verkeert hadden? Bouen desen als sy na haer goetduncken nieuwe Werelden smeden, ten eynde oock daer toe makende die alderwijdtste ende alderschoonste Werelt: te weten, om datter gheen plaetse en soude ghebreken daer de gheluckighe sielen mochten bequamelick wandelen, gasterijen houden, ofte oock metten balle spelen. Met dese ende dierghelijcke meer dan twee duysent onnutte dinghen zijn hare hoofden so seer wtghespannen ende vol ghesteken, dat ick meyne dat oock Jupiters herssenen so swangher ende beurucht niet en waren, doe hy arbeydende op Palladem te baren, Vulcani Bijl aenroepende was. Ga naar voetnoot+Daerom en wilt v niet verwonderen, als ghy hare hoofden siet so neerstichlic met so veel Wendelen ghebonden in de openbare Disputacien, want sy souden anders ganschelick van een splijten.

Dit pleghe ick oock somtijts te bespotten, als sy dan aldermeest meyen Theologen te zijne, als sy alder onlatijnlicxt ende onreynlicxt, ende so seer onuerstandichlick spreken dat sy van niemande dan van den onuerstandelick sprekenden en connen verstaen worden, dat noemen sy scherpsinnicheyt die het ghemeyn volck niet en verstaet. Want sy segghen dattet der weerdicheyt der Heyligher Schriftuere niet en betaemt, dat sy souden bedwonghen worden den Grammatischen Gesetten ghehoorsaem te zijne. Maer het is een wonderlicke Maiesteyt der Theologen, dattet alleenlick hem geoorloeft is quaet Latijn te spreken: hoewel sy hebben dit selue met vele hantwerckers ghemeyn.

Ten laetsten achten sy henseluen nv den Goden aldernaest te zijne, wanneer sy religioselick ghegroet worden, Magistri Nostri: onder welcken naem sy meynen dat yet sulcx verborghen is, ghelijck by de Joden den Vierletter naem is. Daerom achten sy dattet ongheoorloeft sy, MAGISTER NOSTER anders te schrijuen dan met groote letteren. Waert dat yemant verkeerdelick seyde, Noster Magister, die soude eenmael alle de Maie-

steyt des Theologischen naems verdoruen hebben. Ga naar voetnoot+

Deser menschen gheluckicheyt, zijn die aldernaest, die henseluen int gemeyn Religiosen ende Monachen noemen Ga naar voetnoot+, met dese beyde seer loghenachtige namen, dewijle het meeste deel van hen alderueerst van de Religie is, ende geene menschen seerder alom in den wech en zijn. Ick en sie niet wat soude moghen ellendigers zijn dan dese, ten ware dat ick hen menigherley wijse te hulpe quame. Want hoewel een yegelick desen aert der menschen so versmaedt, datmen oock acht dat die te ghemoeten, een ongheluckich teecken sy: nochtans behagen sy henseluen grootelick.

Ten eersten, achten zijt seer groote Godsalicheyt te zijne, dat sy so vreemde van der leeringhe zijn, dat sy oock niet selfs en connen lesen. Ten anderen, als sy hare Psalmen wel ghetelt (maer niet verstaen) met Eselsche stemmen in de Kercke wt bleeten, dan meynen sy dat sy der Heylighen Ooren met grooter wellust besmeeren. Ende onder dese, zijn sommighe die hen op Armoede ende Bedelerie hooghe verheffen, ende voor de doren met groote brullinghe Broot bidden, Ja in alle Herberghen, Waghenen ende Schepen lastich zijn, voorwaer met groote schade der anderer Bedelaren. Ende op dese wijse connen dese seer soete lieden met sloordischeyt, onwetenheyt, grouicheyt ende onbeschaemtheyt, de Apostelen (ghelijck sy segghen) ons wtdrucken.

Ende wat isser lustigher, dan dat sy alle dinck doen wt een voorschrift, ghelijck of sy Mathematische rekeningen ghebruycten, de welcke het sonde ware te ouertreden. Hoeveel knoopen de schoen sal hebben. Wat verwe een yegelick cleedt, hoe menichsins het cleedt moet met veranderinge gestreept ende gheschackiert zijn: van wat materie, ende

hoe veel stroyen de Gordel moet breedt zijn: van wat Forme, ende hoe veel Mudden wijdt de Cappe moet zijn, hoe veel vingeren het Hayr moet breedt zijn, hoe veel Vren sy moeten slapen. Ende voorwaer dese ghelijckheyt in so groote verscheydenheyt der Lichamen ende verstanden, wie en siet niet hoe onghelijck die sy? Ende nochtans door dese ydele dinghen en verachten sy niet alleenlick andere, maer versmaden oock malcanderen: Ende sy, die de Apostolische liefde leeren ende belijden, vermengen alle dinck met droeuige Schouspelen, om een Verwe die wat duysterder is, ofte om een Cleedt dat weynich andersins ghegort is.

Onder dese sietmen sommige so seer hardt Godvreesende, dat sy gheen Opperste cleedt en ghebruycken dan van Hayre, ende het Onderste van Sijde: Hierenteghen andere, die bouen Lijnen zijn, ende onder Wullen. Wederom andere, die het Ghelt te handelen schuwen ghelijck fenijn, hierentusschen hen niet onthoudende van de handelinghe des Wijns noch der Vrouwen. Somma, in allen is wonderlicke neersticheyt, op dat sy in gheenen dinghe ouereen comen in de wijse des leuens. Ende sy

en arbeyden niet om Christo ghelijck te zijne, maer om onder malcanderen onghelijck te zijne.

Nv isser een groot deel der gheluckicheyt in de bynamen, dewijle sommighe willen Coordendraghers ghenaemt worden: ende onder dese de sommighe willen Coleten ghenaemt worden, sommighe Minores, sommighe Minimi, sommighe Bulisten. Wederom dese Benedictinen, die Bernardinen, ghene Brigidenses, andere Augustinenses. Dese Guilhelmiten, die Jacobiten, gelijck oft weynich ware, Christenen ghenaemt te worden. Dese betrouwen een groot deel so seer op hare Ceremonien ende menschelicke insettinghen, dat sy meynen eenen Hemel niet ghenoechweerdighen loon te zijne, voor so groote verdiensten: ende en dencken niet dat Christus dese dinghen sal versmaden, ende zijn ghebot eysschen, te weten, der liefde. Deen sal zijnen grooten Buyck thoonen met alderley aerdt van Visschen opghesperret, Dander sal hondert Mudden Psalmen wt storten. Dese sal thien duysent Vastendaghen aentellen, ende also menichmael zijnen Buyck by na met een Middachmael gheborsten, daer in re-

kenen. Dander sal so grooten hoop der Ceremonien voortbrenghen, als nau seuen lastbare schepen en souden voeren. Een ander sal roemen dat hy ix. iaren lanck noyt gheen Ghelt genaect en heeft, dan met vingheren die met dobbel Hantschoenen ghewapent waren. Dese sal een Cappe voortbrengen die so sloordisch ende vet sy, datse geen Schipper en soude gheweerdigen aen zijn lichaem te trecken. Die sal verhalen dat hy meer dan vijuenvijftich Jaren der Spongien leuen gheleydt heeft, altijts aen een plaetse ghehecht. Ga naar margenoot+Een ander sal zijn stemme voortbrenghen die door gheduerighen Sanck heesch sy. Dese, Slapericheyt, Verghetenheyt, ende Traecheyt, wt eensaemheyt vercregen. Dander, een Tonghe door langhe swijghen, onbeweghelick, Maer Christus sal dit roemen (die anders nemmermeer en sullen een eynde hebben) af breken, ende segghen: Van waer coemt dese nieuwe aerdt der Joden? Een eenighe Wet bekenne ick warachtichlick mijne te zijn, van de welcke ick niet en hoore. Ende ick hebbe voortijden openbaerlick ende sonder Parabolische bewimpelinghe, de Erue mijns Vaders beloeft, niet den Cappen, Ghebedekens, ofte Vastenen,

maer den Ghelooue, ende Wercken der Liefde. Ick en bekenne oock die niet, die hare wercken te seer bekennen: Dese die willen heyliger schijnen, dan ick selue, moghen der Abrarasen Hemelen Ga naar voetnoot+besitten, so sy willen, ofte beuelen dat hen andere Hemelen ghemaeckt worden van de ghene der welcker insettingen sy bouen mijne Gheboden gheset hebben. Als sy dit sullen hooren, ende sien dat de Schipluyden ende Wagenaren bouen hen gheacht worden, met wat aensichten meynt ghy, sullen sy malcanderen aensien? Maer hierentusschen en zijn sy niet sonder mijne weldaedt gheluckich door hare hope.

Ende hoewel dese menschen zijn van de Borgherlijcke gemeynte afghesondert, nochtans en derfse niemant versmaden sonderlinghe de Mendicanten, om dat sy alle secreet aller menschen weten wt de Biechten (so sy die noemen) het welcke sy nochtans achten ongheoorloeft te openbaren, ten sy als sy wel gedroncken zijnde, henseluen willen met lustige fabulen vermaken ende dan geuen

sy de sake alleenlick met gissinghen te kennen, de namen daerentusschen verswijghende. Maer so yemant dese Horselen ghetercht heeft, dan wreken sy hen seluen seer wel in de ghemeyne Predikinghen, ende beteeckenen haren vyant met scheeue woorden, ende dat so bedectelick, dattet een yegelick verstaet, ten sy dat hy niet en verstaet, ende en maken gheen eynde van tegen bassen, tot dat ghy hen een brocke inden Muyl hebt gheworpen.

Maer segt my, wat Ga naar margenoot†Comedispeelder of Guychelaer soudt ghy lieuer sien dan dese als sy in hare Predikinghen Rhetoriceren? Het welck sy ganschelick spottelick doen, maer volghen nochtans seer lustichlick na het ghene dat de Rhetores gheleert hebben van de wijse hoe men een Oracie sal doen. O onsterffelicke God, wat ghebeer maken sy? hoe bequamelick veranderen sy haer stemme, hoe singhen sy, hoe worpen ende sweuen sy henseluen, hoe nemen sy ondertusschen nv een ander, ende dan wederom een ander aensichte aen, hoe veruullen zijt al met roepen. Ende dese Conste van Prediken, gheuen die Broederkens als een heymelick dinck den Broederkens ouer. Ende hoewel

my niet gheoorloeft en is, dese conste te weten, soo sal ick nochtans eenichsins daer na ghissen. Ten eersten aenroepen sy, het welck sy van de Poeten ghenomen hebben. Daer na, als sy van de liefde willen spreken, nemen sy haer beghinsel van Ga naar margenoot†Nilo de Riuiere in Egypten: ofte als sy willen de verborghentheyt des Cruyces wtleggen beginnen sy gheluckichlick van de Babylonische Drake Bel: of als sy willen van de Vasten handelen, maken sy haer begin van de twelf Zodiasche teeckenen. Of als sy vanden ghelooue willen spreken, maken sy een lange Voorreden van de viercantinghe des Circkels. Ick selue hebbe eenen gehoort, die wtnemende Sot (Ick hebbe ghefeylt, Gheleert wilde ick seggen) was, die als hy soude in een seer groote Vergaderinge de verborgentheyt der Heyliger Dryuuldicheyt wtleggen, is (om zijne sonderlinge leeringe te verheffen, ende der Theologen ooren genoech te doen) ganschelic eenen nieuwen wech ingegaen, te weten, van de Letteren, Syllaben ende Oratie: dan ooc van de ouereencominge Nominis et Verbi, Adiectiui Nominis ende Substantiui. Waerentusschen hen nv vele verwonderden, ende sommige dat woort

Horatij in henseluen mummelden: Wat willen dese so onnutte dingen? Ten eynde heeft hy de sake daer toe ghebracht, dat hy dat Beelde ende ghelijckenisse der gantscher Drieuuldicheyt toonde also wtgedruckt in de beghinselen der Grammarie, datse gheen Mathematicus en soude hebben connen claerlicker in het sandt afmalen. Ende in dese Oratie hadde die aldergrootste Theologus acht gheheele maenden also ghesweet, dat hy ooc te desen dage blinder is dan de Mollen: te weten, om dat alle de scherpte des ghesichtes is tot de scherpheyt des vernufts getrocken. Maer dien mensche en verdriet zijne blindtheyt niet, ende meynt oock dat hy die eere met cleynen prijse gecocht heeft.

Wy hebben eenen anderen gehoort van tachtentich Jaren, die so seer Theologus was, dat ghy mocht meynen dat Scotus in hem wedergheboren ware. Dese, als hy soude de verborgentheyt des Naems Jesu wtleggen, heeft met wonderlicke scherpsinnicheyt bewesen, dat in de selue letteren verborgen is al wat van hem mochte geseyt worden. Want dat hy alleenlick op drie Casus ghedeclineert wort, dat is (ghelijck hy seyde)

een openbaer Beelde der Goddelicker Dryuuldicheyt. Ga naar margenoot+Daer na, dat de eerste Casus Jesus op een S, eyndiget, de tweede op een M, ende de derde op een V: dat daerin een onwtsprekelicke verborgentheyt was: te weten, dewijle dese drie letterkens te kennen gauen, dat hy is Summus, Medius, ende Vltimus. Daer was een verborgentheyt die noch bedeckter was dan dese: den Naem Jesus deelde hi op Mathematische wijse also in twee ghelijcke deelen, dat het middeldeel van vijue inden midden bleef. Daer na leerde hy dat die letter by den Hebreen was S. dewelcke sy Sciyn noemen. Nv, Syn is in de Schotsche tale (so ick meyne) te seggen, Sonde: ende hier wt bewees hy, dattet openbaerlick verclaert wert, dattet Jesus is, die de sonden der Werelt wechneemt. Dit soo nieu een beghinsel hebben sy alle so neerstelic toeghehoort ende verwondert (voornamelic de Theologen) dat hen byna geschiet is, dat voortijden Niobe Ga naar voetnoot+is geschiet hoewel my byna

gheschiedde, dat de Fygenhouten Priapo Ga naar voetnoot+is ghesciet, doe hy met zijn groote schade de Nachtsacrificien Canidie ende Sagane aenschoude. Ende voorwaer niet tonrechte: want wanneer heeft de Griecksche Demosthenes, ofte de Latijnsche Cicero sulcken listigen inganc gheuonden? Die hebbent voor een ongheschict begin gheacht, dat vander sake seer vreemde was: gelijc of de Swijnherders niet also hare reden begonsten, te weten, door het Meesterschap der nature. Maer dese gheleerde achten, dat hare voorwandel (want alsoo noemen zijt) alsoo eerst sal wtnemende Rhetorisch zijn, ist dattet nerghens met den voorgenomen argumente ouereen en coemt: op dat hierentusschen de toehoorer hem verwonderende, by hemseluen dit mummele: Waer wil dese nv henen?

Ten derden, in de stede der narratie verclaren sy wat wt den Euangelio, maer als onderweghe doorloopende,

hoewel sy dat alleenlick behoorden te doen.

Ten vierden nemen sy nv eenen nieuwen Persoon aen, ende brenghen een Theologische vrage voort, die somtijts noch Hemel noch Aerde en gheraeckt: ende dit meynen sy oock totter conste te dienen. Hier verheffen sy eerst de Theologische wijnbrouwen, dese grootsche Namen in de ooren druckende, hooghe Leeraers, scherpsinnige Leeraers, alder scherpsinnichste Leeraers, Seraphische Leeraers, Cherubische Leeraers, Heylige Leeraers, onwedersprekelicke Leeraers, Dan verheffen sy by het ongeleerde volck hare Syllogismos, Maiores, Minores, Conclusiones, Corollaria, Suppositiones, ende seer coude ende meer dan Schoolsche bueselen.

Nv isser noch het vijfste stuc, in welcmen behoort seer groote conste te toouen. Hier brenghen sy my voort eenige dwase ende ongheleerde Fabel wt den Historischen Spieghel (soo ick meyne) ofte wt de Roomsche daden, ende leggen die wt Allegorice, Tropologice ende Anagogice. Ende op dese wijse voleyndighen sy hare Ga naar voetnoot* Chymeram, sulcke als oock Horatius noyt en heeft connen begrijpen als hy schreef: Humano capiti. etcetera.

Maer sy hebben gehoort, ic en weet niet van wien, dat het begin der Oratie behoort stille, gherust, ende met gheen roepen te zijne. Daerom beghinnen sy int eerste also, dat sy oock selue hare eygen stemme niet en hooren: ghelijc oft erghens toe diende, te spreken dat niemant en verstaet. Sy hebben somtijts ghehoort, datmen (om de menschen te beweghen ende beroeren) behoort wtroepingen te gebruycken Ga naar margenoot+: daerom hoewel sy anders de stemme leeghe genoech houden, ondertusschen verheffen sy die onuersiens met een ganschelick wtsinnich gheschrey, ooc alst niet noodich en is. Ghy soudt sweeren dat dien mensche Niescruyt noodich ware, euen ghelijck of daer niet aen gheleghen ware, waermen roept.

Bouen desen, om dat sy gehoort hebben, dat de Oratie behoort int voortgaen heet te worden, als sy de beghinselen in eenen yeghelicken deele eenichsins ver-

haelt hebben, ghebruycken sy wonderlicke ernsticheyt der stemme, oock als de sake seer koudt is: ende ten eynde laten sy also af, dat ghy soudt gheloouen dat hen den adem begaue.

Ten laetsten hebben sy gheleert, dat by de Rhetores ghemeldet wordt van spot, daerom arbeyden sy oock om sommighe boerden daer in te menghen: O lieue Venus, hoe vol behagelickheyts, hoewel ter plaetse, soo dat ghy soudt segghen, dat sy ganschelick Esels aen de Luyte zijn. Sy bijten oock somtijts, maer alsoo, dat sy meer kittelen dan leedt doen. Ende nemmermeer en pluymstrijcken sy warachtelijcker, dan als sy aldermeest willen schijnen vrijmoedichlickxt te spreken.

Somma, de gantsche handelinge is soodanich, dat ghy soudt sweeren dat zijt gheleert hebben van de Guychelaers op de Merckt, de welcke hen verre te bouen gaen. Hoewel sy beyde malcanderen soo seer ghelijck zijn, dat nyemandt en twijfelt, dat dese van die, ofte die van dese hare Rhetoricam gheleert hebben. Ende nochtans soo vinden dese oock (te weten, door mijn hulpe) sommighe, die meynen, als sy dese hooren, dat sy enckel Demosthenes

ende Cicerones hooren. Van welcken aerdt voornamelic zijn de Coopluyden, ende de Vroukens: der welcker ooren sy seer soecken te behaghen, om dat de Coopluyden eenighen deel des Roofs van qualick vercreghen dingen plegen te deelen, als sy bequamelick gepluymstrijct zijn: ende de Vroukens (die om veel ander oorsaken wille deser Orden seer gonstich zijn) pleghen in deser menschen schoot wt te storten, als sy yet op hare mannen vertoornt zijn. Ghy siet (meyn ick) hoeveel dese aerdt der menschen van my ontfangt, die meynen dat sy Paulus ende Antonius zijn, als sy met Ceremonikens ende spottige bueselen ende roepinghen eenichsins tyrannie bedrijuen onder de menschen.

Maer dese Guychelaers, die also ondancbaerlick mijne weldaden bedecken, als sy onduechdelick de Godtsalicheyt veynsen, wil ick ghewillichlick verlaten. Want ick hebbe ouerlanck lust om van de Coninghen ende Princelicke Houelinghen (van de welcke ick seer eenuoudichlick gedient worde) van die Edele, ghelijct betaemt, edelick wat te roeren. De welcke voorwaer, waert dat sy ooc een halue once wijsheyt des herten hadden, wat souder droeuiger ofte soo seer

te schuwen zijn, als der sulcker leuen. Want die en sal niet achten dat hy het rijcke moet vercrijghen door valschen eedt ofte moort, die by hemseluen ouerleyt heeft hoe groot een last op zijn schouderen ligt, die een warachtelick goet Prince wil wesen: dat de gene die de regeringhe heeft aenghenomen, niet zijn eyghen, maer de ghemeyne sake handelt: dat hy niet en behoort dan van gemeyn nut te dencken: van de Wetten die hy gheeft ende wtricht, niet eenen vingherbreet te wijcken, der welcker hy selue een gheuer ende wtrechter is: dat hy aller zijner Officieren, ende Ouericheden oprechticheyt moet bewaren ende goet doen: dat hy alleen is voor aller menschen oogen geset, ende gelijck een ghesont ghesteernte, can door onnooselheit der seden seer groote weluaert der menschen aenbrengen: of gelijck een dootlicke Comete groot verderf opbrenghen, dat anderer menschen feylen niet so seer geuoelt, noch so wijt verbreyt en worden: dat de Prince in sulcke plaetse is, dat zijn feyl (als hy slechs ooc een weynich afwijct van der duecht) terstont als een peste voortgaet tot seer vele menschen. Dan oock, dewijle der Princen Fortuyne dicwils vele dinghen mede-

brengt, die pleghen vander duecht af te leyden, van welcken aerde zijn, wellust, vrijheyt, pluymstrijckinghe, ouerdaet: dat hy soo veel te neerstichlicker moet arbeyden, ende te sorchfuldichlicker moet waken, op dat hy nerghens (ooc als hy bedrogen is) traghe en sy in zijn ampt.

Ten laetsten (op dat ick verraderie, haet, ende andere perijckelen ende vreesen voorby gae) dat die warachtige Coninck ouer des Princen hooft staet, de welcke weynich hier na sal van hem (ooc van eene yegelicke alderminste daet) rekenschap eyschen, ende dat soo veel te strengelicker, hoe hy hooger heerschappie bedient heeft. Waert (seg ick) dat een Prince dese ende vele diergelijcke dinghen by hemseluen ouerleyde (hy soudese ouerleggen waert dat hy wijs ware) die en soude (so ick meyne) noch spijse noch slaep connen met lust ghebruycken. Maer nv geuen sy door mijn gaue alle dese sorghen den Goden ouer. Sy besorghen henseluen gemackelick, ende en laten niemandt toe tot hare ooren, dan die weet behaghelicke dingen te spreken, op dat gheen sorchfuldicheit aen het herte en come. Maer sy meynen alle Princelicke wercken wel volbracht te hebben, als sy sonder ophouden

iaghen, schoone Peerden voeden, als sy tot haren voordeele de Officien ende Eerlickheden vercoopen: als sy daghelickx nieuwe vonden bedencken om der Borgheren goedt te verminderen, ende tot haren Schat te brenghen: maer dit onder Titelen die bequamelick gheuonden zijn, op dattet eenighen schijn der rechtuaerdicheyt hebbe, hoewel het ooc alder onrechtuaerdichst is. Hier toe doen sy oock willens wat flatteringe, om de herten des volcx eenichsins tot hen te verbinden. Bedenct my nv eenen mensche (hoedanige somtijts zijn) die in de Gesetten onwetende sy, ende byna een viandt des ghemeynen voordeels, eyghen nut soeckende, tot wellust begheuen zijnde, de gheleertheyt, Vrijheyt, ende warachticheyt hatende, niet min dan op de ghemeyne weluaert denckende, maer alle dinck met zijnen lust ende met zijn voordeel metende: Ga naar margenoot+Daer na doet desen een gouden Keten aen, die de eendrachticheydt der duechden die aen malcanderen hanghen bewijse: Daer nae een Croone met costelijcke Peerlen verciert, de welcke vermane, dat hy behoort met alle Princelicke duechden de andere te bouen te ghaen. Bouen desen, eenen

Scepter, de welcke een teecken sy der rechtuaerdicheyt, ende allesins geheelheyt des herten: ten laetsten een purpuren cleet, het welcke zy een bewijs eener wtnemender liefde tot der ghemeyner weluaert. Waert dat de Prince dese cleedinghe met zijn leuen vergeleke, ick meyne voorwaer dat hy hem ganschelick soude zijner vercieringe schamen, ende vreesen dat eenich wel ghenuesde wtlegger, soude dese eerlicke cleedinge tot schimp ende spot verkeeren.

Ga naar margenoot+Nv, wat soude ick seggen van de Hofsche Edelingen? Der welcker vele, hoewel sy de eygenste, dienstbaerste, onuerstandichste ende verworpelicste zijn, willen nochtans de aldereerste gesien worden. Nochtans zijn sy in dese eenige sake seer saechtmoedich, dat sy te vreden zijnde, gout, Peerlen Purper ende andere teeckenen der duecht ende wijsheyt aen het lichaem omme te dragen, ende de oeffeninge ende begeerte der duecht selue, anderen toelaten. Sy schijnen henseluen daermede oueruloedichlick gheluckich te zijne, dat sy den Coninck moghen Heere noemen, dat sy geleert hebben drie woorden te groeten, dat sy weten Hoofsche Titelen dickwils in te drucken, als genade, heerlicheyt, grootdadicheyt:

dat sy de schaemte hebben wtnemende seer afgeleyt, dat sy lustichlic flatteren. Want dit zijn de consten die den warachtighen Edelen ende Hoofschen man betamen. Maer ist dat ghy de gantsche ordeninge des leuens naerder insiet, soo sult ghy vinden enckel Pheacas Ga naar voetnoot+, Penelopes Vrijers Ga naar voetnoot+. Het ander des Vers bekent ghy, het welkce v Echo bet sal verhalen dan ick. Sy slapen tot half den dach, dan is daer een gehuert Priesterken voor het bedde bereyt, om bynae den slapenden een Misse te becorten. Daer na tot het ontbijt: ende eer dit wel voleyndicht is, wordet door het Noenmael afgebroken. Daer na den Teerlinck, het Schaecspel, Sot, Rabbauwen, Sotten, Hoeren, Spel.

Daer nae een naemiddach eten ofte twee. Wederom het Auentmael. Daer na Bancketten meer dan een, by Jupiter. Ende op dese wijse verloopen de vren, dagen, maenden, Jaren, ende Eeuwen, sonder eenich verdriet des leuens. Ick selue gae somtijts vetter wech als icse hebbe sien coemen, dewijle der Goddinnen eene yegelicke haerseluen schijnt den Goden so veel naerder te zijne, hoe sy eenen langeren steert sleypt: dewijle den eenen Edelinck den anderen met den elleboge voortsteect, op dat hy schijne Joui naerder te zijne: dewijle een yegelic hemseluen so veel te meer behaecht, hoe hy swaerder ketten aen den hals draecht, so dat hy ooc zijn stercte ende niet alleenlic zijnen rijcdom vertoone.

Ga naar margenoot+Ende der Princen voornemen wort van de Pausen, Cardinalen ende Bisschoppen nv ouer langhen tijt ernstichlick nagheuolcht, ende byna te bouen ghegaen. Nv, ist dat yemandt ouerdenct wat dat sneeuwitte lijnen cleedt bediet, te weten, een leuen dat allesins onschuldich sy. Wat de tweehornighe Mijter meynt, wiens beyde soppen met eenen knoop aen malcanderen zijn ghehouden, te weten, volcommen wetenschap des Nieuwen ende Ouden Testaments: wat de handen met Hantschoenen ghewapent,

te weten, bedieninghe der Sacramenten, die suyuer, ende van alle besmettingen der menschelicker besmettingen vry sy: wat de Staf, te weten, seer neerstighe sorghe ouer de beuolen Cudde: wat het voorghedragen Cruyce, te weten, ouerwinninge aller menschelicker gheneghentheden. So yemandt (segge ick) dese ende vele andere dierghelijcke dinghen ouerdochte, soude die niet een droeuich ende sorchfuldich leuen leyden? Maer nv doen sy fijnlick, dewijle sy hen seluen voeden. Maer de sorge der Schapen beuelen sy Christo, ofte worpense den Broederen (die sy also noemen) oft den Stedehouderen op den hals. Noch en gedencken niet selfs haren naem, wat het woordt, Bisschop, bediet: te weten, arbeyt, neersticheyt ende sorchfuldicheyt. Maer om gelt int net te gecrijgen, zijn sy gantschelick Bisschoppen (dat is toesienders) ende niet een blinde wachte.

Ga naar margenoot+Op dese selue wijse de Cardinalen, so sy bedencken dat sy inder Apostelen stede ghecomen zijn, ende dat de selue dinghen van hen geeyscht worden, die de Apostelen gedaen hebben. Bouen desen, dat sy niet en zijn Heeren, maer bedieners der geestelicker gauen, van welcke sy corts hier nae sullen seer strenghe

rekenschap gheuen. Jae soo sy oock in hare cleedinghe een weynich Philosopheren, ende aldus by henseluen duncken: Wat? dese cierlicheyt der cleedinge, bediet die niet seer groote ende wtnemende onnooselheyt des leuens? Ende de inwendige purper, bediet die niet seer brandende liefde tot God? Wederom, wat? Dat wterste cleet met groote wijde wtbreydende, ende des Eerweerdichsten geheele muyl bedeckende (hoewel het soude ghenoech zijn om oock mede eenen Hemel te bedecken) bediet dat niet Liefde, die haerseluen seer wijt wtstrect om eenen yegelicken te hulpe te comen, dat is om te leeren, verwecken, vertroosten, straffen, vermanen, oorloghen neder te leggen, boose Princen te wederstaen, ende oock tbloet ghewillichlijck voor de Christen Cudde te coste te legghen, ende niet alleenlick het goet. Hoewel, waer toe dient goet den genen die der armer Apostelen stede bedienen? Waert (segghe ick) dat sy dese dinghen ouerleyden, sy en souden die plaetse niet begheeren, ende soudense begeerichlick verlaten, ofte souden voorwaer een ganschelick arbeydich ende sorchfuldich leuen leyden, sulck als die oude Apostelen gheleeft hebben.

Ga naar margenoot+Nv, de Pausen die de stede Christi bedienen, ist dat sy arbeyden om desseluen leuen na te volghen, te weten, die Armoede, Arbeyt, Leere, Cruyce, Verachtinghe des leuens, ist dat sy den naem Pape, dat is Vader, ofte den bynaem, Alderheylichste, bedencken, wat sal op de Aerde bedructer zijn? ofte wie soude die plaetse met alle zijne goeden coopen: ende de gecochte met Sweert, Fenijn, ende alle Ghewelt beschermen? Wat grooter gherief soude desen de Wijsheyt benemen, waert dat sy hen eenmael aenquame. Wat segghe ick, de Wijsheyt? Ja oock een Brijselken van dat Sout daer van Christus meldet. So veel Rijcdoms, so veel Eere, so groote Heerlicheden, so vele Ouerwinningen, so vele Officien, so vele Dispensacien, so vele Tollen, so vele Indulgencien, so vele Peerden, Muylen, so vele Trawanten, so veel Wellust. Ghy siet hoe groote Marcten, hoe grooten Oogst, wat grooter Zee des goets ick met corte woorden veruatet hebbe. In der welcker stede soude comen, Waken, Vasten, Weenen, Bidden, Prediken, Studeren, suchten, ende duysent diergelijcke swaricheden. Ende dat en is oock niet te vergeten, dat so vele Schrijuers, so vele Co

pijers, so vele Notarien, so vele Aduocaten, so vele Promotores, so vele Secretarij, so veel Muyledrijuers, so vele Peerdeknechten, so vele Tafeldienaers, so vele Ruffianen (ick hadde byna wat weeckelickers daer toe gheseyt, maer ick vreese dattet soude den Ooren te hardt zijn, In summa, so groot ghedruysch des volcx) dat den Roomschen Stoel, beswaert, (ic heb gefeylt, vereert meynde ick) soude tot hongernoot ghebracht worden. Dat ware wel een ongenadich ende grouwelick stuck: maer het ware veel grouwelicker dat ooc selue de opperste Princen der Kercke, ende de warachtighe Lichten der Werelt tot den Staf ende Bedelsack weder gheroepen worden.

Maer nv, so daer yet arbeydelicx is, dat laten sy gemeynlick Petro ende Paulo, de welcke oueruloedichlick ledigen tijt hebben. Maer als daer eenige cierlickheyt ofte wellust is, dat nemen sy tot henseluen. Ende als gheschiedet door mijn hulpe, dat by na gheen aerdt der menschen saechtelicker ende min sorchfuldich en leeft, als die achten dat Christo oueruloedichlick ghenoech gedaen sy, als sy met die heylighe ende by na guychelsche cleederen, Ceremonien, Titu-

len der heylicheyt ende eerweerdichety,ende segheninghen, ende veruloeckinghen, den Bisschop spelen. Miraculen doen, is oudt ende verganghen, ende ganschelick deses tijts niet: het volck leeren, is arbeydelick: de heylighe Schriftuere wt legghen, betaemt der Schole: bidden is een ledich dinck: tranen storten, is ellendich ende wijfachtich: arm zijn, is sloordisch: ouerwonnen worden, is schande, ende en betaemt dien niet seer, die oock de opperste Coninghen nauwe toelaet der Heylighen voeten te cussen: eyndelick, steruen is onlieflick, ghecruyst te worden is schandelick. Daer blijuen alleenlick dese wapenen ende soete segheninghen, de welcke Paulus meldet Ga naar margenoot+, ende hier van zijn sy voorwaer seer milde, als Verbiedinghen, Suspensien, Verswaringen, Wederuerswaringen, Banninghen, Wraeckbeelden, ende den grouwelicken Blixem, waer door

sy allenlick met eenen wenck der menschen Sielen oock ouer de Helle senden. Ga naar voetnoot+De welcke nochtans die Heylichste Vaders in Christo, ende Stadthouders Christi, op niemant scherpelicker en schieten, dan op de ghene die door des Duyuels ingheuen arbeyden, om de Patrimoni Erue Petri te verminderen, ende af te knaghen. Want hoewel inden Euangelio de stemme Petri is, Wy hebbent al achterghelaten, ende zijn dy na gheuolcht: nochtans noemen sy desseluen Patrimonigoet, Ackers, Steden, Tollen, ende Heerlickheden. Als sy (tot nauolginghe Christi onsteken zijnde) voor dese dinghen strijden met Sweert ende Vyer, niet sonder groote schade des Christelicken bloets: dan achten sy eerst dat sy de Ghemeynte de Bruyt Christi Apostolischlick beschermen, de vyanden (ghelijck zijse noemen) sterckelick verdreuen hebbende. Ghelijck of daer eenige schadelicker vyanden der Ghemeynte waren, dan boose Pausen, die met swijghen laten Christum te niete worden, ende aen Ghewinghesetten binden, ende met verdraeyde wtlegginghen verualschen, ende met Pestilentialischen leuen vermoorden. Ende hoewel de Christelicke Gemeynte is door

bloet ghefundeert, ende door bloet beuesticht, ende door bloet vermeerdert, nochtans voeren sy nv de sake wt met den Sweerde, gelijck of Christus doot ware, die de zijne op zijn wijse mochte beschermen. Ende hoewel Oorloghe een sake, so wreedt is, datse niet den menschen, maer den Wilden dieren betaemt, ende so wtsinnich, datse de Poeten dichten van de Furien gesonden te worden, ende so schadelick, datse een gansche Peste der zeden ouer al inbrengt: ende so onrechtueerdich, datse van de alderbooste Roouers pleecht alderbest bedient te worden: ende so Godloos datse geenssins met Christo ouereen en coemt: nochtans laten sy alle andere dinghen ende handelen dese alleenlick. Hier mach men oock sien stockoude mannen, die ionckhertighe sterckte bewijsen, ende noch costen ontsien, noch door arbeyt vermoeyt en worden, noch yet verschrict worden, oft sy schoon de Ghesetten, de Religie, de Vrede, ende al wat der menschen regeringe aengaet, het opperste nederwaerts keeren. Ga naar margenoot+Ende daer en ghebreken gheene gheleerde Pluymstrijckers, die dese openbare raserie, noemenVyericheyt, Godsalicheyt, ende Stercheyt, bedenckende eenen wech, hoe yemant

mach het Sweert in zijns broeders leden dwinghen, so dat niet te min die groote Liefde blijue, die een Christen zijnen naesten is schuldich wt Christi beuel. Ick twijffele voorwaer noch, of sommighe Duytsche Bisschoppen hier toe een exempel hebben ghegeuen, oft eer hier van een exempel genomen, dewelcke eenuoudiger (oock den dienst, ende segheninghen, ende andere dierghelijcke Ceremonien verlatende) hen seluen ganschelick als Vorsten dragen, so seer dat zijt by na luyheyt ende onbetamelick achten voor eenen Bisschop, erghens dan in den strijdt Gode een stercke siele te offeren.

Ende nv, den ghemeynen hoop der Priesteren, die achten ongheoorloeft te zijne, dat sy souden van de heylicheyt haerder voorgangheren afwijcken, ende veraerden, Helpe, hoe crijgelic strijden sy voor het recht der thienden, met Sweerden, met geschut, met steenen, ende alderley aerdt der wapenen, hoe scherp sien sy hier toe, of sy yet connen wt der ouden Schrijueren boecken trecken om het volcxken te verschricken, ende te verwinnen datmen hen meer dan thiende schuldich sy. Maer hierentusschen en comet hen in den sin niet, hoeveel alomme

ghelesen wordt van den dienst, welcke sy wederom den volcke schuldich zijn te doen. Noch en worden niet vermaent, ten minsten door den gheschoren sop, dat een Priester behoort van alle begheerlickheden deser Werelt vrij te zijne, ende niet dan na Hemelsche dingen te staen. Maer dese soete menschen segghen dat sy haren dienst eerlick gedaen hebben, als sy hare Gebedekens eenichsins doorgemummelt hebben, waer van ick my, by Hercules, verwondere, of eenich God die hoort ofte verstaet, dewijle sy selue by na die noch hooren noch verstaen, als zijse met den mont doorratelen. Maer dit is den Papen met den Leecken ghemeyn, dat sy alle wacker zijn tot den Oogst des profijts, ende niemant daer der Wetten onwetende en sy. Maer ist datter eenich last is, dat worpen sy voorsichtichlick op ander menschen schouderen, ende geuent malcanderen ouer, ghelijck eenen Bal van hant tot hant. Want ooc de Wereltlicke Princen, ghelijck sy de deelen der regeringe des Rijcks den Stadthouderen beuelen, ende wederom de Stadthouder den Stadthoudere ouergheeft, also laten sy oock alle de oeffeninge der Godsalicheyt den slechten volcke ouer, van ootmoedicheyts wege.

Het slechte volck wederom worpet op de ghene diemen noemt Gheestelicke, euen ghelijck of sy met gheene Gheestelickheyt ghemeynschap en hadden, ghelijck of met de beloften des Doops gheheel niet bedreuen en ware. Wederom de Priesters die henseluen noemen Wereltlick, ghelijck of sy tot de Werelt begheuen waren, ende niet tot Christum, schuyuen desen last op de Reguliere: de Reguliere wederom op de Monicken: de Monicken van saechter Orden, op de ghene die in strangher Orden zijn: ende alle gelijck op de Mendicanten: de Mendicanten op de Carthusianen, by de welcke alleenlick de Godsalicheyt begrauen leyt, ende is so seer verborghen, datmense nauwe te eenigen tijde can sien.

Desgelijcx de Pausen ouerneerstich zijnde in den Gheltoogst, verworpen dien seer Apostolischen arbeydt op de Bisschoppen: de Bisschoppen, op de Pastooren: de Pastooren, op de Vicarijsen: de Vicarijsen, op de Mendicanten: Dese schuyuent wederom op die, die den Schapen sullen de Wolle scheeren. Maer ick en hebbe hier niet voorghenomen der Bisschoppen ende Priesteren leuen te ondersoecken, op dat ick

niet yemande en schijne met eenen Lof te verhalen, maer een Satyram Ga naar voetnoot+te maken: ende dat niet yemant en achte dat de goede Princen van my beschuldicht worden, dewijle ick de quade prijse.

Maer dit hebbe ick met corte woorden geroert, om dattet soude openbaer worden, dat gheen mensche en can lustichlick leuen, ten sy dat hy tot mijnen Godsdienst sy begheuen, ende dat ick hem gonstich sy. Want hoe soude dat connen geschieden, dewijle oock Rhamnusia Ga naar voetnoot+selue, die de saken der menschen

ghelvckich maect, so seer met my eens is, dat sy altijts der Wijsen seer groot vyant gheweest sy, ende daerenteghen den Sotten (oock als sy sliepen) alle gheluck heeft toeghebracht. Ghy bekent dien Timotheum Ga naar voetnoot+, den welcken oock hier van een Bynaem ende een Spreeckwoort is ghekomen, Des slapendes nette vangt.. Ende wederom: De Nachthuyl vliecht Ga naar voetnoot+. Hierenteghen de Wijse

gaen dese Spreeckwoorden aen, Hy is in de vierde Mane gheboren Ga naar voetnoot+, ende, Hy heeft een Seianisch Peert Ga naar voetnoot+, ende Tolosanisch Gout. Maer ick late af Spreecwoorden te spreken, op dat ick niet en schijne de Schriften mijns Erasmi gherooft te hebben.

So dan, op dat ick tot de sake wederkeere, de Fortuyne heeft die lief die weynich wijs zijn, ende die stout zijn, ende dien dat Spreeckwoort behaecht, Den Teerlinck sy gansschelick gheworpen Ga naar margenoot+. Maer de Wijsheyt maect beureest: daer om siet ghy ghewoonlick dat de Wijse met Armoede, Honger, ende Roock te

doen hebben, ende veracht, ende sonder eere leuen, ende ghehaet zijn: maer de Sotten hebben oueruloedichlick Gelt, ende worden tot Polijtsche regeringen gheset: Int corte, sy bloeyen allesins. Want so yemant acht dattet geluckich sy den voornaemsten mannen te behaghen, ende onder die Gulden ende Bepeerelde Goden te wandelen, wat isser onnutter dan Wijsheyt? Ja wat is by dien aerdt der menschen seerder verdoemt? Ist datmen wil rijckdom ghecrijghen, wat sal doch de Coopman winnen, ist dat hy de Wijsheyt nauolghende, den valschen eedt vermijdt? ist dat hy hem schaemt als hy in logen beuonden wort, ist dat hy die benoude becommernissen der Wijsen van Diefte ende Woecker een hayr acht? Ende ist dat yemant gheestelicke eere oft goet soeckt, daer toe sal een Esel ofte Buffel eer door dringen, dan een wijs man. Ist dat ghy door wellust beweecht wort, de ionge wijuen (die hier van het meeste deel zijn) zijn met geheelder herten tot de Sotten begheuen: maer den Wijsen vlieden sy niet anders dan eenen Scorpioen. Ja oock alle die willen wat lustigher ende vrolicker leuen, die sluyten voornamelick den Wijsen buyten, ende laten lieuer toe wat

Dier ghy wilt. Int corte, waer ghy v henen wendt, by Pausen, Princen, Richters, Buericheyt, Vrienden, Vyanden, Groote, Cleyne: alle dinck wort wtgericht, met ghereeden Ghelde: het welcke de Wijse also versmaedt, gelijck het seer pleecht van hem te vlieden.

Maer dewijle mijn lof sonder mate ende eynde is, so moet nochtans mijn Oracie eenmael een eynde hebben. So dan, ick sal ophouden te spreken, maer als ick eerst met corte woorden sal verthoont hebben, datter oock groote Authoren gheweest zijn, die my beyde met hare gheschriften ende daden verclaert hebben: op dat ick moghelick niet en schijne sottelick my seluen alleenlick te behaghen: ofte op dat de Juristen niet en segghen, dat ick niet en allegere. So dan, wy sullen allegeren, na haer exempel, dat is, niet tot den Propooste. Ten eersten, is dit allen menschen (oock door het wel bekende Spreeckwoort) seer seker, dat daer de veynsinge seer goet is, daer de sake selue niet en is. Ende daer om wort dit Veers te rechte terstont den kinderen geleert: Wel ter plaetse Sotheyt veynsen, is de opperste Wijsheyt. Gist ghy nv selue wat grooter goet de Sotheyt sy, wiens bedrieghelicke scha-

duwe ende nauolginghe alleenlick so grootelick wort ghepresen by de Gheleerde. Maer veel rechtsinnigher wort van dat vette Swijn der cudde Epicuri Ga naar voetnoot+beuolen datmen sal Sotheyt in den raet menghen, hoewel hy niet seer wetenlick daer toe seyt dat sy sal cort zijn. Ende erghens, Het is lustich te rechter plaetse onwijs zijn. Wederom in een ander plaetse heeft hy lieuer wtsinnich ende onwetende te schijnen, dan wijs te zijne ende benout. Nv, by Homerum wort Telemachus (den welcken de Poete allesins prijst) dickmael ghenaemt onuerstandich: ende met desen bynaem (als die wat goets beduydt) plegen de Tragische Poeten ghemeynlick de ionghelinghen, ende kinderen te noemen. Ende dat heylige boeck Jlias, wat begrijpet anders dan der sotten Coningen ende volcken hittighe roeringhe? Voort, hoe volcomen is den lof Ciceronis, Het is alomme vol Sotten. Want wie en weet niet, dat een yegelick goet so veel te beter is, hoe het wijder streckt?

Maer moghelick zijn dese ghetuyghen by de Christenen cleyn gheacht: daerom laet ons oock (soo het v goet

dunckt) met ghetuyghenissen der heyligher gheschriften onsen Lof verstercken, ofte (ghelijck de Gheleerde pleghen) funderen. Ten eersten begheeren wy van de Theologen, dat sy ons dit willen toelaten. Ten anderen, dewijle wy een sware sake aengaen, ende het en ware moghelick niet prijselick dat wy souden wederom Musas wt Helicone roepen tot so grooten wech, voornamelick, dewijle de sake wat vreemder is van hen: so salt moghelick voegelicker zijn, te wenschen dat (so lange ick den Theologum spele, ende door dese Doornen gae) de Siele Scoti (de welcke doornigher is dan eenich Eghel) een weynich wt hare Sorbona Ga naar margenoot+come, in mijn herte, ende daer na wt vare waerse henen wil, oock tot de Galge. Och of ick mochte oock een ander aenschijn aennemen, ende Theologische cleedinghe hebben. Maer hierentusschen vreese ick dat yemant my sal van diefte beschuldigen, ghelijck of ick onser meesteren Kisten heymelick gherooft hadde, om dat ick so veel van der Theologen sake weet. Maer het en moet so groot gheen wonder schijnen, ist dat ick door so langhe gemeynschap die ick met de Theologen seer groot gebruyct hebbe, wat hebben aengenomen:

dewijle oock de Vijghenhouten God Priapus Ga naar voetnoot+sommige Griecksche woorden heeft aengheteeckent ende behouden, dewijle zijn Heere las: ende dewijle de Lucianische Haen Ga naar voetnoot+door lange gemeynschap der menschen, de menschelicke sprake wel gheconnen heeft.

Maer nv come ick tot de sake met gheluckighen voorspoet. Ecclesiastes heeft gheschreuen in het eerste Capittel, Der Sotten getal is sonder eynde. Als hy seyt, dat het getal is sonder eynde, schijnt hy niet alle menschen te begrijpen, wtghenomen sommige seer weynige, van de welcke ick niet en weet oftse yemant heeft connen sien? Maer dit belijdt Hieremais vrijelicker int x. Capittel. Alle mensche (seyt hy) is Sot ghemaect van zijne wijsheyt. Hy schrijft alleenlic Gode Wijsheyt toe, allen menschen de Sotheyt latende. Ende wederom een weynich opwaerts, De mensche en roeme niet in zijne Wijsheyt. O beste Hieremia. waerom en wilt ghy niet dat de

mensche roeme in zijne wijsheyt? Te weten daerom (sal hy segghen) dat hy gheen wijsheyt en heeft.

Maer ick keere wederom tot den Ecclesiasten. Dewijle dese wtroept: Ydelheyt der ydelheden, ende alle dinck is ydelheyt: wat meynt ghy dat hi anders gheuoelt heeft, dan (gelijck wy gheseyt hebben) dat het leuen der menschen anders niet en is, dan een schouspel der Sotheyt? Hy heeft wonderlick den Ciceronischen lof beuesticht, vanden welcken hy met zijnen seer goeden rechte gesproken heeft, dat wy weynich te vooren verhaelt hebben: te weten, Het is alomme vol Sotten. Wederom, die Wijse Ecclesiasticus, de welcke geseyt heeft: De Sot wort verandert gelijck de mane: ende de Wijse blijft gelijck de Sonne: wat gheeft hy anders te kennen, dan dat het gantsche menschelicke geslachte dwaes is, ende dat den naem der Wijsheyt alleen op Godt valt? Want sy legghent wt, dat de Maen sy de menschelicke nature: ende de Sonne, Godt de Fonteyne alles lichts. Hier mede stemmet ooc, dat Christus selue inden Euangelio seyt, datmen niemandt en moet Goet noemen, dan God alleen. Nv, ist dat een yegelic die niet wijs en is, Sot

is: ende een yeghelick die goet is, oock wijs is, gelijck de Stoische leeren, so ist voorwaer noodich alle menschen onder de Sotheyt te begrijpen. Wederom seyt Salomon int .15.Cap. De Sotheit is den Sotte een vruechde: openbaerlick belijdende, dat sonder Sotheyt niet soete en is in het leuen. Hier toe dient oock dit: Die de wetenschap vermeerdert, die vermeerdert verdriet: ende in veel geuoelens, is veel onwille. Belijdt niet die goede Predicker dit selue openbaerlick int seuende Capittel? Het herte der Wijsen is daer droefheyt is: ende het herte der Sotten is daer blijschap is. Ende hierom en wast hem niet ghenoech de Wijsheydt te doorleeren, hy moeste daer toe oock ons leeren kennen. Ist datmen my cleyn gelooue geeft, hoort zijns selfs woorden, de welcke hy heeft gheschreuen in het eerste Capittel segghende: Ende ick hebbe mijn herte begheuen om wijsheyt te weten, ende leeringhe, ende dwalinghe, ende Sotheyt. In dese plaetse moetmen aenmercken, dat dit tot den lof der Sotheydt dient, dat hy die heeft in de laetste plaetse gheset. Die Predicker heuet ghescreuen: ende ghy weet dat dese ordeninge by de Predikers is, dat die de eerste is

in weerdicheydt, die de laetste plaetse houdt, ymmers ten minsten hier in het Euangelisch gbebot ghedachtich zijnde.

Maer dat de Sotheyt beter sy dan de wijsheyt, dat betuycht claerlick die Ecclesiasticus (wie hy oock sy) int het vierenveertichste Capittel: des welcken woorden ick, by Hercules, niet en sal voortbrenghen, eer ghy mijn inleydinghe met bequame antwoorde geholpen hebt, ghelijck die doen in Platone, die teghen Socratem disputeren. Welcke dinghen betamet meer te verberghen, die seldtsaem zijn ende dierbaer? Ofte die ghemeene ende oncostelick zijn? Wat swijcht ghy? Of ghy schoon veyst, soo antwoort doch dat Griecx Spreecwoort voor v. De watercruycke staet aen de dore. Ende op dat niemant die Godtlooslick en verworpe, Aristoteles onser Magistren Godt verhaelt dit Ga naar margenoot+: Is yemandt onder v soo Sot, dat hy Peerlen ende Goudt wil inden wech laten? Ick en meyne dat niet, by Hercules, maer in de verborghenste binnenste plaetse des huys, ende dat en is niet ghenoech, in de alderbedeckste hoecxkens der alderbest gewapenden kisten sluyt ghy sulcke dingen: ende den slijck laet

ghy int openbare. Soo dan, ist dat het ghene dat costelicxt is, wort opgesloten: ende dat verachtelick is, wort wtgeset, ist niet openbaer, dat de Wijsheydt, de welcke hy verbiet te verbergen, een verachtelicker dinck is dan de Sotheyt, de welcke hy beueelt te verbergen? Hoort nv de woorden zijnder ghetuyghenisse: De mensche (seyt hy) is beter, die zijn Sotheyt verbercht, dan de mensche die zijn Wijsheyt verbercht. Wat? dat de Heylighe Schrifture oock den Sotten eenuoudicheyt des herten toeschrijft, daer hierentusschen de Wijse niemant en acht hem ghelijck te zijne. Want alsoo verstae ick dat Ecclesiastes seyt int thiende Capittel. Maer oock een Sot inden wech wandelende, dewijl hy onwijs is, meynt dat alle menschen Sot zijn. Is dat niet een groote eeuoudicheyt, dat yemant alle menschen hem gelijck acht, ende eenen yegelijcken zijnen lof mededeelt, hoewel niemant en is, die niet grootelick hemseluen en verheft? Daerom en heuet oock so grooten Coninck deses Naems niet gheschaemt, als hy seyt int dertichste Capittel: Ick ben de Sotste aller mannen. Ende oock Paulus de groote Leeraer der Heydenen schrijuende tot de Corinthen, en bekent

den naem der dwaesheyt niet onghewillich: Ick spreke (seyt hy) als onwijs, ick meer; euen ghelijck oft schande ware in Sotheyt ouerwonnen te zijne. Maer hierentusschen schetteren tegen my sommighe, die wat Griecx connen, de welcke arbeyden om so veler Theologen deses tijts crayen oogen wt te steken, als sy hare Annotatien als eenen roock den anderen voor de oogen trecken. Van welcke Cudde, soo mijn Erasmus niet de eerste en is, soo is hy voorwaer de tweede, den welcken ick dickwils wt eerbiedinge noeme. Ga naar voetnoot+O warachtichlicke dwase allegatie (segghen sy) ende der Sotheyt weerdich. Den sin des Apostels is veel anders dan ghy droomt. Want hy en soect niet door dese woorden te maken dat hy soude Sotter gheacht worden dan de ander Apostelen: maer doen hy gheseyt hadde, Sy zijn Dienaers Christi, ende ick oock: endeals roemende, hemseluen ooc in desen deele

den anderen ghelijck ghemaect hadde, so heeft hy als door een verbeteringhe daerby gheseyt: Ick meer: geuoelende, dat hy niet alleenlick den anderen Apostelen gelijck en was in de bedieninghe des Euangelij, maer oock wat meerder. Ende als hy wilde dat dit soude geacht worden alsoo waer te zijne, ende nochtans niet en wilde de ooren daer mede als met een hooueerdich woordt verergeren, so heeft hy dat met een voorwendinge der Sotheyt verhindert, seggende, Ick spreke onwijselick: want hy wiste dattet der Sotten Preuilegie is, dat sy alleen moghen de waerheydt sonder verergheren wtspoelen.

Maer wat Paulus gheuoelt heeft, doe hy dit schreef, dat laet ic hem disputeren. Ick volghe die groote, vette, dicke, ende int ghemeen alderghepresenste Theologen, met de welcke, by Jupiter, de meeste menichte der Leeraren lieuer heeft te dwalen, dan met die Drietalige Ga naar voetnoot+

menschen wel te geuoelen. Ende niemant onder hen en acht oock die Griecksche niet meer dan Wouterloten ofte Kouwen: voornamelick, dewijle een Eergierich Theologus (wiens naem ick willens verswijghe, op dat onse Kouwen niet terstont dien Grieckxschen schimp op hem en worpen, De Esel aen de Lyere) Meesterlick ende Theologelick dese voornoemde Passage wtlegghende, van dier plaetse aen: Ick spreke onwijselick, een nieu Capitel maect: ende (dwelc hy sonder seer groote Logicale Conste niet en conde doen) maect daer toe een nieuwe deelinge, de plaetse wtleggende op dese wijse, want ick sal zijn woorden verhalen niet alleenlic in Forma, maer oock in Materia. Ic spreke als onwijs, dat is, ist dat ick v schijne onwijs te zijne, als ic myseluen met de valsche Apostelen verghelijcke, soo sal ick v min wijs schijnen als ick my bouen hen sette. Hoewel de selue weynich daer nae hemseluen verghetende, valt op een ander.

Maer waerom bescherme ic my benouddelick met eens mans exempel, dewijle dit het gemeyne recht der Theologen is, dat sy den Hemel, dat is, de Heylige Schrifture, gelijck een Vel wt recken:

dewijle by Paulum de woorden der Heyligher Schrifture strijden, de welcke in hare plaetse niet en strijden (ist dat die vijftalighe Hieronymus yet is te geloouen) als hy te Athenen den Titel des Altaers (welcken hy by geualle gesien hadde) verdraeyt, tot een bewijsinghe des Christelicken gheloofs: ende de andere woorden achterlatende, die der sake souden hindelick geweest hebben, alleenlick twee van de laetste wt pluct, te weten, dese: Den onbekenden Gode: ende de selue verandert hy oock wat: want den gheheelen Titel luydt aldus: Den Goden Asie, Europe, ende Africe, den onbekenden ende vreemden Goden. Nae dit Exempel (soo ick meyne) schueren de Theologen alomme hier ende daer vier of vijf woordekens af, ende (ist dattet noodich is) verualschen oock de selue, ende schickense nae haer voordeel, hoewel het voorgaende ende nauolgende, ofte niet tot de sake en dienen, ofte oock daer teghen strijden. Ende dit doen sy met soo gheluckighe onbeschaemtheit, dat dicwils de Theologen benijt worden van de Juristen. Want wat en soude hen nv niet geluckichlick vergaen, dewijle die groote (ick hadde byna den Naem wtgeclapt, maer vreese

wederom dat Griecsche Spreecwoort) wt de woorden Luce heeft een meyninge wtghedruct, die also wel met den sin Christi ouereen coemt als het vyer met ten watere. Want doen den wtersten noodt aenquam, in welcken tijde de goede onderdanen pleghen aldermeest haren Patroonen by te staen, ende met wat hulpe sy connen, mede te strijden: Christus arbeydende om alle betrouwen sulcker hulpe den zijnen wt den sin te stooten, heeftse geuraecht of sy erghens eenich dinck hebben ghebreck gehadt, doe hyse hadde wtgesonden, niet alleenlick niet voorsien van nootdruft des weechs, maer hadde oock hare voeten niet geschoeyt teghen de wreetheyt der doornen ende steenen, noch oock geen male gegunt, tegen den honger. Ende als sy versaecten dat sy eenich gebreck geleden hadden, seyde hi daer toe: Maer nv, wie sack ofte buydel heeft, die neme dien, desgelijcx ooc een male: ende diese niet en heeft, die vercoope zijn cleet, ende coope een Sweert. Dewijle de gantsche leeringe Christi niet anders in en druct, dan saechtmoedicheyt ende verdrachtsaemheyt, ende verachtinghe deses leuens, wien en ist niet claer, wat hy in dese plaetse meynt? Te weten, dat hy wil

zijne Sendtboden noch meer weerloos maken, op dat sy niet alleenlic de schoenen verachten ende de male, maer ooc bouen desen den rock afworpen, ende gantschelic naect ende onuerhindert den dienst des Euangelij aengaen: ende henseluen van geenen dinge voorsien, dan van eenen sweerde: ende niet van dien sweerde daer mede de Roouers ende Moorders ruysschen, maer vanden sweerde des Geests, dwelck tot in het binnenste des herten doordrengt, ende alle begeerten also eenmael afsnoeyt, dat hen nv niet ter herten en gaet, dan de Godsalicheyt. Maer ic bidde v, merckt doch waer dese heerlicke Theologus dit henen draeyt. Het Sweert legt hy wt dat het sy de bescherminge tegen de veruolginge: ende dat de sack ofte buydel sy genoechsaem besorginge des noodtdrufts: euen, gelijck of Christus zijn geuoelen veranderende, dat hy zijne Oratoren niet genoech Coninclick voorsien, wtghesonden hadde, nv wederriepe. Of, ghelijck of hy vergeten hebbende dat hy gheseyt hadde dat sy sullen salich zijn, als hen oneere, schande, ende straffe aengedaen wort, verbiedende den quaden te wederstaen: want de saechtmoedige sullen geluckich zijn, ende niet de wreede: Item, vergeten hebbende

dat hi hen hadde tot het exempel der musschen ende lelien geroepen, nv also gantsch niet gewilt en heeft dat sy sonder sweerdt souden wtreysen, dat hi beuolen heeft oock den rock te vercoopen om een sweert te coopen: ende lieuer heeft dat sy souden naect gaen, dan sonder sweert. Bouen desen, ghelijck hy meynt dat onder den naem des sweerts, begrepen wort al wat dient om gewelt te wederstaen, also verstaet hy oock onder den naem des buydels, al wat tot de noodtsakelicheydt des leuens dient. Ende aldus worden van desen wtleggher des Goddelicken sins, de Apostelen met lancen, bogen, Slingeren ende Bussen gewapent wtgeleyt, om den gecruysten te Predicken: ende bouen desen, geladen met buydelen, ouerdecte kisten, ende packen, op dattet hen muegelic niet gelegen en sy wt de herberghe te gaen, anders dan eer sy het noenmael hebben gegeten. Ende dit en heeft ooc dien mensche niet beroert, dat Christus dit Sweert, dat hy so seer hadde beuolen te coopen, terstont bescheldende beueelt dat selue wech te steken: ende dattet noyt van monde en is ghehoort gheweest, dat de Apostelen Sweerden ofte Schilden ghebruyct hebben tegen der Heydenen

ghewelt, tegen de welcke sy voorwaer souden sulcx ghebruyct hebben, hadde Christus also geuoelt, ghelijck dese wtleght.

Daer is een ander (den welcken ick wt eerbiedinge niet en noeme) die gheenen cleynen naem en heeft, de welcke wt de Ga naar voetnoot†Tenten die Habacuc meldet, seggende: De vellen Madian sullen verstoort worden, ghemaeckt heeft het vel des geuilden Bartholomei.

Ick selue hebbe niet lange vorleden geweest in der Theologen Disputatie (want dit doe ic dicwils) ende doe daer een versochte wat Autoriteyt der Heyliger Schrifture dat eyndelick ware, die beueelt de Ketters met den brandt te ouerwinnen, meer dan weder te winnen met Disputatie: Een oudt eernstich man die ymmers met den hoochmoet een Theologus was, antwoorde met grooter verbolgentheyt, dat den Apostel Paulus dese Wet heeft ghegheuen, dewijle hy geseyt heeft: Ga naar voetnoot†Schuyt eenen Ketter-

schen mensche, na dat hy eenmael ende andermael is vermaent gheweest. Ende doe hy die woorden dicwils wt donderde, ende vele hen verwonderden, wat dien geschiet ware, ten eynde heeft hijt wtgheleyt, Datmen eenen Ketter moeste wech doen wt den leuen. Sommige hebben ghelachen, ende daer waren nochtans sommighe, den welcken die wtlegginge scheen geheel Theologisch te zijne. Maer doe sommige noch daer teghen stonden, is een cort verclarer, ende onwedersprekelick Autoor voort gecomen, segghende: Verstaet de sake. Daer is gheschreuen, Ghy en sult den quaetdoender niet laten leuen: alle ketters zijn quaetdoenders: Ergo, etcetera. Doe begonsten alle die daer waren diens menschens vernuft te verwonderen, ende sy zijn in dit Ga naar margenoot†geuoelen gegaen met voeten, de welcke oock met boeren schoenen gheschoeyt waren. Ende daer en quam niemanden inden sin, dat die wet de Waersegghers, Toouenaers, ende Swarte Constenaers aengaet, de wel-

cke de Hebreen in hare tale noemen Ga naar margenoot*Mechashephim: anders moestmen ouerspel ende Dronckenschap met der doot straffen.

Maer ick arbeyde dwaselick om dese dinghen te verhalen, de welcke so ontallic zijn, dat se noch in Chrysippi Ga naar voetnoot+, noch in Didymi Ga naar voetnoot+boecken en souden connen veruaet worden. Dit alleenlick begeer ick te vermanen: dewijle dese dinghen dien Godlicken Magistren zijn gheorloft gheweest, dattet my oock als eener Fijgenhouten Ga naar voetnoot+ Theologesse, is te vergeuen, ist dat ick niet alle dinghen op het Rechtsnoer geallegeert en hebbe.

Maer nv keer ick ten eynde wederom tot Paulum, Ghy verdraecht geern de onwijse (seyt hy, sprekende van hemseluen.) Ende wederom, neemt my aen als eenen onwijsen: ende, Ic en spreke niet na Godt, maer na onwijsheyt. Wederom ergens: Wy (seyt hy) zijn Sot om Christi wille. Nv hoort ghy van so grooten Autoor so grooten lof der Sotheyt. Wat, dat de selue ergens openbaerlic de sot-

heyt gebiet, als een dinc dat voor al noodich is, ende seer tot de weluaert dient. So wie schijnt onder v wijs te zijne, die worde Sot, op dat hy wijs sy. Ende bi Lucam noemt Jesus de twee Discipelen Sotten, tot der welcker geselschap hy hemseluen inden wech voechde. Ic en weet niet of dat wonder schijnt, dat die Godlicke Paulus oock Gode wat van de Sotheyt toescrijft. Dat Sot is in Godt (seyt hy) is wijser dan de menschen. Ende Origenes de wtlegger is daer tegen, dat ghy niet en muecht dese Sotheyt verstaen na der menschen meyninge: van welcken aerde dit is, Het woort des Cruyces is Sotheyt den genen die verloren gaen. Maer wat blijue ic te vergeefs sorchfuldelic dit met so veel getuychnissen leerende, dewijl in de H. Psalmen Christus selue spreect totten Vader, seggende: Ghi weet mijn onwijsheyt.

Ende het en is niet te vergheefs, dat de Sotten Gode so seer behaecht hebben: ic meyne het is daerom, dat gelijc de opperste Princen quaet vermoeden ende haet hebben op die, die meer te wijs zijn (gelijc Julius op Brutum ende Cassium, hoewel hi den droncken Antonium niet en vreesde: ende gelijc Nero op Senecam, ende Dionysius op Platonem: ende hierentegen hebben sy lust aen groue ende slechte vernuften)

also verworpt ende verdoemt oock Christus altijts die Wijse, die op haer eygen Wijsheyt staen. Dat betuycht Paulus claerlic, als hy seyt: Dat Sotte der werelt heeft God wtuercoren: ende als hy seyt dattet Gode behaecht heeft de weerelt door Sotheyt salich te maken, dewijle sy door wijsheyt niet en conde wederop gerecht worden. Ja hy selue geeft dat selue genoech te kennen, als hy roept door den mont des Propheten: Ic sal de wijsheyt der Wijsen verderuen, ende de voorsichticheyt der voorsichtigen sal ic verworpen. Wederom, als hy den Vader danct dat hy de verborgentheyt der salicheyt hadde voor de Wijse verborgen, ende den cleyenen (dat is, den Sotten) geopenbaert. Want int Griecsche voor cleynen is Nepiois Ga naar margenoot+, het welcke hy set tegen Sophois Ga naar margenoot+. Hier toe dienet, dat hy alom inden Euangelio de Phariseen ende Scriben ende Leeraers der Wet straft, ende het gemeen ende ongeleerde volc neerstelic beschermt. Want wat is dat, Wee v ghy Scriben ende Phariseen, anders dan, Wee v ghy Wijse? maer aen kinderkens, vrouwen ende visschers schijnt hi alder meest lust gehadt te hebben. Ja ooc wt de onredelicke Dieren, behaghen die Christo aldermeest, die alderveerst zijn van der Vossen Wijsheyt: waeromme

hy lieuer hadde op den Esel te sitten, hoewel hy (hadde hy gewilt) hadde moghen sonder hinderen oock op eenen Leeu sitten. Ende de heylighe Gheest is niet in in eens Arents ofte Wouwen, maer in eender Duyuen ghedaente af ghedaelt. Bouen desen wort dickmael van Herten ende Hinden, ende Lammeren in de Schriftuere ghemeldet. Hiertoe worden oock de ghene die God tot het eewighe leuen heeft geroepen, Schapen ghenaemt: welck ghedierte het alder onwijste is, oock na het ghetuygenisse des Aristotelischen Spreecwoorts, namelick Schaepszeden, het welcke hy vermaent van de Sotheyt dier Beesten ghenomen te zijne, ende voor een Lasterwoort gheseyt te worden op Sotte ende Onuerstandighe menschen. Ende Christus belijdt hemseluen deser Cudde een Herder te zijn: Ja hy heeft oock lust ghehadt aen den naem, Lam, als hem Joannes toonde, segghende: Siet, het Lam Gods: waer van veel ghemeldet wort in de Openbaringhe Joannis. Wat roepen dese dinghen, anders dan dat alle menschen Sot zijn, oock de Godsalighe? ende dat oock Christus selue om de Sotheyt der menschen te hulpe te comen, doe hy de Wijsheyt des

Vaders was, nochtans eenichsins is dwaes geworden, als hy des menschen natuere aengenomen hebbende, is gheuonden in ghedaente als een mensche? ghelijck hy oock sonde is gheworden, om de sonden te ghenesen. Ende hy en heeftse niet willen anders genesen, dan door sotheyt des Cruyces, door de ongheleerde groue Apostelen, den welcken hy neerstichlick Sohteyt beueelt ende verschrickt van Wijsheyt, als hyse verweet door het exempel der kinderen, leken, mostaertzaet, ende musschen, de welcke dinghen zijn sonder verstant ende sinnen, ende leuen alleenlick na de leydinge der natuere, sonder conste ende sorghe. Bouen desen als hy hen verbiet sorchfuldich te zijne hoe sy souden by de Presidenten spreken, ende als hy verbiedt de tijden oft wijle der tijden te ondersoecken, te weten, om dat sy niet en souden betrouwen op hare eyghen voorsichticheyt, maer souden met gansche herten op hem staen. Hier toe dient oock dat God die schepper der Werelt verbiedt dat sy niet en souden eten van den boom des wetenschaps, euen ghelijck of de wetenschap ware fenijn der gheluckicheyt. Hoewel Paulus straft ooc opentlick de wetenschap als die op-

blaest ende schadelick is. Den welcken de heylighe Bernardus nauolgende (so ick meyne) beduydt dien berch (op welcken Lucifer synen stoel gheset hadde) dattet sy de berch des wetenschaps.

Moghelick en is oock dit Argument niet voorby te gaen, dat de Sotheyt oock by de Goden aenghenaem is, dewijle haer alleenlick vergheuinge der feylen wort ghegheuen, den Wijsen en wort niet vergheuen. Daerom, die om vergheuinghe bidden, hoewel sy wetende ghesondicht hebben, gebruycken nochtans de voorwendinghe der Sotheyt. Want aldus verbidt Aaron de straffe zijnder suster, int boec der Tellinge Ga naar margenoot+(so ick wel onthoude) Ick bidde v mijn Heere, en legt ons dese sonde niet op, dewelcke wy Sottelick ghedaen hebben. Aldus verbidt oock Saul zijn schult by Dauid. Want (seyt hy) het is openbaer, dat ick sottelick gedaen hebbe. Wederom Dauid selue smeect aldus den Heere: Maer ick bidde v Heere, dat ghy de ongerechticheyt dijns dienstknechts wech neemt, want wy hebben sottelick gedaen: euen gelijck of hy geen vergeuinge en soude vercregen hebben, ten ware dat hy Sotheyt ende onwetenheyt voorwende. Maer dit dwingt scherpelicker, dat Christus

in het Cruyce doe hy voor zijne vyanden badt, segghende, Vader, vergheuet hen: en heeft geen ander onschult voorghewent, dan de Onwetenheyt: Want (seyde hy) sy en weten niet wat sy doen. Op dese selue wijse Paulus tot Timotheum schrijuende. Maer daerom (seyt hy) hebbe ick de barmherticheyt Gods vercregen, om dat ickt onwetende ghedaen hebbe in ongheloouicheyt. Wat is dat, Ick hebbet onwetende gedaen, anders dan, ick hebbet door Sotheyt ghedaen, ende niet door boosheyt? Wat is dat? Daerom hebbe ick barmherticheyt vercregen: anders dan, Ick en soude gheen barmherticheyt ghecrijghen, ware ick niet door de voorsprake der Sotheyt aenghepresen? Voor ons doet oock de Gheestelicke Psalmschrijuer, de welcke my te zijnder plaetse niet en is inden sin ghecomen: De feylen mijnder ionckheyt ende mijne onwetenheden en weest niet ghedachtich. Ghy hoort welcke twee dinghen hy voorwendt, te weten, de ioncheyt, der welcker ick altijts pleghe een ghesellinne te zijne: ende onwetenheden, ende die int ghetal van vele, om dat wy souden de groote cracht der Sotheyt verstaen.

Ende op dat ick dinghen die oneyn-

delick ende ontallick zijn, niet voorder en verhale, maer teender summa segghe. De Christelicke Religie schijnt ganschelick eenighe maechschap te hebben met der Sotheyt, ende gheenssins met der Wijsheyt ouereen te comen. Ist dat ghy wilt van deser sake bewijsinghen hebben, so aenmerct ten eersten dit, dat de kinders, oude menschen, wijuen ende dwase, bouen andere menschen de heylighe ende religiose dinghen lief hebben, ende daerom altijts aldernaest de Outaren zijn, te weten, alleenlick door de drenghinghe der natuere. Bouen desen siet ghy dat de eerste Autoren der Religie wonderlick de slechticheyt lief hadden, ende seer strenge vyanden der Letterconsten waren. Ten laetsten en schijnen geene Sotten onwijser te zijne, dan die, die door den brant der Christelicker Godsalicheyt eenmael zijn ganschelick aenghegrepen: So seer verquisten ende verdoen sy het hare, vergheten het onghelijck, laten henseluen bedriegen, hebben gheen onderscheyt tusschen Vyanden ende Vrienden, schuwen Wellust, voeden henseluen met Vasten, Waken, Weenen, Arbeydt, ende Versmaedtheyt, hebben de walghe van het leuen, wenschen seer om de doot. Int corte, sy schij-

nen in alle Ghemeyn gheuoelen gansschelick ongheuoelich te zijne, gheluck of de Siele erghens leefde dan in den lichame. Het welcke voorwaer wat ist anders dan Sot zijn? Hoe veel te min moet dat wonder schijnen, dat de Apostelen zijn ghescheuen van Moste droncken te zijne, ende dat Paulus Festo den Richtere scheen wtsinnich te zijne.

Ga naar margenoot+Maer dewijle wy eenmael de Leeuwenhuydt hebben aengedaen welaen laet ons oock dit leeren, dat de gheluckicheydt der Christenen, de welcke sy met soveel arbeydts soecken, anders niet en is dan een aerdt der wtsinnicheyt ende sotheyt: Laet de woorden onbenijdt, ende ouerlegt lieuer de sake selue. Nu, ten eersten comen de Christenen by na hier in met de Platonische ouereen, te weten, dat de Siele sy inghesoncken ende ghebonden met de Banden des Lichaems, ende door des Lichaems grouicheyt verhindert wordt, dat sy niet en can de dinghen die warachtichlick zijn, aenmercken ende ghebruycken. Daerom beschrijft Plato, dat de Philosophie sy een bedenckinghe des doodts, om datse den Gheest van de sienlicke ende lichamelicke din-

ghen af leydt, het welcke oock de doot doet. Daerom so langhe de Siele de instrumenten des Lichaems wel ghebruyckt, so langhe wordt sy genaemt, wel besindt. Maer als sy (de Banden nv ghebroken zijnde) arbeyt om haerschien tot vrijheydt te brenghen, ende soeckt als wt de Gheuanghenisse te vluchten, dan noemen zijse wtsinnich. Ende ist dat dit moghelick gheschiedt door sieckte ofte ghebreck der instrumenten, dan ist ganschelick na eens yeghelicx gheuoelen wtsinnicheyt. Ende nochtans sien wy dat oock dese aerdt der menschen toecomende dingen voorseyt, verscheyden Talen ende Letterconsten weet, die sy te voren noyt gheleert en hebben, ende ganschelick wat Godlicks schijnt te hebben. Ende dat gheschiet sonder twijffel daer door dat de Siele wat vrijer zijnde van de besmettinghe des lichaems, beghint haer aengeboren cracht te verthoonen. Ick meyne dat dit oock de selue oorsake is, waerom dit selue den ghenen die teghen de aencomende doodt arbeyden, pleecht te gheschieden, dat sy als van den Gheest aengheblasen zijnde, sommighe wonderlicke dinghen spreken. Wederom als dat geschiet door de

neersticheyt in Godsalicheyt, so en ist mogelick de selue aerdt der wtsinnicheyt niet, maer is nochtans so seer ghelijck, dat het meeste deel der menschen dat achten enckel wtsinnicheyt te zijne, voornamelick, als weynighe menschelkens met gheheel haer leuen vanden ganschen hoop der menschen schillen. Daerom pleecht hen toe te comen, dat ick meyne na dat dicht Platonis dien te gheschieden Ga naar voetnoot+,

die in het Hol gebonden zijnde, de ghedaenten der dingen verwonderen: ende dien verloopere, die wederkeerende in het Hol, vercondichde dat hy warachtighe dinghen ghesien hadde, ende dat de andere verre bedroghen waren, de welcke gheloofden datter niet anders en was dan de ellendige schaduwen der dingen. Want dese Wijse heeft medelijden, ende beweent dier menschen wtsinnicheyt, die in so groote dwalinghe zijn. Ende die wederom, bespotten ende verworpen desen als eenen wtsinnigen. Also oock het ghemeyn volck verwondert ende verheft aldermeest de dingen die lichamelick zijn, ende meynt by na dat daer gheen ander dingen zijn. Hierenteghen de Godsalighe verachten alle dinck so veel te seerder hoe het denvleesche naerder coemt, ende worden gheheel tot de aenmerckinge der onsterffelicker dinghen ghetrocken. Want die andere gheuen den rijckdomme de eerste stede, de naeste den goeden des lichaems, de laetste laten sy der siele Ga naar margenoot+: de welcke nochtans sommighe geloouen datse niet en sy, om datse met ooghen niet gesien en

wort. Hierenteghen de Godsalige stuenen eerst gheheel op God, die de eenuoudichste aller dingen is: na desen ende nochtans Ga naar margenoot†daer in dat dien aldernaest coemt, te weten, de siele: de besorginge des Lichaems verachten sy: ende den rijcdom versmaden ende schuwen sy ganschelick als Dreck. Ofte ist dat sy bedwonghen worden sulcx yet te handelen so doen sy dat met beswaringhe ende verdriet sy hebbent ghelijck of zijt niet en hadden, ende besittent ghelijck of zijt niet en besaten.

Daer zijn oock in alle dinghen trappen, waerin onder dese groot onderscheyt is. Ten eersten, de sinnen, hoewel sy alle met den Lichame gemeynschap hebben, nochtans zijnder sommighe die grouer zijn, als tasten ofte gheuoelen, hooren, sien, riecken, smaken: ende sommighe wijder vanden Lichame verscheyden, als de gedachtenisse, het verstant, ende de wille. So dan, waer toe haer de Siele strect, daer in is sy crachtich. Ende dewijle alle de cracht der Siele des Godsalighen haer bestreckt tot die dinghen die van de grofste sinnen alderureemst zijn, so worden sy in dese als ongheuoelich ende beestelick. Maer daerenteghen vermach het ghemeyn

volck veel hierin, ende in die andere seer weynich. Hier wt comet dat wy hooren dat sommighen Godlicken mannen gheschiet is, dat sy Olie voor Wijn ghedroncken hebben. Ga naar voetnoot+

Wederom, in de beweghinghe des ghemoets hebben sommige meer ghemeynschaps met den grouen Lichame, als oncuyssche begheerte, begheerte van spijse ende dranck, toornicheyt, hoouaerdicheyt, nijdt: teghen dese hebben de Godsalighe onuersoenlicken strijdt: hierentegen het ghemeyn volck meynt dat sonder dese gheen leuen en sy. Bouen desen, zijn daer sommighe beweghinghen in henseluen, noch

goet, noch quaet, ende als natuerlick, ghelijck de liefde tot zijn Vaderlant, ende Kinders, ende Ouders, ende Vrienden. Sulcken beweghinghe schrijft het ghemeyn volck wat toe. Maer de Godsalighe arbeyden oock om dese wt te roeyen wt den ghemoede, ten sy dat sy tot dat opperste deel des gemoets opclimmen, so dat sy nv den Vader lief hebben, niet als eenen Vader, (want wat heeft hy ghegenereert anders dan het Lichaem? hoewel dat selue coemt van Gode den Vader) maer als eenen goeden man, ende in den welcken lichtet het beelt diens oppersten Gheests, den welcken alleen, sy het opperste goet noemen, ende buyten den welcken sy seggen dat gheen dinck en is te beminnen noch begheeren. Na desen seluen Reghel, meten sy oock alle andere wercken des leuens, so dat sy al omme het ghene dat sienlick is, hoewel het niet ganschelick en is te verachten, nochtans veel min achten dan het ghene dat niet en kan ghesien worden. Ende sy seggen dat oock in de Sacramenten, ende in de wercken der Godsalicheyt, lichaem ende Gheest geuonden wort. Ghelijck in het vasten, en achten zijt niet seer dat yemant hemseluen onthoudt van vleesch ende Auentmael (het welcke het

ghemeyn volck acht een volcomen vasten te zijne) ten sy dat hy oock mede wat van zijne begheerten vermindere, op dat hy den thoorn ende hoouaerdicheyt min toelate dan hy ghewoon is: ende op dat de Geest als nv min verladen zijnde vanden last des lichaems arbeyde na de smake ende ghebruyck der Hemelscher goeden. Desghelicx oock in het Nachtmael, hoewel het (segghen sy) niet en is te verachten dat met de Ceremonien gedaen wort, nochtans is dat in henseluen of weynich nut, ofte oock schadelic ten sy dat het ghene dat gheestelick is, daer toe come te weten, het gene dat met die sienlicke teeckenen voor ooghen gheset wort. Nv, daer wort voor ooghen geset de doot Christi, de welcke de menschen behooren met temminge, wtblussinge, ende als begrauinge der ghesintheden des lichaems wt te drucken, op dat sy tot nieuwicheyt des leuens wederopstaen, ende op dat sy een met hem, ende oock een onder malcanderen mogen worden. So dan, dit doet ende bedenct de Godsalighe. Hierenteghen de gemeyn man gelooft dat de Sacrificie niet anders en sy, dan by de Altaren te zijne, ende dat opt aldernaeste, ende het gheluyt der woorden hooren, ende andere diergelijcke Ceremo-

nikens sien. Ende niet alleenlick in dese dingen die wy tot een Exempel hebben voorgheset, maer ooc eenuoudichlick in het gansche leuen schuwt de Godsalighe die dinghen, die met den Lichame ghemeynschap hebben, ende wordt ghetrocken tot eewighe onsienlicke Gheestelicke dinghen.

Daerom, de wijle tusschen dese ende die, seer groot verschil is in alle dingen, so gheschiet, dat sy malcanderen schijnen wtsinnich te zijne. Hoewel dit woordt beter ende rechter van de Godsalighe gheseyt wort, dan van den ghemeynen man, na mijn gheuoelen. Het welcke claerder sal worden, als ick (gelijck ick beloeft hebbe) sal met corte woorden bewesen hebben, dat den oppersten loon niet anders en is dan een wtsinnicheyt. Ten eersten dan, achtet dat Plato doe alreede sulcx wat ghedroomt heef, doe hy schreef dat de raserie der ghenen die minnen, sy de aldergheluckichste. Want wie seer mint, die en leeft nv niet in hemseluen, maer in het ghene dat hy mint: ende hoe hy voorder van hemseluen wijct, ende tot dat coemt, dat hy mint, so veel te meer ende meer is hy verblijdt. Ende als de Siele soect van den Lichame te reysen, ende zijne instrumenten

niet wel en ghebruyct, dat moecht ghy sonder twijffel wel raserie noemen. Anders wat wil dat wesen dat sy oock int gemeyne seggen, Hy en is by hemseluen niet: ende Keert wederom tot v seluen: ende Hy is tot hemseluen wederghecomen. Nv, hoe de Liefde volmaecter is, so veel is de raserie grooter ende gheluckiger. So dan, hoedanich sal dat Hemelsch leuen wesen, tot het welcke de Godsalighe Sielen so seer soecken te comen? Te weten, de Siele sal het vleesch verslinden, als die stercker ende een ouerwinner is. Ende dat sal sy daerom te lichtelicker doen eensdeels om dat sy nv voortijden in den leuen heeft het lichaem tot sulcke veranderinghe gereynicht ende vercleynt. Daer na sal de Siele van dien Gheest wonderlick verslonden worden, als die onmatichlicke vele machtigher is: so dat nv de geheele mensche sal buyten hemseluen zijn, ende en sal op geen ander wijse gheluckich zijn, dan dat hy buyten hemseluen gheset zijnde, sal wat onwtsprekelicks Ga naar margenoot†lijden van dien, die dat opperste goet is, die alle dinck tot hem treckt.

Nv, hoewel dese gheluckicheyt dan eerst volmaect vercregen wort, als de Sielen hare voorledenlichamen weder aenge-

nomen hebbende, sullen met onsterffelickheyt begaeft worden: nochtans dewijle der Godsaligen leuen niet anders en is dan een bedenckinghe, ende als een schaduwe diens toecomenden leuens, so comet dat sy oock diens loons eenige smake oft ruecke gheuoelen. Ende hoewel dit een het alderminste druppelken is, aengaende de Fonteyne der eewiger gheluckicheyt, nochtans gaet dat verre alle wellusten des lichaems te bouen, wanneer oock alle vruechden aller menschen in een ghebracht worden. So seer veel beter is het geestelicke dan het vleeschelicke, ende het onsienlicke dan het sienlicke. Dit ist sonder twijffel dat de Prophete beloeft, segghende: Het en is met ooghen niet gesien, noch met ooren ghehoort, noch in des menschen herte ghecomen, dat God bereydt heeft den ghenen die hem lief hebben. Ende dit is het deel Marie, het welcke door de veranderinghe des leuens niet en wordt wech ghenomen, maer volmaeckt. So dan, die dit hebben connen gheuoelen (het gheschiet seer weynighen) die hebben wat dat der wtsinnicheyt seer ghelijck is: Sy spreken sommighe dinghen die niet ghenoech ouereen en comen, ende dat niet op menschelicke wijse,

maer gheuen gheluyt sonder verstant. Bouen desen veranderen sy dickwils gheheel de ghedaente des mondts. Nv zijn sy vrolick, nv mistroostich, nv weenen, nv lachen, nv versuchten sy: In summa sy zijn warachtelick geheel buyten henseluen. Ende terstont als sy zijn wederom tot henseluen gecomen, so segghen sy dat sy niet en weten waer sy geweest zijn, of inden lichame, of buyten den lichame wakende oft slapende, wat sy ghehoort hebben wat sy ghesien hebben wat sy geseyt hebben wat sy gedaen hebben, dat en zijn sy niet gedachtich, anders dan als door een wolcke ofte droom: alleenlick dat weten sy dat sy de aldergeluckichste waren, doen sy alsoo wtsinnich waren. Daerom weenen sy omdat sy zijn wijs gheworden, ende en hadden geen dinck lieuer, dan met sulcken aerde der wtsinnicheyt eewichlick wtsinnich te zijn. Ende dit is een cleyn smaecxken der toecomender geluckicheyt.

Maer ick ben nv langhe (my seluen vergeten hebbende ) ouer de palen ghesprongen. Hoewel ist datter yet schijnt te dertelick oft clapperlick ghesproken te zijne so denckt dattet de Sotheyt ende oock een wijf gesproken heeft: maer

nochtans hierentusschen ghedenct dat Grieckx Spreecwoort, Dickwils heeft oock een Sot man bequame dinghen ghesproken: ten sy dat ghy mueghelick meynt, dat dit de wijuen niet aen en gaet. Ick sie dat ghy de Sluytreden verwacht: maer ghy zijt veel te Sot, ist dat ghy meynt dat ick oock noch ghedachtich ben wat ick gheseyt hebbe, dewijle ick soo groot een mengsel der woorden hebbe wtgestort. Dat is een out Spreecwoort, Ick hate eenen ghedachtighen mededrincker: Dit is een nieu, Ick hate eenen gedachtigen hoorer. Daerom, O ghy vermaerde Priesters der Sotheyt, vaert wel, bewijst dattet v behaecht, leeft, ende drinct.

Eynde der Sotheyt

Erasmi.